خلاق عبادي- درس سیزدهم

 

آثار نماز و عواقب ترک آن

دستورات خداوند، همواره با مصلحتی همراه است، زیرا خداوند حکیم و مهربان هیچ دستوری را بدون حکمت و مصلحت صادر نمی کند و از آنچه به آن دستور می دهد منفعتی برای خود در نظر ندارد. نماز نیز که یکی از مهمترین و دائمی ترین فرمان های الهی است از این قاعده کلی مستثنا نیست.

 

نماز دستوری همگانی و همیشگی است. به این معنا که همه بندگان عاقل و بالغ خداوند موظفند نماز را در همه عمر و در هر شرایطی به جا آورند.* و به همان اندازه که حکم بر پایی نماز گسترده است آثار و برکات فراوان و گسترده ای نیز دارد؛ همان طور که به جا نیاوردن آن نیز عواقب گوناگونی در پی دارد.

 

الف – آثار نماز

1-جلوگیری از گناه و فحشا

جنبه باز دارندگی نماز از فحشا و منکر یکی از آثار ارزشمند این فریضه الهی است.نماز از آن جهت که موجب توجه انسان به خدا و ارتباط با او می شود و در شبانه روز حداقل پنج بار تکرار می گردد، انسان را از فحشا و منکر باز می دارد، زیرا نماز گزار برای نزدیکتر شدن به خداوند، همواره بر تلاش خود در جهت انجام کارهای نیک و کسب اخلاق حسنه می افزاید . قرآن کریم این حقیقت مسلم را این گونه بیان می دارد:

«أَقِمَ الصَّلوهَ‌ إِنَّ الصَّلوةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ‌ الْمُنْکَرِ»[1]

نماز را بر پا دارد! که نماز (انسان را) از زشتیها و گناه باز می دارد.

چند تن از یاران رسول خدا (ص) به حضور آن حضرت رسیدند و درباره یکی از مسلمانان که همیشه پشت سر پیامبر نماز جماعت می خواند، ولی گاهی مرتکب گناه می شد، گفتگو کردند . حضرت به آنها فرمود:

«إِنَّ صَلاتَهُ تَنْهاهُ یَوْماً ما»[2]

(نگران نباشید!) سرانجام، نمازش او را از گناه باز می دارد .

طولی نکشید که آن شخص گناه را ترک کرد و توبه نمود.[3]

2- بهداشت تن و روان

نمازگزاران همواره از صفای ظاهری و باطنی ویژه ای برخوردارند؛ صفایی که بی‌نمازان فاقد آنند. هم از بهداشت جسمی بهره مند هستند و هم روانی سالم و پاک دارند. نماز گزار از سویی باید قبل از شروع نماز، بدن و لباس خود را از هر گونه آلودگی پاک کند و این دقت همیشگی به خودی خود بهداشت و پاکیزگی محیط زندگی انسان را در پی دارد. از سوی دیگر برای به دست آوردن طهارت باطنی باید روزی چند بار وضو بگیرد و در مواردی غسل یا تیمم کند که آثار بهداشتی این اعمال نیز بر کسی پوشیده نیست.

علاوه بر اینها در برخی از سخنان معصومین (ع) برای برخی از نمازها اثر مستقیم بهداشتی عنوان شده است. به عنوان مثال حضرت علی (ع) می فرماید:

«قِیامُ اللَّیْبِ مَصَحَّةٌ لِلْبَدَنِ»[4]

بر خاستن شب (برای نماز) موجب سلامتی جسم است.

همچنین نماز ، انسانت را به خدا نزدیک می کند و نزدیک شدن انسان به خدا موجب می شود که انسان بکوشد تا خدا گونه شود؛ به این معنا که همان گونه که خداوند از هر عیب و رذیلتی پاک و منزه است او نیز روان خویش را از رذایل و آلودگی ها بپیراید.

به عبارت دیگر یکی از علل تشریع نماز«یاد خدا» است. چنانکه در قران کریم آمده است:

«اَقِمِ الصَّلوةَ لِذِکری»[5]

برای یاد من نماز را بر پا دار!

