امامان پاک ما در میان مردم و با مردم می‏ زیستند ، و عملا به مردم درس زندگی و پاکی و فضیلت می ‏آموختند ، آنان الگو و سرمشق دیگران بودند

، و با آنکه مقام رفیع امامت آنان را از مردم ممتاز می ‏ساخت ، و برگزیده ‏ی خدا و حجت او در زمین بودند در عین حال در جامعه حریمی نمی‏ گرفتند ،

و خود را از مردم جدا نمی‏ کردند ، و به روش جباران انحصار و اختصاصی برای خود قائل نمی‏ شدند ، و هرگز مردم را به بردگی و پستی

نمی ‏کشاندند و تحقیر نمی ‏کردند ….

پنهان داشتن بیماری پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): یکی از گنج های نیکی، پوشیده داشتن مصیبت ها، بیماری ها و صدقه است.( الدعوات: ص ۱۶۷ ح ۴۶۲٫)  پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): خداوند (عزوجل) فرموده است: وقتی بنده ام به درد و رنجی گرفتار شود و بیماری […]

تشویق به عیادت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): عیادت، سنت است.( الفردوس: ج ۳ ص ۸۱ ح ۴۲۲۶٫)  پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم): گرسنه را غذا بدهید، به عیادت بیماران بروید و اسیران را آزاد کنید.( صحیح البخاری: ج ۵ ص ۲۰۵۵ ح ۵۰۵۸ و ص ۲۱۳۹ […]

«إلهی أتراک بعد الإیمان بِک تُعَذِّبُنی أم بعد حُبّی إیّاک تُبَعِّدُنی أم مَع ‏رَجائی لرحمَتِک وَصَفحِک تَحرِمُنی أم مَع اسْتِجارتی بعفوک تسلمنى حاشا لوجهک‏الکریم أن تخیّبنى لیت شعری ألِلشّقآء وَلَدَتْنی اُمّی أم لِلعَنآء ربَّتنی فَلَیتَها لَم تَلِدْنی‏ولم تُربِّنی».

اهل سعادت و شقاوت در این فرمایش امام علیه السلام علائمى دارند.جایگاه سعادتمند قرب الهى و سرانجام شقى بُعد و دورى از درگاه ‏الهى است.

«وَلیتنى عَلِمتُ أمِن أهل السَّعاده جَعلتنی وبقربک و جوارک‏خَصَصْتَنی فتقرِّ بذلک عینی»

در جوار ذات ربوبى بودن خود یک پاداش و موهبت بزرگ است؛ زیرا کسى که کنار یار و محبوب منزل کرده است،هر لحظه آنچه را که مى‏طلبد در کنار خود مى‏بیند. کسى که در جوار یار است غمى ندارد، همواره چشم او با حضور در محضر محبوب ‏روشن است.

ویژگى دیگر قرب الهى در بیان امام علیه السلام روشنى نور دیده و اطمینان قلبى است. «وتطمئنّ له نفسی» آنچه که خائف در پى تحصیل ‏آنها است و نگران از عدم موفقیت در به دست آوردن آنها؛ آرامش‏ دل، روشنى چشم، سعادت و منزلِ قربِ الهى است.

«إلهی هَلْ تُسوِّد وُجُوهاً خَرَّتْ ساجِدَهً لِعَظَمَتِکَ» خدایا! روسیاهى از آنِ پیمان شکنان و طاغیان است.

من که هر شبانه روز بارها پیشانى خضوع به درگاه تو مى‏گذارم، آیا مرا نیز رو سیاه و سرافکنده مى‏نمایى، تو عذاب را براى‏ نافرمانان، پیمان شکنان و طاغیان وعده کرده‏اى: حال آنکه من بندهٔ‏ٔ خاضع تو هستم.

