اگر چه استقلال به مفهوم عام و استقلال اقتصادی به مفهوم خاص، مطالبه‌ی مردم ایران در انقلاب بوده ولی شیوه‌های عملیاتی نمودن آن و کالبد شکافی مفهوم استقلال، به طور جدی در ادبیات برنامه‌ریزی توسعه مورد توجه قرار نگرفت…   

گروه اقتصادی برهان/ دکتر مهدی حنطه؛ مقام معظم رهبری در خطبه‌های نماز جمعه‌ی گذشته و در آستانه‌ی جشن سی و سومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، در راستای تبیین خطوط اساسی و دست آوردهای انقلاب اسلامی، مؤلفه‌هایی هم‌چون از بین رفتن وابستگی و جایگزینی استقلال همه جانبه، حاکم شدن روحیه‌ی اعتماد به نفس ملی و رهایی از تحقیرشدگی تاریخی و دست‌یابی به عزت ملی را مورد توجه قرار دادند. در این میان اما، دست‌یابی به استقلال همه جانبه در مواجهه با پدیده‌ی وابستگی است که زمینه‌ساز سایر دست آوردهای دیگر شده است. بررسی، تبیین، تحلیل و بازشناسی استقلال، این شعار محوری انقلاب، از چند محور شایسته توجه می‌باشد:

 
امام خامنه ای روحی فداه: «در عدالت اجتماعى هنوز به نقطه‌ى مورد نظر اسلام – که آرزوى خود ما بوده است – نرسیده‌ایم؛ این هم از نقطه‌ ضعف‌های ماست. این ضعف‌ها را بایستى جبران کنیم. این‌ها ضعف‌هایى است که نمی‌شود از آن‌ها گذشت. هم مسؤولین، هم آحاد مردم باید احساس کنند وظیفه دارند این ضعف‌ها را برطرف کنند.»   «عدالت»‌ مفهومی ‌است ‌که ‌بشر از آغاز تمدن ‌خود می‌شناخته‌ و  آن‌ را آرمان ‌مطلوب خود می‌دانسته‌ و برای‌ استقرار آن‌ کوشیده‌است‌. این مفهوم یکی از آرمان‌هایی است که تمام انسان‌ها در ابعاد مختلف سیاسی،‌اجتماعی، اخلاقی، حقوقی، اقتصادی و … در پی آن بوده‌اند و برای استقرار آن کوشیده‌اند. در اهمیت‌ عدالت،‌ همین ‌بس‌ که‌ آموزه‌ی‌ عدل‌ الهی ‌یکی از آموزه‌های مهم و گران‌سنگ تمام پیامبران‌الهی‌است‌. در عهد عتیق،‌به‌دادورزی‌ و عدالت خداوند اشاره شده‌است‌.

زبان شمشیرى قاطع است که مى تواند همچو عصاى موسى علیه السلام فرآورده هاى باطل و جادویى را فرو بلعد و سیماى حقیقت را نمایان کند. بزرگ ترین ابزار هدایت پیامبران، زبان است تا آنجا که حضرت موسى علیه السلام درخواست مى کند: «رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی»؛ «بارالها! به من شرح صدر عنایت کن و امر [هدایت و رسالت] مرا آسان ساز و عقده و مانع را از زبانم بردار تا سخن مرا بفهمند.»
وى از خدا مى خواهد که برادرش هارون علیه السلام را یاور و همکارش قرار دهد؛ چرا که هارون علیه السلام از او فصیح تر است؛ «وَ أَخی هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّی لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعی رِدْءاً یُصَدِّقُنی».
آداب سخن
سخن گفتن آدابى دارد، و ما در این مقاله نکاتى را مرور مى کنیم که در کیفیت سخن گفتن پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به ما رسیده است؛ باشد تا پیرو سیره تبلیغى حضرتش باشیم و آداب سخن را رعایت کنیم که بهترین راز و رمز موفقیت در سیره آن بزرگوار نهفته است. على علیه السلام ـ که نفس پیامبر صلى الله علیه و آله است ـ مى فرماید: «إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْکَلَامِ؛ به راستى ماییم فرمانرواهاى قلمرو سخن.»
حضرت استاد آیة الله جوادى آملى در سیره رسول اکرم صلى الله علیه و آله در مورد قرآن، شاخصه هاى برترى آن حضرت بر سایر پیامبران را بیان مى کند و از جمله مى نویسد:

بعثت پیامبر صلى الله علیه و آله با واکنشهاى متفاوتى از سوى مشرکان، یهودیان و مسیحیان رو به رو شد. بیشترین واکنش تند را در دوره نخست، مشرکان و سپس یهودیان نشان دادند. اطلاع از چگونگى به ثمر نشستن دعوت و فراز و فرودهاى آن روشن مى سازد که در راستاى دعوت مردم با چه مشکلاتى مواجه خواهیم شد. اکنون که گرایش به اسلام در جامعه جهانى رو به افزایش است و دشمنان به ویژه مشرکان و کافران و مغضوبان و گمراهان بر ضد مسلمانان صف آرایى کرده و شمشیر را از رو بسته اند، شناخت کنش و واکنشها، آن هم از منبع صادقى چون قرآن بهترین ابزار آمادگى است.

