امّا آيا اصل اساسي و بهترين راه فرا روي ما همين است و بس، يا علاوه بر آن آگاهي دادن و بالا بردن قدرت فهم و درك افراد نيز مهم و راهگشاست؟!
اگر به مردم آگاهي لازم داده‌شود و قدرت فهم و درك و توان عقلي و ديني آنان بارور گردد، خودبه خود از ضلالت و بدعت دوري مي‌گزينند و آن را با بي‌اعتنايي در گوشهاي رها مي‌كنند و اين يعني بيمه كردن مردم. «بيمه‌ي فرهنگي».
آيا مردم ما با آثار غنا و موسيقي هاي حرام كه از امواج ضاّله و از عوامل فساد و تباهي انسان است، آشنا هستند؟! آيا از خطرات روحي و رواني، و جسماني آن خبر دارند؟! آيا نظر شرع و شارع مقدس را در مورد آن مي‌دانند؟!
بارها پيش آمده كه وقتي آيه‌اي از قران يا حديثي از معصومين (ع) در مورد غناء و موسيقي خوانده شده، مردم به‌ويژه جوانان تعجب مي‌كنند و باور اين مطلب براي آنها مشكل مي‌نمود كه در كلام الهي و احاديث علوي و نبوي، در باره‌ي غناء و موسيقي بحث شده باشد. همانطور كه عده‌اي فكر مي‌كنند در مورد حرمت غناء و موسيقي و در مذمت و نكوهش آن دليلي جز فتواي فقهاي بزرگوار وجود ندارد.
علّت اصلي اين نوع قضاوت ممكن است همان نداشتن آگاهي و نبود اطلاعات كافي باشد. از جواناني كه شب و روز با نوارها و سي دي موسيقي سرو كار دارند بپرسيد كه آيا مي‌توانند يك آيه قرآن يا حديث پيامبر در مورد موسيقي و غناء بخوانند!؟ و شايد در جواب به شما بگويند مگر در قرآن و حديث اهل بيت (ع) از موسيقي و غناء صحبتي به ميان آمده و بحثي مطرح شده است!؟
اميدواريم با تحقيق و بررسي علمي و منطقي نگذاريم اعتقادات ديني ما دستخوش احساسات شود و با دلايل بي‌اساس در مورد مدعاهاي از پيش پذيرفته شده، خود را فريب ندهيم و حقيقت را توجيه و تفسير ننماييم.:
تعريف غناء و موسيقي
به‌طور خلاصه؛ «غناء» به نوعي خوانندگي خاص گفته مي‌شود، و «موسيقي» به نوازندگي با آلات مخصوص اطلاق مي‌گردد. و به عبارت ديگر «غناء» از نوع صوت انسان است؛ و موسيقي از نوع صوت آلات و ابزار مخصوص.
البته بايد توجه داشته باشيم كه گاهي امروزه موسيقي معناي وسيعي پيدا كرده و در – معنايي اعم از خوانندگي و نوازندگي به كار مي رود و به همه ي كساني كه اهل گوش دادن به نوارها و سازها و يا اهل خوانندگي و نوازندگي باشند اطلاق مي گردد و گاهي هم به طور سامح «غناء و موسيقي»- مترادف هم گرفته مي شوند.
در لسان فقهاء و فقه اسلام، خوانندگي و موسيقي (نوازندگي با آلات خاص) هر كدام به دو نوع حلال و حرام تقسيم مي‌گردند: يعني هم بعضي خوانندگي هاي افراد مي تواند حرام باشد كه همان غناء است و هم برخي صداهايي كه از آلات نوازندگي به گوش مي رسد، حكم حرمت به آن تعلق مي گيرد كه آن را موسيقي حرام مي نامند.
امام خميني (ره) در كتاب فقهي «تحريرالوسيله» حكم و تعريف غناء را اينگونه بيان مي فرمايند:
1
«الغناء حرام فعله و سماعه و الكتسب به، و ليس هو مجرد تحسين الصوت، بل هو مدّة و ترجيعه بكيفية خاصة مطربة تناسب مجالس اللهو و محافل الطرب و آلات اللهو و الملاهي، و لا فرق بين- استعماله في الكلام حق من قرائة القرآن و الدعاء و المرثية و غيره من شعرأ و نثر، بل يتضاعف عقابه لو استعمله فيما يطاع به الله تعالي …»
انجام دادن و شنيدن غناء و كسب كردن با آن حرام است و غناء تنها زيبا كردن صدا نيست، بلكه عبارت از كشيدن و برگرداندن صدا با كيفيت خاصي است كه طرب آور و مناسب مجالس لهو و محافل طرب و آلات و ادوات
1- تحرير الوسيله، كتاب المكاسب و المتجار، ج1، ص457، مسأله 13.
موسيقي مي باشند و بين استعمال غناء در كلام حق و درست مانند قراءة قرآن و دعا و مرثيه و بين غير آن از شعر و يا نثر فرقي نيست؛ بلكه اگر آن را در چيزي كه خداوند به آن اطاعات مي‌شود، استعمال كند عقابش مضاعف مي‌گردد.