امام هشتم، علی بن موسی الرضا علیه السلام همانند دیگر امامان معصوم علیهم السلام دارنده تمام کمالات و فضائل اخلاق انسانی در مرتبه اعلی بود. در فضیلت او همین بس که دشمن سرسخت و قاتل جان او درباره آن حضرت چنین گفت: «یَابْنَ اَبی ضَحّاک هذا خَیْرُ اَهْل الْاَرض وَ اَعْلَمُهُمْ وَ اَعْبَدُهُمْ فَلا تُخْبِرْ اَحَدا بِما شاهَدْتَهُ مِنْه؛(۱) ای پسر ضحّاک! این شخص بهترین، داناترین و عابدترین انسان روی زمین است. پس آنچه [از فضائل و مناقب و صفات والای او] مشاهده کردی نزد کسی
فاش نکن.»
و درباره اوصاف اخلاقی او، ابراهیم بن عباس چنین گفت:
«هرگز ندیدم امام رضا علیه السلام به کسی یک کلمه جفا کند، و ندیدم که سخن شخصی را قطع کند تا سخن او به آخر می رسید، و ندیدم که حاجتمندی را در حد امکان، رد نماید.
او هرگز پاهایش را کنار افرادی که در حضورش بودند دراز نمی کرد و هرگز در حضور افراد تکیه نمی داد… و هرگز او را ندیدم که آب دهانش را بیرون بیندازد، و هرگز او را ندیدم که با صدای بلند خنده کند؛ بلکه خنده اش تبسم و لبخند بود. وقتی که خلوت می کرد و کنار سفره می نشست، همه خدمتکاران و غلامان، حتّی دربانهای اسطبلها را کنار سفره می نشاند.»(۲)
آنچه در پیش رو دارید، گامی است در بیان موضعگیریهای امام هشتم در مقابل خلفای زمان خویش؛ بالاخص مأمون عباسی. امید که ره توشه ای باشد برای کسانی که می خواهند در مسیر زندگی، پیرو امامت و ولایت باشند.
الف. دوران هارون
بعد از شهادت امام موسی بن جعفر علیهماالسلام در سال ۱۸۳ ه . ق در زندان بغداد، امامت به فرزندش علی بن موسی الرضا علیهماالسلام رسید، این دوره همزمان با دوران هارون بود. حضرت از همان آغاز صریحا در میان شیعیان امامت خویش را اعلام کرد و فرمود هارون در مقابل من هیچ کاری نمی تواند انجام بدهد، و هیچ زیانی هم نمی تواند به من برساند. این مطلب را از بیانهای مختلف آن حضرت می توان استفاده کرد:
۱٫ صفوان بن یحیی می گوید: چون ابوابراهیم، موسی بن جعفر علیهماالسلام درگذشت و علی بن موسی الرضا علیهماالسلام امر امامت و خلافت خود را آشکار ساخت، به حضرت عرض شد: شما امر بزرگ و خطیری را اظهار می دارید و ما از این ستمگر (هارون الرشید) بر شما می ترسیم.