برخورد پیامبر صلى الله علیه و آله با این کنشها و واکنشها موجب شد تا در نهایت گفتمان نبوى، بر گفتمان شرک و بت پرستى چیره شود. از آنجا که پیامبر صلى الله علیه و آله فرستاده خداست، خداوند از پیامبرش در تمام مراحل انجام رسالت، حمایت کرده است و اوست که به پیامبر صلى الله علیه و آله آموخته چگونه با مخالفین برخورد کند. خداوند براى موفقیت پیامبر صلى الله علیه و آله آموزه هاى نظرى و عملى در اختیارش مى گذارد تا با توجه به آنها مأموریت خود را انجام دهد. در این مقاله، به بررسى این آموزه ها مى پردازیم.

 خداوند در قرآن مى فرماید: «لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ»؛ «[اى پیامبر!] اگر خشن و سخت دل بودى، مردم از گرد تو متفرق مى شدند.»
براى شناختن مقام و منزلت پیامبر عظیم الشأن اسلام صلى الله علیه و آله ، در مرحله اوّل باید از خالق او و از کتاب قرآن که بر قلب او نازل شده است، بهره جست. خداوند در قرآن مى فرماید: «لَقَدْ جاءَکُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَریصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُوءْمِنینَ رَوءُفٌ رَحیمٌ»؛ «همانا رسولى از خود شما به سویتان آمد که رنجهاى شما بر او سخت است؛ و اصرار بر هدایت شما دارد؛ و نسبت به مؤمنان رئوف و مهربان است.» در این آیه خداوند دلسوزى و مهرورزى فوق العاده پیامبر صلى الله علیه و آله را نسبت به مؤمنان گوشزد مى کند و با 5 صفت پیامبر صلى الله علیه و آله را توصیف مى کند که هر کدام از این اوصاف قطره اى از دریاى بى کران فضایل و مکارم پیامبر عظیم الشأن اسلام صلى الله علیه و آله است؛ پیامبرى که فضایل اخلاقى فراموش شده در عصر جاهلى را در طى 23 سال رسالت خویش نهادینه کرد و خشونتها، تبعیضها، شکاف طبقاتى و انحطاط اخلاقى را تبدیل به فضایل ارزشمند اخلاقى نمود.
ثمره عصر جاهلى چیزى نبود جز قتل و خونریزى، شیوع خرافات، فساد اخلاقى، توحش و بى رحمى و از همه زشت تر، زنده به گور کردن دختران که قرآن در مذمت این عمل زشت و انحطاط اخلاقى این گونه مى فرماید: «وَ إِذَا الْمَوْوءُدَةُ سُئِلَتْ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ»؛ «و در آن هنگام (روز قیامت) از دختران زنده به گور شده سؤال مى شود که به چه گناهى کشته شدند؟»

 
از شیوه هایى که بر جاذبه سخن مى افزاید و مخاطب را به شنیدن بیشتر ترغیب مى کند، بهره گیرى از تمثیلات و تشبیهات مرتبط با موضوع است. قرآن کریم در این زمینه مى فرماید: «وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»؛ «و این مَثَلها را براى مردم مى زنیم، باشد که آنان بیندیشند.» آرایش سخن به مثلهاى کوتاه، دل نشین و مفید مى تواند کلام را تا عمق جان مخاطب نفوذپذیر سازد و گاهى اوقات یک عبارت به جا از ضرب المثلها و یا تشبیهات، موضوع را آن چنان به ذهن مستمع القاء مى کند که هرگز تا آخر عمرش آن را فراموش نخواهد کرد. شیوه استفاده از مثل در حقیقت به عنوان کوتاه ترین راه براى یک سخنران محسوب مى شود. نزدیک کردن هدف گوینده به ذهن شنونده، همگانى کردن مسائل، حسى و عینى کردن موضوعات عقلى و ساکت کردن مخالفانِ معاند، از دیگر امتیازات تمثیل است.