مقام معظم رهبري حضرت آية الله خامنه اي (مدّظله العالي) نيز در پاسخ به سؤالي، غناء و موسيقي را اينگونه تعريف مي فرمايد: «غناء‌يعني ترجيع صدا به نحوي كه مناسب با مجالس لهو باشد كه از گناهان بوده و بر خواننده و شنونده حرام است.
1
ولي موسيقي نواختن آلات آن است كه اگر به نحو معمول در مجالس لهو و گناه باشد، هم بر نوازنده و هم شنونده حرام است و اگر به آن نحو نباشد في نفسه جائز است و اشكال ندارد.:
چند اصطلاح موسيقي
الف¬- موسيقي سنتي: آن موسيقي است كه ريشه در فرهنگ ملتهاي پيشرفته ي قديم دارد، مانند ملتهاي ايران، چين، هند و غيره.
ب- مقام: اين واژه ي عربي كه به معناي لحن (آهنگ) موسيقي به كار رفته، بعد از اسلام در موسيقي ايران رواج يافته است، به عبارت ديگر موسيقي ايران بعد از اسلام متشكل از دوازده مقام بوده است كه هر مقام منسوب به يكي از بروج دوازده گانه (حمل و ثور و …) مي باشد. و از يك قرن پيش واژه ي (دستگاه) جايگزين كلمه ي (مقام) گرديد و موضوع انتساب به بروج دوازده گانه نيز كنار گذاشته شد.
ج- دستگاه: در موسيقي امروز ايران به معناي مجموعه اي همگون از الحان (آهنگهاي) خاص موسيقي است به عبارت ديگر، موسيقي ايران شامل تعدادي لحن است كه شمار آن را به طور متوسط بين 200 تا 400 گفته اند، اين تعداد آهنگ كه در اصطلاح موسيقي امروز «گوشه» ناميده مي شود بر حسب مشابهتهاي ساختاري و فني در هفت مجموعه ي بزرگ به نام دستگاه و پنج مجموعه ي كوچك به نام «آواز» تقسيم شده است.
د- آواز: مجموعه اي از گوشه هايي است از لحاظ غني و علمي، مستقل نبوده، بلكه منشعب و مشتق از دستگاه ها هستند و به همين نام «آواز» به آنها داده شده كه با دستگاه اشتباه نشوند.
1
نام هفت دستگاه موسيقي امروز ايران به اين شرح است: 1-شور ، 2- ماهور ، 3- سه‌گاه ، 4- چهارگاه 5-همايون، 6- نوا، 7- راست پنجگاه – و نام پنج آواز عبارتند از: 1- ابوعطاء، 2- بيات ترك، 3- افشاري، 4- دشتي، 5- بيات اصفهان.
1- موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني، علامه ي محمد تقي جعفري، با كمي تغيير از صفحه ي 19 و 20.
هـ – نت نگاري: اسلوب نگارش موسيقي به شيوه اي است كه بتواند زير و بم صداها و نيز ريتم ها را براي موسيقي دانان مشخص سازد.
و- ريتم: در عامترين معنا، سيلان منظم موسيقي در زمان است.
ط- وزن: سازمان ضربها را در قالب گروههايي منظم وزن مي نامند، چنين گروهي كه تعداد ثابتي از ضربها را در خود جا داده است «ميزان» ناميده مي شود.:
خوانندگي و موسيقي حلال
عن رسول الله (ص): إنَّ الله يُحِبَّ أنْ يُؤخَذَ بِرُخَصِهِ كَما يُحِبُّ أنْ يُؤخَذَ بعزائمِه.
رسول خدا (ص)فرمودند: خداوند دوست دارد در اموري كه مردم را آزاد گذاشته است، آنان آزاد باشند، همانطور كه دوست دارد اموري كه مشخص و تعيين كرده است رعايت گردد و زير پا گذاشته نشود.
انبوه رواياتي كه از ائمه معصومين (ع) در مذمت و نكوهش غناء و موسيقي وارد شده، دليل بر مذموم بودن و نهي شدن از انجام اين گناه كبيره است.
علماء و قهاء بزرگوار نيز در طول تاريخ و قرنهاي متمادي پس از دوران غيبت، بر حرمت غناء اجماع و انفاق نموده اند.
پس آنچه حرام است و به شدت از آن نهي شده، غناء و موسيقي حرام است، نه مطلق خوانندگي و از اينجا روشن مي شود كه خوانندگي و موسيقي بر دو نوع است؛ 1- حلال، 2- حرام كه روايات و آيات قرآن، همچنين فتواي فقهاء بزرگ بر حرمت آن دلالت دارد.
علامه بزرگوار، آية الله محمد تقي جعفري (ره) پس از نقل برخي روايات بحث غناء مي‌فرمايد: دلايل حرمت غناي صوتي كه مصداقي از لهو و لعب بوده باشد، به اضافه‌ي بعضي از آيات قرآني به‌قدري فراوان است كه جايي براي ترديد در حرمت آن باقي نمي‌گذارد… .