امام رضا علیه السلام تا آغاز خلافت مامون در زادگاه خود شهر مقدس مدینه اقامت داشت که پس از به حکومت رسیدن مامون – با حیله و نیرنگ – به خراسان دعوت شد . در این دوران، مامون حاکمیت خود را با خطرات جدی مواجه می دید، از جمله: شورشهای علویان در نقاط مختلف، طرفداری خراسانیان از اهل بیت علیهم السلام و گسترش نفوذ و فعالیتهای امام علیه السلام در بین شیعیان . از این رو، مامون با تحمیل ولایت عهدی خود بر آن حضرت علاوه بر کنترل و مایل نمودن علویان و خراسانیان به سمت خود، قصد داشت فعالیتهای امام رضا علیه السلام را در مرو کنترل نماید و با اقدامات منفی خود چهره ایشان را مخدوش کند و از محبوبیت او بکاهد .
نقل شده که سلیمان مروزی عالم مشهور علم کلام به نزد مامون آمد . مامون پس از احترام و انعام او از وی درخواست کرد که با امام رضا علیه السلام به مناظره بپردازد . سلیمان که به علم و دانش خود مغرور بود، گفت: ای امیرمؤمنان ترس آن دارم که از عهده این کار برنیاید و مقامش پایین آید . مامون گفت: هدف من نیز چیزی جز این نیست که راه را بر او ببندی; چرا که من می دانم تو در علم و مناظره توانا هستی . سلیمان که از نیت مامون آگاه شد، این کار را پذیرفت . ولی در نهایت، برخلاف نقشه از قبل تعیین شده، ضعف و ناتوانی سلیمان بر همگان آشکار شد .
زیارت قبور اولیاء
زیارت قبور اولیای الهی و تبرک جستن به آثار و مقابر شریف آن بزرگواران یکی از سنتهای دیرین و پراهمیت در بین مسلمانان است که امروزه بر اساس تفکرات باطل و بی اساس برخی فرقه های اسلامی و همچنین تفکرات مبتنی بر حس گرایی که در پوشش روشنفکری و تمدن، بر جوامع اسلامی عرضه می شود، ممکن است برای انسانهایی که نسبت به مبانی دینی و اعتقادی از درک عمیقی برخوردار نیستند، ذهنیتها و تصورات ناصواب نسبت به این امر اعتقادی به وجود آید . از این رو، برآنیم تا در این مقال به بررسی موضوع زیارت قبور پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام مخصوصا زیارت بارگاه شریف علی بن موسی الرضا علیه السلام و بررسی برخی شبهات موجود بپردازیم .
زیارت وسیله قرب الهی
بنابر آنچه از متون روایی و دینی استفاده می شود، زیارت قبور اولیای الهی منشا آثار و برکات دنیوی و اخروی فراوانی است و مسلمانان به حکم آیه «اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیله » ; (۱) «تقوای الهی پیشه کنید و وسیله ای [برای تقرب] به سوی او بجوئید .» اولیای الهی را بهترین وسیله برای تقرب به خداوند می دانند .

رسول خدا صلى‏الله علیه‏ و‏آله در ضمن سفارشات خویش براى امت اسلام از دو امانت گرانسنگ و ارزشمند یاد کرده و فرمود: «اِنّى تارِکٌ فیکُمُ الثَّقَلَیْن کِتابَ اللّه‏ِ وَعِتْرَتى وَلَنْ یَفْتَرِقا حَتّى یَرِدا عَلَىَّ الْحَوْض؛ (عیون اخبار الرضا ج۱ص۶۸) من در میان شما دو امانت گرانسنگ مى‏گذارم، کتاب خدا و عترت من و آن دو هیچگاه از هم جدا نخواهند شد تا اینکه در حوض کوثر بر من وارد شوند».

زندگانی حضرت، دوران پر فراز و نشیبی را تشکیل می دهد و ابعاد گوناگونی را در این باره می توان مورد توجه قرار داد.
مساله ولادت و حوادث قبل از امامت و شرایط سخت دوران زندگی با پدر بزرگوارشان امام کاظم علیه السلام و یا شرایطی که پس از شهادت امام کاظم برای ایشان پیش آمد که شیعه در معرض انحراف سختی نسبت به امر امامت قرار گرفت و گروه «فطحیه » پدیدار شد و بزرگانی از شیعه، مدت ها دچار آن بودند، تا مرگ هارون و اوضاع نابسامان حکومت مرکزی در درگیری بین امین و مامون و تا انتقال ایشان به خراسان جهت ولایتعهدی.
از آنجا که پرداختن به همه موضوعات از فرصت این مقاله بیرون است، به مروری اجمالی بر دوره ای کوتاه از زندگی امام یعنی دوران انتقال به خراسان و قبول ولایتعهدی ایشان بسنده می کنیم.
قبل از ورود در بررسی اقدام حضرت در این دوره و ارزیابی علت و آثار آن مقدمه ای را مورد توجه قرار می دهیم:
خطمشی اصلی و اختلاف تاکتیک ها
امت اسلام به عنوان یک مجموعه، نتیجه تلاش ۲۳ ساله پیامبر اکرم است که توانستند در این مدت، امتی را پدیدار سازند که بتواند در تاریخ بشریت اثر گذار باشد و بار هدایت را به دوش کشد.
پس از پیامبر، مسؤولیت تداوم حرکت و هدایت به عهده امامان معصومین بود لیکن با رحلت پیامبر امت دچار حوادث و ناهنجاری هایی گشت که در اقدامات تمامی ائمه تا دوران غیبت و پس از آن اثر گذار شد. اما به هر تقدیر مسؤولیت حفظ و هدایت این امت بزرگ بر عهده آن ها بود و اگر چه به حسب ظاهر حکومت در دست دیگران قرار داشت اما همان حاکم را نیز امامان معصوم با اقدامات خود تحت تاثیر قرار می دادند و در مجموع، از فروپاشی و انهدام نظام اسلامی و استقرار کفر محض جلوگیری می کردند.
از طرفی حفظ و بقای خط اصیل اسلام و رشد تفکر صحیح اسلامی نیز بر عهده آن ها بود; یعنی بر طرف ساختن ناهنجاری عظیمی که پس از پیامبر، خود را نشان داد و چنان دامنگیر جامعه اسلامی شد که با شهادت دخت گرامی پیامبر نیز در آن هنگام اثر چندانی نسبت به بیداری نمایان نشد و علی علیه السلام مجبور به کناره گیری ظاهری از درگیری با متصدیان و زمامداران غاصب بودند.

