ولایت اهل بیت علیهم السلام

مفهوم ولایت اهل بیت علیهم السلام
ولایت گاهی به معنای محبت است و گاهی به معنای مالکیت تدبیر و صاحب اختیار و تصرف قانونی در اموری است که تصرف در آن ها مستلزم پیروی و تبعیت دیگران و  وجوب طاعت او بر دیگران است.
ولایت اهل بیت (ع) هر دو معنای ولایت را در بر می گیرد هم محبتشان بر ما فرض و واجب است به دلیل آیه «قل لا اسئلکم علیه اجراً الا الموده فی القربی» و هم مالکیت تدبیر و صاحب اختیاری را دارند چون ولایت شان استمرار ولایت رسول ا… (ص) می باشد «النبی اولی با لمومنین من انفسهم» و این ولایتی است که اهل بیت (ع) نیز دارا می باشند.
برای ولایت اهل بیت (ع) معنای دیگری نیز هست و آن این که خداوند اراه امور بندگان خود را دارنده آن مقاوم واگذار کند و از آن پس او مدبر امور بندگان خدا و متصرف در شوون ایشان باشد که این ولایت بالاصاله از خدای متعال بوده و خداوند اهل بیت(ع) را به این ولایت منصوب فرموده است.
این قسم از ولایت در توحید درج است زیرا توحید شاخه هایی دارد که یکی از شاخه هایش توحید در حاکمیت و ولایت و رهبری است و می دانیم امامان(ع) ولایت و رهبری خود را از ناحیه خدای متعال گرفته اند و از خود استقلالی ندارند.
لزوم ولایت امام معصوم
از آن جا که بشریت به سوی کمال در حرکت است و برای رسیدن به این هدف، هدایت کننده ای لازم دارد، هادی درونی که همانا قوه عقل است به او عنایت شده است ولی به دلیل محرومیت درک عقل، انسان نمی تواند با تکیه صرف بر آن به کمال خویش دست یابد ضرروت دارد خدای متعال به عنوان خالق و حاکم بر انسان، اسباب لازم برا رشد و سعادت و هدایت او را فراهم سازد. لذا انبیاء (ع) را به عنوان هادیان بیرونی و به منظور رساندن انسان به سر منزل مقصود قرار داد.
این سلسه نورانی با ختم رسالت نبی مکرم اسلام به پایان رسید ولی همچنان آدمی به هدایت کنندگان بیرونی نیازمند بوده و می باشد این نیاز بشری برای خداوند معلوم بوده است پس در ادامه رسالت انبیاء (ع) امامت را قرار داد، امامتی که نه تنها ادامه دهنده رسالت انبیاء بود، بلکه به عنوان تکمیل کننده آن نیز به شمار می رود و پیامبرش را مامور به ابلاغ آن فرمود: «یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رساله و الله یعصمک من الناس» این پیامبر آن چه از خدا بر تو نازل شده به مردم برسان که اگر نرسانی تبلیغ رسالت و اداء وظیفه نکرده ای و خدا تو را از سر و آزار مردمان محفوظ می دارد.
به خوبی روشن می شود  و آن هنگام که رسول خدا (ص) این دستور الهی را در واقعه غدیر خم، به مردم ابلاغ فرمود خدای متعال اکمال دین و اتمام نعمت هدایت و رضایت به این که اسلام دین بشریت باشد را اعلام فرمود که آیه شریفه «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دیناً» مبین آن می باشد.
هدایت بشریت، بعد از رسالت انبیاء (ع) در ولایت امیر المومنین علی (ع) تجلی یافت و پس از او ائمه اطهار (ع) عهده دار این امانت الهی گردیدند تا اینکه مشیت خدای متعال بر این قرار گرفت، آخرین ذخیره الهی و حجت خدا و هادی بر خلق از دیدگان بشریت غائب گردد دست انسان ها از دامان آن حجت بر حق به طور مستقیم کوتاه گردید و آن خورشید فروزان هدایت ناگزیر نور افشانی خود را از ورای ابراها ارزانی خلائق می دارد و خدای متعال اطاعت ایشان را بر ما فرض و واجب دانسته و فرمود: «یا ایها الذین امنو اطیعوا الله و اطیعوالرسول و اولی الامر منکم فان تنازعتم فی شی فردوه الی الله و الرسول ان کنتم تومنون بالله و الیوم الاخر ذلک خیر و احسن تاویلاً»
هان ای کسانی ک ایمان آوردیده اید خدا را اطلاعت کنید و رسول و کاردان خود را که خدا و رسول علامت و معیار ولایت آنان را معین کرده فرمان ببرید و هر گاه در امری اختلافتان شد برای حل آن به خدا و رسول مراجعه کنید اگر به خدا و روز جزا ایمان دارید این برایتان بهتر و سرانجامش نیکوتر است.
اولی الامر چه کسانی هستند
علامه طباطبایی در این مورد می فرماید:
«اولی الامر هر طایفه ای که باشند وحی به آنان نمی رسد و کار آن ها تنها صادر نمودن آرایی است که به نظرشان صحیح می رسد و اطاعت آن در آن آراء و در اقوالشان بر مردم واجب است همان طور که اطلاعت رسول در آراء و اقوالش بر مردم واجب می باشد»
ولایت تکوینی امام
هدایتی که خدا آن را از شوون امامت قرار داده، هدایت به معنای راهنمایی نیست چون می دانیم که خدای متعال ابراهیم (ع) را وقتی امام قرار داد که سال ها دارای منصب نبوت بود و معلوم است که نبوت منفک از منصب هدایت به معنای راهنمایی نیست، پس هدایتی که منصب امام است، غیر از رساندن به مقصد نمی تواند معنایی داشته باشد و این معنا یک نوع تصرف تکوینی در نفوس است که با آن تصرف، راه را برای دل ها به سوی کمال و انتقال دادن آن ها از موقفی به موقف بالاتر هموار می سازد و چون تصرفی است تکوینی و عملی است باطنی، ناگزیر مراد از امری که با آن  هدایت صورت می گیرد نیز امری تکوینی خواهد نه تشریعی که صرف اعتبار است.