پس كس گمان نبرد كه مقصود ما از بيان اين مطالب كوبيدن و رد كردن مطلق موسيقي و خوانندگي و تيشه بر ريشه زدن آن است، هرگز ما اين حديث را هم ديده اين و نقل مي كنيم كه: سأل رجل علي بن الحسين (ع) عن شراءِ جارية لها صوت؟ فقال: ما عليك لو اشترليتها فذّكرتك الجنة.
1- وسايل الشيعه، جلد 1، صفحه 108، حديث 263.
2- موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني، صفحه 152.
3- المحجة البيضاء، فيض كاشاني، جلد 5، ص226.
شخصي از امام سجاد (ع) در مورد خريد جاريه و كنيزي كه صداي خوش دارد و خوانندگي مي داند سؤال كرد. حضرت فرمودند: اگر آن را بخري و باصدايش بهشت را به يادت اندازد اشكالي ندارد.
محدث كبير و عالم كم نظير، ملا محسن فيض كاشاني اين حديث را هم در ادامه نقل فرموده است: «يعني بقراءة القرآن و الزّهد و الفضائل التي ليست بغناء. فامّا الغناء فمحظورٌ» يعني كنيز خواننده با خواند قرآن و اشعار و حكمتهايي در مورد زهد و فضائلي كه غنا نيست تو را به ياد آخرت اندازد. امّا غناء و خوانندگي حرام (شنيدني براي تو خواندنش براي كنيز) ممنوع و محظور است.
البته نبايد اين نكته را فراموش كرد كه ائمه اطهار (ع) هيچ گاه و در هيچ وقت و به هيچ نوع موسيقي، تشويق و ترغيب نكرده و آن را مدح و ستايش ننموده اند، بلكه تنها از غنا و موسيقي حرام مذمت و نهي شديد به عمل آورده و انجام آن را گناهي بزرگ شمرده اند.:
موسيقي از ديدگاه امام خامنه ای روحی فداه و استاد شهید مطهري
مقام معظم رهبري در پاسخ به سؤال عده اي از جوانان مي فرمايند: «اينكه ما بگوئيم موسيقي بهترين راه مقابله با تهاجم فرهنگي است، نه، من به اين معتقد نيستم كه موسيقي يك چنين كششي را داشته باشد: بهتر است بگوييم يكي از راه هاي مبارزه با تهاجم فرهنگي است، بله، يكي از راه‌ها است. البتّه با شرايطمي مي تواند باشد؛
امّا بهترين راهش را اين نمي دانم. ببينيد در مورد موسيقي دو حرف وجود دراد: يكي اينكه ببينيم،
اساساً مشخصه هاي موسيقي حلال و حرام چيست؟ ببينيد موسيقي اگر انسان را به بيكارگي، ابتذال،
بي حالي و واخوردگي از واقعيتهاي زندگي و امثال اينها بكشاند، اين موسيقي، موسيقي حلال نيست، موسيقي
حرام است.
موسيقي اگر چنانچه انسان را از معنويت، از خدا و ذكر غافل كند اين موسيقي حرام است، موسيقي اگر انسان را به گناه و شهوت راني تشويق كند اين موسيقي حرام است.
از نظر اسلام اين است؛ موسيقي اگر اين خصوصيات مضّر و موجب حرمت را نداشته باشد، البتّه آن وقت حرام نيست.
اينها را كه گفتم بعضي از آنها در موسيقي بي كلام و در سازها است، بعضي هم حتي در كلمات است.
يعني ممكن است، فرضاً يك موسيقي ساده بي ضرر را اجرا كنند ليكن شعري كه در اين موسيقي
خوانده مي شود، شعر گمراه كننده اي باشد؛ شعر تشويق كننده ي بي بند و باري، به ولنگاري،
به شهوت راني، به غفلت و اين طور چيزها باشد؛ آن وقت حرام مي شود. بنابراين آن چيزي كه
شاخص حرمت و حليّت در موسيقي است و نظر شريف امام در اواخر حيات مباركشان كه
آن نظريه را در باب موسيقي دادند به همين مطلب بود.
بنابراين مرز موسيقي حرام و حلال عبارت از ايراني بودن، سنتي بودن، قديمي بودن، كلاسيك بودن، غربي بودن، يا شرقي بودن نيست. مرز آن چيزي است كه من عرض كردم. اين ملاك را مي شود به دست شما بدهيم؛ امّا اينكه آيا اين نوار جزو كدام هاست، اين را من نمي توانم مشخص كنم … ».
استاد شهيد مطهري (ره)؛ درباره‌ي اين موضوع مي نويسد: مسءله موسيقي و غناء مسأله ي مهمي است، اگرچه غناء حدودش روشن نيست. غناء ضرب المثل مسائلي است كه فقهاء و اصوليين به عنوان موضوعات مجمل يعني موضوعاتي كه حدودش مفهوم و مشخص نيست، به كار مي برند … ولي البته قدر مسلمي در غناء هست و آن اين است؛ «آوازهايي كه موجب خفّت عقل مي شود» يعني شهوات را آن چنان تهييج مي كند كه عقل به طور موقت از حكومت ساقط مي شود و همان خاصيتي را دارد كه شراب يا قمار داراست.
