ویژگیهای انسان شایسته (11)

ویژگیهای انسان شایسته (11)

11. تعامل و روابط اجتماعی و سازمانی

تبیین

انگیزه ها، هیجان ها، رابطة میان فرهنگ و شخصیت و نقش‌های گوناگونی که هر اجتماعی به اعضای خود واگذار می‌کند همه، نمونه هایی از تعامل و روابط اجتماعی است؛[1] و مراد از این موضوع در عرصه سازمانی، یک رشته روابط منظم بین افرادی است که وظایف متعدد و پیچیده‌ای را برای رسیدن به یک هدف سازمانی انجام می‌دهند.

 

مستندات

الف- آیات

وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ. (مائده: 2)

و در گناه و تجاوز به یکدیگر کمک نکنید و از خدا پیروی کنید که خداوند سخت کیفر است.

ب – روایات

1. پیامبر اعظم (ص) :

اَلرَّفیقَ ثْمَّ الطّریقَ.[2]

اول دوست و یاوری برگزین، سپس طی طریق کن.

2. همان حضرت(ص) :

لا یَزالُ الناسُ بِخَیرٍ ما اَمَرُوا بِالْمَعْروفِ ونَهَوا عَنِ المُنْکَرَ وَ تَعاوَنُوا عَلَی البِّرَ فاذا لَمْ یَفْعَلُوا ذلک نُزِعَتْ عَنْهُم الْبَرَکاتُ.[3]

مادامی که مردم امر به معروف و نهی از منکر کنند و در نیکوکاری به یکدیگر مدد رسانند، پیوسته در خیر و سعادتند و اگر چنین نکنند، خیر و برکت از میان آنها می‌رود.

3. و نیز می‌فرماید :

کَلُّکُم رَاعٍ وَکُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ.[4]

هرکدام از شما سرپرست، و مسئول افراد تحت تفکل خود هستید.

4. و نیز آن حضرت(ص) :

مَنْ اَصْبَحَ وَلا یَهْتَمَّ بِاُمُورِ المُسْلِمینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍِ.[5]

کسی که صبح کند در حالی که به امور مسلمانان اهمیت ندهد، مسلمان نیست.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

در اسلام سردارهایش هم توی مردم هستند. پیامبر اسلام(ص) خوب سردار همه بود، بزرگ همه بود، توی مردم بود، با مردم می‌آمد و می‌نشست، توی مسجد، می‌نشست مثل سایر مردم … مردم شما را باید حامی خودشان بدانند.[6]

مقام معظم رهبری :

1. مردم باید به من و شما اعتماد داشته باشند. اگر ما دنبال مسائل خودمان رفتیم، به فکر زندگی شخصی خودمان افتادیم، دنبال تجملات و تشریفاتمان رفتیم … مگر اعتماد مردم باقی می‌ماند؟ … مگر مردم نمی‌بینند که ما چگونه زندگی می‌کنیم؟[7]
2. هر نظامی که با مردم خودش مرتبط و متصل نباشد نمی‌تواند برای بلندمدت و برای آینده، برنامه­ریزی مطمئنی داشته باشد.[8]

™ 46. روابط اجتماعی مناسب و مؤثر

تبیین

در نگرش اسلامی و انقلابی، روابط اجتماعی در صورتی مؤثر و مناسب است که فرد با حضور فعال و سازنده در مناسبات اجتماعی، ضمن رفع نیازهای مادی و معنوی و بهره­مندی از فرصت‌های رشد و تعالی خود، بتواند در رفع حوائج دیگران و پیشبرد امور جامعه و انقلاب نقشی مثبت داشته باشد.

مستندات

الف – آیات

1. ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ. (نحل : 125)

با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت نما و با آن‌ها به روشی که نیکوتر است استدلال و مناظره کن.

2. فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ. (آل عمران: 159)

به (برکت) رحمت الهی در برابر آنان (مردم) نرم (مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطرافت پراکنده می‌شدند.

ب – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

جلب نظر مردم از اموری است که لازم است. پیامبراکرم (ص)، جلب نظر مردم را می‌کرد. دنبال این بود که مردم را جلب کند، دنبال این بود که مردم را توجه بدهد به حق، شما هم باید دنبال همین معنی باشید، دولت باید دنبال همین معنی باشد، ارتش باید همین معنی را داشته باشد، پاسدارها همین طور باشند.[9]

مقام معظم رهبری :

پیوند حقیقی با مردم، مستلزم حضور در میان آنان و دور نشدن از سطح متوسط زندگی آنان است. ساده زیستی و پرهیز از اسراف و پرهیز از هزینه کردن بیت­المال در امور شخصی و غیر ضروری، شرط لازم برای حفظ این پیوند است.[10]

