ازاوصافِ اهل دنيا، به اين عبارت از حديث شريفِ ‏قدسى اشاره شد كه « قليلُ المنفعةِ و كثيرُ الكلامِ، قليلُ الخوفِ و كثيرُ الفرحِ‏ عندَ الطعامِ».(1)

جملهٔ (كثير الكلام) خيلى قابل تأمّل است؛ ولى چون بحث طولانى ‏شده، سعى بر اختصار آن خواهيم داشت. به صراحت مى‏توان ادّعا كرد كه ‏مقولهٔ زياد حرف زدن؛ و به عبارت ساده‏تر پرحرفى، از جهات مختلف مورد بررسى و توجّه حضرات معصومين‏عليهم السلام قرار گرفته است. به عنوان نمونه درروايتى از رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله وسلم وارد شده است كه فرموده ‏اند: «ألا اُخبركم بأيسرِ العبادةِ وأهونِها على البدنِ: الصمتُ و حسنُ‏ الخلقِ».(2) (آيا مى‏خواهيد شما را به ساده‏ترينِ عبادت‏ها آگاه كنم: سكوت وحسن خلق).

حسن خلق با كرامت اخلاقى تفاوت مى‏كند. حسن خلق همان ‏صباحت، بشاشتِ وجه، تبسّم به لب داشتن، و برخورد ليّن و آرام با ديگران‏است كه هزينه و مؤونه‏اى به همراه ندارد. خنده بر لب داشتن و سكوت درمعاشرت‏ها و ملاقات‏ها بهترين كارى است كه مى‏توان انجام داد و براى هر دودر لسانِ روايات تعبير به عبادت شده است.

شايسته است سعى انسان در معاشرت‏ها و برخوردها اين باشد كه ازاضافه‏گويى، گزافه‏گويى و حرف‏هاى زايد اجتناب كند؛ زيرا نفسِ سكوت،عبادت است. در روايتى از امام صادق‏عليه السلام وارد شده كه فرموده‏ اند:

«الصمتُ… مفتاحُ كلِّ راحةٍ من الدنيا و الآخرةِ ».(3) (سكوت، كليد هر راحتى در دنيا و آخرت است).

انسان اگر به سكوت و حرف نزدن متّهم شود يك اتّهام محسوب ‏مى‏شود؛ ولى اگر لب باز كرده و سخن به گزافه بگويد شايد هزاران اتّهام متوجّه ‏او شود. بنابراين اگر با يك عيب بسازد بهتر از اين است كه عيوب عديده‏اى رابراى خودش تدارك كند. اين جهت دنيوى قضيّه است و در جهت اخروى آن ‏بنا به مناسبت‏هايى به تفصيل سخن گفته شده است.

«قليلُ المنفعةِ و كثيرُ الكلامِ ».(1)

اهل دنيا فايده و نفع‏شان كم است؛ وحرف زياد مى‏زنند.

بدين صورت كه، وقتى در مقام سخن است دادِ سخن‏ مى‏دهد، وقتى در مقام عمل و نتيجه است، نفع و سودى ندارد؛ و اگر هم‏ داشته باشد خيلى كم است.

در باب نفع رسانى به مردم رواياتِ زيادى در منابعِ حديثى ما ذكر شده ‏است كه ما به چند نمونه اشاره مى‏كنيم.

حضرت رسول اكرم‏ صلى الله عليه وآله فرموده‏ اند كه:

«خَيْرُ النَّاسِ أَنْفَعُهُمْ لِلنَّاسِ».(2)  ( بهترينِ مردم، نافع‏ترين آنها نسبت به مردم است) .

« خَيْرُ النَّاسِ مَنِ انْتَفَعَ بِهِ النَّاسُ».(3)  ( بهترينِ مردم كسى است كه مردم از او منتفع شوند) .

با توجه به اين عبارات اگر (نَفَعَ) را متعدى بگيريم به معنى كسى است‏ كه به مردم فايده مى‏رساند، و عبارت دوم (انتفع به الناس)؛ يعنى مردم از اومنتفع و بهرمند مى‏شوند. اينها داراى نكات ظريفى هستند چنان كه در تعبيراول، نفع رسانى و فايده رسانى به واسطهٔ يك فاعل است براى يك فرد؛ ولى درتعبير دوم مضمون عالى‏ترى وجود دارد، بدين صورت كه سلوك، زندگى،روش و در يك كلام صرف الوجود او موجب نفع رسانى براى ديگران است، واين از نشانه‏هاى انسانِ مؤمن است كه فضيلت نيز محسوب مى‏شود.

بى اعتنايى به محاسبهٔ نفس ديگر نشانه اهل دنيا 

از علايمی کهبرای اهل دنيا در  حديث قدسىِ شريف بدان ‏اشاره شده، اين جمله است كه: «لا يحاسب نفسه» .(1)

اهل دنيا، اهل محاسبهٔ نفس نيستند. ضرورت محاسبهٔ نفس، به ‏عنوان يك درك عقلانى پذيرفته شده  است و هر صاحب سرمايه‏اى در پايان ‏سال مالى خود، مكلّف به محاسبهٔ سود و زيان خود است؛ زيرا عقل سالم ‏اقتضايش اين است كه به محاسبه اموال خود پرداخته و سود و منفعت؛ و يا خسران و زيان را مشخص كند.