تعبير «خفت عقل» هم تعبير فقهاء و از جمله شيخ انصاري است. آنچه مسلم است اين است كه اسلام خواسته است از عقل انسان حفاظت و حراست كند و عمل هم نشان داده كه مطلب از همين قبيل است.
آثار شوم موسيقي در وجود انسان
1- ايجاد عدم تعاون و توازن اعصاب سمپاتيك و پارا سمپاتيك،
2- كوتاهي عمر،
3- مرض ماني [mania] نوعي جنون
4- مرض پارانويا [paranoia] نوعي مرض روحي، كه شخص ادعاهاي بي مورد كرده و خود را شريف تر و بالاتر از همه مي داند.
5- مرض سيكلوتمي [cyclotomie] نوعي بيماري رواني كه شخص گاهي مي خندد و گاهي گرفته و غمگين شده از خود ترشرويي نشان مي دهد.
6- عامل فحشاء؛ كه در روايتي امام صادق (ع) مي فرمايند: الغناء رقيّة الزنا؛ غناء و موسيقي حرام انسان را به زنا مي كشاند.
7- افسردگي و خمودگي؛ براي درك اين مطلب بايد نگاه كنيد به تنبلي و بي پروايي و از رختخواب برخاستن برخي جوانهاي معصوم و مظلوم و فريب خورده و بي خبري كه معتاد به گوش دادن انواع موسيقي ها و آوازها شده‌اند و انسان با ديدن آنها به خاطر از دست دادن جواني، و تشخيص ندادن راه از بيراهي و اسير شدن در دام يك مشت نوار و سي دي و بسياري چيزهاي ديگر كه گفتني نيست … خواه ناخواه غصّه و غمي بزرگ گلويش را مي‌فشارد و اشك افسوس در چمش حلقه مي زند كه آخر چرا … !؟
1- براي توضيح و تشريح اين مطلب رجوع شود به كتاب اولين دانشگاه و آخرين پيامبر نوشته شهید دکتر سیدرضا پاک نژاد، ج 15، ص 184.
2- رجوع كنيد به كتاب مغز متفكر جهان شيعه، ذبيح الله منصوري، بخش عوامل كاهش عمر، ص 181 و183.
8- سلب اراده و شكست شخصيت؛ كه حضرت امام (ره) در چهل حديث مي فرمايد: بيشتر از هر چه، گوش دادن به تغنّيات، سلب اراده و عزم از انسان مي كند.
9- تضعيف و تضييع حس شنوائي و بينائي و نيروي قضاوت و از دست دادن نيروي فكر و امتيازات بشري و ضعف اعصاب و تأثيرات قلبي.
در زمان عبدالملك، خبر آوردند براي خليفه كه كنيزي است آوازخوان كه تمام مدينه را فاسد كرده است خليفه دستور داد، آن زن را دستگير كرده و آوردند، وقتي در حضور خليفه نشست گفت معلوم نيست آنچه مي خواند غناء باشد لذا درخواست كرد كه خودش امتحان كند لذا شروع كرد به خواندن، كمي كه خواند ديدند سر خليفه تكان تكان مي خورد، كم كم كار به جايي رسيد كه خود خليفه شروع كرد به چهار دست و پا راه رفتن و مي گفت: بيا جانم بر اين مركوب خودت سوار شو.
واقعاً موسيقي و غنا قدرت عظيم و فوق العاده دارد كه عقل انسان را معيوب مي كند، لذا تعجب نكنيد اگر شنيديد در جريان كنسرت مردي از شدت شوق و هيجان برهنه شد و حالت جنون پيدا كرده است و در ايالت ليتل راك جواني در هنگام آموختن موسيقي به هيجان آمده و معلم 64 ساله‌ي خود را با 19 ضربه‌ي چاقو كشته است.
غناء و موسيقي در نگاه قرآن و عترت
مذمت قرآن از غناء
آيات زيادي در جاهاي مختلف قرآن در نكوهش و مذموم بودن اين گناه بزرگ وجود دارد كه تفاسير آنها توسط ائمه اطهار (ع) روايت شده و معلوم است كه تفسير واقعي وحي الهي بر عهده ي ائمه اطهار است و ديگران توان انجام چنين كاري را ندارند. قرآن معصوم صامت است و ائمه اطهار (ع) قرآن ناطق و مفسران واقعي وحي الهي بشمار مي‌روند.
به چند نمونه از اين آيات كه در مذمت غناء مي باشد توجه فرماييد:
1- فَاجْتَنبوا الرجس مِنَ الأوثان و اجتنبوا قَول الزُّور.
از بتهاي پليد اجتناب كنيد و از سخن باطل بپرهيزيد. امام صادق (ع) در تفسير اين آيه فرمودند: منظور از بتهاي پليد كه در آيه آمده، شطرنج است و منظور از قول زور و سخن باطل، غناء است.
2- وَ مِنَ النّاس من يشتري لَهْوَ الحديث ليُضِلَّ عَن سبيل الله بغير العلم و يتخذّها هُزواً اولئكَ لَهُم عذابٌ مُهينٌ.
