حقیقت تقوی
ششمین پیشوای راستگویان در سخنی بسیار نغز و شیوا حقیقت تقوا را این گونه تفسیر می فرماید: التقوی ان لا یفقدک الله حیث امرک ولا یراک حیث نهاک (۲۹) ;
پرهیزکاری آن است که خدا تو را در موردی که امر کرده است، غائب نیابد و در موردی که تو را نسبت بدان باز داشته است، حاضر نبیند .
به راستی تعریفی از این زیباتر و جامع تر امکان ندارد .

ویژگیهای قرآن
قرآن به عنوان برترین کتاب هدایت، دارای ویژگیهای خاصی است که در کتابهای دیگر کمتر رخ می نماید . با بهره مندی از آیات نورانی این کتاب، برخی از این خصوصیات را بر می شمریم:

روزه یکی از واجباتی است که در آیات قرآن به آن اشاره شده است . این عمل عبادی علاوه بر اطاعت فرمان خداوند متعال و رضایت او، دارای آثار و برکات ارزنده ای است که در زندگی انسان به خوبی قابل مشاهده می باشد .
آنچه خداوند متعال درباره روزه داری فرموده است، عمدتا در آیات ۱۸۳ – ۱۸۷ سوره بقره بیان شده است، که در اینجا چند آیه مورد بحث قرار می گیرد:

تفسير عمومي آيات ‌1 تا ‌17 سوره طارق

جلد ‌27 صفحه ‌6 سطر ‌2

شرح لغات :

طرقني فلان : يعني آنگاه كه شب نزد من آمد و اصل طرق دق ، و كوبيدنست و از آنست مطرقه آلت كوبيدن .

و الطريق : راه است زيرا رونده آن را با پاي خود مي‌كوبد .

و الطارق : آنست كه در شب آيد كه نياز به كوبيدن در دارد براي آگاهانيدن ، و پيامبر (ص) نهي فرمود كه مرد شبيكه از سفر رسيده با عيالش آميزش كند مگر اينكه موي عانه خود را چيده (و خود را صاف و تميز كرده باشد) و موي پريشان و غبارآلود خود را شانه زده باشد . هند دختر عتبه (زن ابو سفيان و مادر معاويه معروف بهند جگرخوار) گويد (نحن بنات طارق نمشي علي النمارق) ما دختران راه پيمايان و يا كوبندگان در شب هستيم كه بر روي فرشهاي زيبا و نرم راه ميرويم ، مقصودش اينستكه پدر مادر شرافت و بلندي مانند ستاره است .

تفسير عمومي آيات ‌1 تا ‌10 سوره مزمل

جلد ‌26 صفحه ‌5 سطر ‌17

لغت :

المزمل در اصل المتزمل يعني پيچيده در لباس تاء ادغام در زاء شده براي اينكه زاء قريب المخرج با تاء و م‌کنوس‌تر است بشنيدن از تاء و هر چيزي كه پيچيده باشد مزمل باشد . امرء القيس گويد : كان ثبيرا في عرانين وبله كبير اناس في بجاد مزمل گويا كه كوه (ثبير) (كه بلندترين كوه‌هاي مكه است) در اولين باران و رطوبتش مردان بزرگ را در جامه فرو ميبرد . شاهد اين بيت كلمه مزمل است كه بمعناي پيچيده در جامه آمده و نصف يكي از دو بخش است بطور مساوي در مقدار چنانكه (ثلث) و يك سوم جز‏ي از سه جزء و (ربع) ، يك چهارم جز‏ي از چهار جزء و اين از صفات جسمها است و وقتي تركيبات از آن بر داشته شد اجزا‏ي باقي ميماند كه نميشود براي آن نصف و يا ثلث ، و يا ربعي باشد و عرض موصوف بنصف و جزء نمي‌شود . و قديم تعالي نيز موصوف بجزء نميشود براي اينكه اين تعبيرات از مركبات است بنابر صورتي كه گفته شد اگر گفته شود بنابر اين لازم است خداي قديم را تعريف بواحد كردن مدح نباشد . پاسخ اين است كه معناي گفته ما كه او واحد است يعني ذات مقدس او داراي صفاتيستكه غير او مستحق آن نيست و آن صفات بودن ذات مقدس او است قادر و عالم (توانا و دانا) از قديم و مانند آن از صفات ثبوتيه چون حياة و بينا‏ي و شنوا‏ي و بينيازي و اراده و غيره . ” نه مركب بود و جسم نه مر‏ي نه محل بي شريك است و معاني تو غني دان خالق “ و وقتي گفته شود كه او جزء ندارد مدح او نيست مگر اينكه بگويند : كه خداي تعالي (حي) زنده است كه جزء ندارد بخلاف غير او از زنده‌ها كه همه داراي جزء و تركيبند و ترتيل تريب و اداء حروف است از مخارج آن ، در موقع تلاوت آيات (چنانچه مقصود از قرا‏ت صحيح در حديث من لا قرا‏ة له لا صلوة له . كسي كه قرا‏ت ندارد نمازش هم نماز نيست و در تعريف قرا‏ت كه مرادف و يا يكي از معاني ترتيل است گفته‌اند . (هي حفظ الموقوف و اداء الحروف) رعايت وقفها و گفتن حروف از مخارج يعني مخرج زاء و تا اوا‏ل دهان و ظاء و طاء اواسط و ذال و دال سر زبان و حروف حلقيه چون حاء و و خاء و عين و غين و هاء و … اواخر دهان و از حلق بايد اداء شود) .