* 116. برخورداری از توان ارتباط کلامی با دیگران

تبیین

ارتباط کلامی یعنی مبادله اطلاعات، حقایق، عقاید، دیدگاه ها، احساسات و عواطف، درخواست‌ها و مطلوبیت‌ها بین یک فرد با دیگران با استفاده از رسانه کلام. بر این اساس، یک مدار کامل ارتباط کلامی دارای اجزاء شش گانة زیر خواهد بود:

1. آنچه که قرار است مبادله شود (عقیده، فکر، احساسات، درخواست‌ها و …).
2. کلام مناسب، درست، فصیح و بلیغ که بتواند کار مبادله را به خوبی انجام دهد.
3. انتقال بهنگام و بجا و شفاف پیام به مخاطب.
4. دریافت بجا، به موقع، درست و کامل و شفاف پیام از سوی مخاطب.
5. ادراک درست و بدون ابهام پیام دریافت شده از سوی مخاطب.
6. اقدام به پاسخ مناسب، بجا و به موقع از سوی مخاطب به پیام دریافت شده.

مستندات

الف – آیات

1. قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي. وَيَسِّرْ لِي أَمْرِي. وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِي. يَفْقَهُوا قَوْلِي. (طه: 25-28)

(موسی) گفت: پروردگارا سینه ام را گشاده ساز و کارم را بر من آسان کن و گره از زبانم بگشای تا مردم سخنان مرا به خوبی دریابند.

2. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا. (احزاب: 70)

ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید و سخنی استوار گویید.

3. وَقُل لِّعِبَادِي يَقُولُواْ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإِنْسَانِ عَدُوًّا مُّبِينًا. (اسراء: 53)

و به بندگانم بگو آنچه را که بهتر است بگویند، که شیطان میانشان را به هم می‌زند، زیرا شیطان همواره برای انسان دشمنی آشکار است.

ب – روایات

1. امام صادق (علیه‌السلام):

ما کَلَّمَ رَسُولُ اللهِ الْعِبادَ بِکُنْهِ عَقْلِهِ قَطُّ وَ قالَ رَسُولُ اللهِ: اِنّا مَعاشِرُ الْاَنْبِیاءِ اُمِرنا اَنْ نُکَلِّمَ الناسَ عَلی قَدْرِ عُقُوِلِهِم.[11]

هیچ گاه رسول خدا متناسب با خرد والای خویش با مردم سخن نگفت. رسول خدا(ص) خود فرموده است: ما پیامبران، مأموریم تا با مردمان به اندازه درک و عقلشان سخن گوییم.

2. از امام صادق(علیه‌السلام) درباره حسن خلق پرسیده شد، آن حضرت (علیه‌السلام) فرمود:

تَلِینُ جانَبِکَ وَ تُطَیِّبُ کَلامَکَ وَ تَلْقی اَخاک بِبِشْرٍ حَسَنٍ.[12]

اینکه با نرمش و مدارا با مردم رفتار کنی و سخن خویش را پاکیزه گردانی و برادرت را با خوش رویی ملاقات نمایی.

ج – رهنمودها

مقام معظم رهبری :

1. برای شنیدن نقد، سینة گشاده و روی باز و گوش شنوا داشته باشید. هیچ ضرر نمی‌کنید از این که از شما انتقاد کنند.[13]
2. هم منتقد باشیم، هم انتقادپذیر، که هر کدامش نباشد، بد است … پس هم انتقاد خوب است، هم انتقاد پذیری، این‌ها لازمه آن تحول و حالت مطلوب جامعه است؛ همراه با امید، همراه با پرکاری، همراه با برنامه ریزی و همراه با داشتن خط مشی درست و سرمش برای تحول.[14]
3. اگر مشکلاتی در هر بخشی از جامعه و پیشبرد مأموریت‌ها وجود داشت باید به طور صادقانه با مردم در میان گذارده شود … این مسئله نبایستی به صورت یک شعار طرح شود و در عمل، مدیران خود را موظف به ارتباط و پاسخگویی و اطلاع رسانی نبینند.[15]
4. ما باید مواظب خودمان و زیردست هایمان باشیم. لااقل گشاده رو باشید و با خنده و تبسم و ملاطفت و با تبیین با او برخورد کنید. اگر مشکلش حل نمی‌شود لااقل دلیل آن را برایش تبیین کنید. برای این کار آدم داشته باشید… شما باید آدم توجیه­گر و تبیین کننده برای مراجع داشته باشید.[16]

* 117. حضور فعال در اجتماعات مردمی

تبیین

از دستورات صریح اسلام دوری از رهبانیت، انزوا و گوشه گیری است. بنابراین حضور در جماعت مسلمین و فعالیت در گروه‌های مختلف اجتماعی که در جهت سامان یافتگی جامعه فعال می‌باشند از نشانه‌های داشتن روحیه جمعی و دوری از رهبانیت است.

مستندات

الف – آیات

1. وَمَن يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيرًا. (نساء: 115)

و هرکس پس از آن که راه هدایت برای او آشکار شد با پیامبر به مخالفت برخیزد و راهی غیر راه مؤمنان در پیش گیرد، وی را بدانچه روی خود را بدان سو کرده واگذاریم و به دوزخش کشانیم، و چه بازگشتگاه بدی است.

2. … وَرَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاء رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَا فَاتَيْنَا الَّذِينَ آمَنُوا مِنْهُمْ أَجْرَهُمْ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ. (حدید: 27)

و (امّا) ترک دنیایی که از پیش خود درآوردند ما آن را برایشان مقدر نکردیم مگر برای آنکه کسب خشنودی خدا کند، با این حال آن را چنانکه حق رعایت آن بود منظور نداشتند. پس پاداش کسانی از ایشان را که ایمان آورده بودند بدان‌ها دادیم (ولی) بسیاری از آنان دستخوش انحرافند.

3. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا كَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا حَتَّى يَسْتَأْذِنُوهُ… .(نور: 62)

جز این نیست که مؤمنان کسانی‌اند که به خدا و پیامبرش گرویده‌اند و هنگامی که با او بر سر کاری اجتماع کردند، تا از وی کسب اجازه نکنند نمی‌روند.

4. وَمَن یُظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِن تَقُوَی الْقُلُوبِ. (حج: 32)

وهرکس شعایر خدا را بزرگ دارد در حقیقت، آن (حاکی) از پاکی دل‌هاست.

ب – روایات

1. رسول خدا(ص) :

لَیْسَ فی اُمَّتی اَلرَّهْبانِیَةَ.[17]

در میان امت من، رهبانیت و گوشه گزینی نیست.

2. و نیز آن حضرت(ص) به عثمان بن مظعون فرمود:

یا عثمان! إنَّ تبارک و تعالی لَمْ یَکْتُبْ عَلَیْنَا الرُّهْبانِیَّةَ إنّما رُهْبانِیّةُ أمَّتی الجهادُ فِی سَبیلِ اللهِ.[18]

ای عثمان! خداوند برای امت من رهبانیت را مقرر نفرموده، بلکه رهبانیت امت من تلاش در راه خداست.

3. امام موسی بن جعفر(علیه‌السلام) در پاسخ به برادرش علی بن جعفر(علیه‌السلام) که پرسید:

اَلرَّجُلُ الْمُسْلِمِ هَلْ یصلح أن یَسیحَ فی الأرض أو یَتَرَهَّب فی بیتٍ لا یخرجُ منه؟ قال (علیه‌السلام) : لا.[19]

آیا برای مرد مسلمان سزاوار است که دست به سیاحت بزند (از کار و تلاش دست بردارد و صرفاً به جهانگردی بپردازد) یا رهبانیت اختیار کند و ازخانه‌اش بیرون نرود؟ امام (علیه‌السلام) در پاسخ فرمود: نه.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره)

در کجای ممالک اسلامی و غیر اسلامی این طور است که رئیس جمهور از همین مردم و در دامن همین مردم باشد و هر روز و در ماه مبارک هر شب برود توی جمعیت‌های متفرق و مردم را ارشاد کند بدون این که خوفی در دلش باشد.[20]

مقام معظم رهبری :

ما در قبال مردم دو کار داریم: یک کار این است که به آن‌ها خدمت برسانیم، کار دیگر این است که محبت و اعتماد آن‌ها را جلب کنیم.[21]

* 118. محبوبیت و مقبولیت در بین مردم

تبیین

از جمله عوامل و نشانه‌های موفقیت اجتماعی، داشتن منزلت اجتماعی و مقبولیت مردمی است به گونه‌ای که فرد بتواند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کند، مورد اعتماد و اعتنای آنان قرار گیرد و خود نیز بتواند به دیگران اعتماد و اتکا نماید.

مستندات

الف – آیات

1. فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ. (آل عمران: 159)

پس به [برکت] رحمت الهی، با آنان نرمخو [و پرمهر] شدی و اگر تند خو و سخت‌دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می‌شدند.

2. وَ إنَّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظِیمٍ. (قلم: 4)

و راستی که تو را خوی والاست!

3. إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا. (مریم : 96)

خداوند برای کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام می‌دهند، در دل‌های دیگران محبت و دوستی قرار می‌دهد.

4. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ.. .(ممتحنه: 1)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید؛ دشمن من و دشمن خودتان را دوست می‌گیرید، شما با آنان طرح دوستی می‌افکنید در صورتی که آنان به قرآن و آیین حقی که از جانب خدا برای شما آمده کافر شده‌اند … .

5. قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَدًا حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ… . (ممتحنه: 4)

قطعاً در رفتار و گفتار ابراهیم(علیه‌السلام) و کسانی که با او بودند برای شما الگوی پسندیده‌ای است آن گاه که به قوم خود گفتند: ما از شما و آنچه به جای خدا می‌پرستید دوری می‌جوییم و از عقاید و کردار شما بیزاریم و میان ما و شما برای همیشه کینه و دشمنی خواهد بود مگر اینکه به خدای یگانه ایمان آوردید.