برخي مردم سخنان بيهوده را مي خرند تا مردم را از روي ناداني، از راه خدا گمراه سازند و آيات الهي را به استهزاء گيرند. براي آنان عذابي خوار كننده است. امام صادق (ع) در مورد اين آيه مي فرمايد: مقصود از لهو الحديث به خداي سوگند كه غنا و آوازه خواني است.
از عايشه نيز در ذيل همين آيه نقل شده كه: «پيامبر (ص) خريد و فروش كنيزك آوازه خوان (مغنيّه) و تعليم و آوازه خواني را حرام كرده است».
1- حج/30.
2- وسائل الشيعه، ج17، ص310، حديث22619-المحجة البيضاء، ج5، ص325.
3- لقمان/6.
4- وسائل الشيعه، ج17، ص307، حديث 22909.
3- وَ الَذّن لا يَشْهَدونَ الزِّورَ وَ إذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كراماً.
و كساني كه در مجالس باطل حاضر نمي شوند. و هنگامي كه با لغو و بيهودگي برخورد كنند بزرگوارانه از آن مي گذرند. امام صادق (ع) فرمودند: منظور از اين آيه غناء و خوانندگي حرام است. و همچنين حضرت امام رضا (ع) نيز لغو آيه را به غناء تفسير نموده اند.
4- وَ اسْتَفْزِر مَنِ استَطَعْتَ منْهُم بِصَوْتِك.
خداوند، خطاب به شيطان؛ هركس را مي تواني با صداي خودت تحريك كن، در تفسير اين آيه عبدالله بن مسعود مي گويد مراد از صداي شيطان در اين آيه آواز خواني و موسيقي مي باشد. با اين تفسير از آيه استفاده مي‌شود كه نخستين برنامه شيطان براي تحريك و گمراهي انسان، استفاده از صداهاي حرام و نغمه هاي هوس انگيز است.
آيات ديگري نيز در مورد غناء و موسيقي وجود دارد، از جمله مي توانيد به آيات59 تا 61 سوره ي نجم و آيه‌ي 3 سوره‌ي مؤمنون مراجعه فرمائيد و در تفسير نمونه جلد 12 نيز به آنها اشاره شده است.
1- فرقان/72.
2- وسايل الشيعه، ج17،ص308، حديث22598.
3- وسايل الشيعه، ج17، ص308، حديث 22612.
4- اسراء/64.
5- تفسير نمونه، ج12، ص184- تفسير طبري و ابن كثير.
آثار سوء معنوي و اخلاقي موسيقي
1- فقر و كاهش روزي
امام صادق (ع) فرمودند: الغناء يورث النفاق و يعقّب الفقر. غناء و خوانندگي حرام، نفاق را به ارث مي گذارد و فقر و كاهش روزي را به ارمغان مي آورد.
امير المؤمنين (ع) هم در كلامي فرمودند: كثرة الاستماع إلي الغناء يورث الفقر … ، زياد گوش دادن به غناء و موسيقي حرام، باعث بروز فقر و تهي دستي مي شود.
البته ممكن است كساني بگويند: گوش دادن موسيقي و آوازه خواني چه ربطي به رزق و روزي آدم دارد!؟ چون بناي جزوه بر اختصار است، در پاسخ اين دوستان تنها به نقل جملاتي از استاد شهيد مرتضي مطهري (ره) در كتاب انسان و سرنوشت اكتفا مي كنيم؛ «از نظر مادي عوامل مؤثر در اجل و روزي و سعادت و خوشبختي منحصراً مادي است. تنها عوامل مادي است كه اجل را نزديك يا دور مي كند، روزي را توسعه مي دهد يا تنگ مي كند، به تن سلامت مي‌دهد يا مي‌گيرد، خوشبختي و سعادت را تأمين يا نابود مي كند؛ امّا از نظر جهان بيني الهي علل و عوامل ديگري كه «عوامل روحي و معنوي» ناميده مي شوند نيز همدوش عوامل مادي در كار اجل و روزي و سلامت و سعادت و امثال اين امور مؤثرند.
2- عامل بي حيايي و تحريك و تكثير شهوت
رسول خدا (ص) در حديثي فرمودند: الغناء رُقْيَةُ الزّنا غنا و خوانندگي حرام، كاري است كه انسان را به فحشاء و زنا مي كشاند.
1- بحارالأنوار، علامه مجلسي، باب الغناء، ج79، ص241، حديث7.
2- خصال، ج2، ص505. 3- انسان و سرنوشت، استاد مطهري، ص77 و 78.
4- ترجمه ميزان الحكمه، ج9، ص4420، حديث 15388.
همچنين در حديثي ديگر فرمودند: … ايّاكم و الغناء فانّه ينقص الحياء و يزيد في الشهوة و يهدم المروءة ، و انّه ليسوب عن الخمر. از غنا و موسيقي بترسيد و از آن دوري كنيد؛ زيرا موسيقي حياي انسان را كم مي‌كند و شهوت و غريزه‌ي جنسي را تحريك و زياد مي كند و مردانگي را نابود مي سازد و هركاري كه شراب مي كند، موسيقي هم انجام مي‌دهد.
