پس از بیان اهمیت معرفت و اخلاص در عمل، در تحصیل ولایت از متعلق معرفت، یعنی آن چه که باید او را شناخت سخن به میان می آید، اولین متعلق معرفت خدا است که انسان باید خدا را با همه اسمای حسنا و صفات جلال و جمال او بشناسد و از طریق شناخت خداوند به او نزدیک شده و مظهر او گردد. امام علی (ع) می فرماید:

اول الدین معرفت و کمال معرفته التصدیق به و کمال التصدیق به توحیده و کمال توحیده الاخلاص له و کمال الاخلاص له نفی الصفات عنه[1]؛ شناخت خدا آغاز دین است و کمال معرفتش، تصدیق ذات او و کمال تصدیق ذاتش، توحید و یگانگی او و کمال توحیدش، اخلاص و کمال اخلاص او نفی صفات ممکنات از اوست.

«حلم» به معنای منضبط کردن نفس از هیجان غضب و احساسات است، به گونه ای که حالت سکون، طمأنینه و صبر در مقابل ناملایمات به انسان دست می دهد و از سبک مغزی، اقدامات نابخردانه و بی پروایی پرهیز می کند. بنابراین، می توان گفت که حلم محصول اعتدال در قوع غضب است و «حلیم» کسی است که در اعمال قوه غضب اهل افراط و تفریط نباشد، در نتیجه، به کسی که با داشتن قدرت انتقام و کیفر عجله نکند، حلیم می گویند.
«حلیم» از اوصاف فعلی خداوند است و امیرالمومین (ع) مظهر تام و تمام حلم الهی است، چنان که رسول اکرم (ص) می فرماید: «علی … أحلم الناس حلماً »؛ علی از همه مردم حلیم تر است. نیز در بیان دیگری می فرماید: «یا علی! أنت أفضل أمتی فضلاً… و أوفرهم حلماً» .

خدای سبحان برخی را بارفاه وبعضی رابا رنج می آزمایدچنان که می فرماید: ما انسان ها راباخوشی وناخوشی می آزماییم ((…وبلوناهم بالحسنات والسیئات لعلهم یرجعون…))1    وهمچنین می فرماید:ماشمارابه خیر وشر می آزماییم (( …ونبلوکم بالشروالخیر فتنه… ))2
راز تقدیم ذکرشربرخیردراینآیه آناست که برای بیشتر افرادامتحان در حال رنج مهم ترازامتحان درحال نشاط است حال آن که امتحان در حال نشاط اگرقوی تر وسنگین تر نباشدبه یقین کمتر نیست زیرا شکرگذاری سخت تراز صبراست . انسان مبتلای به رنج وگرفتاری به دلالت آیات و روایات فراوان  که در این باره وارد شده است متوجه می شود که در حال آزمون است . ولی کسی که در رفاه و نعمت است نمی داند که مورد امتحان الهی است . از این رو غافل می شود.

عقل انسان می گوید: خدایی که جهان و انسان را آفریده و رابطه این دو را تنظیم نموده و از مصلحت و سعادت مخلوقات خود آگاه است و حکیم علی الاطلاق است، انسان را هرگز رها نمی کند: أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى ﴿٣٦/القيامه﴾و برای او قانون سعادت بخش خود را می فرستد که فرستاده است. از اینرو، شناخت خداوند به عنوان مبدا حکیم، برای اثبات نبوت کافی است و کسانی که نبوت را نپذیرفته اند، خداوند را به درستی نشناخته اند: وَمَا قَدَرُوا اللَّـهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُوا مَا أَنزَلَ اللَّـهُ عَلَىٰ بَشَرٍ مِّن شَيْءٍ ۗ قُلْ مَنْ أَنزَلَ الْكِتَابَ الَّذِي جَاءَ بِهِ مُوسَىٰ نُورًا وَهُدًى لِّلنَّاسِ ۖ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِيسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ كَثِيرًا ۖ وَعُلِّمْتُم مَّا لَمْ تَعْلَمُوا أَنتُمْ وَلَا آبَاؤُكُمْ ۖ قُلِ اللَّـهُ ۖ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِي خَوْضِهِمْ يَلْعَبُونَ ﴿٩١/الانعام﴾