ب – روایات

پیامبر اکرم (ص) :

یا بَنی عَبْدُ المُطَّلبِ انَّکُمْ لَنْ تَسَعطوا النّاسَ بِاَموالِکُمْ فَاَلقَوْهْمْ بِطَلاقَةِ الوَجْهِ وَ حُسْنِ الْبِشْرِ.[22]

ای فرزندان عبدالمطلب شما با ثروت خویش هرگز نمی‌توانید مردم را بر گرد خویش آوید، پس با رویی گشاده و چهره‌ای نیکو با آنان روبرو شوید.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

کاری بکنید که مردم به شما متوجه شوند، کاری بکنید که مردم محبت به شما بکنند‌، پشتیبان شما باشند. اگر مردم پشتیبان یک حکومتی باشند این حکومت سقوط ندارد.[23]

مقام معظم رهبری :

باید مردم را مورد محبت و احترام قرار داد و به آن‌ها اعتنا کرد… نظام ما تا حالا این گونه بوده است، بعد از این هم باید این طور باشد بزرگ‌ترین بحران‌ها را همین عاطفه و محبت مردم از سر خواهد گذراند.[24]

 47. مردم باوری و مردم یاری

تبیین

در اسلام مردم و ارده آنها اهمیت وافری دارد به طوری که حقوق، خواست‌ها و نیازهای آن‌ها از مبانی عمده تصمیم‌گیری و عمل حاکمان اسلام به شمار می‌رود و مدیران را به حرکت در همین مسیر مقید و مکلّف می‌نماید. لازمه مردم باوری و مردم یاری اعتقاد راسخ به حقوق مردم و احساس تکلیف و مسئولین در برابر آنان و نیز باور عمیق به نقش بی‌بدیل و توانایی‌های شگرف آنان در انجام امور بزرگ و برداشتن موانع است.

مستندات

الف – آیات

1. وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ. (مائده: 2)

در راه نیکی و پرهیزگاری باهم تعاون کنید و (هرگز) در راه گناه و تعدی همکاری ننمائید و از (مخالف فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است.

2. … هُوَ الَّذِيَ أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ. (انفال: 62)

همو بود که تو را به یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید.

3. ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلاَّ بِحَبْلٍ مِّنْ اللّهِ وَحَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ. (آل عمران: 112)

هرکجا یافته شوند به خواری دچار شده‌اند مگر آنکه به پناه خدا وزینهار مردم(روند).

ب – روایات

1. در حدیث قدسی منقول از امام صادق (علیه‌السلام ) :

قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ: الْخَلْقُ عِیالی، فَاَحَبُّهُمْ اِلیَّ الْطَفُهُم بِهِمْ وَ اَسْعاهُمْ فی حَوائِجِهِم.[25]

خدای عزوجل فرماید: خلق عیال منند و دوست‌ترین آنها نزد من، مهربان تر بدان‌ها و کوشاتر در حوائج آنهاست.

2. نیز آن حضرت(علیه‌السلام) :

ما قَضَی مِسْلِمٌ لِمُسْلِمٍ حَاجَةً إلاَّ نَادَاهُ اللهُ تَبَارَکَ وَتَعَالی: عَلَیَّ ثَوابُک وَلا أرْضَی لَکَ بِدونِ الجَنَّةِ.[26]

هیچ مسلمانی حاجت مسلمانی را روا نکند جز این که خدای تبارک و تعالی او را ندهد، بر من است مزد تو و کمتر از بهشت را برایت نپسندم.

3. امیر مؤمنان (علیه‌السلام) خطاب به مالک اشتر:

وَ اَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ واللُطْفَ بِهِمْ وَ لاتَکُونَنَّ عَلَیْهِم سَبُعاً ضارِیاً تَغْتَنِمُ اَکْلَهُم.[27]

مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه دوست و مهربان باش مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی.

4. همان حضرت(علیه‌السلام) :

لَولا حُضُورُ الْحاضِرِ وَ قِیامِ الْحُجَّةِ بِوُجُودِ النّاصِرِ وَ ما اَخَذَ اللهُ عَلَی الْعُلَماءِ اَلّا یُقارّوا عَلی کِظَّةِ ظالمٍ وَلا سَغَبِ مَظْلومٍ لَاَلْقیتُ حَبْلَها عَلی غارِیِها… .[28]

اگر حضور فراوان بیعت کنندگان نبود و یاران حجت را بر من تمام نمی‌کردند و اگر خداوند از علما عهد و پیمان نگرفته بود که برابر شکم بارگی ستم‌گران و گرسنگی مظلومان، سکوت نکنند، مهار شتر خلافت را بر کوهان آن انداخته، رهایش می‌ساختم.