3- عامل قساوت قلب
في وصية النبي (ص) لعلي (ع) قال: يا علي ثلاثة يسقين القلب: استماع اللهو و طلب الصيد و ايتان باب السلطان. در وصيت پيامبر اكرم (ص) به اميرالمؤمنين (ع) آمده كه: اي علي سه چيز قساوت قلب مي آورد. اول گوش دادن به لهويات كه از جمله ي آن غناء و موسيقي حرام است. دوم: به شكار رفتن- سوم در خانه پادشاهان و سلاطين رفت و آمد كردن.
4- عامل نزول بلا
رسول خدا (ص) در حديثي فرمودند: إذا فعلت أمتّي خمس عشرة خصلة حلّ بها البلاء هرگاه امتم 15 خصلت را به كار بندند، دچار بلا مي شوند … و از جمله ي اين پانزده مورد را فرمودند: نگه داشتن كنيزان خواننده و نواختن آلات طرب و غناء مي باشد.
امام صادق (ع) هم فرمودند: الغناء يورث النفاق و يعقّب الفقد. غناء و موسيقي، نفاق را به ارث مي گذارد و كاهش روزي را به دنبال دارد.
1- الدّر المنثور، ج5، ص308.
2- وسائل الشيعه، ج17، كتاب التجارة، ص314، حديث 22633.
3- تحف العقول، بخش مواعظ النبي (ص)، ص52، حديث 138.
4- بحارالأنوار، ج79، ص241، حديث7.
5- عامل رشد نفاق
قال رسول الله (ص) ايّاكم و استماع المعازف و الغناء فانّها ينبتان النفاق في القلب كما ينبت الماء البقل. رسول خدا (ص) فرمودند: بترسيد و بپرهيزيد از گوش دادن به سازها و آوازها، زيرا اين دو نفاق را در دل مي روياند، همچنان كه آب سبزه را مي روياند.
6- عامل سلب اراده از انسان
امام خميني (ره) در كتاب شريف چهل حديث مي فرمايد: اي عزيز، بكوش تا صاحب عزم و داراي اراده شوي كه خدا نخواسته اگر بي عزم از اين دنيا هجرت كني، انسان صوري بي مغزي هستي كه در آن عالم به صورت انسان محشور نشوي، زيرا كه در آن عالم محل كشف باطن و ظهور سريره است و جرئت بر معاصي كم كم انسان را بي عزم مي كند و اين جواهر شريف را از انسان مي ربايد. و بيشتر از هر چه گوش دادن به «تغنيّات» سلب اراده و عزم از انسان مي كند … .
7- بي تفاوت شدن به ناموس
عن اسحاق بن حديد قال: سمعت أبا عبدالله (ع) يقول: إنَّ شيطاناً يقال له القفندر، إذا ضُرب في منزل رجل اربعين يوماً بالبربط و دخل عليه الرجل وضع ذلك الشيطان كل عضو منه علي مثله من صاحب البيت ثّم نفخ فيه نفخة فلا يغار بعدها حتّي تؤتي نساؤه فلا يغار.
اسحاق بن حديد مي گويد از امام صادق (ع) شنيدم كه مي فرمودند: شيطاني وجود دارد كه به او قفندر گفته مي شود، هنگامي كه در خانه ي شخصي چهل روز موسيقي حرام باشد و مردم در آن مجلس داخل شوند، شيطان، تمام اعضاي بدن صاحبخانه را لمس مي كند، بعد نفسي شيطاني در او مي دمد و آن چنان اثري روي اين شخص مي گذارد كه نسبت به رابطه نامشروع ديگران با همسرش بي تفاوت مي شود.
1- ميزان الحكمة، حديث 153777، ج9، ص4418.
2- چهل حديث، ص8.
3- الفروغ الكافي، كتاب الاشربه، باب الغناء، ج6، ص 433.
از اين روايت استفاده مي شود كه غناء و موسيقي حرام باعث افزايش فساد و فحشاء مي گردد و از جمله عواملي است كه جامعه و اجتماع را از درون مي پوساند و ايمان مردم را مي ربايد. بي غيرتي و لاابالي گري دو مولود شوم سركار داشتن با نوارها و موسيقي هاي مبتذل است كه انسان را از سعادت، حقيقت و معنويت باز مي‌دارد، اين امور، ممكن است به تدريج ايجاد شود و به روشني مرموز و مخفي، انسان را به تباهي و خسران بكشاند.
8- موسيقي حرام مانع استجابت دعا
نوف بكالي مي گويد: در يكي از شبها علي (ع) را ديدم كه براي عبادت از بستر برخاست نگاهي به ستارگان افكند و به من فرمود: خوابي! يا بيداري؟ گفتم: بيدارم، فرمود: يا نوف، إنّ داوود (ع) قام في مثل هذه الساعة من اللّيل فقال: انها لساعةٌ لا يدعُو فيها عبدٌ إلا استُجيب لَهُ‌إاا أنْ يكون عشاراً إو عريفاً او شُرطيّاً، أو صاحبَ عَرْطَبَةٍ و هي الطنبور أو صاحب كوبَةٍ. اي نوف همانا داوود پيامبر در چنين ساعتي از شب بر مي خواست و مي گفت اين ساعتي است كه دعاها به اجابت مي رسد، جز ماليات گيران حكومت جور، جاسوسان، شبگردان، و نيروهاي انتظامي حكومت ستمگر، نوازنده ي طنبور و آلات موسيقي و صاحب نرد و آلات قمار، كه دعاهايشان مستجاب نمي شود.