از همان معنایی است که قران کریم در مورد آن می فرماید:
«و جعلنا هم ائمه یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات» «قرار دادیم آن ها را امامانی که به فرمان ما هدایت کنند» و همان حقیقی است که آیه شریفه «انما امره اذا اراد شیئاً ان یقول له کن فیکون فسبحان الذی بیده ملکوت کل شی» آن را تفسیر می کند و می فرماند که هدایت به امر خدا از فیوضات معنوی و مقامات باطنی است که مومنین به وسیله عمل صالح به سوی آن هدایت می شوند و به زحمت پروردگارشان ملبس می گردند و چون امام به وسیله امر، هدایت می کند می فهمیم که خود امام قبل از هر کس مزین به آن هدایت است و از او به سایر مردم منتشر می شود. بر حسب اختلافی که در مقامات دارند هر کس به قدر استعداد خود از آن بهره مند می شود و از این جا می فهمیم که پیغمبر رابط میان مردم و پروردگارشان در رفتن فیوضات ظاهری باطنی است هم چنان که پیامبر رابط میان مردم و خداوند است. با در نظر گرفتن فیوضات ظاهری یعنی شرایع الهی که از راه وحی نازل گشته و از ناحیه پیغمبر به سایر مردم رسیده است و نیز می فهمیم که امام دلی است که نفوس را به سوی مقاماتش راهنمایی می کند هم چنان که پیغمبر دلیلی است که مردم را به سوی اعتقادات حق و اعمال صالح راهنمایی می کند.
البته بعضی از اولیای خدا تنها پیغمبرند و بعضی تنها امام و بعضی دارای هر دو مقاوم هستند.
مقام امامت از نبوت عامه بالاتر است.
در مباحث، اصول عقاید، نبوت به عامله و خاصه تقسیم می شود و مراد از نبوت خاصه نبوت پیامبر اسلام و مراد از نبوت عامه نبوت انبیا قبل از حضرت محمد (ص) می باشد و ما بر این عقیده ایم که مقام امامت بالاتر از نبوت عامه است.
در شرح حال حضرت ابراهیم (ع) می خوایم که خداوند اراده فرمود ماومی بالاتر به آن حضرت عنایت کند، در حالی که آن حضرت مقامات رسالت، نبوت، اولوالعزم بودن و خلیل الله را دارا بوده است.
قران کریم در این زمینه می فرماید: «و اذا بتلی ابراهیم ربه بلکمات فاتمهن قال انی جاعلک للناس اماماً قال و من ذریتی قالب لا ینال عهدی الظالمین» بیاد آر هنگامی که خداوند ابراهیم را با اموری امتحان فرمود و او همه را به جای آورد خدا به او فرمود من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم، ابراهیم گفت: این امامت را به فرزندان من نیز عطا خواهی کرد، فرمود: عهد من، که امامت است، به مردم ستمکار نخواهد رسید»
از این ایه شریفه در می یابیم که مقام امامت از جهت رتبه و درجه بالاتر از نبوت است زیرا حضرت ابراهیم (ع) مقام رسالت و نبوت را دارا بوده و پس از آن به خلعت امامت مزین گردیده است.
امامت از اصول دین است
حال که جایگاه والای امامت را دانستیم یادآور می شویم که امامت از اصول دین و از امور تحقیقی است نه تعبدی و لذا پیامبر خدا فرمود: «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهله» هر کس بمیرد و پیشوای زمان خود را نشناسد مرده است از نوع مردن زمان جاهلیت
حدیث ذکر شده بیانگر این مطلب مهم است که امامت از اصول دین می باشد زیرا اگر از فروع دین محسوب می شد مفهومی نداشت که پیامبر (ص) عدم معرفت به امام زمان خویش را با عدم ایمان مساوی بداند، این مطلب بدیهی است که عدم معرفت به نوعی از فروع دین موجب تزلزل دین و مردن به عصر جاهلیت نخواهد بود.
ولایت حصار الهی و معیار قبولی عمل
از آیات قران کریم و روایات چنین استفاده می شود کسی که بخواهد در مسیر هدایت گام بردارد و دچار انحراف نشود و اعمالش مورد قبول خدای متعادل واقع شود جز تمسک به ولایت راهی ندارد در اینجا به بیان یک حدیث اکتفا می کنیم.
از امام رضا (ع) از پدرش از پدرانش از رسول خدا (ص) از جبرائیل از اسرافیل از میکائیل نقل شده که خداوند سبحان فرموده است:
من خداوند یگانه هستم که مردم را با قدرت خود خلق کردم و از میان آن ها پیامبران خود را انتخاب نمودم و از میان همه انبیا محمد را حبیب و خلیل خود قرار دادم و بعد از او هم وصی بر خلق از امامان تعیین تا آن  ها کتاب مرا در میان مردم تشریح و با حکم من رفتار نمایند.