* 119. اعتقاد و باور به نقش مردم به عنوان رکن اصلی نظام

تبیین

جمهوری اسلامی دارای دو بعد و دو رکن اصلی و اساسی است که عبارتند از: اسلامیت و جمهوریت، اسلامیت منشأ مشروعیت و ماهیت الهی این نوع حکومت است و جمهوریت، منشأ مقبولیت مردمی که حاکم اسلامی یا ولی فقیه واجد شرایط را مبسوط الید می‌کند برای اعمال حاکمیت الهی در عرصه‌‌ها و ساحت‌های مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه.

باور به این موضوع و اعتراف به نقش بارز و برجستة مردم در نظام مردم سالاری دینی یکی از نشانه‌های برجسته برای صلاحیت در پاسداری از انقلاب اسلامی است.

مستندات

الف – آیات

1. وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْكُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا. (آل عمران: 103)

و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و به نعمت خدا را بر خود یاد کنید، آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، پس میان دل‌های شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید.

2. وَشَاوِرْهُمْ فِی الامْرِ. (آل عمران: 159)

در کارها با آنان مشورت کن.

ب – روایات

1. حضرت علی (علیه‌السلام) به مالک اشتر:

وَاجْعَل لِذَوی الحاجاتِ مِنْکَ قِسْماً تُفَرِّغَ لَهُمْ فیه شَخْصَکَ وَ تَجْلِسُ لهم مَجْلِساً عامَّاً فَتَتَواضَعْ فِیه لِله الَّذی خَلَقَکَ وَ تُقعِدُ عَنْهُمْ جُنْدَکَ وَ اَعْوانَکَ مِنْ اَحْراسِکَ وَ شُرَطِکَ حَتّی یُکَلِّمَکَ مُتَکِّمُهُمْ غَیْرَ مُتَتَعْتِعٍ. فَإِنِّی سَمِعْتُ رسول الله(ص) یَقُولُ فِی غَیْرِ مَوْطِنٍ لَنْ تُقَدَّسَ اُمة لا یُؤخَأُ لِلضَعیفِ فیها حَقَّهُ مِنَ الْقَوِیِّ غیر مُتَتَعْتِعٍ.[29]

[مالک] برای کسانی که می‌خواهند حضوری خدمت رسیده و حاجات خود را با تو در میان بگذارند، زمانی را مشخص کن، مجالس عمومی دایر کن و برای خدا متواضعانه به سخن مردم گوش ده و تمام زمینه‌هایی که مردم ممکن است بر اثر ترس حرفشان را نزنند از میان بردار، چه اینکه مکرر از رسول خدا(ص) شندیم که می‌فرمود: امتی که ضعیف آن بدون ترس و نگرانی نتواند حقش را از قوی بگیرد، هرگز به شرافت و کمال نمی‌رسد.

2. و نیز آن حضرت(علیه‌السلام) :

وَلْیکن اَحَبُّ الاُمُورِ الیکَ اَوسَطَها فی الْحَق وَ اَعمَّها فِی العَدلِ وَ اَجْمَعَها لِِرِِضَی الرَعِیَّةِ.[30]

و باید کاری که بیش از هر کار دوست داشته باشی، میانه‌روی در حق باشد و همگانی کردن آن در برابری و دادگری که بیشتر سبب خوشنودی رعیت می‌گردد. [در هر کاری آن را اختیار کن که به صلاح حال همه باشد هرچند بر خواص گران آمده و از آن راضی نباشند].

3. و نیز فرمود :

وَ اِنَّما عَمُودُ الدینِ وَجِماعُ المُسْلِمینَ وَ العُدَّة لِلاعُدَاءِ، العامَّة مِنَ الامّة فَلْیَکُنْ صَغْوکَ لهم وَمَیْلُکَ مَعَهُم.[31]

اماستون دین و انبوهی مسلمانان و مهیا شدگان در برابر دشمنان عامة مردمند پس باید توجه و میل تو به ایشان افزون‌تر باشد.

ج – رهنمودها

مقام معظم رهبری‌:

این را همه بدانند، مسئولان باید بدانند، نمایندگان باید بدانند، کسانی که تازه انتخاب شده‌اند باید بدانند، مبادا کسی بر اثر اشتباه و بر اثر تبلیغات واهی رادیوهای بیگانه، فهم مردم را عوضی بفهمد و برخلاف عقاید و خواست‌ها و آرزوهای دینی مردم حرفی بزند… مسئولان به تمام معنی کلمه با مردم مرتبط و متصلند. همه از لحاظ عاطفی با مردم یکی هستند… و هم از لحاظ فکری مرتبط با مردمند، یعنی نمایندة طرز فکر ملت ایرانند… در واقع مسئولان کشور مظهر رسمی و کامل تفکر ملت ایرانند.[32]

* 120. شرکت در فعالیت‌های بسیج و عملیات مردم یاری

تبیین

مردم و سازماندهی و بسیج آنان برای پیشبرد آرمان‌های مقدس نظام اسلامی و اسداری از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن، عمق استراتژیک نظام و سپاه پاسداران محسوب می‌شود و به همین دلیل هم سازماندهی و بکارگیری بسیج مستضعفین بر عهدة سپاه گذاشته شده است. از این رو، از الزامات پاسداری شایسته از انقلاب اسلامی برای پاسداران، حضور مؤثر در فعالیت‌های بسیجی و عملیات‌های مردم یاری در حوادث و رویدادهای طبیعی گوناگون تعریف شده‌ است.

