امام حسن عسکری علیه السلام یازدهمین ستاره هدایتی است که در آسمان امامت درخشید و هدایت عملی مردم را عهده دار شد . از اینرو در کنار القاب متعدد آن حضرت که هر یک گویای بعدی از شخصیت عظیم اوست، مانند: عسکری، رفیق، زکی، فاضل، امین، میمون، نقی، طاهر، مؤمن بالله، صادق، صامت، امین علی سر الله، علام، ولی الله، سراج اهل الجنة، خزانة الوصیین، (1) مضی، شافی، مرضی، خالص، خاص، تقی، شفیع، سخی، موفی و مستودع (2) ، ما با القابی چون: ناطق عن الله (3) ، مرشد الی الله (4) ، هادی و مهتدی (5) نیز رو به رو می شویم که گویای همان وظیفه اصلی امامت (تداوم هدایتگری بشریت) است .
در این مقاله برگهایی از کارنامه هدایتگری حضرت را مرور می کنیم . تفاوت اساسی ائمه و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در چگونگی هدایتگری و انجام رسالت قرآنی، به موضوع حاکمیت برمی گردد . ائمه به دلیل نداشتن حاکمیت با مشکلات بسیاری رویارو بودند . از این رو، وظیفه هدایتگری را با ابزارها و شیوه های بسیار متنوعی که متناسب با شرایط عصر و زمان بود، به پیش می بردند . ناآرامی های داخلی در کنار اختناق، ویژگی عمده عصر امام عسکری است و آن حضرت در یکی از سخت ترین شرائط پیش آمده برای سلسله امامت، به هدایت امت می پرداخت .

  امام حسن عسکری علیه السلام در هشتم ربیع الثانی (یا 24 ربیع الاول) سال 232 ه . ق دیده به جهان گشود وبا نور خویش آسمان مدینه را نورانی کرد. پدر آن بزرگوار امام هادی علیه السلام و مادر با عظمتش «حُدَیْثه» بود که از او به عنوان «سوسن» و «سلیل» نیز یاد کرده اند. وی از بانوان نیکوکار و دارای بینش اسلامی بود و در فضیلت او همین بس که پس از شهادت آن حضرت، پناهگاه و نقطه اتکای شیعیان در آن دوران بحرانی و پر اضطراب بود.(1)
مجموع عمر حضرت عسکری علیه السلام به 28 سال می رسد و آن حضرت سرانجام در هشتم ربیع الاول 260 ه . ق به دسیسه معتمد عباسی در شهر سامراء به شهادت رسید.(2)

یکی از عنایات خداوند متعال به رسول گرامی اش صلی الله علیه و آله این بود که قلب مبارک حضرت نسبت به مردم رئوف و مهربان بود; به طوری که حضرتش از درد و رنج مردم در فشار و ناراحتی بود: «لقد جاءکم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رءوف رحیم » ; (1) «قطعا، برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید، به [هدایت] شما حریص، و نسبت به مؤمنان، دلسوز و مهربان است .» اصولا همه انبیای الهی رابطه ای دوستانه و برادرانه با مردم داشتند و از گرفتاریهای مردم متاثر می شدند . قرآن کریم وقتی از انبیای بزرگ نام می برد، در معرفی آنها «برادری » را جزء خصوصیات بارز آنها بیان می کند: «والی مدین اخاهم شعیبا» (2) ، «اذ قال ، «اذ قال لهم اخوهم صالح الا تتقون » (4) این تعابیر حاکی از آن است که سفرای الهی با مردم زمان خود یگانه بودند . به دیگر سخن، آنها با شناخت فرهنگ مردم زمان خویش با توده مردم انس گرفته، چون عضوی از یک خانواده بزرگ در خوشیها و ناملایمات در کنار آنها بودند . «انس با مردم » یعنی با مردم بودن، برای مردم بودن و در خدمت دیگران بودن و شریک درد و رنج و راحت و غم دیگران بودن، یکی از ضرورتهای اخلاق مسلمانی است . و این، رمز حیات اجتماعی برای یک مسلمان است که در پرتو آن برای خود پایگاهی مردمی بنا می کند که برخوردار از رافت و رحمت و مودت مردمی است .