در دوران خلافت مامون عباسی آشفتگی های سیاسی و امنیتی آنچنان بالا گرفته بود که مامون را به شدت نگران ساخت. زیرا پی آمدهای کشته شدن امین و شورش های پی درپی گروه های مختلف، فساد و غارت اموال مسلمانان توسط گروهی وابسته به عباسیان و ظلم و فشار بیش از حد بر قاطبه مردم، پیوسته به جو پرالتهاب دامن می زد.
بدین جهت مامون مدت ها در پی چاره جویی و گشودن گره کار بود تا به این نتیجه رسید که برای مسلط شدن بر اوضاع کشور و خواباندن بسیاری از فتنه ها و شورش ها، از چهره پاک و مقدس امام رضا علیه السلام آن هم به طرز ماهرانه ای استفاده کند. با دعوت کردن از امام و جلب او به مرو مساله خلافت و ولایتعهدی را به آن حضرت پیشنهاد و در ظاهر واگذار کند.
از این روی عده ای را به مدینه فرستاد و از امام دعوت رسمی به عمل آورد. اما حضرت چون می دانست که مامون در پی تحقق اهداف خود است دعوت او را رد کرد و به هیچ وجه حاضر به رفتن نشد اما با اصرار و پافشاری نمایندگان اعزامی مامون، حضرت از روی ناچاری و اکراه مدینه را به قصد مرو ترک کرد.
مامون از همان ابتدا به ویژه پس از تحمیل ولایتعهدی با امام دوگانه برخورد می کرد. در این جا اگرچه برخی آگاهانه یا از روی ناآگاهی به طرفداری از حکومت بنی عباس و مامون می خواهند وی را فردی مخلص و مؤمن و معتقد به امام علیه السلام معرفی کنند و مساله پیشنهاد و واگذاری ولایتعهدی را به علی بن موسی الرضا علیه السلام نشانه ایمان و ارادتش بدانند اما غافل از آن که این حرکت مرموزانه و خائنانه نه تنها به امام علیه السلام خدمت نبود، بلکه با تحقق بخشی از اهداف شوم خود، زمینه شهادت آن حضرت را نیز فراهم ساخت.
دلیل این مدعا همان برخوردهای زشت و دوگانه اش بود که پس از این جریان از خود نشان داد و در تاریخ به گوشه هایی از آن اشاره شده است. و ما نیز در این نوشتار کوتاه دوازده مورد از همان برخوردها را جمع آوری کرده، تقدیم شیفتگان امام علیه السلام می نماییم. به این امید که گامی در جهت تبیین مظلومیت امام رضا علیه السلام و شناساندن چهره مامون باشد.
۱- جلب دانشمندان جهت مغلوب کردن امام علیه السلام:
از جمله اقدامات مامون پس از ولایتعهدی امام رضا علیه السلام این بود که علما، دانشمندان، رؤسای مذهبی یهود، نصاری، صابئه، اصحاب زردشت، نسطاس رومی (۱) و دیگران را جمع کرد تا با مطرح کردن سؤالات کلامی و اعتقادی امام را مغلوب ساخته و به خیال خود حضرت را در جمع علما و دانشمندان مفتضح و رسوا کند.