1- نهج البلاغة، ترجمه محمد دشتي، حكمت 104، ص648.
شيطان اولين مغني و گرم كننده‌ي مجالس موسيقي
رسول خدا (ص) در حديثي فرمودند: كانَ‌آيبليسُ اوّل مَن تَغَنّي. اولين كسي كه مرتكب گنا غناء شد ابليس بود.
اما صادق (ع) هم در حديثي فرمودند: لّما مات آدم (ع) و شمت به ابليسُ و قابيلُ فا جتمعا في الارض فجعل ابليس و قابيل المعازف و الملاهي شمائة بآدم، فكلّ ما كان في الأرض من هذا الضرب الذي يتلذْذ به الناس فانّما هو من ذلكٌ. هنگامي كه حضرت آدم (ع) از دنيا رفت ابليس و قابيل خوشحال شدند. آن دو در اجتماع شركت كردند و به نشانه‌ي شادي و براي ابراز خوشحالي خود در مرگ آدم (ع)از تنبورها و آلات لهو و لعب استفاده كردند. پس هر چيزي كه در روي زمين از اين قسم اشياء كه مردم متلذذ مي شوند و از آن لذّت مي برند باشد از همان معازف و ملاهي است.
رسول گرامي اسلام (ص) فرمودند: حضرت يحيي به شيطان گفت: اين زنگ را براي چه به دست گرفته اي؟ شيطان گفت اي پيامبر خدا اين منبع و سرچشمه صداهاي غنا و موسيقي طرب انگيز مانند بربط، تنبور، دايره و … است. هنگامي كه عده اي در يك مجلس شر و گناه جمع مي شوند و به كمك اين وسايل موسيقي، سر و صدا در مي آورند تا لذّت ببرند، من هم اين زنگ را حركت مي دهم تا صداي موسيقي و آهنگ زيادتر شود و بيشتر بتوانم آنها را در گناه غرق نمايم.
1- وسايل الشيعه، كتاب التجارة، ج17، ص310، حديث 22621.
2- وسايل الشيعه، ص313، حديث22630.
3- بحارالإنوار، ج63، ص 228، حديث 71.
فصل چهارم:
ابزار موسيقي در منابع حديثي و فقهي
در تحف العقول از امام صادق (ع) آمده است كه حضرت در حديثي مفصل كه درباره‌ي صناعات و معاملات بيان نمودند،از جمله فرمودند: … و ذلك انما حرّم الله الصناعة التي حرام هي كلّها التي يجييء منها الفساد محضاً نظير البرابط و المزامير … . و اين براي آن است كه جز اين نيست كه خداوند متعال آن صنعت و عمل را كه همه اش حرام بوده و منشأ فساد مي باشد، حرام كرده است، نظير سازها و ني ها (آلات موسيقي حرام) … .
رسول خدا (ص) نيز در حديثي فرمودند: يحشر صاحب الطنبور يوم القيامة و هو اسود الوجه و بيده طنبور من نار … صاحب طنبور (ابزار و آلات غنا و موسيقي حرام) روز قيامت در حالي وارد محشر مي شود كه سياه ترين صورت را دارد و در دستش طنبوري از آنش قرار دارد و در كلامي ديگر فرمودند: لا تدخل الملائكة بيتاً فيه أو دفٌ أو طنبور أو نردٌّ و لا يستجاب دعائهم و يرفع الله عنهم البركة. خانه اي كه در آن شراب يا تنبك يا طنبور يا نرد باشد ملائكه وارد آن خانه نمي شوند و خداوند بركت را از آن خانه مي برد و دعاي اهل آن خانه مستجاب نمي‌شود.
حضرت امام خميني (ره) در تحرير الوسيله مسأله را اينگونه بيان مي كننند: « فروش هر چيزي كه وسيله‌ي حرام باشد؛ به طوري كه منفعت مقصوده و مورد توجه آن منحصر در حرام باشد مانند آلات لهو، مثل چوبهاي مطربي و ني و دايره و مانند آنها و آلات قمار مانند نرد و شطرنج و مانند اينها حرام است و كما اينكه خريد و فروش آنها حرام مي باشد، بلكه شكستن و تغيير دادن شكل آنها واجب است.
1- تحف العقول، ص 352، بخش سخنان امام صادق (ع).
2- مستدرك الوسايل، محدث نوري، ج13،ص 219، حديث 15176.
3- ارشاد القلوب ديلمي، ج1، ص 332.
4- تحرير الوسيله، ج 1، كتاب المكاسب و المتاجر، ص 455، مسأله 8.