امامان را علامت هدایت کننده از گمراهی، درب توحید را اعتیاد بر امامان قرار دادم و اطاعت از آن ها از خانه خود که اگر کسی داخل آن خانه شود از آتش در امان است. و اطاعت از آن ها را حصاری قرار دادم که هر کس به آن حصار پناه ببرد از بدی های دنیا و آخرت در امان خواهد بود و آن ها وجهی هستند که هر کس به آن توجه کند من از او روگردان نمی شوم.
آن ها حجت من بر همه کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می باشند، من عمل هیچ عمل کننده ای را قبول نمی کنم مگر این که اعمال او توام با اقرار به ولایت انان و هم چنین با اقرار به نبوت رسول من توام باشد.
امام دست باز شده من به سوی بندگانم می باشد و آن ها نعمتی از جانب من هستند و به کسانی اعطا نموده ام که آن ها را دوست می دارم هر کس از بندگانم را مبغوض داشتم به واسطه انحراف آن ها از معرفت و شناخت ولایت امام بوده است.
به عزت و جلال خودم سوگند می خورم که هر کس به ولایت علی معترف باشد او را از شعله های آتش جهنم نجات می دهم و داخل بهشت می نمایم و هر کس از بندگانم علی (ع) را دشمن بدارد، من او را دشمن می دارم و داخل آتش جهنم می کنم که بدترین مرجع و قرارگاه می باشد.
ولایت شرط اصلی پذیرش توبه
خداوند متعال می فرماید:
«و انی لغفار لمن تاب و امن و عمل صالحاً ثم اهتدی» معنای آیه این است ه من بر هر انسان که توبه ند و ایمان آورد چه این که از شرک توبه کند و یا از معصیت، ایمان به خدا و پیامبران و احکام آنان آورد، و اعمال صالح را انجام دهد و گناهانش را مبدل به اطاعت نماید و سپس هدایت هم شده باشد توبه او را پذیرفته و او را مورد مغفرت و آموزش قرار می دهم.
در این آیه شرط آمرزش را مقید به هدایت نموده و از آن استفاده می شود که مغفرت وقتی شامل حال مومن ثائب عامل به اعمال صالح می شود که اعالش را از طریق حق انجام دهد، در واقع ولایت رسول خدا بر مومنین، در دین و دنیایشان، قیدی است که ایمان به خدا و عمل صاحل را در تاثیر به آن مقید نموده است زیرا خدای متعال رسولش را بر مردم ولایت بخشیده و اطاعتش را واجب کرده و مردم باید تمام دستورات دینی و دنیایی خود را از او گرفته و اجرا نمایند و به نص روایات اهتداء به ولایت اهل بیت (ع) می باشد.
در تفسیر مجمع البیان از امام صادق (ع) روایت کرده که حضرت فرمود: مقصود از «ثم اهتدی» اهتداء به ولایت اهل بیت است زیرا به خدا سوگند اگر کسی خدا را در تمام عمر بین رکن و مقاوم عبات کند آن گاه بدون ولایت ما بمیرد او را به صورت در آتش داخل می کند.
آثار دوستی و دشمنی با امامان
عن علی ابن الحسین (ع) قال: قال رسول (ص) فی الجنه ثلاث درجات و فی النار ثلاث درکات فاعلی درجات الجنه لمن احبنا بقلبه و نصرنا بلسانه و یده»
و الدرجه الثانیه: من احبنا بقلبه و نصرنا بلسانه
و فی الدرجه الثالثه: من احبنا بقلبه يُرِيدُونَ لِيُطْفِواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ هُوَ الَّذِى أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالهْدَى وَ دِينِ الحْقّ ِ لِيُظْهِرَهُ عَلىَ الدِّينِ كلُّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ [1]در این دو آیه مبارک و نورانی که در سوره صف آمده، خدای متعال می فرماید که کفار و منافقین می خواهند نور خدا را با دهانشان خاموش کنند. در سوره مبارکه توبه می خوانیم: يُرِيدُونَ لِيُطْفِواْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ، تفاوت این دو را این گونه ذکر کرده اند. مرحوم علامه طباطبائی (رض) می فرمایند: معنایش این است که دنبال وسیله ای هستند که با آن وسیله نور خدا را خاموش کنند: يُرِيدُونَ لِيُطْفِواْ نُورَ اللَّهِ. یعنی مستقیما بدون واسطه می خواهند این نور را خاموش کنند. انسان گاهی چراغ را با دمیدن به وسیله دهانش خاموش می کند. آنها می خواهند این چراغ را با حرفهایشان و نسبت هایی که به نبی اکرم(ص) می دهند خاموش کنند.
خدای متعال نه فقط اجازه نمی دهد که این نور خاموش بشود، بلکه این چراغی را که برافروخته روشن نگاه می دارد. ولو اینکه آنهایی که خدا را نمی شناسند موحد نیستند؛ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ . در بعضی آیات می خوانیم اگر کسانی که کفر دارند، نخواهند نور الهی عالم گیر شود، خدای متعال اراده اش به این تعلق گرفته که این نور را فراگیر و همه عالم را نورانی کند.
دین حق بر همه ادیان غالب است
مرحوم علامه طباطبایی فرمودند آیه دوم، توضیح آیه اول است. او کسی است که رسول خودش را برای این دو چیز فرستاده: یکی خدا و دوم دین الحْقّ ِ لِيُظْهِرَهُ عَلىَ الدِّينِ كلُّهِ. هدف خدای متعال این است که این دین را بر همه ادیان غالب کند. هیچ دینی باقی نماند جز اینکه تحت سیطره این دین قرار بگیرد. اراده الهی به این تعلق گرفته که دین حق ظاهر شود.