حضرت فاطمه معصومه علیها السلام در روز اول ذیقعده سال ۱۷۳ قمری در مدینه منوره دیده به جهان گشود. پدر بزرگوار آن حضرت، امام موسی کاظم علیه السلام و مادر گرامی اش حضرت نجمه خاتون می باشد، که بعد از تولد حضرت رضا علیه السلام به «طاهره » ملقب گردید. (۱)
بنابراین حضرت معصومه علیها السلام با امام رضا علیه السلام خواهر و برادر ابوینی هستند. در سال ۲۰۱ قمری در پی انتقال اجباری امام رضا علیه السلام به خراسان، حضرت معصومه علیها السلام بعد از یک سال تحمل دوری برادر بزرگوارش از مدینه منوره عازم خراسان گردید. از آن جایی که حضرت فاطمه معصومه علیها السلام پیام آور فرهنگ و معارف اهل بیت علیهم السلام و مدافع مظلومیت امامان شیعه و تداوم بخش راه پدر بزرگوارش در مبارزه با طاغوت های زمان بود، عوامل حکومتی بنی عباس، در شهر ساوه به کاروان حامل آن حضرت حمله کرده و همراهان آن حضرت را به شهادت رساندند. حتی طبق نوشته استاد محقق شیخ جعفر مرتضی عاملی در کتاب حیاه الامام الرضا علیه السلام، آن حضرت را نیز مسموم نمودند (۲) . حضرت فاطمه معصومه علیها السلام بر اثر مسمومیت و شدت غم و اندوه در شهر ساوه بیمار گردید و فرمود: مرا به شهر قم ببرید; زیرا از پدرم شنیدم که می فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ماست (۳) . برای همین حضرت معصومه علیها السلام در ۲۳ ربیع الاول سال ۲۰۱ قمری به شهر قم وارد شده و مورد استقبال عده زیادی از مردم مشتاق و شیفته اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت. آن بزرگوار بعد از ۱۷ روز اقامت در منزل موسی بن خزرج که به «بیت النور» شهرت یافت، در دهم ربیع الثانی سال ۲۰۱ هجری دیده از جهان فرو بسته و در «باغ بابلان » محل فعلی مزار آن حضرت دفن گردید.
شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام
قم قبل از اسلام به صورت چند قلعه بوده که عده ای زرتشتی و یهودی در آن زندگی می کردند. بعد از اسلام با آمدن اشعری ها (که اصالتا شیعه و یمنی تبار بوده اند)، کم کم این سرزمین توسعه یافت. در اوائل قرن اول و در سال ۲۳ هجری شهر قم توسط لشکر اسلام فتح گردید و رفت و آمد مسلمانان عرب به قم آغاز شد. نخستین کسانی که از اشعری ها به قم آمدند عبدالله بن سعد و عبدالله احوص و عبدالرحمن و اسحاق از فرزندان سعد بن مالک بن عامر اشعری بودند و به این ترتیب ارتباط شیعیان خالص علوی با قم برقرار شده و مامن شیعیان گردید. از آن زمان مردم قم به مذهب اهل بیت علیهم السلام علاقه خاصی پیدا کرده و به همین جهت مورد سختگیری و بی مهری خلفای حاکم و ستمگر عصر خود بودند.
شهر قم قبل از ورود حضرت معصومه علیها السلام از آبادانی ظاهری بی بهره بود و اهالی شیعی مذهب آن در اثر بی توجهی حاکمان مورد آزار و اذیت بودند، اما از لحاظ ایمان و اعتقاد مذهبی، این شهر بهترین فضای معنوی را داشته و زمینه پذیرش اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و یاران با وفای آنان در این منطقه کاملا فراهم بود. (۴)