آيهٔ « إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ» (2)

به صورت قضيهٔ مهمله وارد شده است كه ‏مى‏تواند همهٔ انسان‏ها را شامل شود؛ بدين معنى كه طبيعت انسان به گونه‏اى ‏است كه زندگى او مدام با خسران توأم است.

اين عبارت در مباحث قبل نيز به مناسبت‏هاى مختلف بيان شده‏است كه فخر رازى در ذيل اين آيه مى‏گويد: معناى آيه را نمى‏فهميدم و درفكر تفسير آن بودم تا اينكه روزى در بازار بغداد حركت مى‏كردم. در آن هواى ‏گرم تابستان، يخ فروشى را ديدم كه فرياد مى‏زد ايها الناس يخ‏هاى مرا بخريد كه سرمايه‏ام تباه شد. در اين وقت بود كه معناى آيه را فهميدم.

اشاره
اين دو واژه كه در مقابل‏«بخل‏»است،غالبا در يك معنى استعمال مى‏شود،ولى گاه‏از بعضى كلمات استفاده مى‏شود كه‏«جود»مرحله بالاتر از«سخاوت‏»است،زيرا درتعريف‏«جود»گفته‏اند: «بخشش بدون درخواست است كه در عين حال،بخشش خود راكوچك بشمارد.»گاه گفته‏اند: «جود،خوشحال شدن از درخواست مردم و شادگشتن به هنگام‏بخشش است.»بعضى نيز گفته‏اند:«جود بخششى است كه مال را،مال خدا بشمرد و سائل رابنده خدا بداند و خودش را در اين ميان واسطه ببيند»،در حالى كه‏«سخاوت‏»معنى‏وسيع‏ترى دارد و هرگونه بذل و بخشش را شامل مى‏شود.
بعضى نيز گفته‏اند:«كسى كه بخشى از اموال خود را ببخشد و بخش ديگر را براى خودبگذارد، صاحب سخاوت است و كسى كه اكثر آن را ببخشد و مقدار كمى را براى خود بگذارد،داراى جود است‏».مطابق تمام اين تعريفها«جود»مرحله بالاتر از«سخاوت‏»است.

هفت خصلت روزه دار درحدیثی حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) ازپیامبــر خدا ( صلی الله علیه وآله ) چنین نقل می فرماید که پیامبر ( صلی الله علیه و آله ) فرمودند:« مامن مؤمن یصوم شهر رمضان احتسابا الا اوجب الله تبارک وتعالی له سبع خصال : اولها یذوب الحرام من جسده ، والثانیه یقرب من […]

بدون شك كوتاه كردن رشته آرزو و بلكه ريشه‏كن كردن آن بهترين وسيله براى نجات از زندان دنياست.
طول امل دائماً فكر آدمى را مشغول كرده و قدرت و همّتش را براى به دست آوردن دنياى محض به كار خواهد گرفت و آن چنان آدمى را گرفتار اين زندان مى‏كند كه تنها روز خلاص شدنش از دنيا- كه لحظه مرگ اوست- حالت بيدارى پيدا مى‏كند و مى‏بيند كه بايد تمام حاصل عمر را كه چند قطعه زمين و مقدارى مال است بگذارد و برود و براى عالم برزخ و آخرت خود توشه‏اى فراهم نكرده، آن وقت است كه از وضع خود سخت پشيمان مى‏شود، ولى آن پشيمانى سودى ندارد، در آن حال است كه به حضرت حق التماس مى‏كند كه مرا برگردان تا براى تو عمل صالح انجام دهم، ولى به او مى‏گويند: سخن بس كن كه اين لحظه، وقت ورود به برزخ و از پس آن هنگام ورود به محشر است، در آن وقت است كه مى‏بيند از بهشت محروم شده و جايگاهى جز جهنّم ندارد!!

یکی از شیوه های تقویت عزت نفس در کودکان و نوجوانان مشورت کردن با آنهاست. هرگاه شخصی مورد مشورت قرار بگیرد از اینکه مورد توجه قرار گرفته و نوع تفکر و اندیشه هایش برای دیگران مفید است، احساس فرح و شادی می کند. البته در موارد بسیاری ممکن است مشورت کننده از نظرات او بهره برده و استفاده نماید. اصولاً از منظر فرهنگ وحیات اسلام نوجوانانی که به حد بلوغ می رسند به عنوان وزیر و مشاور پدر و مادر محسوب می شوند و نه تنها خواسته ها و اندیشه های آنان را باید مورد توجه قرار داد بلکه از نظرات مفید و سازنده ی آنان باید بهره گرفت.