خدای متعال برای اینکه نورش را تمام کند، این پیامبر را با هدایت و دین حق فرستاد و خواست که این دین غالب شود. مرحوم علامه طباطبایی (رض) در ذیل این آیه می فرمایند: این نور الهی همان دین خدای متعال است که عالم را روشن می کند و کفار و منافقین مایل نیستند که دین حق که همان دین اسلام است عالم گیر شود.
دین حق کدام دین است؟
این نور چیست؟ این خدا و دین حق چیست؟ خدا یعنی هدایت خاصی که خدای متعال فرستاده که انسان ها را به سمت پروردگار متعال راهبری می کند و دین حق را هم به حسب ظاهر به همین دین اسلام معنا کرده اند که إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ [2]آن دینی را که خدای متعال می پذیرد و خدا راضی به اوست اسلام است.
باید گفت: دین همه پیامبران الهی همین دین اسلام بوده است. باطن دین اسلام تسلیم شدن به خدای متعال است. آن دینی که حق است و ما به او دعوت شدیم اینکه همه باید تسلیم محض خدای متعال باشیم. فَلا وَ رَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ [3]پیامبر ما به پروردگار تو قسم که اینها ایمان نمی آورند و به مقام ایمان نمی رسند، حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا في أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَ يُسَلِّمُوا تَسْليماً[4]اگر اینکه در همه امورشان تو را حَکَم قرار بدهند. و تسلیم محضِ شما باشند. ذیل این آیه نورانی روایاتی آمده که به تعبیر بزرگان، باطن این آیه را به خوبی بیان می کند .
ائمه،نور خدا هستند
این روایات را مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی نقل کرده اند. یکی در باب ان الائمه (ع) نور الله عزوجل ، و سند دیگری هم در اواخر کتاب الحجه کافی به چشم می خورد که حدیث نود و یکم، این روایت نورانی را بیان کرده اند.
محمد بن فضیل از وجود مقدس حضرت موسی بن جعفر (ع) نقل می کند: از حضرت پرسیدم مقصود از نورالله چیست؟ حضرت فرمودند: مقصود ولایت امیرالمومنین(ع) است که این منافقین آنهای که به ولایت کافر هستند می خواهند این نور ولایت را خاموش کنند.
آیه دیگری هم در سوره تغابن به این موضوع می پردازد: فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذي أَنْزَلْنا [5](التغابن: 8) اگر می خواهید نجات پیدا کنید و به سعادت برسید، به جای اینکه معاد را انکار کنید، ادامه خودتان را انکار کنید. و از این آیه نورانی درمی یابیم که خدای متعال رسول را فرستاد و همراه با این رسول، این نور آمد. این نکته بسیار مهمی است که او خبر از عالم غیب آورده و رسول مطلق است. اگر این رسول نمی آمد، همه عالم در بی خبری بودند. هیچ کسی راهی به خدا نمی برد.
در کتاب حجت کافی در روایتی نورانی آمده که حضرت در پایان اضطرار به حجت فرمودند: اگر کسی متوجه شد که ربی دارد و مربی دارد که بخواهد او را تربیت کند، در قدم بعد می فهمد که اگر او مربی من است مرا برای هدفی خلق کرده و او حتما رضا و سخطی دارد. در قدم بعدی یا انسان خودش رضا و سخط خدا را می فهمد و مي تواند بگوید من می فهمم رضای خدا در چیست و سخط خدا در چیست؟ ولی، بی شک ما نمی فهمیم؛ پس محتاج رسولی هستیم که از طرف او بیاید و انسان را با این رضا و سخط خدای متعال آشنا کند.
نور خدا، ولایت معصوم است
حضرت فرمود که مقصود از نورالله، ولایت معصوم است. ولایت امیرالمومنین (ع) است که در عرض ولایت رسول خدا نیست، وَلَايَتُنَا وَلَايَةُ اللَّهِ [6]سپس حضرت فرمودند: به خدا و رسول او ایمان بیاورید و آن نوری که ما نازل کردیم که ظاهرا این نور هم با این پیامبر به عالم نازل شده. حضرت فرمودند: آن نوری که خدا می خواهد تمام کند، حضرت مهدی(عج) است. پس نوری است که خدای متعال نازل کرده است.
مخالفت کفار و منافقان با ولایت معصوم
البته کفار و منافقان با این نور مخالفند و می خواهند عالم تاریک باشد. چون در ظلمت و تاریکی است که آنها مي توانند به هدف خودشان برسند.
امیرالمومنین(ع) در خطبه شقشقیه می فرمایند: فضا را تاریک کرده اند، چشم ها را نابینا کرده اند، بصیرت ها را گرفته اند. آن گاه در این فضای تاریک، هر کاری می شود انجام داد. می شود طلحه و زبیر را هم سنگ امیرالمومنین قرار بدهند یا مي شود معاویه را هم ردیف حضرت امیر قرار داد؛ همان کاری که دومی در شورا کرد.
حضرت فرمودند: فَيَا لِلَّهِ وَ لِلشُّورَى مَتَى اعْتَرَضَ الرَّيْبُ فِيَّ مَعَ الْأَوَّلِ مِنْهُمْ حَتَّى صِرْتُ أُقْرَنُ إِلَى هَذِهِ النَّظَائِرِ [7]چه شورایی که در آن چه کسانی را هم سنگ حضرت قرار دادند تا درباره خلافت تصمیم بگیرند.حضرت فرمود: کی من با آنها قابل مقایسه بودم؛ در نگاه مسلمان ها من اولین مسلمانم. من در همه جنگ ها در کنار پیامبر بودم.  آنجا که همه فرار مي کردند، من در کنار حضرت می ماندم. این همه پیامبر در فضیلت من سخن گفته اند. معاویه دستور داد برای فضائل شیخین حدیث های فراوان در جمع گفتند. از آن طرف هم گفت اگر کسی در فضیلت آل ابی طالب یک حدیث نقل کند خونش هدر است، بعد دستور داد درباره عثمان حدیث جعل کردند. آن قدر جعل کردند که خودش دستور داد جلوگیری کنند نه فضای تاریک می شود این کارها را کرد.