و یاد خدا هم منشاء آرامش دل و امنیت روانی است. همان طور که قرآن می فرماید:

«اَلا بِذِکْرِ الله تَطْمَئِنَّ الْقُلُوبُ» [6]

آگاه باشید که دلها با یاد خدا آرام می گیرد.

از کنار هم گذاردن دو آیه فوق به روشنی می توان دریافت که تاثیر نماز در بهداشت روانی نماز گزاران قطعی است و آرامش و امنیت نسبی بیشتری که امروزه در جوامع اسلامی حکم فرماست، شاهد زنده ای بر این مدعاست . حضرت امام خمینی در این باره می فرماید:

شما پرونده هایی که در دادگستری ها، در جاهای دیگر، دادگاه هاست بروید ببینید ! از نماز خوان ها ببینید پرونده هست آنجا؟ از بی نمازها پرونده هست، هر چه پرونده پیدا کنید پرونده بی نمازها هست.»[7]

3- استقامت یافتن در برابر مشکلات

یکی دیگر از آثاری که در سایه نماز ، نصیب نماز گزار می شود، افزایش قدرت معنوی و نیروی پایداری او در رویارویی با مشکلات و سختی هاست . شخص بی نماز به موجود بی پناهی می ماند که در برخورد با حوادث و دشواری های زندگی ناتوان است و چون با سرچشمه علم ، قدرت و حیات مرتبط نیست در اولین هجوم امواج بلا و مصیبت به زانو در می آید و شکست می خورد.

لیکن نماز گزار درست، با توجه و حضور قلب انجام شود، انسان را با مبداء و منبع همه کمالات و خوبی ها مرتبط می سازد و در او قدرتی ایجاد می کند که در هیچ شرایطی در خود احساس یاس و شکست نمی کند . قرآن کریم با صراحت مومنان را به کمک گرفتن از نماز در هنگام مواجه شدن با سختی ها دعوت می کند و می فرماید:

«یا اَیُّهَا الَّذینَ‌ امَنُوا اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ‌الصَّلوةِ»[8]

ای کسانی که ایمان آورده اید ! از شکیبایی و نماز کمک بجویید.

4- استجابت دعا

اقامه نماز پیوند مودت بین عابد و معبود را تحکم می بخشد و برای نماز گزار در پیشگاه خداوند اعتبار و منزلتی ایجاد می کند که سبب می شود خداوند به خواسته های او بیشتر عنایت کند و حوائجی را که در قالب دعا به پیشگاهش عرضه می دارد ، بسرعت بر آورده سازد رسول خدا (ص) در این باره می فرماید:

«مَنُ اَدّی فَریضَةً فَلَهُ عِنُدَ اللهِ دَعْوَةٌ مُسْتَجابَةٌ»[9]

هر کس نماز واجبی را ادا کند ، نزد خدا یک دعای مستجاب دارد.

از این رو در سیره معصومین(ع) نمونه های فراوانی به چشم می خورد که هرگاه آن بزرگواران با مشکلی مواجه می شدند، به جای آنکه نیاز خود را نزد بندگان ناتوان مطرح کنند، دو رکعت نماز می خواندند و درخواست خود را با خدای خویش در میان می گذاشتند . آنان همین روش را به پیروان خونیش نیز توصیه می فرمودند.

به عنوان نمونه امام صادق (ع) می فرماید:

«اِذا اَرَدْتَ حاجةً فَصَلَّ رَکْعَتَیْنِ‌ وَ صَلَّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ سَلْ تُعْطَهُ»[10]

هر گاه حاجتی داشتی ، دو رکعت نماز بخوان و بر محمدو آل او درود فرست و سپس از خداوند [خواسته ات را]بخواه که به تو عطا می شود.

5- تاخیر عذاب از جامعه

حرمت و محبوبیت نماز گزار در پیشگاه خداوند موجب می شود که خداوند به احترام او خشم خویش را از دیگران بر دارد و عذاب آنان را به تاخیر اندازد، گر چه تاخیر عذاب به معنای چشم پوشی کامل از عقوبت خطا کاران نیست و چه بسا آنان، سرانجام دیر یا زود گرفتار عقوبت الهی شوند، لیکن تاخیر در نزول عذاب که به برکت نماز نماز گزاران صورت می گیرد این حسن را دارد که می تواند فرصتی برای جبران خطاهای گذشته و بازگشت آنان به درگاه الهی محسوب شود.

