6. سجده
1. معنای سجده و حکم آن: نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد از رکوع، دو سجده کند، و سجده آن است که پیشانی را از روی خضوع بر زمین بگذارد.
توجه
· دو سجده در یک رکعت، مجموعاً «رکن» است، بدین معنی که اگر عمداً یا از روی فراموشی، هر دو را ترک کند یا دو سجدهی دیگر به آن اضافه کند، نماز باطل میشود.
· اگر عمداً یک سجده کم یا زیاد کند، نماز باطل است، و اگر سهواً این کار را انجام دهد نماز باطل نیست، ولی دارای احکامی است که بعداً گفته خواهد شد.
2. واجبات سجده : – 1. گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمین.
– 2. ذکر.
– 3. آرامش بدن در حال ذکر سجده.
– 4. بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر.
– 5. سر برداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده.
– 6. مساوی بودن جاهای سجده، مگر به اندازهی چهار انگشت بسته.
– 7. پاک بودن جایی که پیشانی را بر آن میگذارد.
– 8. حایل نبودن چیزی بین پیشانی و آنچه بر آن سجده میکند.
– 9. گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است.
– 10. نشستن بعد از سجدهی دوم دو رکعاتی که تشهد ندارد بنابر احتیاط واجب.
گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمین:
– 1. پیشانی.
– 2 و 3. دو کف دست.
– 4 و 5. دو سر زانو.
– 6 و 7. دو سر انگشت بزرگ پا
توجه
· گذاشتن دستها هنگام نماز بر موزاییکی که دارای سوراخهای ریزی است اشکال ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 490)
· هرگاه هنگام سجده، علاوه بر انگشت بزرگ پا، بعضی از انگشتان دیگر را نیز بر زمین قرار دهد اشکال ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 496)
2. اگر پیشانی را عمداً یا سهواٌ بر زمین نگذارد، سجده نکرده است، اگرچه شش عضو دیگر (دو دست، دو زانو، دو انگشت بزرگ پا) را بر زمین گذاشته باشد، ولی اگر پیشانی را بر زمین بگذارد و جاهای دیگر را سهواً به زمین نرساند یا سهواً ذکر نگوید سجده صحیح است. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 292)
3. کسی که نمیتواند پیشانی را به زمین برساند باید به قدری که میتواند خم شود و مهر یا چیز دیگری را که سجده بر آن صحیح است، روی چیز بلندی گذاشته و طوری پیشانی بر آن بگذارد که بگویند سجده کرده است، ولی باید کف دستها و زانوها و انگشتان پا را اگر ممکن است به طور معمول بر زمین بگذارد و اگر چیزی که مهر را روی آن بگذارد وجود ندارد، باید آن را با دست بلند کند و پیشانی بر آن بگذارد.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 305)
4. کسی که بر محل سجدهی بلند نیز نمیتواند سجده کند، باید در عوض سجده، با سر و اگر نمیتواند با چشم اشاره کند. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 306)
توجه
· فردی که به خاطر وضعیت خاص جسمی که دارد قادر به گذاشتن هفت عضو از بدن خود بر زمین نیست و از صندلی چرخدار استفاده میکند، در صورتی که قادر به گذاشتن مهر روی دستهی صندلی چرخدار یا چیز دیگر مانند بالشت یا چهارپایه و سجده بر آن است، باید سجده را بدین نحو انجام دهد و نمازش صحیح است و در غیر این صورت به هر نحوی که میتواند هر چند با ایما و اشاره، سجده و رکوع را انجام دهد و نمازش صحیح خواهد بود. (اجوبة الاستفتاءات، س 494)
5. هرگاه در زمین گلآلود نماز میخواند، اگر آلوده شدن بدن و لباس برای او موجب مشقت است، میتواند در حالی که ایستاده، برای سجده، با سر اشاره کند و تشهد را ایستاده بخواند. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 309)
2. ذکر: ذکر واجب در سجده عبارت است از یک بار گرفتن «سُبحَانَ رَبَّی الاَعلی وَ بِحَمدِهِ» یا سه بار گفتن «سُبحَانَ اللهِ» و اگر به جای آن ذکرهای دیگر، مانند «اَلحَمدُ لِلهِ», «اَللهُ اَکبَرُ» و غیر آن به همان مقدار بگوید کافی است.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 293)
3. آرامش بدن در حال ذکر سجده :
1. در حال سجود هنگامی که ذکر واجب را میگوید، باید بدن آرام باشد، بلکه حتی در هنگامی که ذکری را به قصد استحباب آن در سجود میگوید، مانند تکرار «سُبحَآنَ رَبَّی الاَعلی وَ بِحَمدِهِ» و امثال آن، احتیاط واجب آن است که بدن را آرام نگهدارد.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 294)
2. کسی که میداند آرام بودن بدن در حال ذکر سجود واجب است:
الف: – پیش از آن که پیشانی به زمین برسد و بدن آرام بگیرد ذکر بگوید
– عمداً باشد: نمازش باطل است.