امام زمان نور کامل
نور به وسیله وجود مقدس امام زمان (ع) تمام می شود که روایاتش گوناگون است. فرمود کار به جایی می رسد که در عالم هیچ قریه ای باقی نمی ماند مگر این که در آن قریه به توحید و نبوت شهادت داده می شود. وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها [8]امام تجلی می کند. مثل خورشیدی که از پشت ابر بیرون می آید و فضا را کاملا نورانی می کند. حضرت از پس پرده غیبتی که دشمن ایجاد کردند بیرون می آیند و حجاب ها کنار می رود.
باطن دین چیزی جز ولایت الله و ولایت ولی الله نیست. اگر دین نور الهی است، دین همان ولایت است، گواهش آیه بعدی است. در روایت کافی در ذیل آیه هُوَ الَّذي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ [9]، خدا او را فرستاد. آن کسی که از آن عالم غیر مطلق آمده و خبر آورده اوست. اگر او نمی آمد، خبری نبود همراه اوست که دو چیز دیگر آمده یکی ذلِكَ الْكِتابُ لا رَيْبَ فيهِ هُدىً لِلْمُتَّقينَ[10]خدای متعال این پیامبر را فرستاد. او دو چیز با خود آورد. این دین حق، بر همه ادیان غلبه می کند.
دین حق، ولایت امیرالمؤمنین(ع) است
وجود مقدس و نورانی حضرت موسی بن جعفر (ع) فرمودند: مقصود از دین حق این است که پیامبر گرامی را خدای متعال مأمور کرده اند که مردم را به امیرالمومنین (ع) سفارش کنند. دین الحق هم یعنی ولایت امیرالمومنین (ع). اگر رسول خدا نمی آمد، نه قرآن می آمد و نه ولایت. هر دو حقیقت را این وجود مقدس نازل کردند به عالم. این همانی است که در روز غدیر خدای متعال فرمود: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً [11]دین حق، یعنی همین دین حق که خدای متعال آن را به عنوان دین پسندیده و راضی است که را مردم این دین داشته باشند. این چیزی نیست جز همان دینی که با ولایت وجود مقدس امیرالمومنین (ع) به کمال رسیده است.
قرآن و اهل بیت(ع) دو چراغ نورانی
در روزهای آخر عمر پیامبر سنی و شیعه نقل کرده اند که حضرت، با کسالتی که داشتند دستور فرمودند مردم در مسجد جمع شدند. بر پله منبر نشستند و فرمودند: من دارم از بین شما می روم. دو چیز بین شما گذاشتم: قَالَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ ثَقَلَيْنِ مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي أَحَدُهُمَا أَعْظَمُ مِنَ الْآخَرِ وَ هُوَ كِتَابُ اللَّهِ حَبْلٌ مَمْدُودٌ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ [12]دو چیز با عظمت سنگین كِتَابُ اللَّهِ وَ عِتْرَتِي  کتاب خدا و اهل بیت من وَ عِتْرَتِي أَهْلُ بَيْتِي مَا إِنْ تَمَسَّكْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا بَعْدِي. اگر به این دو متمسک باشید هرگز در ظلال و تاریکی قرار نمی گیرید. این دو حقیقت نورانی هستند. که به آنها در تاریکی قرار نمی گیرید. راه خدا را می فهمید. این همان هدی و دین الحقی است که با حضرت آمده. این دو از هم جدا نیستند. لَنْ يَفْتَرِقَا حَتَّى يَرِدَا عَلَيَّ الْحَوْضَ این دو از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض آن زمان که نتیجه این دیانت و دین داری معلوم می شود و من سقایت می کنم این دو به من برمی گردند.
با ظهور حجت، اهل زمین به حقیقت ایمان می رسند
معنی این رجوع چیست؟ و چرا کنار حوض؟ در هر صورت این وجود مقدس است که این دو حقیقت را آورده و اراده الهی بر این است. که این نوری که با نبی اکرم آمده عالم گیر شود. برای تحقق این نور در عالم خداوند وجود مقدس امام عصر (ع) را ذخیره کرده است. که به وسیله حضرت، این حقیقت تحقق پیدا می کند. راه نورانی شدن عالم چیست؟ چگونه است که بشریت به این دین الهی راه پیدا می کنند؟ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَالَ الْعَدْلَ بَعْدَ الْجَوْرِ[13]، فرمود: زنده شدن زمین، به زنده شدن اهلش است و حضرت وقتی ظهور می کند، اهل زمین زنده می شوند و به حیات و به حقیقت ایمان می رسند. روح الایمان در آنها دمیده می شود که از شعاع آن روح الهی است که در وجود مقدس امام زمان وجود دارد.
نور ولی خدا در قلوب مؤمنین
حقیقت نورانی شدن زمین، نورانی شدن قلوب مومنین است. قلوب اهل ارض به نور ولی الله روشن می شود؛ وَ هُمْ وَ اللَّهِ يُنَوِّرُونَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِينَ [14]هدف اصلی، روشن کردن زمین نیست. هدف روشن شدن قلوب مومنین است. اگر قلوب مومنین روشن شد، عالم هم روشن خواهد شد. اگر نور ولی خدا در قلوب مومنین جلوه کرد، همه عالم روشن می شود. قلوب باید برای پذیرش معارف نورانی آماده شوند.