مهم ترین شاخصه هاى یک مَثَل، کوتاهى لفظ، استحکام معنى و زیبایى و لطافت مفهوم آن است که در بلاغت و فصاحت یک خطابه تأثیر مى گذارد ؛ به گونه اى که حتى على علیه السلام در میان اشعار، مثل را بهترین شعر مى داند و مى فرماید: «خَیْرُ الشِّعْرِ مَا کَانَ مَثَلاً؛ بهترین شعر آن است که مَثَل باشد.»به عنوان نمونه، امیر مؤمنان على علیه السلام براى فهماندن تأثیر داروها بر تن انسان این گونه مَثل مى زند: «شُرْبُ الدَّوَاءِ لِلْجَسَدِ کَالصَّابوُنِ لِلثَّوْبِ یُنَقِّیهِ وَلَکِنْ یُخْلِقُهُ؛ خوردن دارو براى بدن انسان همانند استفاده از صابون براى شستن چرکهاى لباس است که لباس را تمیز و پاک مى کند، اما آن را فرسوده و ضعیف مى گرداند.» در این باره، شیوه تبلیغى رسول خدا صلى الله علیه و آله در بهره گیرى از تمثیل و تشبیهات ملموس بهترین الگوى ماست. به این جهت، در این نوشتار نمونه هایى از مَثَلهاى نبوى صلى الله علیه و آله را به خوانندگان گرامى و مبلّغان ارجمند تقدیم مى کنیم تا سر نخى باشد که با توسل به آن حضرت از آنها بهره گیرند.

انبیا بندگان خالص
در کوى عشق، شوکت شاهى نمى خرنداقرار بندگى کن و اظهار چاکرى
از منظر قرآن، مقام عبودیت، بارزترین ویژگى پیامبران الهى است که خداوند متعال با این امتیاز، از آن گرامیان ناممى برد. در سوره «ص» درباره حضرت داوود علیه السلام مى فرماید: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الاْءَیْدِ إِنَّهُوآ أَوَّابٌ »؛ «و به خاطر بیاور، بندهما داوود صاحب قدرت را، که او بسیار توبه کننده بود.»
و مقام عبودیت ایوب علیه السلام را این چنین توصیف مى کند: «وَ اذْکُرْ عَبْدَنَآ أَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُوآ أَنِّى مَسَّنِىَ الشَّیْطَـنُ بِنُصْبٍوَ عَذَابٍ »؛ «و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامى که پروردگارش را خوانده و گفت: پروردگارا! شیطان مرا به رنج وعذاب افکنده است.»
علاوه بر مقام عبودیت انبیاى بزرگ الهى که کلام وحى آن را بزرگ ترین امتیاز براى ایشان مى شمارد؛ پیامبر گرامىاسلام را با صفت بنده بودن معرفى مى کند. اکنون دو نمونه از این آیات را مى خوانیم:
1. «تَبَارَکَ الَّذِى نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِى لِیَکُونَ لِلْعَــلَمِینَ نَذِیرًا »؛ «با برکت است خداوندى که قرآن را بر بنده اش نازل کردتا بیم دهنده جهانیان باشد.»
2. «فَاَوْحى اِلى عَبْدِهِ ما اَوْحى»؛ «خداوند آنچه را وحى کردنى بود، [در معراج [به بنده اش وحى کرد.»
آرى، مهم ترین ویژگى رسول اکرم صلى الله علیه و آله که قرآن بر آن تأکید دارد؛ مقام عبودیت و بندگى مطلق آن حضرت است کهمناجاتها، دعاها و شب زنده داریهاى او، نمود و جلوه اى از این ویژگى است.
با این اوصاف، خداوند متعال، باز هم رسول گرامى اسلام را به عبادت و بندگى خالص ترغیب و تشویق مى کند ومى فرماید: «إِنَّـآ أَنزَلْنَآ إِلَیْکَ الْکِتَـبَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصًا لَّهُ الدِّینَ »؛ «ما این کتاب را به حقّ بر تو نازل کردیم. پس خدا راعبادت کن در حالى که دین خود را براى او خالص مى گردانى.»