مستندات

الف – آیات

1. وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ. (مائده: 2)

در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکیدگر همکاری کنید و در گناه و تعدّی دستیار هم نشوید.

ب – روایات

1. امام صادق (علیه‌السلام) در جواب پرسش معلی بن خنیس که حقوق مومن بر مؤمن چیست، فرمود:

تُجِیبَ دَعْوَتَهُ وَ تَعُودَ مَریضَهُ وَ تَشْهَدَ جِنَازَتَهُ وَاِذَ عَلِمْتَ اَنَّ لَه حاجَةً تُبادِرُهُ اِلی قَضائِها.[33]

دعوت او را بپذیری، و در بیماری‌اش از او عیادت کنی و بر جنازه‌اش حاضر شوی و چون بدانی حاجتی دارد در انجام آن سبقت گیری.

2. امام صادق(علیه‌السلام) در ادامة حدیث بالا می‌فرماید:

وَالحَقُّ الثالثُ اَنْ تُعینَهُ بِنَفْسِکَ وَ مَآلِکَ وَلِسانِکَ و یَدِک وَرِجْلِک.[34]

حق سوم این است که با خودت و دارائی‌ات و زبانت و دست و پایت کمک دهندة (برادر مؤمن‌ات) باشی.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره) :

من امیدوارم که این جنگ تمام بشود و دولت هم که مهیاست برای خدمت و خدمتگزار است، خدمت کند؛ البته می‌دانید که کار مشکل است، لکن با پشتیبانی و موافقت مردم، کارها‌آسان می‌شود، کما اینکه تا به حال هم‌چنین بوده و مردم پیشقدم شده‌اند و خرابی‌های جنگ را که دولت به تنهایی نمی‌توانست حل کند، حل می‌کنند.[35]

مقام معظم رهبری :

پیوند میان ملت و دولت امری اجتناب ناپذیر است. هر نظامی که به نقش مردم و حضور آنان به طور واقعی احترام بگذارد و عمل کند قطعاً از پشتوانة مستحکمی در مسائل داخلی و خارجی برخوردار خواهد بود. نظام مردم سالاری دینی ایران به طور واقعی و به دور از هرگونه شعار وظواهر فریبنده به واسطة اتصال معنوی و مادی هم از لحاظ شرعی و هم قانونی متکی به آحاد ملت فهیم ایران است.[36]

* 121. خدمتگزاری به مردم

تبیین

از جمله فضیلت‌ها و کمالات معنوی برای فرد مؤمن سودرسانی به دیگران، اهتمام به امور مسلمانان، تلاش برای خدمت به نیازمندان، یاری ستمدیدگان و به طور کلی نوع دوستی و خدمت به مردم است که ناشی از روحیة مسئولیت‌پذیری و احساس تکلیف در برابر بندگی خداوند است.

مستندات

الف- آیات

1. إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ. (حجرات: 10)

در حقیقت مؤمنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید.

2. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تُبْطِلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالأذَى كَالَّذِي يُنفِقُ مَالَهُ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ فَمَثَلُهُ كَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَيْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَكَهُ صَلْدًا لاَّ يَقْدِرُونَ عَلَى شَيْءٍ مِّمَّا كَسَبُواْ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ. (بقره : 264)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! صدقه‌هایی را که به مردم می‌دهید، با منّت نهادن بر آنان و آزارشان تباه نکنید؛ همچون کسی که مال خود را برای خودنمایی به مردم انفاق می‌کند در حالی که به خدا و روز قیامت ایمان ندارد. مَثَل او مَثل صخره‌ای سنگی است که بر او مقداری خاک باشد و باران تندی بر آن ببارد و خاک‌ها را به کلی بشوید و از روی آن پاک کند و چیزی باقی نگذارد. آری! همان‌گونه که کشاورز بر چنین خاکی قادر به کشاورزی نخواهد بود، ریاکاران نیز از انفاق خود چیزی به دست نمی‌آورند چرا که خداوند کافران بی‌ایمان را هدایت نمی‌کند.

ب – روایات

1. پیامبر اکرم(ص) :

ما مِنْ مُؤْمِنٍ یَخْذُلُ أخاهُ وَ هُوَ یَقْدِرُ عَلی نُصْرَتِهِ إلّا خَذَلَهُ اللهُ فِی الدنیا و الأخرةِ.[37]

هیچ مؤمنی نیست که بتواند به برادر مؤمنش یاری کند ولی او را یاری نکند مگر آنکه خداوند او را در دنیا و آخرت یاری نخواهد کرد.