حضرت علی (ع) در این باره می فرماید:

گاهی خداوند اراده می کند که مردمی را به خاطر گناهانشان طوری عذاب کند که احدی از آنان باقی نماند، ولی در آن میان نماز گزار پیری را که با قدمهای لرزان به جایگاه نماز می رود و کودکانی را که در حال تعلیم قران هستند می بیند از عذاب آنها چشم پوشی کرده آن را به تاخیر می اندازد.[11]

6- رحمت و مغفرت الهی

بیشترین آثار عبادات بویژه نماز در آخرین تجلی می یابد و یکی از مهمترین آثار نماز شمول رحمت و غفران الهی است. گرچه این اثر ارزنده در دنیا هم ظاهر می شود، ولی زمینه ظهور و بروز آن در آخرت بیشتر است و نماز گزاران مومن در سایه امن لطف و رحمت الهی قرار می گیرند و از هول و هراس مواقف دشوار قیامت در امان می مانند نتیجه ارزش نمازشان آشکارتر می شود. رسول خدا (ص) شمول رحمت الهی بر نماز گزار را این گونه توصیف فرموده:

از آن هنگام که مومنی به نماز می ایستد تا آنگاه که نمازش را به پایان می برد خدای متعال [از روی لطف و رحمت] به او نظر می کند و رحمت خداوند از بالای سرش تا افق آسمان بر او سایه می افکند و فرشتگان اطراف او را تا افق آسمان در بر می گیرند.[12]

همچنین نماز صحیح و با توجه، موجب آمرزش لغزش های گذشته می شود و در نتیجه از گرفتار شدن در عذاب دوزخ جلوگیری می کند . رسول خدا (ص) در این باره نیز می فرماید:

«لَنْ یَلِجَ النّارَ اَحَدْ یْصَلّی قَبْلَ الشَّمسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها» [13]

کسی که قبل از طلوع و غروب آفتاب نماز می گزارد ، داخل آتش نمی شود.

7- راهیابی به عالم ملکوت

نماز برگ عبوری است در دست نماز گزار که او را از زندان تاریک مادیت بیرون می آورد و تا اوج آسمان کمال و عالم ملکوت می رساند. پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در این باره می فرماید:

«وقتی بنده مومن برای نماز به پا می خیزد ، درهای بهشت برایش گشوده می شود و پرده های بین او و خدای متعال کنار می رود و همسران بهشتی با استقبال او می آیند.»[14]

همچنین نماز موجب تقرب انسانهای با تقوا به خداوند بزرگ است . چنانکه حضرت علی (ع) می فرماید:

«اَلصَّلاةُ قُرْبانُ کَلَّ تَقِیًّ» [15]

نماز هر تقوا پیشه ای را [به خداوند] نزدیک می کند.

امام صادق (ع) نیز در این باره می فرماید:

«ما تَقَّرَّبَ الْعَبْدَ اِلَی اللهِ تَعالی بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ شَیْءٌ اَفْضَلُ مِنَ الصَّلاةِ» [16]

پس از خداشناسی هیچ عاملی بهتر از نماز انسان را به خدا نزدیک نمی کند.

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای «دام ظله» نیز در بخشی از پیام خود به همایش نماز می فرماید:

«هیچ وسیله ای محکم تر و دائمی تر از نماز برای ارتباط میان انسان با خدا نیست.»[17]

8- ورود به بهشت

بهشت مامن دوستان خدا و جاودانه ترین محل تجمع سر سپردگان راه اوست و آنانند که باید برای همیشه در جوار رحمت او به سر برند و از جام وصل و قرب حق سیراب شوند نماز گزاری که با انجام فرمان الهی به درجات بالای معرفت رسیده و به درگاه خداوند تقرب جسته از سزاوارترین کسانی است که به بهشت امن الهی راه می یابد. رسول خدا (ص) می فرماید:

«مَنْ عِلَمِ اَنَّ الصَّلاةَ حَقٌّ واجِبٌ دَخَلَ الْجَّنَّةَ»[18]

کسی بداند که نماز ، حقی است که خدا آن را واجب کرده (و آن را به جا آورد)، وارد بهشت می شود.