روز مبعث آغاز رسالت حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله ، نشاطی روح افزا بر عالم هستی دمیده شد. در آن روز با بعثت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله زیباترین و کامل ترین نقش جهان بشریت به ظهور رسید و بهترین فضیلتها و خصلتهای پسندیده اخلاقی به آدمیان غرق در جهالت و هواپرستی، عطا گردید.
حضرت محمد صلی الله علیه و آله در تبیین اهمیت اخلاق خوب فرمود: «بُعِثْتُ بِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ وَمَحاسِنِها؛(1) به پرورش اخلاق کریمانه و نیکو مبعوث شده ام.»
بی تردید، تمام صفات کمالی و فضائل اخلاقی در وجود مقدس آن حضرت بی کم و کاست جمع شده بود؛ چرا که آن بزرگوار دست پرورده پروردگار(2) و گل سرسبد جهان هستی و کامل ترین انسان روی زمین است. شجاعت، عدالت، صداقت، امانت، عطوفت و مهر و محبت، حسن خلق و در یک کلام، تمام ویژگیهای پسندیده انسانی، به نحو احسن و اتمّ در شخصیت آن جناب نمایان بود.
امام صادق علیه السلام فرمود: «اِنَّ اللّه َ تَعالی خَصَّ رَسُولَهُ بِمَکارِمِ الاَْخْلاقِ فَامْتَحِنُوا اَنْفُسَکُمْ فَاِنْ کانَتْ فیکُمْ فَاحْمِدُوا اللّه َ عَزَّوَجَلَّ وَارْغَبُوا اِلَیْهِ فی الزِّیادَةِ فیها؛(3)
حسن خلق، سخاوت، غیرت، شجاعت و جوانمردی.(4)
آنجا که معروف شده: او قرآن مجسم است.

ریشه و اساس تمام پیشرفتهای مادی و معنوی بشر در طول تاریخ، اندیشه و تعقل و بهره وری از خرد از یک طرف و سعی و تلاش خردورزان و عاقلان از طرف دیگر بوده است. اگر بشر قرن بیستم و بیست و یکم از نظر صنعتی و تکنولوژی به موفقیتهای چشمگیری دست یافته، براثر اندیشه و تلاش بوده است؛ چنان که پیشرفتهای معنوی جوامع و افراد نیز براثر بهره وری از توان عقل و خرد و قدرت اندیشه و تلاش بوده است.
پیامبران، امامان، اولیاء، نخبگان و بندگان صالح الهی، همه اهل خرد و تعقل و مروج تفکر و اندیشه بوده اند. از جمله، ابوذر شاگرد تربیت شده و خردورز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بیشترین اوقات خویش را صرف تعقل و اندیشه و عبرت اندوزی و بهره گیری از خرد خویش و دیگران کرد.(1)
قرآن این کتاب جاوید و ماندگار الهی (به عنوان کامل ترین کتاب الهی و معجزه خاتم پیامبران) برای اندیشه و خردورزی و صاحبان عقل و خردورزان، ارزش زیادی قائل است، و زیباترین و رساترین سخنان را درباره ارزش دانش و تعقل و دقت و تفقّه بیان کرده است. در قرآن بیش از هزاربار کلمه «علم» و مشتقات آن که نشانه باروری خرد و اندیشه است، تکرار شده و افزون بر 17 آیه به طور صریح انسان را به تفکر دعوت کرده و بیش از 10 آیه با حکم «انظرُوا؛ دقت کنید» شروع شده و بیش از پنجاه مورد کلمه «عقل» و مشتقات آن به کار رفته است و در چهار آیه نیز قاطعانه به تدبر در قرآن، به عنوان بهره وری از عقل، امر شده است؛