2. حضرت علی(علیه‌السلام) در نامه‌ خویش به کارگزارانش:

فَاَنْصِفُوا النّاسَ مِنْ اَنْفُسِکُمْ، وَاصْبِرُوا لِحَوائِجِهِمْ، فَاِنّکُمْ خُزّانُ الرَّعِیَّة وَ وُکَلَاؤُ الاُمَة وَلا تُحْشِمُوا اَحَداً عَنْ حاجَتِهِ، وَلا تَحْبِسُوهُ عَنْ طَلِبَتِه.[38]

در روابط با مردم انصاف به خرج دهید و در برآوردن نیازهایشان شکیبا باشید؛ چرا که شما خزانه‌داران مردم و نمایندگان ملت خود هستید؛ هرگز کسی را از نیازمندی‌هایش باز ندارید و او را از خواسته‌هایش محروم نسازید.

3. امام صادق (علیه‌السلام) :

اَلْمُؤْمِنُونَ خَدَمُ بَعْضُهم لِبَعْضٍ.[39]

مؤمنان خدمتگزار یکدیگرند.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

1. شما باید توجه به این معنی بکنید که ما را این‌ها آورده‌اند و وکیل کرده‌اند و وزیر کرده‌اند، رئیس جمهور کرده‌اند، این‌ها ولی نعمت‌ ما هستند و ما باید ولی نعمت خودمان را از آن قدردانی کنیم و خدمت کنیم.[40]

2. هریک از ادارات دولتی که هست که می‌خواهند خدمت کنند به مردم… باید توجه داشته باشند که همه خدمتگزاران این مردم هستند، همه اجیر این مردم هستند، اجرت از این‌ها می‌گیرند برای خدمت و باید با مردم رفتارشان، رفتار انسانی اسلامی باشد.[41]

3. این ملت حق دارد، شما، دست شما ر ا گرفته آورده، این بالا نشانده، شما باید خدمت کنید به این مردم،‌شما، ما، همه باید خدمتگزار این‌ها باشیم و شرافت همه ما به این است که خدمت به خلق خدا بکنیم، این‌ها بندگان خدا هستند. خدای تبارک و تعالی علاقه دارد به این بندگان و ما مسئولان باید خدمت بکنیم.[42]

مقام معظم رهبری :

1. اگر این مردم به فرمان امام گوش نمی‌کردند، به خیابان‌ها نمی‌رفتند و جوانانشان را نمی‌دادند، من و شما که این افتخار را هم با خودمان یدک می‌کشیم که جزو مبارزان آن زمان بودیم، باید صد سال‌آن گونه مبارزه می‌کردیم! مردم بودند که به خیابان‌ها رفتند و جان خودشان را فدا کردند… حرف من این است که باید ترتیبی داده بشود و مکانیسمی به وجود بیاید که کارگزاران حکومتی، خودشان را به معنای حقیقی کلمه، خدام و خدمتگزاران مردم بدانند، بروند کار کنند و همان قدری که برایشان مقرر و معین شده است، زحمت بکشند و وظیفة خود را انجام بدهند، کوتاهی نباید باشد.[43]

2. ما باید خودمان را به معنای واقعی – نه به معنای تعارفی کلمه – خدمتگزار مردم بدانید.[44]

3. در نظام اسلامی، رابطه اخلاقی با مردم، رابطه مخصوصی است، مردم رابطه مخصوصی است، مردم را در همة کارها مالک و صاحب امر دانستن…. حقیقتاً مردم صاحب قضیه‌اند. حقیقتاً مردم ولی نعمت ما و کارگزاران این نظام هستند؛ این تعارف نیست، بعضی خیال می‌کنند امام که این حرف‌ها را می‌زدند، تعارف می‌کردند! اگر این مردم با جان و تن و فرزندان خودشان به این جبهه‌ها نمی‌رفتند و دفاع نمی‌کردند چه چیزی از این نظام باقی بود؟[45]

 48. کار گروهی و به کارگیری ظرفیت دیگران

تبیین

گروه عبارت است از مجموع دو یا چند فرد که به طریقی با یکدیگر مراوده داشته و هریک بر دیگری اثر می‌گذارند و یا تحت تأثیر دیگری قرار می‌گیرند. براین اساس، منظور از کار گروهای ستفاده از توانمندی‌های فردی اعضا و یا توانمندی‌ جمعی گروه برای تحقق اهداف مورد نظر است.

مستندات

الف- آیات

وَشاوِرْهُمْ فِی الأّمْرِ. (آل عمران: 159)

درکارها با آنان مشورت کن.

