1- بقره/1062- نحل/101

1- آل عمران/782- انعام/115-116

1- رعد/1، 37-392- انعام/90-92، 7، 25، 27-28، 155-157، 114-1173- بقره/2-5، 97، 185، 151، 106، 23-24، 89-90، 1054- قدر/1-55- آل عمران/3-4، 7، 138، 164، 23، 786- هود/1، 137- ابراهیم/18- حجر/87، 19- نحل/101-10310- اسراء/105-106، 88-89، 45-46، 9، 82، 4111- طه/2-5، 113-11412- شعراء/1-2، 192-199، 210-21213- نمل/6، 1-3، 7614- قصص/1-2، 85-86، 48-5115- سجده/216- زمر/1-3، 23، 27-28، 40-4117- فصلت/2-5، 26-27، […]

اعراف/29

بقره/98

1- بقره/168-169، 2862- نساء/119-1213- مائده/91-924- ابراهیم/225- اعراف/27، 2016- زخرف/367- مریم/838- نور/219- محمد/2510- مجادله/1911- طه/12012- شعراء/210-212

1- بقره/1022- کهف/50-513- حجر/16-184- صافات/6-105- ملک/56- مریم/68-727- نساء/118-1208- اعراف/12-189- نحل/98-10010- اسراء/27-5311- فرقان/2912- فاطر/613- یس/60، 6214- فصلت/2515- مجادله/1016- حشر/15-1617- زخرف/37-39

امر به معروف و نهي از منكر از احكام ضروري
اسلام است كه در نصوص ديني مورد تأكيد فراوان
قرارگرفته است، ولي آيا اين حكم را به عنوان
يك‏فريضه “تعبّدي” بايد تلقي كرد كه “وجوب”،
مراتب، و شرايط آن، به شكل “تأسيسي” از جانب
شرع‏ارائه شده است؟ و يا بايد آن را از “احكام
عقلي”دانسته و نصوص ديني را “ارشاد” به حكم عقل
به‏ حساب آورد؟
اين مقاله، در صدد ارائه مباني عقلاني اين فريضه بر
آمده و آراء مختلف در اين زمينه را مورد بررسي قرار
داده است. البته اگر “وجوب عقلي” امر به معروف و نهي
از منكر پذيرفته شود، لوازم و پيامدهاي خاصي نيز
خواهد داشت و بويژه در استنباط فروع، بايد به اين مبنا
توجه كرد. مقاله كنوني فقط به اصل مسأله پرداخته،
وآثار فقهي آن، به مجال ديگري واگذار شده است.  

مسأله 2789- چند چيز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهي از منکر :
اوّل : آنکه کسي که مي خواهد امر و نهي کند ، بداند که آنچه شخص مکلّف بجا نمي آورد واجب است بجا آورد ، و آنچه بجا مي آورد بايد ترک کند و بر کسي که معروف و منکر را نمي داند واجب نيست .
دوّم : آنکه احتمال بدهد امر و نهي او تأثير مي کند ، پس اگر بداند اثر نمي کند واجب نيست .
سوّم : آنکه بداند شخص معصيت خود را تکرار کند ، پس اگر بداند يا گمان کند يا احنمال صحيح بدهد که تکرار نمي کند ، واجب نيست .
چهارم : آنکه در امر و نهي مفسده اي نباشد ، پس اگر بداند يا گمان کند که اگر امر يا نهي کند ، ضرر جاني يا عشرضي و آبروئي يا مالي قابل توجّه به او مي رسد واجب نيست ، بلکه اگر احتمال صحيح بدهد که از آن ترس ضررهاي مذکور را پيدا کند واجب نيست ، بلکه اگر بترسد که ضرري متوجّه متعلِّقان او مي شود واجب نيست ، بلکه با احتمال وقوع ضرر جاني يا عِرضي و آبروئي يا مالي موجب حَرَج بر بعضي مؤمنين ، واجب نمي شود بلکه در بسياري از موارد حرام است .