 جهان در آستانة بعثت حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در انحطاط و بحران شگفت انگیزی قرار داشت. جهالت، غارتگری، ظلم و ستم، تضییع حقوق ضعیفان و محرومان، فساد و بی بند و باری، تبعیض و ناعدالتی، نگرانی و دلهره، دوری از اخلاق و انسانیت، تمام جوامع بشری را در آن روزگار فرا گرفته بود.
در این میان منطقة جزیرة العرب و به ویژه شهر مکه از منظر فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، پایین¬ترین و بدترین وضع را تحمل می¬کرد. خضوع اعراب جاهل در مقابل چوبهای خشکی که به صورت بت درست شده بود و اهالی مکه در مقابل آن اجسام بی¬جان قربانیها کرده و استمداد می¬طلبیدند، هر انسان فهمیده و عاقلی را به تعجب و تأسف وا می-داشت. زنان نه تنها از حقوق اساسی خود محروم بودند، بلکه همانند کالای بی¬جان خرید و فروش می¬شدند و… .
خداوند متعال در آیات وحیانی خویش به برخی از ناهنجاریها و آداب غیر انسانی و جاهلانة آن روز اشاره کرده و می¬فرماید: ?قُلْ تَعالَوْ اَتْلُ ما حَرّمَ رَبُّکُم عَلَیْکُمْ اَلاّ تُشْرِکوا بِهِ شَیْئاً وَبِالْوالِدَیْنِ إحْساناً وَلاتَقْتُلوا أوْلادَکُمْ مِنْ إمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإیّاهُمْ وَلاتَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ وَلاتَقْتُلوا النَّفْسَ الَّتی حَرَّمَ اللهُ إلاَ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصّیکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلونَ>[1]؛ «بگو: بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است ‌[برایتان] بخوانم: اینکه چیزی را شریک خدا قرا ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید. فرزندانتان را از ترس فقر نکشید. ما شما و آنها را روزی می¬دهیم. و به کارهای زشت نزدیک نشوید چه آشکار و چه پنهان. و انسانی را که خداوند محترم شمرده به قتل نرسانید مگر به حق [و از روی قانون الهی]. این چیزی است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید.»

 آنچه پیش رو دارید نگاهی است اجمالی به اوصاف و ویژگیهای آن حضرت.
الف. محمد صلی الله علیه و آله از زبان قرآن
قرآن به عنوان کتاب جاوید و ماندگار الهی، عمیق ترین و جامع ترین توصیفات را از شخص با عظمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دارد.
1. خاتم رسولان
«ما کانَ مُحَمَّدٌ اَبَا اَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللّه وَ خاتَمَ النَّبیّنَ وَ کانَ اللّهُ بِکُلّ شَیْ ءٍ عَلیماً»؛(1) «محمد صلی الله علیه و آله پدر هیچ یک
1. احزاب/40.
از مردان شما نبوده و نیست؛ ولی رسول خدا و ختم کننده و آخرین پیامبران است، و خداوند به همه چیز آگاه است.»
در این آیه، آن حضرت به عنوان خاتَم رسولان معرّفی شده و سخن از ختم رسولان است نه ختم دیانت. حضرت صادق علیه السلام فرمود: «اِنّ اللّه عَزَّ ذِکْرُهُ خَتَمَ بِنَبیِّکُمُ النَّبیّنَ فَلا نَبیِّ بَعْدَهُ اَبَداً وَ خَتَمَ بِکِتابِکُمُ الْکُتُبَ فَلا کِتابَ بَعْدَهُ اَبَداً؛(1) به راستی خدایی که یادش با عزت است پایان داد با نبیّ شما پیامبران را، لذا پس از پیامبر شما پیامبری نخواهد بود و خاتمه داد با کتاب شما (قرآن) کتابها[ی آسمانی] را، پس تا ابد کتابی بعد از قرآن نخواهد بود.»
امام صادق علیه السلام می فرماید: «جاءَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله فَجاءَ بِالْقُرآنِ وَ بِشَریعَتِهِ وَ مِنْهاجِهِ، فَحَلالُهُ حَلالٌ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ وَ حَرامُهُ حَرامٌ اِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ؛ محمد صلی الله علیه و آله آمد، پس قرآن را با شریعت و قانونش [برای مردم] آورد. پس حلال آن (قرآن) تا روز قیامت حلال و حرام آن (نیز) تا قیامت حرام است.»(2)
روایتی که ذکر شد به روشنی سخن برخی روشنفکران را که ختم رسالت را به معنای ختم دیانت و بر چیده شدن بساط دین از جامعه گرفته است رد می کند؛ بنابراین دین و شریعت اسلام همچنان تا قیامت باقی است.