ب –روایات

امام صادق (علیه‌السلام) :

یَحِقُّ عَلَی الْمُسْلِمینَ الاِجْتِهادُ فی التَّواصُل، و التَّعاوُنُ عَلَی التَّعاطُف وَالمُواساة لِاَهلِ الْحاجَة، وَتَعَاطُفُ بَعْضِهِمْ عَلی بَعْضٍ تَکُونُوا کَما اَمَرَکُمُ اللهُ عَزوجلَّ «رُحَماءُ بَیْنَهُمْ» مُتَراحِمین، مُغْتَمِّینَ لِما غابَ عَنْکُمْ مِنْ اَمْرِهِمْ عَلی ما مَضی مَعْشَرُ الاَنْصارِ عَلی عَهْدِ رسولُ الله (صل الله علیه‌واله).[46]

برمسلمانان سزد که کوشا باشند در پیوستن با هم و کمک کردن به هم در مهرورزی و همراهی با نیازمندان و در مهرورزی به همیدگر تا بوده باشید چنان که خدا فرموده: (مهربانان در میان خودشان) مهرورز به همدیگر باشید و غمناک شوید برای آنچه از کار مسلمانان در دسترس ندارید، برهمان روش که انصار در دوران رسول خدا(ص) داشتند.

* 122. روحیه و توان کارگروهی و جمعی

تبیین

توانایی انجام فعالیت‌های جمعی و نیز همکاری و تعامل مفید و مؤثر با دیگران.

مستندات

الف- آیات

1. وَشاوِرْهُمْ فِی الأّمْرِ. (آل عمران: 159)

درکارها با آنان مشورت کن.

2. وَأَمْرُهُمْ شُورَی بَیُنَهُمْ. (آل عمران: 38)

و کارشان در میانشان مشورت است.

3. يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ خُذُواْ حِذْرَكُمْ فَانفِرُواْ ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُواْ جَمِيعًا. (نساء: 71)

ای کسانی که ایمان آورده اید (در برابر دشمن) آماده باشید (اسلحة خود را برگیرید) و گروه گروه (به جهاد) بیرون روید یا به طور جمعی روانه شوید.

ب- روایات

1. پیامبر اکرم (ص) :

مَنْ فارَقَ الْجَماعَةَ ماتَ مَیْتَةً جاهِلیة.[47]

کسی که جماعت [= جمع مسلمانان] را ترک کند در زمان مرگ، جاهل از دنیا می‌رود.

2. حضرت علی (علیه‌السلام) :

فَانَّ یَدَاللهِ مَعَ الْجَماعَةِ وَ اِیّاکُمْ وَالْفْرْقَةَ.[48]

بدرستی که دست خدا با جماعت است و بر شماست پرهیز از افتراق و تفرقه.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

باید شماها توجه داشته باشید که نگاه نکنید هی به این که اداره چه می‌کند، دولت چه می‌کند، آنها مشغولند منتها نمی‌توانند آن قدری که ایران احتیاج دارد، آن‌ها عمل کنند. ایران مال خود شماست و خود شما باید او را بسازد و اگر همه ملت در این امر سازندگی همت نکنند، کارها زمین می‌ماند.[49]

* 123. توان به کارگیری ظرفیت دیگران

تبیین

توانایی تشخیص استعدادها و قابلیت‌های افراد و به کارگیری این قابلیت‌ها در راستای انجام وظایف و مأموریت‌ها.

مستندات

الف- آیات

1. فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ. (نحل: 43)

اگر نمی‌دانید از اهل اطلاع بپرسید.

2. وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ تَفَرَّقُواْ وَاخْتَلَفُواْ مِن بَعْدِ مَا جَاءهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَأُوْلَئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ. (آل عمران: 105)

و چون کسانی مباشید که پس از آنکه دلایل آشکار برایشان آمد، پراکنده شدند و با هم اختلاف پیدا کردند، و برای آنان عذابی سهمگین است.

3. وَشَاوِرْهُمْ فِی الأمْرِ. (آل عمران: 159)

در کارها با آنان مشورت کن.

ب- روایات

حضرت علی (علیه‌السلام) به مالک اشتر می‌فرماید:

وَاَنْتَ واجدٌ منهم خَیْرَ الْخَلَفِ مِمَّن لَهُ مِثْلُ آرائهم وَنَفاذِهم، وَلَیس عَلَیه مِثلُ آثارِهِم وَ اَؤزارِهم مِمَّن لَمْ یُعاوِنْ ظالماً عَلی ظُلمِهِ، وَلا آثِماً علی اِثْمِه.[50]

در حالی که می‌توانی نیک‌ترین جانشین را به جای آنان بیابی که در کشورداری و در رأی و اندیشه و کاردانی همانند ایشان باشند و بار گناهان آنان را هم بر دوش نداشته باشند؛ [گناهانی که در حکومت اشرار مرتکب شده‌اند].

ج- رهنمودها

امام خمینی (قدس سره) :

ملت وظیفه دارد که در جمهوری اسلامی پشتیبانی از دولت‌ها بکند که به خدمت ملت هستند… . من از شما خواستارم که به دولت کمک کنید. فقط این نباشد که منتظر باشید دولت همه کارها را بکند. دولت نمی‌تواند همه کارها را انجام بدهد. شماها باید پشتیبانی کنید.[51]