آن چنان مهر توام در دل و جان جاى گرفتکه اگر سر برود از دل و از جان نرود
گر رود از پى خوبان دل من معذور استدرد دارد چه کند کز پى درمان نرود
یکى از شیوه هاى کار آمد براى آشنایى با آموزه هاى مکتب حضرت محمد صلى الله علیه و آله ، شناختن اصحاب خاص و یاران راستین آن گرامى است. این قلم سعى دارد در ضمن سلسله نوشتارهایى به این مهم بپردازد. در این مرحله، یکى از یاران صدیق و خادمان راستین اسلامى و مروّج معارف وحیانى قرآن و اهل بیت علیهم السلام را به مخاطبان گرانقدر معرفى مى کنیم، به امید آنکه در پیمودن راه سعادت و کمال، روشنگر راهمان باشد.
ابو عماره خزیمة بن ثابت انصارى، از بنى خطمه (تیره اى از قبیله اوس و از گروه انصار) است. او که از شجاعان قبیله خود بود، به خاطر پاکى دل و صفاى باطن به آیین توحیدى اسلام گروید و در اعتقادات خویش نسبت به ارزشهاى الهى در میان خواص اصحاب پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله شهرتى بسزا یافت. او یگانه مردى است که حضرت محمد صلى الله علیه و آله شهادت و گواهى او را به جاى دو شاهد قرار داد و او را به ذو الشهادتین ملّقب نمود. امیر مؤمنان على علیه السلام نیز با تجلیل بى نظیر از خزیمة بن ثابت، حزن و اندوه خود را از فقدان این بزرگمرد این گونه ابراز مى دارد:

با مرورى بر کارنامه پیامبران الهى، خطوط پایدارى و پیروزى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را پر رنگ تر از دیگر انبیاء گذشته مى یابیم. این مهم، آن گاه بیش از پیش رخ مى نماید که با نیم نگاهى به سیر تاریخى مسیحیت، به عنوان یکى از ادیان زنده امروز در مى یابیم که شریعت عیسوى با سابقه طولانى خویش نتوانسته است در «سرعت» نفوذ و گسترش و «ماندگارى آن» با اسلام رقابت کند؛ چه گسترش مسیحیت پس از رفع حضرت مسیح علیه السلام آغاز شده و همواره روندى کند را طى کرده است و حال آنکه اسلام در زمان حیات پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله افقهاى دیگر را گشود و در اندک زمانى پس از رحلت آن حضرت، پا از مولد خویش فراتر نهاد و مرزهاى فکرى، فرهنگى و نژادى عالم را فتح کرد.
با این همه، شواهد تاریخى گویاى دغدغه ها و دل مشغولیهاى فراوان پیامبر اعظم صلى الله علیه و آله در واپسین سالهاى عمر است؛ نگرانیهایى در ابعاد مختلف و به تنوع آفتها و گرفتاریهایى که دامنگیر انسان مى شود. بى شکّ مرور و توجه به دل مشغولیهاى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله مى تواند دستمایه عبرت و الهام براى امروز و فرداى امت اسلامى و روشنى بخش سیر حرکت به سوى اهداف بلند انقلاب اسلامى ـ که پرتوى از انقلاب بزرگ رسول اللّه صلى الله علیه و آله است ـ باشد.

از جنگ بدر بیاموزیم
روز جمعه هفدهم ماه مبارک رمضان سال دوم هجرت (1) نقطه عطفی در تاریخ اسلام به شمار می رود . در این روز یکی از مهم ترین جنگهای سرنوشت ساز در تاریخ اسلام به وقوع پیوست و دستاوردهای مهمی را برای دولت نوپای پیامبر صلی الله علیه و آله به همراه داشت . مشاهده امدادهای غیبی، ذلت سران کفر، نتیجه توکل بر خداوند متعال، دفاع از کیان اسلام در پرتو ایمان، جلوه حقیقی پایداری در راه اندیشه، آشکار شدن برخی از فضائل و مناقب پیامبر صلی الله علیه و آله و علی علیه السلام، تبلور وحدت و همدلی در میان مسلمانان، و به نمایش درآمدن شکوه و عظمت اسلام، بخشی از آثار مفید این مبارزه بین حق و باطل می باشد .
در آن روز تاریخی نیروی ایمان، آن چنان در سیمای رزمندگان مسلمان موج می زد که حتی افراد دشمن را تحت تاثیر قرار داده بود . ابن هشام در سیره خود می نویسد: «نیروهای مشرکین مکه بعد از اینکه در نقطه «عدوة القصوی » در صحرای بدر مستقر شدند، به یکی از زبده ترین نیروهای اطلاعاتی خود، به نام عمیربن وهب جمحی ماموریت دادند تا اطلاعات دقیقی از لشکر اسلام به دست آورد . او با اسب چابک خود در اطراف اردوگاه مسلمانان به گشت زنی پرداخت و بعد از بررسی اوضاع به فرماندهان خود چنین گزارش داد: آنان در حدود سیصد نفر هستند و در چهره ها و حرکاتشان ایمان و اراده و استقامت متبلور است . آنان جز شمشیرهایشان پناهگاهی ندارند . با شترانشان مرگ را برای شما به ارمغان آورده اند و تا زمانی که هر یک از آنان یک نفر از شما را به قتل نرساند، کشته نخواهد شد و اگر از شما به اندازه آنان کشته شود، زندگی برای شما چه ارزشی خواهد داشت . با این ضعیت بیاندیشید و تصمیم بگیرید .» (2)