از منظر معارف بلند مذهب تشیع امر به معروف و نهی از منکر يكي از فروعات دين مبین اسلام است. و درباره وجوب آن جای هیچ گونه شک و شبهه ای وجود ندارد و همه فقهاء اسلام آنرا واجب می دانند و وجوب آن هم با تمسک به آیات قرآن و احادیث پیامبر(صلی الله علیه وآله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) و دلیل عقلی به اثبات رسیده، است و اگر این دو فریضه مهم الهی واجب نبود آن وقت دعوت پیامبر و آن همه تلاشها در راه راهنمایی بشر معنی و مفهومش را از دست می داد زیرا امر به معروف یعنی راهنمایی بسوی خیر و خوبی و هر آنچه رضای الهی در آن است و نهی از منکر یعنی بازداشتن از بدی ها و هر آنچه موجب نافرمانی از دستورات الهی می شود که این، وظیفه پیامبر است و بعد از او، جانشینان و پیروانش باید این مسیر: (دعوت به خوبی ها و نهی از بدی ها) را دنبال نمایند تا بشریت افسار گسیخته، در دام هوای نفس و شیطان سقوط نکند. به بیان دیگر همه انبیاء الهی برای این منظور به پیامبری مبعوث شده اند تا بشریت را به سوی خوبی وصلاح بکشانند و آنها را از بدی ها و ناهنجاریها بازدارند زیرا هر دينى، از پيروان خود مى‏خواهد به هنجارهايى تن در دهند و از ناهنجارى‏هايى دوری کنند. اين هنجارها در قالب احكام و ناهنجارى‏ها در قالب ممنوعات قرار مى‏گيرند، از اين منظر دين عبارت است از پاره‏اى بايدها و نبايدها كه مؤمنان بايد در چار چوب آن حركت كنند و بكوشند بايدها را انجام دهند و از نبايدها پرهيز کنند. امر به معروف و نهى از منكر نيز عبارت است از: در خواست تحقق آن بايدها و كوشش براى پيشگيرى از نبايدها. از اين منظر مى‏توان هدف دين را تحقق آن بايدها و محو آن نبايدها دانست. اين بايدها در قالب معروف‏ها و آن نبايد ها در هيئت منكرها معرفى مى‏شوند. پس می توان این نتیجه را بدست آورد که امر به معروف و نهی از منکر یعنی تحقق بخشیدن همه برنامه های دینی اسلام و نفی همه برنامه هایی که با این دین منافات دارد از خداوند منان مسئلت داریم تا در راه تحقق این فریضه مهم ما را یاری نماید .

اگر در جامعه ای امر به معروف و نهی از منکرترک شود گناه و فساد یک نفر یا یک گروه به سایر افراد و سایر گروه ها نیز سرایت می کند و جامعه ای را آلوده می کند.

امر به معروف و نهی منکراز فروع دین اسلام و اجراء آن باعث برپا شدن واجبات و از بین رفتن منکرات و برقراری امنیت و آسایش در جامعه می شود. زیرا از نظر اسلام جامعه انسانی یک واحد به هم پیوسته است که اگر جلوی میکروب های موجود در یک عضو گرفته نشود ناراحتی و مرض از یک عضو به سایر اعضاء سرایت خواهد کرد. امر به معروف و نهی از منکر به منزله واکسیناسیون جامعه و جلوگیری از ابتلاء به بیماریهای روحی و روانی است. بر این اساس امر به معروف و نهی از منکر برای همه جوامع ضرورت تام دارد.
مثال امر به معروف و نهی از منکر مثال جلوگیری از انسان نادانی است که سوار کشتی شده و قصد سوراخ کردن آن را دارد که اگر از این کار او جلو گیری نشود با سوراخ شدن کشتی، خود او و دیگر مسافران کشتی غرق خواهند شد. آیا اگر چنین فردی اعتراض کند که هیچ کس حق ندارد آزادی مرا سلب کند ؛ زیرا من تنها زیر صندلی مخصوص خود را که اختیار آن را دارم، سوراخ می کنم و تنها خودم غرق می شوم !!!کسی به اعتراض او توجه می کند؟ مسلما کسی اعتراض او را نمی پذیرد زیرا همگان می دانند که سوراخ شدن یک نقطه از کشتی همان و غرق شدن همه کشتی با تمام سر نشینان هم همان.

نقش هر مسلمان در تعیین سرنوشت جامعه و تعهدی كه باید در پذیرش مسؤولیت های اجتماعی داشته باشد، ایجاب می كند كه او ناظر و مراقب همه اموری باشد كه پیرامون وی اتفاق می افتد. این مطلب در فقه اسلامی تحت عنوان امر به معروف و نهی از منكر مطرح شده و از مهم ترین مبانی تفكر سیاسی یك مسلمان به شمار می رود؛ چنان كه از مهم ترین فرایضی است كه وجوب كفایی آن ضروری دین شناخته شده و ضامن بقای اسلام است.[1]
قرآن كریم در بیان صفات ممتاز مؤمنان می فرماید:
«وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّكاهَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»[2]
مردان و زنان با ایمان ولی (و یار و یاور) یكدیگرند، امربه معروف و نهی ازمنكر می كنند، نماز را برپا می دارند و زكات را می پردازند و خدا و رسولش را اطاعت می كنند.
به موجب این آیه، افراد مؤمن به سرنوشت یكدیگر علاقمند بوده و به منزله یك پیكر می باشند. پیوند سرنوشت ها موجب می شود كه تخلف و انحراف یك فرد، در كل جامعه تأثیر بگذارد؛ چنان كه یك بیماری واگیر در صورتی كه معالجه نگردد، از فرد به جامعه سرایت نموده و سلامت آن را به خطر می اندازد.