فصـــل دوم
از برخورد منفى
با نمــاز بپرهيزيد
(55)
نماز با كسالت وجه تمايز انسان منافق و مؤمن است
مؤمنان واقعى را، از نشاطى كه به هنگام عبادت دارند و از ميل و رغبتى كه نسبت به اعمال نيك نشان مىدهند و مخلصانه به دنبال آن مىشتابند، به خوبى مىتوان شناخت، همانگونه كه منافقان را از نمازى كه از روى بىميلى و كراهت بجاى آورند، مىتوان تميز و تشخيص داد.
قرآن كريم در اين زمينه مىفرمايد «مَا مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقتِهِمْ اِلاّ اَنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَلَايَأَتُونَ الصَّلوةَ اِلاَّوَهُمْ كُسالى وَ لايُنْفِقُونَ اِلاَّ وَ هُمْ كَارِهُونَ(1)» و هيچ چيز مانع قبول انفاقهاى آنها نشد، جز اينكه آنها به خدا و پيامبرش كافر شدند و نماز بجا نمىآوردند جز با كسالت، و انفاق نمىكردند جز با كراهت.
انجام واجبات از روى اكراه، نه اينكه اثر مثبتى در روح و جان آدمى نمىگذارد، بلكه گاهى اثر منفى نيز خواهد داشت، تا جائى كه در كلام معصومين عليهم السلام، انسان از انجام عبادات در حال كراهت و سستى نهى شده است.
امام صادقمىفرمايد:
«لَاَتَكْرَهُوا اِلى اَنفُسِكُمُ الْعِبَادَةَ(2)» خود را به اكراه به عبادت وادار مسازيد و در كلامى ديگر، حضرت مىفرمايد: رسول خدافرمود: اى على! اين دين متين و استوار است با رفق و مدارا در آن گام گذارده و پرستش پروردگار را مبعوض خود مكن(3).
1- سوره توبه آيه 54.
2- اصول كافى، جلد 3، ص 129.
3- اصول كافى، جلد 3، ص 138.
(56)
شيطان عامل بازدارنده نماز
«اِنَّما يُرِيدُالشَّيْطَانُ اَنْ يُوقِعَ بَيَنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَ البَغْضَاءَ فِى الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلوةِ فَهَلْ اَنتُمْ مُنْتَهُونَ(1)» شيطان مىخواهد در ميان شما بوسيله شراب و قمار عداوت ايجاد كند و شما را از ذكر خدا و نماز باز دارد، آيا با اين همه زيان و فساد و اين نهى اكيد خودارى خواهيد كرد؟
«فرض شيطان اين است كه ميان شما ايجاد عداوت و بغض كند و شما را از ذكر خدا و نماز باز دارد و اگر نماز را جداى از ذكر خدا نام مىبرد، با اين كه نماز هم ذكر خداست، استفاده مىشود كه چون نماز فرد كامل، ذكر خداست، خداى تعالى اهتمام بيشترى به آن امر دارد و ذكر خدا خميرمايه سعادت دنيا و آخرت مىباشد(2).
اميرمؤمنان على مىفرمايند:
«اَلصَّلوةُ حِصْنٌ بَيْنَ سُطُواتِ الشَّيْطانِ» نماز قلعه و حصارى است بسيار محكم كه نمازگزار را از حملات و وساوس و كيدهاى شيطان حفظ مىكند(3).
«الصَّلوةُ حِصْنُ الرَّحْمنِ وَ مِدْحَرَةُ الشَّيْطانِ(4)» نماز قلعه خداى رحمان و آلت دور كردن شيطان است.
موانع قبول نماز
عقوق والدين: كسى كه نگاه كند به پدر و مادرش با تندى و آنها برنجند و او را عاق
1- سوره مائده آيه 91.
2- الميزان، جلد6، ص 182.
3- تصنيف غررالحكم و دررالكلم، ج 2212.
4- تصنيف غررالحكم و دررالكلم، جلد 2213.
(57)
نمايند، خداوند نمازش را قبول نمىكند(1).
غيبت: كسى كه غيب كند زن يا مرد مسلمانى را، تا چهل روز خداوند نماز و روزهاش را قبول نمىكند، مگر اين كه فرد غيبت شده او را ببخشد.
استخفاف: كسى كه نماز را سبك بشمارد و آن را محافظت نكند.
شرب خمر: نماز كسى كه شراب بنوشد تا چهل روز قبول نمىشود، مگر اين كه توبه كند، كسى كه وضو نگيرد، كسانى كه در نمازشان سهلانگارى مىكنند، زناكاران، كسانى كه ركوع و سجودشان را بطور كامل انجام نمىدهند، كسى كه در نماز بخواهد افراد چپ و راستش را بشناسد.