 حضرت محمد بن عبد الله صلی الله علیه وآله، آخرین سفیر الهی و بزرگ رهبر جهان اسلام، در سحرگاه روز جمعه 17 ربیع الاول سال 571 میلادی در مکه مکرمه و در دامن پاک حضرت آمنه، دیده به جهان گشود . آن حضرت که قبل از تولد، پدر گرامیش را از دست داده بود، در شش سالگی شاهد درگذشت مادرش گردید . حضرت محمدصلی الله علیه وآله در 8 سالگی از وجود بزرگ حامی خود، حضرت عبدالمطلب محروم شد و به همراه تنها سرپرست خویش ابوطالب، دوران نوجوانی خود را سپری کرد . پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در 25 سالگی در حالی که به خردمندی، پاکدامنی، امانت و دانایی در میان مردم شهرت داشت با حضرت خدیجه ازدواج نمود، و در 40 سالگی با نزول آیاتی در غار حراء به رسالت الهی مبعوث گردید .
13 سال بعد از بعثت، در حالی که منزل آن حضرت با تدبیر سران لجوج 0و کوته اندیش قریش به محاصره در آمده بود، با هجرت به یثرب زندگی نوینی را آغاز کرد . بعد از اینکه رسول اکرم صلی الله علیه وآله به یاری خداوند متعال توطئه ها و نقشه های کافران را یکی پس از دیگری خنثی کرده و موانع را از سر راه برداشت و مکتب حیاتبخش خود را در اقصی نقاط جهان گسترش داد، در سال دهم هجرت با انجام مباهله و حجة الوداع موقعیت خود را تثبیت نموده و در غدیر خم از طرف پروردگار متعال، امیر مؤمنان علی علیه السلام را به جانشینی خویش برگزید . و سرانجام در 63 سالگی و در هنگام ظهر روز دوشنبه 28 صفر سال 11 هجری قمری، مطابق سال 633 میلادی، در منزل خود در مدینه به ملاقات معبود شتافت . حضرت علی علیه السلام پیامبر را غسل داد و کفن نمود و به همراه سایر مسلمانان بر آن گرامی نماز گزارده و پیکر مقدس حضرت خاتم الانبیاءصلی الله علیه وآله را در منزل مسکونی اش به خاک سپرد . با رحلت پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله، مصیبت بزرگی در اسلام و انحراف عمیقی در میان مسلمانان پدید آمد، که تا امروز اثر آن ضربه سهمگین پیکر اسلام و مسلمانان را می آزارد .

 بي گمان دوران رسالت پيامبر(ص) پيامدهاي مهمي را در زمينه هاي سياسي،ديني،اقتصادي و ديگر ابعاد تاريخ جهان به بار آورد.
هر چند قريشيان مكه تا پيش از اسلام، تجربه چشم گيري در زمينه اداره شهرها نداشتند و هيچ گاه زير پرچم يك دولت متمدن و با فرهنگ گرد نيامده بودند، تا از نظام هاي سياسي مدون برخوردار شوند. اما احتمال دارد گاهي اوقات، پيمان نامه هايي ميان اعراب و قبيله هاي همسايه شده باشد. هر چند دامنه اين كار را بسيار محدود فرض نماييم.
اما هنگامي كه اسلام بر سر آن ها سايه افكند، نيروهاي پراكنده شبه جزيره عربستان حول يك كانون گرد آمدند و در چارچوب كشوري نظام يافته با اداره هاي منضبط، سامان گرفتند؛ ميان اين كشور و كشورهاي همسايه مانند پاريس، بيزانس و مستعمرات آن ها، روابط سياسي پديد آمد. از عمر اين كشور هنوز ده سال نگذشته بود كه بر ايران،عراق، سوريه، فلسطين، مصر و سرزمين هاي ديگر چيره گشت. لازمه چنين وضعي آن بود كه نوشته هايي براي بيان اين روابط سياسي تحرير شوند و به اين ترتيب اسنادي پديد آيند، كه در اين جا به گوشه اي از تاريخچه آن ها اشاره مي گردد.
ويژگي هاي معنايي نوشته هاي پيامبر (ص)
1-بخشش ها؛ 2-امان نامه ها؛ 3-پناه نامه ها؛ 4-دعوت به اسلام؛ 5-بيان احكام اسلامي؛ 6-پيمان صلح با مشركان؛ 7-نامه نگاري با دشمنان.