استاد علامه، محمد تقي جعفري (ره) درباره‌ي مفهوم و منطوق دهها روايت كه درباره‌ي ابزار و آلات غناء و ديگر لهويات وارد شده مي فرمايد: اين ابزار و وسايل مانند: تار، طنبور، ويلون و سنتور و غير ذلك كه بعضي از آنها در دوران هاي بعد از صدر اسلام بوجود آمده است، ممنوعيت خود آنها در متن دليل با صراحت بيان شده است. و از طرف ديگر نبايد اين توهم در ذهن كسي خطور كند كه اگر بهره برداري از امور مزبوره، عمل شايسته نبود، نمي بايست اين قدر در ميان مردم دنيا شايع بوده باشد؛ زيرا مردم آگاه دنيا به خوبي مي دانند كه مردم جوامع روي زمين در طول تاريخ همواره پديده هايي پذيرفته اند كه ضد منطق بوده است و اموري را طرد كرده اند كه كاملاً‌ضروري و عقلاني بوده است.
لذا اگر دلايل معتبري، ممنوعيت عملي را با بيان آن در متن صريح دليل بيانكرد مجرد رفتار مردم دنيا را بر خلاف آن، نمي توان دليلي براي جواز عمل مزبور تلقي نمود. همان طور كه در اين مبحث خواهيم ديد، بشريت در امتداد تاريخ، اعمالي را انجام داده و پديده هايي را به عنوان حقايق پذيرفته است كه همان گونه كه گفتيم، نه تنها اصل و مبنايي نداشته اند، بلكه ضد حقايق واقعيات هم بوده اند.
نافع مي گويد: ابن عمر صداي طرب و آوازي را شنيد، انگشتانش را در گوشهاي خود كرد و دور شد و به من گفت: اي نافع چيزي مي شنوي؟ گفتم نه، در اين هنگام انگشتانش را از گوشهاي خود برداشت و گفت من همراه پيامبر بودم كه چنين صدايي را شنيد و يك چنين كاري كرد.
محمد بن عمر كه به موسيقي و غنا معتاد بود مي گويد بر امام صادق (ع) وارد شدم، آن حضرت به طور عموم فرمودند: اجتنبوا الغناء اجتنبوا. محمد بن عمر مي گويد: امام پيوسته اين جمله را تكرار مي كرد و چون دانستم كه نظرش به من است چنان مجلس بر من تنگ شد كه گويا در و ديوار مرا فشار مي دهد.
1- موسيقي از ديدگاه فلسفي و رواني، علامه جعفري، ص 154.
2- ميزان الحكمة، ري شهري، حديث 15384.
3- وسايل الشيعه، جلد 17، ص309، حديث 22617:
رواج موسيقي و غناء در آخر الزمان (عج)
عالم جليل القدر و محدث عظيم الشأن، شيخ حرّ عاملي در كتاب ارزشمند وسايل الشيعه اين حديث را از پيامبر اكرم (ص) نقل فرمودند كه آن حضرت فرمودند: إنّ من أشراط الساعة اضاعة الصلوات و اتباع الشهوات و الميل إلي الأهواء فعندها أقوا يتعلمون القرآن لغيرالله، و يتخذونه مزامير، و يتغنّون بالقرآن و يستحسنون الكوبة و المعازف. از جمله نشانه هاي ظهور حضرت ولي عصر (عج) يا نزديكي قيامت يكي ضايع كردن نمازهاست دوم پيروي از شهوات سوم ميل به هوا و هوسها چهارم در آن زمان گروههايي قرآن را براي غير خدا ياد مي گيرند و آن را آلت خوانندگي خود مي سازند، پنجم قرآن را به غناء و موسيقي مي خوانند و ششم ساز و طبل و آلات موسيقي را نيكو و پسنديده شمارند.
در حديثي ديگر رسول خدا (ص) فرمودند: يظهر في اُمّتي الخسف و القذف، قالوا: متي ذلك؟ قال (ص) إذا ظهرت المعازف و القينات و شربت الخمور … در امت من فرو رفتم در زمين و سنگباران ظاهر مي شود سؤال كردند چه موقع اتفاق مي افتد؟ فرمودند: هرگاه آلات موسيقي و زنان خواننده آشكار شوند و شراب نوشيده شود … !
1- وسايل الشيعه، ج17، كتاب التجارة، ص 310، حديث 22620.
2- وسايل الشيعه، ج17، كتاب التجارة، ص 311، حديث 22623.
حرمت خرج كردن ثروت براي موسيقي حرام
امام كاظم (ع) فرمودند: إنّ ثَمَن الكلب و المُغنّية سُحتٌ. بهاي سگ و زن آوازه خوان حرام است.
همچنين امام صادق (ع) فرمودند: المغنية ملعونة، و من آواها و أكَلَ كسبها ملعونٌ. زن آوازه خوان ملعون است و هر كس به او جا نهد و از درآمد او بخورد ملعون است.
از امام محمد باقر (ع) نيز روايت شده كه فرمودند: أنّ اَجْرَ المُغَنّي و المُغَنّي و المغنية سُحتٌ. دستمزد و پاداشي كه به مرد و زن خواننده‌ي آوازهاي حرام داده مي شود حرام است.