امیرالمومنین(ع) می فرمود: ای کاش کسی حامل این معارف بود. من این معارف الهی را به او مي دادم. حضرت انتظار می کشند قلب آماده ای پیدا شود تا انوارشان را در او جاری کنند. همانگونه که بیان فرمودند در عصر ظهور 25 حرف از 27 حرف از حقایق و معارف ربانی به وسیله امام زمان (عج) آشکار می شود؛ چون قلوب برای بهره مندی از آن معارف الهی آمادگی پیدا می کنند. البته به شفاعت حضرت است که قلوب آماده می شوند تا این انوار را بپذیرند. حضرت تیرگی های قلوب را برمی دارند. در روایات متعدد می خوانیم که با بیمار شدن مومن خدای متعال آثار گناهانش را از بین می برد. ما أوذي نبي مثل ما أوذيت؛[15]حضرت عالم را به سمت خدای متعال هدایت می کند. ایشان در این راه عزیزترین کسان خودشان را از دست دادند.
امام، سپر بلای شیعه
گفتیم که همه مصیبت معصومین، مصیبت نبی اکرم(ص) است. مثلاً بلایی که بر یک جوان وارد می شود، بلاء بر پدر است. بیماری کودک، بلاء مادر است، یعنی ابتلاء و امتحان اوست. والا ممکن است کودک در بی خبری باشد. حال باید گفت ابتلاء حضرت ابراهیم به اسماعیل کجا و ابتلاء نبی اکرم به سید الشهدا کجا؟ اگر مومنین و شیعیان این حقیقت را می فهمدیند، دست کم به بصیرت می رسیدند و درمی یافتند که باید ولایت آنها را بپذیرند. اگر زودتر إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ [16]را می فهمیدند لازم نبود این بلاهای سنگین وارد شود. همان گونه که موسی بن جعفر (ع) فرمود که خدای متعال بر شیعه غضب کرد و من را مخیر نمود تا یا خود را بکشم یا شیعه؟ من سپر شیعه شدم!
اگر شیعه می فهمید که امام نباید این بلا را بکشد و  اگر می فهمیدند که راهی بسوی خدا نیست، این سنگینی ها پیش نمی آمد و خیلی زودتر حقایق آشکار می شد. همه رنج ها و گرفتاری ها مال این است که از ولایت اعراض شده. وقتی زیر بار ولایت خدا نرفتیم وَ الَّذينَ كَفَرُوا أَوْلِياؤُهُمُ الطَّاغُوتُ يُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ [17]باید در تاریکی زندگی کنیم که باطن این تاریکی جهنم است. از همین جا جهنم شروع می شود.
این رنج ها، همان جهنمی است که ما با اعراض برای خودمان ساخته ایم.  اگر شیعه با توجه به بلاء آنها بعد از عاشورا چشم از ولی خدا برنمی داشت، و در کنار امام سجاد(ع) جمع می شدند و با امام سجاد پلک میزدند و نفس می کشیدند، زمان امام سجاد گشایش می شد. ولی بعد از عاشورا هم نفهمیدند.
انکار ولایت خدا و تحمل بلاهای سنگین
کسی که ولایت خدا را منکر است انسان نیست، أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ [18]فرمود ناس یعنی شیعه ما. حالا که ما شیعیان تحمل نکردیم، باید بلاهای سنگینی را تحمل کنیم؛ وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ[19]ما شما را مبتلا می کنیم، باید صبر کنید. انسان باید بفهمد که انا لله و انا الیه راجعون، همه عالم هستی  از خداست و ما به سوی خدا برمی گردیم.
شیعه باید بفهمد که هر چیزی که به او دادند، مال خداست و باید این را تحویل ولی خدا بدهد. وَ أَنِ اعْبُدُوني هذا صِراطٌ مُسْتَقيمٌ [20]باید خودمان را به ولی الله می سپردیم. وقتی که نسپردیم باید بدانیم وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلالَةِ. [21]برای اینکه ما از سردرگمی نجات یابیم. سیدالشهدا چراغ هدایت شد. ولی، این را نفهمیدیم. شیعیان باید آماده شوند، اخلاص اجتماعی پیدا کنند. وقتی حاضر شدند، آن وقت ظهور حضرت واقع می شود. آنگاه خدای متعال عالم را روشن و قلوب مؤمنین را منور می کند. وقتی عصر ظهور شد، معلوم می شود دین خدا چیست و پیامبر خدا چه آورده است.
حقیقت عدل، ولایت ولی خداست
در زیارتی که حضرت صاحب الامراست نقل شده می خوانیم: وَ اقْصِمْ بِهِ جَبَابِرَةَ الْكُفْرِ وَ اقْتُلْ بِهِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنَافِقِينَ وَ جَمِيعَ الْمُلْحِدِينَ حَيْثُ كَانُوا مِنْ مَشَارِقِ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا بَرِّهَا وَ بَحْرِهَا وَ امْلَأْ بِهِ الْأَرْضَ عَدْلا وَ أَظْهِرْ بِهِ دِينَ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ[22]اول باید سران کفر ریشه کن شوند، وقتی حضرت می آید ابلیس را گردن می زند. در ماجرای مدینه هم ریشه آن دو نفر را از عالم و قلوب می کند. وقتی حضرت می آید اتمام حجت می کند. اگر کسی قبول نکرد ریشه همه را می کند. آن وقت همه هستی پر از عدل می شود و حقیقت عدل همان ولایت ولی خداست. ترازو خود حضرت است:  علی میزان الاعمال وَ أَظْهِرْ بِهِ دِينَ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ. دین آن هنگام اظهار می شود دین خدا در بهشت موعودی که در عصر ظهور محقق می شود، اظهار می گردد. حقیقت ولایت نبی اکرم(ص) در چهره ولایت امام زمان (ع) محقق می شود.