زن و يا مرد ناشزه: از رسول خدا روايت شده كه فرمود: «اِثْنَانَ لَاتَجَاوَزَ صَلَاتَهُمَا رَؤسَهُمُا، عَبْدٌأبْقِ مِنْ مَواليِهِ حَتّى يَرجَعِ وَامْرأَةُ عَصَتْ زَوْجَها حَتّى تَرْجَعُ» دو كس هستند كه نمازشان از سرشان بالاتر نمىرود(2).
بندهاى كه از آقاى خود گريخته باشد تا باز گردد و زنيكه شوهر خود را نافرمانى كرده باشد، تا به فرمان او گردن نهد.
كسب و كار مانع اقامه نماز نشود
نور خدا در خانههائى قرار دارد كه خداوند اذن فرموده كه ديوارهاى آن را بالا برند و مرتفع سازند، تا از دستبرد دشمنان و هوسبازان در امان باشند، كه مقصود از اين خانهها، مساجد و
1- (3و4و5) ميزان الحكمة، ج 5، ص 378.
2- نهجالفصاحه، حديث 54.
(58)
خانه پيامبر و ائمه عليهمالسلام مىباشد، ولى با توجه به مراتب و تشكيك نور در مراحل پائينتر از ائمه، يعنى مؤمنين نيز مىتوانند، داراى خصوصيت فوق باشند.
علامه طباطبائى در اين زمينه مىفرمايد:
«مراد از اقامه نماز و اتياء زكوة، آوردن همه اعمال صالح است، كه خداى تعالى بندگان را به آنها مأمور كرده، كه در زندگى دنيايشان انجام دهند.
نماز و زكوة هر يك در باب خود ركنى هستند و اين كه بين تجارت و بيع و ذكر خدا و اقامه نماز و دادن زكوة، تقابل وجود دارد، با در نظر گرفتن اينكه اين دو از مصاديق ذكر خدايند، اين معنا را مىرساند كه مراد از ذكرالله، ذكر قلبى است، كه در مقابل فراموشى و غفلت از ياد خدا قرار دارد و مراد از زكوة و نماز ذكر عملى است، در واقع اينها جز ياد مستمر خدا به چيز ديگرى نمىپردازند، اينجاست كه درك مىكنيم، تقابل بين تجارت و بيع و ذكر خدا و اقامه نماز و دادن زكوة چقدر زيباست(1)».
قرآن كريم در بيان اين مطلب مىفرمايد:
«رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَ لاَ بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ أقَامَ الصَّلوةَ وَ ايِتَاءَ الزَّكوةَ يَخَافُونَ يَوما تَتَقلّبُ فِيهِ الْقُلُوبِ وَ ألأَبْصَارِ(2)». مردانى كه نه تجارت و نه معامله آنها را از ياد خدا و بر پا داشتن نماز و اداى زكوة غافل نمىكند، آنها از روزى مىترسند كه دلها و چشمها در آن زير و رو مىشود.
1- الميزان، ج 15، ص 177.
2- سوره نور آيه 27.
(59)
ايستادگى در برابر وسوسهگران نماز
در صدر اسلام مشركان با اصرار از مسلمانان مىخواستند تا از دين خود دست بردارند و لذا پيامبر، جواب دندان شكنى به آنها داده و مىگويد: علاوه بر توحيد دستور داريم، نماز را اقامه كرده و تقوى پيشه كنيم و سرانجام بازگشت همه به سوى خداست «وَ اَنْ أَقيِمُوا الصَّلوةَ وَ اتَّقُوهُ وَ هُو الَّذِى اِلَيْهِ تُحْشَروُنَ(1)».
نماز وسيلهاى براى اعلام برائت بر عليه منافقان
پس از اينكه منافقان با مخالفت صريح خويش نسبت به جهاد كوتاهى كردند و آن را ناديده گرفتند، خداوند به پيامبرش دستور مىدهد «وَ لَا تُصَلّ عَلى اَحَدٍ مِنْهُم مَاتَ اَبدا وَلاَ تَقُمْ عَلى قَبْرِهِ(2)».
بر هيچيك از آنها نماز نگذارد و در كنار قبور منافقان براى دعا و طلب آمرزش قرار نگيرد، در واقع دستور مىدهد با چنين افرادى معامله مسلمان نشود و اين خود نوعى مبارزه با منافقان مىباشد.
نماز باز دارنده از زشتيها و بديها
نماز محور اصلى پرورش انسانهاست، زيرا آنها را از منكرات و زشتيها باز مىدارد، طبيعت نماز از آنجا كه انسان را به ياد نيرومندترين عامل بازدارنده از زشتيها، يعنى اعتقاد به مبدأ و معاد مىاندازد، داراى اثر باز دارندگى از فحشاء و منكرات است.
1- سوره انعام آيه 72.
2- سوره توبه آيه 84.
(60)