از مهم ترین شاخصه های فلسفه سیاسی اسلام، توجه به نبوّت و جایگاه نبی صلی الله علیه وآله در ساختار اندیشه سیاسی است. نبی صلی الله علیه وآله در فلسفه سیاسی کلاسیک اسلامی از دو جهت، بسیار مورد توجه قرار گرفته است: اول آن که نبی صلی الله علیه وآله در رأس ساختار سیاسی قرار دارد و قوام و دوام مدینه به او بستگی دارد؛ دوم آن که قانون در مدینه از نبی نشأت می گیرد. در تفکر اسلامی نبی صلی الله علیه وآله که با عالم فوق قمر در ارتباط است، معارف را در قالب شریعت که هم شامل قواعد فردی – اخلاق – و هم قواعد عمومی – قانون مدینه – می شود از جانب خداوند دریافت کرده و به عموم انسان ها عرضه می نماید. در زمان حضور نبیّ مکرم اسلام صلی الله علیه وآله آیات قرآن و سیره و سنت او مبنای عمل و راهنمای افراد در زمینه امور فردی – اخلاق – و امور اجتماعی – قانون – تلقی می شد.

در اين نوشته در پى آنيم كه تمامى توجيهات و عذرهاى اهل سنت در نپذيرفتن حديث غدير به عنوان يكى از نصوص امامت و خلافت بلافصل على(ع) را بررسى كنيم و منصفانه به قضاوت بنشينيم كه آيا اين حديث چنانكه شيعه مدعى است دليل خلافت على(ع) است يا نه؟
در ابتداى بحث شايسته است اين نكته را يادآور شويم كه اگر دانشمندان همه فِرق با پذيرفتن اصل اساسى وحدت، درباره مسائل اصلى يا فرعى، اعتقادى يا فقهى به بحث علمى بپردازند، نه تنها دلها از يكديگر گريزان نمى شود، بلكه به همديگر نزديك خواهد شد و اين يكى از راههاى صحيح تقريب بين مذاهب اسلامى است.
اينك گزارش كوتاهى از چند كتاب روايى درباره حديث غدير بيان مى كنيم و سپس به بحث درباره حديث و بيان نظريات و نقد آنها مى پردازيم. امام احمد حنبل در «مسند»ش آورده است:

مقدّمه‏
هفتاد روز از حادثه بسيار مهم و تاريخى غدير خم گذشته بود كه رسول مكرّم اسلام‏صلى الله عليه وآله وسلم ديده از جهان خاكى فرو بست و روح مطهرش به عالم ملكوت عروج كرد. ارتحال پيامبرصلى الله عليه وآله وسلم موجى از غم و اندوه در فضاى جامعه نوپاى اسلامى ايجاد كرد. بار مصيبت چنان سنگين شد كه بسيارى در حيرت فرو رفته و از خود بيخود گشتند و از تصميم‏گيرى مناسب و شايسته باز ماندند. جمعى نيز كه از قبل خود را آماده چنين روزى كرده بودند، حال و هواى جامعه را براى ايجاد گرد و غبار، مناسب يافتند و با گِل آلودن نمودن آب، به دنبال گرفتن ماهى مراد خود رفتند. ستاره اميدى كه در غدير خم طلوع كرده و آرام‏بخش دل‏هاى مؤمنان گشته بود، در لابلاى گرد و غبار فتنه، از ديدگان كم فروغ، محو شد. در ميان ظلمت ارتحال آفتاب، شب‏پره‏ها به تكاپو افتادند و با هجوم به خانه وحى، تلاش مذبوحانه‏اى را براى فرونشاندن نور خدا آغاز كردند؛ غافل از آنكه نور خدا با آن دسيسه‏ها خاموش شدنى نيست.

برخی از این فضایل، غیر اختیاری و خدادادی است؛ یعنی خود حضرت در ایجاد آن فضایل نقشی نداشته اند. همچنان که برخی از فضایل آن حضرت اکتسابی است؛ یعنی به سبب اعمال و رفتاری که خودشان انجام داده اند و به طور اختیاری، آن فضایل را کسب کرده اند. عبادت ها و مناجات ها و رشادت ها و ایثارهای آن حضرت در راه اسلام، همه از سنخ فضایل اختیاری آن حضرت است. همه اینها ویژگی های خاص آن حضرت بود که با اختیار خودشان انجام می گرفت. البته همانند همه مومنان در انجام اعمال صالحشان، آن حضرت در انجام این اعمال از توفیق الهی مدد می جستند، ولی به هر حال انجام فعل از مجرای اراده و اختیار خودشان بود.