۱ – تقویت اراده و ایمان:

امام علی (ع) می فرمایند: ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه الایمان به و برسوله . . .؛ همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدای سبحان بدان توسل می جوید، ایمان به خدا و پیامبر، و جهاد در راه خداست، که موجب بلندی کلمه مسلمانی است و یکتا دانستن پروردگار که مقتضای فطرت انسانی است; و برپا داشتن نماز که آن ستون دین است، و دادن حق مستمندان – زکات – که واجب شرع مبین است . و روزه ماه رمضان که نگهدارنده از عقاب است – و بازدارنده عذاب (۹) ایمان به اینکه روزه ماه رمضان نگهدارنده از عقاب است و بازدارنده عذاب خود باعث تقویت ایمان می گردد و موجب امیدواری نسبت به سرنوشت آینده و چنین کاری ایمان و اراده انسان را قوی می کند و سرنوشت و آینده انسان را روشن و از هاله ابهام بدر می آورد .
امام علی (ع) در جای دیگر می فرمایند: «علیکم بصیام شهر رمضان فان صیامه جنه حصینه ؛ بر شما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگهدارنده از آتش جهنم .» (۱۰)

فلسفه روزه :
روزه هم مانند سایر احکام متین اسلام ، از حکمت و مصلحت خاصی سرچشمه می گیرد. روایات متعددی با تعبیرهای گوناگون ، گوشه ای ازحکمت نهفته آن را بیان می کند، در زیر به چهار مورد آن اشاره می کنیم :

الف – اخلاص و خود سازی

حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده است :
« فرض الله الصیام تثبیتاً للاخلاص » (۱)
خداوند ، روزه را برای تثبیت اخلاص ( در دل مردم ) واجب کرده است .
« صائم » باخودداری از خواسته های نفسانی ، فرمان خدا را به اجرا می گذارد و با عالم ملکوت ، پیوند معنوی برقرار میکند و چون کارهای حیوانی را رها کرده ، درونش صفا و جلا می یابد . همین طور ، همگام با امساک از لذات جسمانی ، از لذت های حرام روحانی نیز پرهیز می کند. و امتناع می ورزد .و از آنجا که روزه عبادتی است که به دلیل « دیدنی » نبودن عمل کمتر می توان به وسیله آن مرتکب گناه ریا شد و لذا این عمل از اخلاص بیشتری برخوردار است .

– دعا و استغفار

قال على بن ابیطالب(ع): علیکم فى شهر رمضان بکثره استغفار و الدعاء فاما الدعا فیدفع عنکم به البلاء و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبکم. (۱)

ترجمه:
على بن ابى طالب(ع) فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زیاد. اما دعاهاى شما دافع بلا از شماست. و اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.

اشاره
«غفلت‏»داراى مفهوم وسيع و گسترده‏اى است كه هر گونه بى‏خبرى از شريط زمان ومكانى(كه انسان در آن زندگى مى‏كند)و از واقعيت‏هاى فعلى و آينده و گذشته خويش‏و از صفات و اعمال خود و از پيامها و آيات حق و همچنين هشدارهايى كه حوادث تلخ‏و شيرين زندگى،به انسان‏ها مى‏دهد را شامل مى‏شود.
بى‏خبرى از اين واقعيت‏ها و نداشتن موضع‏گيرى صحيح در برابر آنها،خطر بزرگى‏براى سعادت انسان‏ها است،خطرى كه هر لحظه ممكن است،دامان انسان را بگيرد و اورا به كام نيستى فرو برد،خطرى كه مى‏تواند زحمات ساليان دراز عمر انسان را در يك‏لحظه بر باد دهد.

اشاره
يكى از رذايل اخلاقى كه نه تنها در ميان علماى اخلاق معروف و مشهور است در ميان توده‏هاى مردم نيز از جمله صفات زشت‏شناخته شده مى‏باشد «غرور» است. اين صفت رذيله موجب از خود بيگانگى و جهل نسبت‏به خويشتن و ديگران و فراموش كردن موقعيت فردى و اجتماعى خود و غوطه‏ور شدن در جهل و بى‏خبرى است.
غرور انسان را از خدا دور مى‏كند و به شيطان نزديك مى‏سازد، واقعيت‏ها را در نظر او دگرگون مى‏كند و همين امر سبب خسارت‏هاى شديد مادى و معنوى مى‏گردد.
افراد مغرور هميشه در جامعه منفورند و به خاطر توقع نامحدودشان گرفتار انزواى اجتماعى مى‏شوند.
غرور سرچشمه صفات رذيله ديگرى مانند خودبرتربينى و تكبر و عجب و خودپسندى و ترك تواضع و كينه و حسد نسبت‏به ديگران و تحقير آنها مى‏شود.
مى‏دانيم يكى از عوامل اصلى رانده شدن شيطان از درگاه خدا «غرور» او بود و يكى از علل عدم تسليم بسيارى از اقوام پيشين در برابر دعوت انبياء وجود همين صفت نكوهيده در وجود آنان بود.
اقوام پيشين در برابر دعوت انبياء همين صفت نكوهيده در وجود آنان بود.
فرعونها و نمرودها به خاطر غرورشان از خدا دور شدند و به سرنوشت‏شومى كه عبرت براى همگان شد گرفتار گشتند.