عصر ظهور، تبلور شیرینی ها
در عصر ظهور است که اولیای خدا و مومنین طعم عبادت و شیرینی عبادت را می چشند. مومنین در دوره رجعت، همه زنده می شوند. حضرت قدم به قدم ما را می برند تا پاکمان کنند. فرق هم نمی کند، همه عالم را  می رسانند. سیدالشهدا(ع) وقتی به میدان آمدند، اگر همه مردم کوفه مثل حر، توبه می کردند، همه را مثل حر می رساندند. پیامبر(ص) خودشان آهسته آهسته آن رسالتی را که باید انجام بدهند، انجام دادند و بعد دوره معصومین (ع) رسید. از مثل امروزی، حضرت بار هدایت مردم را بر دوش امیرالمومنین (ع) می گذارند.
ذکر مصیبت پیامبر گرامی اسلام(ص)
در واقع از مثل امروزه مصیبت های وجود مقدس نبی اکرم آغاز می شود. ام سلمه می گوید: روز عاشورا در خواب بودم. دیدم نبی اکرم سر و پای برهنه و غبار آلود آمدند. گفتم: رسول الله! چه شده؟ این چه حالتی است؟ فرمود: ام سلمه! حسینم را کشتند.
در مصیبت سیدالشهدا، حضرت در صحنه های مختلف این مصیبت را یاد می کردند و می گریستند. اینها مصیبت های حقیقی رسول خدا است: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ [بِكُمْ ] عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِيبَتُكَ فِي السَّمَاوَاتِ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ [23]مصیبت سیدالشهداء بر دوش همه آسمان ها سنگینی می کند. اهل معرفت نقل می کردند که چگونه شانه همه سماوات زیر این بار خم شد.
وقتی ما غصه دار می شویم، روح متألم است، ولی آثار این غصه خوردن روح در جسم آشکار می شود. سلول های بدن هم ضعیف می شوند. انسان لاغر می شود. رنگش زرد می شود. اگر غصه اش طولانی شد، همه جسمش از هم می پاشد. حقیقت این مصیبت به روح نبی اکرم (ص) واقع شد و این تألم نبی اکرم که جان همه هستی است، همه عالم را مبتلا کرده.
روزهای آخر بود که جبرئیل آمد و فرمود: یا رسول الله! امیرالمومنین را بخوانید. باید تشریف بیاورند (برای عهد و میثاق های سنگین). امیرالمومنین تشریف آوردند. در کافی شریف نقل شده که یکی یکی گفته شد که این فتنه ها پیش می آید و شما باید تحمل کنید. امیرالمومنین فرمودند: یا رسول الله! اگر باید صبر کنم، صبر می کنم. وقتی مصیبت فاطمه زهرا(س) مطرح شد، امیرالمومنین با صورت بر زمین افتادند. خود رسول خدا چه می کشد؟ فاطمه زهرا جان رسول خداست. قلب رسول خداست است. آنهایی که در کمین بودند. تیرها را از کمان ها می کشند و با تمام توانشان اهل بیت را مورد هجوم و هدف قرار می دهند. همه کینه های احد و خیبر را بر سر فاطمه زهرا خالی می کنند.  دومی در نامه اش نوشت که وقتی آمدم پشت در و صدای فاطمه را شنیدم خواستم برگردم، ولی کینه هایی که با امیرالمومنین داشتم یادم آمد.
پیامبر در آخرین لحظه ها دوات و قلم بیاورید، چیزی برایتان بنویسم، که دیگر گمراه نشوید. دومی گفت هذیان می گوید. اختلاف شد، گفت: این حرف ها چیست می زنید؟ پیغمبر خدا که هذیان نمی گوید: وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى [24]گفت: مریض است. حضرت فرمود: شما را سفارش می کنم به اهل بیت خودم. چه کردند با این سفارش های رسول خدا.
مثل امروزی حضرت دیگر روز آخرشان بود. اصحاب، اهل بیت شان(ع)، حسنین(ع)، امیرالمومنین(ع)، حضرت زهرا(س) و شاید یکی دو نفر از نزدیک ترین ها دور حضرت بودند. فرمود: بگویید برادر من و حبیب من بیاید. اولی را فرستادند، آمد. حضرت رویش را برگرداند. دومی را فرستادند. ام سلمه گفت: چرا این دست و آن دست می کنید و چرا تعلل می کنید؟ پیداست که باید امیرالمومنین را بفرستید. وقتی امیرالمومنین(ع) آمدند، ایشان را در آغوش کشید و آخرین وصیت هایش را فرمود؛ وقتی من بخواهم از دنیا بروم سر من را در دامن بگیر. وقتی از دنیا رفتم از من جدا نشو تا مرا به خاک بسپاری. بر من نماز بخوان.
این صحنه ها برای صدیقه طاهره(س) خیلی سخت بود. لذا رسول خدا فاطمه زهرا سلام الله علیها را خواستند و آرام به او فرمودند: فاطمه جان! اول کسی که به من ملحق می شود تو هستی. دوری من و تو طولانی نخواهد بود. این بود که این مصیبت برای حضرت قابل تحمل شده بود. مصیبتی که می فرمود :
صُبَّتْ عَلَيَّ مَصَائِبُ لَوْ أَنَّهَا     صُبَّتْ عَلَى الْأَيَّامِ صِرْنَ لَيَالِيَا [25]
اگر این مصیبت ها به همه روزها تقسیم می شد، مثل شب تاریک می شدند. این قدر مصیبت بر آن بانوی بزرگوار وارد شده بود که از فراق رسول خدا (ص) صبح و شب گریه می کرد. می گویند آنقدر گریه کرد که مردم مدینه پیغام فرستادند: یا علی! بگو یا شب گریه کند یا روز.