جلد ‌25 صفحه ‌5 سطر ‌14

لغت :

الاسفار : كتابها ، مفرد آن سفر است از اين جهت آنرا سفر گفته اند كه كشف معني ميكند و پرده از روي معني برميدارد گفته ميشود : سفر الرجل عمامته . وقتيكه آنرا باز كند ، و سفرت المراة عن وجهها فهي سافرة ، هنگامي كه زن با صورت باز بيرون آيد ، و آن است ، و الصبح اذا اسفر ، و صبح هنگاميكه طلوع كند و روشن شود .

جلد ‌24 صفحه ‌5 سطر ‌18

لغات آيات :

در اقتربت مبالغه زيادي است در نزديك بودن چنانچه در اقتدر مبالغه بسيار است بر قدرت و توانا‏ي براي آن كه اصل افتعل مهيا كردن معناست بمبالغه مثل ( اشتق ) هرگاه كبابي بگيرد يا بسازد بسبب مبالغه در آماده كردن آن .

و اهواء : جمع هوي و آن رقت قلب است بميل و خواهش طبيعت‌ها ، مثل لطافت هواي فضا ، مي‌گويند : هوي يهوي هوي هو ، هرگاه طبيعتش مايل بچيزي باشد .

جلد ‌23 صفحه ‌8 سطر ‌1

آيات ‌21 تا ‌25 سوره احقاف لغات آيات :

الاحقاف : جمع حقف است كه عبارت است از تپه هاي شني بزرگ و طولاني كه به حد كوه نمي رسد ، مبرد گويد : حقف توده هاي فراوان شن را گويند كه روي هم انباشته شده است كه بسيار بلند نيست . و داراي پيچ و خم ها‏ي است ، عجاج گويد :

( بات علي ارطاة حقف احقفا | ) .

جلد ‌22 صفحه ‌7 سطر ‌8

آيات ‌2 تا ‌5 سوره فصلت اعراب آيات :

زجاج گويد : ” تنزيل ” مرفوع است بنا بر ابتدا‏يت ، و ” كتاب فصلت “خبر آن ميباشد اين كه گفتيم مذهب بصريين است ، اما فراء كوفي گويد : جايز است ” تنزيل ” مرفوع است بوسيله ” حم ” (‌2) و نيز جايز است كه ” تنزيل “ مرفوع باشد بنا بر تقدير گرفتن ” هذا ” (‌3) و معني اينست ” هذا تنزيل ” يا ” هو تنزيل ” (‌4) .

قرآنا عربيا : قرآنا نصب داده شده است بنا بر اينكه حال باشد ، به اين معني كه آيات قرآن در حال جمع آوريش بيان شده است .

جلد ‌21 صفحه ‌10 سطر ‌1

شرح لغات 83-91 :

شيعه : اين كلمه را به گروهي مي‌گويند كه از رهبري پيروي كنند ، ولي در عرف مردم ، شيعه عبارت است از كساني كه از ( علي عليه السلام ) پيروي كرده و به طرفداري از آن حضرت با دشمنان او مبارزه كرده و پس از او از فرزندان او كه جانشين آن حضرت بوده اند پيروي كرده اند .

جلد ‌20 صفحه ‌18 سطر ‌17

اعراب :

( ان تفعلوا ) موصول و صله است در محل رفع بسبب مبتدا بودن براي اينكه آن استثناء منقطع ، و خبر آن محذوف و تقديرش اين است ( لكن فعلكم الي اوليا‏كم معروفا جا‏ز ) لكن كار خوب شما بدوستانتان رواست . ( و اذ اخذنا ) در ظرف عامل ، اذكروا قول خداي سبحان ( اذ جا‏تكم جنودا ) العامل اينجا محذوف تقديرش چنين است ، اذكروا نعمة

الله عليكم كا‏نة وفت مجيء جنود ( اذ جا‏كم ) بدل از اذ اول و همين طور از( اذ فراغت الابصار ) است .

جلد ‌19 صفحه ‌5 سطر ‌22

اعراب :

ان يتركوا ان يقولوا : ( زجاج ) گويد : ( ان ) اولي محلا منصوب و اسم براي ( حسب ) واقع شده و ( ان ) دومي از دو جهت منصوب بوده كه بهترين آنها منصوب بودنش به( يتركوا ) است و بنابراين معني چنين باشد كه ( آيا پنداشتند مردم اينكه رها شوند كه بگويند ايمان آورديم … ) كه در اينجا ( لان يقولوا او بان يقولوا ) بوده و چون حرف جر حذف گرديده ( يتركوا ) به ( ان ) متصل و منصوب شده است .