پیامبر اسلام صلی الله علیه واله وسلم در نگاه امام سجاد علیه السلام
آشنایی با شخصیت رسول گرامی اسلام برای هر مسلمانی امری ضروری است تا در حدّ توان خود در رفتار و گفتار و زندگی فردی و اجتماعی بتواند از سیره و سخن آن حضرت بهره گیرد. در سالی که به عنوان پبامبر اعظم اعلام شده است، این ضرورت بیشتر احساس می شود. ما در این فرصت و به مناسبت ولادت حضرت سجاد علیه السلام برخی از رهنمودها و بیانات آن امام همام را در مورد شخصیت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به خوانندگان گرامی تقدیم می کنیم:
هدف از معراج پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم
معراج یکی از معجزات بی نظیر حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله و سلم است. این سفر شگفت انگیز آنچنان اهمیت دارد که خداوند متعال در آیه اول سوره اسرا می فرماید: (سُبْحانَ الَّذی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا إِنَّهُ هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ)؛(1) «پاک و منزه است خدایی که بنده اش را شبانگاهی از مسجد الحرام به سوی مسجد الاقصی ـ که پیرامونش را برکت داده ایم ـ سیر
داد تا از نشانه های خود به او بنمایانیم، که او همان شنوای بیناست.»

 قرآن کریم مى فرماید: «وَ اَوْفُوا بِالْعَهْدِ اِنّ العَهْدَ کانَ مَسْئُولاً».
(اسراء/34)
زندگى جامعه براساس قراردادها و قول و قرارهاى اجتماعى اداره مى شود. بخش اندکى از نیازها در قالب تبادلهاى نقد و فورى و بدون قرارداد قبلى تأمین مى شود ولى بخش بیشترى از نیاز جامعه براساس برنامه ریزى و آینده نگرى و در پى توافقها و قراردادها، وعده ها، پیش خرید، پیش فروش، معاهدات اقتصادى، معاهدات فرهنگى، سیاسى، معاهده هاى دفاعى، و… قابل تأمین است.
قراردادهایى که بین دو کشور، دو شرکت، دو حزب و گروه و یا بین دو فرد منعقد مى گردد، براى دو طرف حقوق و وظایفى ایجاد مى کند، که رعایت آن، ضامن جریان سالم و عادلانه فعالیتهاى اجتماعى است و بى توجهى به پیمانها و قول و قرارها، ریشه بسیارى از ستمها، اختلافات و تباه شدن امکانات و نیروهاست.
قراردادها در همه ابعاد زندگى انسان به چشم مى خورد و در تأمین نیازهاى گوناگون نقش دارد. قراردادهاى تجارى (خرید و فروش)، قرارداد استخدام، قرارداد بیمه، قرارداد حمل و نقل، قراردادهاى توریستى و جهانگردى، قرارداد تهیه و تولید کالاهاى مورد نیاز، قرارداد توزیع و قبول نمایندگى و فروش کالاها، قرارداد نظارت و پشتیبانى و تعمیر و نگهدارى تجهیزات فنّى و صنایع، قراردادهاى بهداشتى، درمانى، آموزشى، پژوهشى، تبلیغى و اطلاع رسانى و تغذیه خبرى، و صدها نوع قرارداد دیگر، بین افراد و شرکتها و سازمانها و نهادهاى گوناگون دولتى و غیردولتى وجود دارد که همچون رگهاى بزرگ و کوچک، خون مورد نیاز را به بخشهاى مختلف جامعه مى رساند.