وقتی خبر رحلت را منتشر کردند در مدینه  غوغایی برپا شد. امیرالمومنین نماز خواندند. عده ای می آمدند با حضرت نماز می خواندند. حضرت بدن رسول خدا را در همان حجره ای که از دنیا رفته بودند، به خاک سپردند.
ولی طولی نکشید همین کسانی که مشغول عزاداری بودند، به در خانه امیرالمومنین و فاطمه زهرا هجوم آوردند که باید امیرالمومنین بیاید و با خلیفه رسول خدا بیعت کند. بی بی دو عالم آمد پشت در فرمود: بروید دست از سر ما بردارید. شما را به رسول خدا قسم می دهم. خانه امیرالمومنین را به آتش کشیدند. وقتی در نیمه سوخته شد، فاطمه زهرا (س) پشت در ایستاده بود و مقاومت می کرد کاری کردند که صدای بی بی از پشت در بلند شد: يَا رَسُولَ اللَّهِ هَكَذَا كَانَ يُفْعَلُ بِحَبِيبَتِكَ وَ ابْنَتِكَ، آهِ يَا فِضَّةُ إِلَيْكِ فَخُذِينِي فَقَدْ وَ اللَّهِ قُتِلَ مَا فِي أَحْشَائِي مِنْ حَمْلٍ.[26]
ذکر مصیبت امام مجتبی(ع)
این صحنه ها تمام شد. طولی نکشید که در همین مدینه مثل امروزی، بدن مطهر امام مجتبی(ع) را برای طواف و آخرین طواف به سمت حجره رسول الله (ص) می آوردند. نوشتند امام مجتبی (ع) مثل امروز که روز شهادتشان بود. امام حسین (ع) را خواستند. فرمودند که مرا غسل بدهید کفن کنید و برای طواف به طرف حرم جدم ببرید. اگر اجازه ندادند، من راضی نیستم خونی ریخته بشود.
نوشته اند وقتی تابوت بر دوش بنی هاشم به طرف خانه رسول خدا حرکت داده می شد، عایشه همراه با عده ای دیگر جمع شدند وممانعت کردند و سپس دستور داد بدن را تیر باران کردند وَ شَهِيدٍ فَوْقَ الْجَنَازَةِ قَدْ شُكَّتْ أَكْفَانُهُ بِالسِّهَامِ [27]تعبیر زیارت جامعه ائمه این است آن شهید عزیزی که تمام کفنهاش حتی زیرین ترین کفنش با تیرها در هم دریده شده بود.
شاید این تعبیری که گفته اند که تیرها بدن حضرت را به تابوت دوخته بود ترجمه همین جمله است .وقتی بنی هاشم دست به قبضة شمشیر بردند سید الشهدا فرمودند: نه، برادرم فرموده راضی نیستم خونی ریخته شود. بدن را مظلومانه به طرف بقیع برگرداندند و حتی برای طواف نبردند در حجره رسول خدا(ص). سیدالشهدا (ع) خودش چون وارد قبر شد وقتی این بدن مسموم تیرباران شده را در قبر گذاشتند صورت برادرشان را روی خاک نهادند و آنجا بود که مصیبت به حضرت هجوم آورد.
________________________________________
[1]. سورة الصف : 8؛9
[2]. آل عمران : 19
[3]. النساء : 65 
[4]. همان
[5]. التغابن : 8 
[6]. الكافي، شیخ کلینی، ج 1، ص 437 باب فيه نتف و جوامع من الرواية في…ص 436.
[7]. بحارالأنوار، مجلسی، ج 29، ص 497، 15- باب شكاية أمير المؤمنين صلوات … ص 497.
[8]. الزمر : 69 
[9]. التوبة : 33
[10].ا لبقرة : 2 
[11]. االمائدة : 3 
[12]. بحارالأنوار، مجلسی ج23 ، ص 108، باب 7- فضائل أهل البيت ع و النص علي…ص 104.
[13]. الكافي، شیخ کلینی، ج 8، ص 267، حديث القباب … ص  231.
[14]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، مجلسی، ج 23، ص 308، باب 18 أنهم أنوار الله و تأويل آيات النور فيهم ع … ص 304.
[15]. كشف الغمة في معرفة الأئمة، محمداربلی، ج 2، 537ص ، مسألة … ص 535.
[16]. البقرة : 156 
[17]. البقرة : 257 
[18]. الأعراف : 179
[19]. البقرة : 155 
[20]. يس : 61 
[21]. مفاتيح الجنان، شیخ عباس قمی، ج 1، ص 468، هشتم زيارت اربعين است … ص 467.
[22]. مفاتيح الجنان، شیخ عباس قمی، ج 1، 525، زيارت حضرت صاحب الأمر عليه السلام … ص 525.
[23]. مفاتيح الجنان، شیخ عباس قمی، ج 1، ص458، أول زيارت عاشوراء معروفه است … ص 458.
[24]. النجم : 3 
[25]. روضة الواعظين و بصيرة المتعظين، فتال نیشاپوری، ج 1، ص 75، مجلس في ذكر وفاة سيدنا و مولانا ص … ص 71.