حضرت معصومه علیها السلام بیست و پنج سال بعد از تولد امام رضا علیه السلام در اول ذی قعده سال ۱۷۳ ه . ق . دیده به جهان گشود و در دهم، یازدهم، یا دوازدهم ربیع الثانی ۲۰۱ ه . ق . وفات یافت . پدرش امام موسی بن جعفر علیهما السلام و مادرش بانویی […]

ابن جوزی یکی از علما و مورخان اهل سنت در قرن هفتم می نویسد: در بین اولاد امام موسی کاظم علیه السلام چهار دختر به نام فاطمه وجود دارد:
۱٫ فاطمه صغری که به او بی بی هیبت گفته می شود، و در مدخل جنوبی شهر باکو در آذربایجان شوروی (سابق) دفن است.
۲٫ فاطمه وسطی که در رشت مدفون می باشد.
۳٫ فاطمه وسطی (ستّی فاطمه) که در اصفهان دفن شده است.
۴٫ فاطمه کبری(۱) (فاطمه معصومه) که مدفن او در قم، زیارتگاه شیعیان و اهل دل می باشد.
ولادت و وفات
حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در روز اوّل ذیقعده سال ۱۷۳ (ه . ق) در مدینه منوره، دیده به جهان گشود. چنان که مرحوم حاج شیخ علی نمازی، متوفای دوم ذیحجه ۱۴۰۵ (ه . ق) شرح زندگانی آن حضرت را با این عبارت آغاز می کند: «فاطِمَهُ الْمَعْصُومَهُ اَلْمَوْلُودَهُ فی غُرَّهِ ذی القعده سنه ۱۷۳؛(۲) فاطمه معصومه که در روز اوّل ذیقعده ۱۷۳ بدنیا آمده است.»
باید توجه داشت که در مورد ماه و روز ولادت آن حضرت، اتفاق نظر وجود دارد ولکن در مورد سال ولادت آن حضرت بین سالهای ۱۷۳ و ۱۸۳ (ه . ق) اختلاف وجود دارد؛ ولی با توجه به سال شهادت حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام ، یعنی سال ۱۸۳ (ه . ق) و اینکه آن حضرت در سالهای آخر عمر، در زندان و دور از خانواده به سر می برده اند و با توجه به منابع متعدد تاریخی(۳)، سال ولادت، همان سال ۱۷۳ صحیح تر به نظر می رسد.
پدر بزرگوار آن حضرت، امام موسی کاظم علیه السلام و مادر گرامی اش نجمه خاتون می باشد که بعد از تولد حضرت رضا علیه السلام به طاهره ملقب گردید.(۴) در نتیجه فاطمه معصومه علیهاالسلام باامام رضا خواهر و برادر ابوینی هستند. فاطمه معصومه علیهاالسلام در سال ۲۰۱ (ه . ق) در پی انتقال اجباری امام هشتم علیه السلام به مرو، بعد از یک سال تحمل دوری برادر بزرگوارش از مدینه منوره، عازم خراسان گردید که در مسیر سفر در ۲۳ ربیع الاوّل سال ۲۰۱ (ه . ق) وارد شهر قم شده و مورد استقبال عده زیادی از مردم مشتاق و شیفته اهل بیت علیهم السلام قرار گرفت، و بعد از هفده روز اقامت در منزل موسی بن خزرج، در سن ۲۷ سالگی در سال ۲۰۱ (ه . ق) [به اتفاق مورخان(۵)] دیده از جهان فرو بست و در «باغ بابلان» محل فعلی مَزار آن حضرت، دفن گردید.
در مورد ماه و روز وفات آن حضرت بین مورخان، اختلاف است. برخی وفات آن حضرت را دهم ربیع الثانی دانسته(۶) و بعضی دیگر، دوازدهم ربیع الثانی(۷) و عده ای نیز هشتم شعبان را به عنوان روز وفات آن حضرت ذکر کرده اند(۸)؛ راز وفات آن حضرت را برخی محققان معاصر، مسمومیتی دانسته اند که از ناحیه دشمنان اهل بیت علیهم السلام نسبت به آن بانوی بزرگوار روا داشته شد.(۹)