ب- عواقب ترک نماز

به همان اندازه که اقامه نماز موجب رشد معنوی و ارتقای روحی انسان می شود، ترک آن نیز عامل سقوط و انحطاط آدمی است. عواقب سوئی که متوجه تارک نماز می شود فراوانند. اهم آنها عبارت است از:

1- بی برکتی در عمر و روزی

ترک نماز موجب بی برکتی شدن و بی ثمر ماندن عمر و روزی انسان می شود.

رسول خدا (ص) درباره کسی که به نماز خود اهمیت نمی دهد فرمود:

«یَرْفَعُ اللهُ الْبَرَکَةَ مِنْ عُمْرِةهِ وَ …. رِزْقِهِ»[19]

خداوند برکت را از عمر و روزی او می برد

2- جرات یافتن بر گناه و خیانت

ترک واجب مهمی مثل نماز انسان را در برابر دیگر اوامر و فرامین الهی جسور و گستاخ می کند و در نتیجه ارتتکاب گناهان برایش آسان می شود. در این باره نیز رسول خدا (ص) فرمود:

«فَمَنْ ضَیَّعَ الصَّلاةَ فَاِنَّهُ لِغَیْرِها اَضْیَعُ»[20]

هر که نماز را ضایع کند، غیرز آن را بیشتر ضایع می کند.

3- بی دینی

نماز بارزترین نشانه بندگی خدا و ارتباط انسان با اوست و کسی که این نشانه را ندارد از دین خدا بی بهره است. همان بزرگوار می فرماید:

«اَلصَّلاةُ عِمادُ الدّینِ فَمَنْ تَرَکَ صَلَوتَهُ مُمَتَعَمَّداً فَقَدْ هَدَمَ دینَهُ»[21]

نماز ستون دین است و هر کس نمازش را از روی عمد ترک کند، دین خود را منهدم ساخته است.

4- پوچی اعمال

کسی که نماز را ترک می کند در واقع رشته پیوند خود را با خداوند بریده است . در این صورت نمی تواند برای سایر اعمالش از خداوند انتظار پاداش داشته باشد. پیامبر بزرگوار اسلام در این باره می فرماید:

«مَنْ تَرَکَ صَلاتَهُ حَتّی تَقُوتَهُ مِنْ غَیْرِ عُذْرٍ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ»[22]

هر کس نمازش را بدون عذر ترک کند (سایر) اعمالش نیز پوچ می شود.

– محرومیت از شفاعت

به تصریح پیشوایان معصوم اسلام ، سبک شمردن نماز موجب محرومیت انسان از شفاعت آن بزرگواران می شود تا چه رسد به ترک آن که به طریق اولی محرومیت از شفاعت را در پی خواهد داشت . امام صادق (ع) می فرماید.

«إِنَّ شَفاعَتَنَا لاتنالُ مُسْتَحِفّاً بِالصَّلاةِ»[23]

همانا شفاعت ما به کسی که نماز را سبک می شمارد نمی رسد.

6- ورود به جهنم و همنشینی با شیطان

از دیگر آثار ترک نماز ورود به جهنم است، لیکن کیفیت عذاب و جایگاه بی نماز در جهنم با سایر دوزخیان فرق دارد . امام صادق (ع) در این باره می فرماید:

«لا یَنْظُرُ اللهُ عَزَّوَجَلَّ اِلی عَبْدِ وَ لا یُزکیهِ اِذا تَرَکَ فَریضَةً مِنْ فرائِضِ اللهِ …… فَهذا مَعَ اِبْلیسَ فِی الدَّرْکِ السّابِعِ مِنَ‌ النّارِ»[24]

خداوند به بنده ای که واجبی از واجبات او را ترک کند، نگاه نمی کند و او را پاک نمی گرداند…

پس او در طبقه هفتم دوزخ همنشین شیطان خواهد بود.