  پیامبر اکرم(ص) در طول عمر 23 ساله رسالت خویش، بارها مسئله ولایت و امامت، خلافت و وزارت علی(ع) و دیگر امامان را مطرح کرد که مجموع آنها به بیش از 70 مورد مى رسد.
این مقاله بنا دارد این موارد را به ترتیب زمانى و حوادث جانبى مطرح کند. امید که مورد رضایت امیر ولایت و استفادة دوستان قرار گیرد.
خلافت انتصابى یا انتخابى
از مسائلى که در طول تاریخ بعد از رحلت پیامبر(ص) به وجود آمد و بعدها به عنوان مهم ترین امر اختلافى بین شیعه و اهل سنّت نمودار شد، این مسئله است که آیا انتخاب خلیفه و جانشین پیامبر، امرى الهى و انتصابى است؟ یا اختیارى و انتخابى توسط غیرخداوند (پیامبر یا مردم و یا اهل حل و عقد و…)؟
به قول یکى از محققان «… اختلاف شیعه و سنّى قبل از هر چیز در این است که آیا امامت، یک مقام دینى و تابع تشریع و نصب الهى، یا یک سلطنت دنیوى و تابع عوامل اجتماعى است؟ شیعیان معتقدند که حتّى شخص پیامبر اکرم(ص) هم نقش استقلالى در تعیین جانشین خود نداشتند؛ بلکه آن را به امر الهى، انجام دادند… .»[1]
پیامبر اکرم(ص) این آینده نگرى را داشت و از روزهاى اوّل رسالت خویش به این پرسش تاریخى پاسخ داد که مسئله امامت و خلافت به نصب الهى است و این امر از عهده بشر خارج است. اکنون به نمونه هایى در این زمینه توجه کنید:

 وقتی خدای متعال سرّی مثل اخلاص را به بندگان برگزیده¬اش مرحمت می¬کند- طبق روایت  حضرت صادق¬القول ¬و الفعل، امام جعفر صادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) بیان فرمودند: «وَ إِذَا وُقِفُوا بَیْنَ یَدَیْهِ تَعَالَى مَلَأَهَا مِنْ سِرِّ مَا أَسَرُّوا إِلَیْهِ»[1]پروردگار عالم، موقعی که بندگان مخلص در محضر او قرار می¬گیرند، آن پرونده را پر می¬کند. یک دلیل این است که پروردگار عالم می¬خواهد بین خودش و آن¬ها مطالب رمزیّه و سرّیه باقی بماند. دلیل دیگر این است که ذوالجلال ¬والاکرام می¬فرماید: آن¬قدر اعمال این افراد نزد من گران‌بهاست که فقط من می¬دانم و آن بندگان خالص خودم.

تسخير سفارت انگلستان در تهران توسط دانشجويان در هفته گذشته، بازتاب هاي داخلي و خارجي متفاوتي به همراه داشته است. مخالفان اين اقدام با بيان اينكه اين اقدام مخالف موازين بين المللي است، اين حركت را منفي قلمداد كرده و موافقان اين اقدام نيز با بيان اينكه دولت انگلستان در طي سال هاي بعد از انقلاب همواره سياست هاي يك طرفه و خصمانه اي عليه ملت ايران در دستور كار خود قرار داده و بر خلاف همه موازين و مقررات بين المللي در اين زمينه عمل كرده است، به دفاع از اين حركت پرداخته و معتقدند همان‎طور كه 32 سال قبل نيز تسخير سفارت امريكا توسط دانشجويان پيرو خط امام، پاسخ مناسبي به اقدامات مداخله جويانه اين دولت استكباري بود، تسخير سفارت انگلستان نيز در همين راستا تعريف مي شود و با گذر زمان، اين اقدام بيش از هر چيز به نفع ملت ايران خواهد بود.