شبهه:
خداوند در قضيه كشته شدن قبطى به دست حضرت موسى (علیه السلام) فرمودند:
هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ ۖ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ.
حضرت موسى (علیه السلام) گفت:
رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي.
اين سخن دليل بر عدم عصمت موسى (علیه السلام) است و عصمت با ظلم از بين مى رود.
اگر كشتن قبطى به دست موسى از روى خطا بوده است، چگونه می تواند با عصمت سازگارباشد!
جواب
در ابتداى جواب تذكر اين نكته لازم است كه طرح سؤال، درست به نظر نمى رسد و جمله هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِۖ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِينٌ.
(قصص/15)
قول حضرت موسى (علیه السلام) است كه خدا در قرآن از او نقل قول مى كند و نه قول خداوند.
سؤال از دو قسمت تشكيل شده است: قسمت اول اقرار حضرت موسى (علیه السلام) به ارتكاب خطا با تعبير «هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ»، و قسمت دوم: اين كه اين كار ظلم است همان طور كه خود حضرت به آن اعتراف نموده است با تعبير «رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي» و ظلم مخالف عصمت است.
در پاسخ قسمت اول مى گوييم: مشار اليه «هذا» حضرت موسى(علیه السلام) نيست بلكه مشاراليه آن زد و خوردى است كه دو مخاصم داشته اند كه منجر به قتل قبطى شده و با دخالت حضرت موسى (علیه السلام) ، او گرفتار خطر سختى گرديد.
علامه طباطبايى در تفسير الميزان مى فرمايد: «لفظ (هذا) اشاره به آن كتك كارى است، كه در ميان آن دو مخاصم واقع شده، و منجر به مرگ آن قبطى شده بود واينكه آن را به نوعى نسبت به عمل شيطان نسبت داد و صريحاً نفرمود: (اين عمل شيطانست) بلكه فرمود: (اين از عمل شيطانست)… چون شيطان است كه در ميان آن دو عداوت و دشمنى افكنده و به كتك كارى يكديگر وادارشان كرده است: پس در حقيقت جمله “هَٰذَا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ” اظهار انزجار موسى (عليه السلام) است از آنچه واقع شد كه آن دو نفر به جان هم افتادند.
(ترجمه تفسير الميزان، ج16)
در پاسخ قسمت دوم سؤال مى گوييم: بدون شك حضرت موسى قصد كشتن مرد فرعونى را نداشت و از آيه هاى بعدى نيز استفاده مى شود كه اين قتل عمدى نبوده است و به اصطلاح ترك اولى بوده است و اين با عصمت حضرت موسى (علیه السلام) منافات ندارد.
(تفسير نمونه، ج16، ص44)
علامه طباطبايى مى فرمايد: «از همين تعبير (فوكزه) استفاده مى شود كه: قتل مزبور عمدى نبوده زيرا اگر عمدى بود به جاى (فوكزه) مى فرمود: (فقتله). و اين عمل (كشتن قبطى) هر چند نا فرمانى موسى نسبت به خداى تعالى نبود; براى اينكه اولا خطايى بود نه عمدى، و ثانياً جنبه دفاع از مرد اسرائيلى داشت و مرد كافر و ظالمى را از او دفع كرد.
(ترجمه تفسير الميزان ، ج16، ص23)
و اما مطلب مغفرت از خداوند و اعتراف به ظلم، اين ظلم اصطلاحى نيست كه از گناهان محسوب شود و مغفرت معناى اصطلاحى نيست كه آن گناه را ببخش، بلكه معنايش اين است كه نفس خودم را به خطر انداختم و از اين جهت به نفس خود ستم كردم پس خدايا مرا از عواقب وخيم آن كه شرّ فرعونيان است خلاص گردان.
علامه طباطبايى مى فرمايد: اين جمله “رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي” اعترافى از آن جناب، نزد پروردگارش است به اينكه به نفس خود ستم كرده، چون نفس خود را به خطر انداخته بود… و گفته “فَاغْفِرْ لِي” معنايش مغفرت مصطلح و آمرزش گناه نيست، بلكه مراد از آن اين است كه خدايا اثر اين عمل را خنثى كن، و مرا از عواقب وخيم آن خلاص گردان و از شر فرعون و درباريانش نجات ده.
نظير همان طلب مغفرتى است كه قرآن از حضرت آدم (علیه السلام) و همسرش حكايت كرده و فرموده:
قَالَا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ.
(اعراف/23).( ترجمه تفسير الميزان ، ج16، ص24).
مخصوصاً اينكه حضرت موسى(علیه السلام) وقتى مأمور هدايت فرعون مى شود، مى گويد خداوندا ” فَأَخَافُ أَن يَقْتُلُونِ” مى ترسم مرا بكشند. پس معلوم است كه منظور از ظلم، ترس از قصاص از طرف فرعونيان بوده، نه عذاب الهى.