– سهواً باشد:
– در حال سجده متوجه شود: باید دوباره در حال آرامش بدن، ذکر را بگوید.
– بعد از آن که سر از سجده برداشت متوجه شود: نمازش صحیح است.
ب:
– پیش از تمام شدن ذکر، سر از سجده بردارد عمداً باشد: نمازش باطل است
– سهواً باشد: نمازش صحیح است.
3. اگر بر روی تشک و امثال آن سجده کند که بدن در اول آرام نیست و بعد آرام میگیرد، اشکال ندارد. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 308)
4. بر زمین بودن هفت عضو در هنگام ذکر:
1. اگر در هنگامی که ذکر سجده را میگوید یکی از هفت عضو را عمداً از زمین بردارد، نماز باطل میشود، ولی موقعی که مشغول ذکر گفتن نیست اگر غیر پیشانی جاهای دیگر را از زمین بردارد و دوباره بگذارد اشکال ندارد.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 298)
2. اگر پیش از تمام شدن ذکر سجده، پیشانی را سهواً از زمین بردارد نمیتواند دوباره به زمین بگذارد و باید آن را یک سجده حساب کند، ولی اگر جاهای دیگر را سهواً از زمین بردارد باید دو مرتبه به زمین بگذارد و ذکر را بگوید.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 299)
3. اگر در هنگام سجده، پیشانی به محل سجده بخورد و بی اختیار از زمین بلند شود، باید دوباره پیشانی را بر زمین بگذارد و ذکر سجود را بگوید، و یک سجده به حساب میآید. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 301)
5. سربرداشتن و نشستن و آرامش بین دو سجده: بعد از تمام شدن ذکر سجدهی اول، باید بنشیند تا بدن آرام گیرد و دوباره به سجده رود.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 300)
6. مساوی بودن جاهای سجده، مگر به اندازهی چهار انگشت بسته: در حال سجده باید جای پیشانی از جای زانوها و سرانگشتان پا، بلندتر یا پایینتر از چهار انگشت بسته نباشد. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 209 و 302)
7. پاک بودن جایی که پیشانی را بر آن میگارد: مُهر یا چیز دیگری که بر آن سجده میکند باید پاک باشد، ولی اگر آن را روی فرش نجس بگذارد یا یک طرف آن نجس باشد و پیشانی را بر طرف دیگر بگذارد، اشکال ندارد.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 207 و 302)
8. حایل نبودن چیزی بین پیشانی و آنچه بر آن سجده میکند: باید میان پیشانی و آنچه بر آن سجده میکند، چیزی حایل نشود، ب نابراین اگر حایلی در این وسط باشد، مانند موی سر یا گلاه یا چرک بودن مهر به حدی که پیشانی به خود مهر نرسد و غیره، سجده و نماز باطل است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 491 و استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 304)
توجه
· هرگاه هنگام سجده متوجه شود که پیشانی وی به خاطر مانع از قبیل چادر، روسری و مانند آن با مهر تماس ندارد، واجب است بدون این که سر خود را از زمین بلند کند، پیشانیاش را حرکت دهد تا روی مهر قرار بگیرد و اگر سرش را از زمین بلند کند، چنانچه این کار بر اثر جهل یا فراموشی بوده و فقط در یکی از دو سجدهی یک رکعت آن را انجام داده نمازش صحیح است و اعاده واجب نیست، ولی اگر این کار با علم و عمد بوده و یا در هر دو سجدهی یک رکعت آن را انجام داده نمازش باطل و اعادهی آن واجب است. (اجوبة الاستفتاءات، س 492 و493)
9. گذاشتن پیشانی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است: پیشانی باید روی چیزی قرار گیرد که سجده بر آن صحیح است. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 305)
10. نشستن بعد از سجدهی دوم در رکعاتی که تشهد ندارد بنابر احتیاط واجب: در رکعت اول و نیز در رکعت سوم نمازهای چهار رکعتی، بنابر احتیاط واجب باید بعد از سجدهی دوم بنشیند و سپس برای رکعت بعد برخیزد.
(استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م 310)