با توجه به آيات قرآن کريم و روايات معصومين که به برخي از آن ها اشاره شد، فقهاي اسلام به حرمت شرکت در مجالس گناه فتوا داده اند که در اين جا به نمونه ايي از آن ها اشاره مي شود:
1. شيخ طوسي (متوفاي 460 ه.ق)
اگر کسي را به مجلسي دعوت کنند و او بداند که در آن مجلس، منکراتي از قبيل شراب خواري، نواختن آلات موسيقي و… وجود دارد، رفتنش به آن مجلس جايز نيست، ولي اگر بداند که در صورت حضور در مجلس مي تواند منکرات را از بين ببر، مستحب است حاضر شود تا بدين وسيله ميان اجابت دعوت و نهي از منکر، جمع کرده باشد.
2. قاضي ابن براج (متوفاي 481 ه.ق) نيز شبيه کلام شيخ طوسي را در کتاب مهذب، بيان فرموده است.
3. اين ادريس حلي (متوفاي 598 ه.ق) در مقام بيان اعمال حرام مي نويسد:
و الحضور في مجالس المنکر و مواضعه، الّا لانکار، او ما جري مجري ذلک:
از جمله کارهاي حرام، حاضر شدن در مجالس گناه و موارد مربوط به آن است. مگر اين که به قصد نهي از منکر يا اعمال لازم ديگري باشد.
4. علامه حلي (متوفاي 726 ه.ق) در مقام بيان احکام وليمه مي نويسد:
يشترط العود و البرابط ان لا يکون في الدعوه مناکير و ملاهي، مثل شرب الخمر علي المائده، و ضرب العود و البرابط و المزامير، و غير ذلک. ولو علم فلا يجوز له حضورها الا ان يعلم انه اذا حضر ازال المنکر من غير تضرّر له وجب عليه الحضور… فان لم يتمکّن من الازاله لم يجز له الحضور؛ لانه کالرضا بالمنکر، والتقرير عليه؛
در جواز قبول دعوت به وليمه شرط است که در آن مجلس کار حرامي از قبيل شراب خواري، نوازندگي و امثال اين ها وجود نداشته باشد. اگر کسي از وجود کار حرام در مجلس مطلع باشد، حضور در آن مجلس برايش جايز نيست، مگر اين که بداند در صورت حضور مي تواند – بدون اين که متضرر شود – جلو گناه را بگيرد، در اين صورت حضور در مجلس براي او واجب مي شود، ولي اگر قدررت جلوگيري از گناه را ندارد، حاضر شدن او در آن مجلس حرام است، زيرا حضور در مجلس گناه ] بدون نهي از منکر[ به منزله رضايت بر گناه و تاييد آن است.
ملاحظه مي فرماييد که علامه حلي، در صورت امکان جلوگيري از گناه، حضور در مجلس ر اواجب دانسته است. بديهي است که اين وجوب حضور از جهت دعوت به وليمه نيست، بلکه از جهت وجوب نهي از منکر است؛ زيرا خود علامه چند سطر پيش از اين مطلب، فرموده است که اجابت دعوت به وليمه واجب نيست، بلکه مستحب است.
5. شهيد اول (شهيد 786 ه.ق) در کتاب دروس، ضمن بيان برخي محرمات مي نويسد:
والحضور في المجالس المنکر لغير الانکار او الضروره؛
(از جمله محرمات اسلام) حاضر شدن در مجالس گناه است، مگر اين که براي نهي از منکر يا ضرورت ديگر باشد.
6. پاسخ حاج شيخ عبدالکريم حائري (متوفاي 1355 ه.ق) موسس حوزه علميه قم به سوال زير:
سوال: سماع آلات لهو، مثل دف و شيپور و ني و هم چنين غنا و غيبت که استماع نباشد، جايز است؟
پاسخ: اين نحو از اصوات به گوش او بخورد اتفاقا ضرر ندارد و لازم نيست تحرّز؛ ولي حاضر شدن در آن مجالس هرچند به غرض ديگر باشد، محل اشکال است.
7. پاسخ آيه الله سيد محمدرضا گلپايگاني (متوفاي 1414 ه.ق) به سوال هاي زير:
سوال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواخته مي شود، چگونه است؟
پاسخ: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب برپا مي شود، جايز نيست، اگرچه انسان علم داشته باشد مه مرتکب گناه نمي شود، مگر براي نهي از منکر و جلوگيري از ارتکاب گناه.
سوال: حضور در مجالس عروسي که در آن ساز و طبل و رقص و خوانندگي مي باشد، به اسم اين که با يکديگر خويش هستيم و مجبوريم، جايز است يا نه؟
جواب: در مجالس لهو و لعب شرکت کردن و بودن حرام است و خويشاوندي مجوز آن نيست.
8. پاسخ آيه الله شيخ محمد علي اراکي (متوفاي 1415 ه.ق) به سوال هايزير:
سوال: استماع موسيقي و شرکت در مجالس عروسي و جشن هايي که از نوارهاي ترانه استفاده مي شود چگونه است؟
جواب: موسيقي مطرب و ملهي و ترانه هاي مبتذل حرام است و نيز شرکت در (اين گونه) مجالس حرام.
سوال: رفتن به مجالسي که علم داريم در آن موسيقي مطرب نواخته مي شود چگونه است؟
جواب: رفتن به مجالسي که انسان علم دارد در آن جا لهو و لعب برپا مي شود، جايز نيست، اگرچه انسان علم داشته باشد مرتکب حرام نخواهد شد.
9. پاسخ آيه الله مکارم شيرازي مدّ ظله به سوال هاي زير:
سوال: شرکت در عروسي يا مجالس ديگر که انسان مي داند در آن رعايت شئونات اسلامي نمي شود ( از قبيل اختلاط زن ومرد، رقص و پايکوبي، استفاده از نوارهاي موسيقي و مانند آن) چه حکمي دارد؟
جواب: شرکت در مجالس حرام گناه است.
سوال: شنيدن صداي نوار ترانه که از منزل همسايگان يا در وسيله نقليه ديگران از قبيل تاکسي به گوش مي رسد و مجبور به استماع آن هستيم چه حکمي دارد؟
جواب: در صورتي که عمدا گوش ندهيد حرام نيست؛ ولي وظيفه امر به معروف و نهي از منکر را در آن جا که احتمال اثر دارد نبايد فراموش کنيد.
10. پاسخ آيه الله فاضل لنکراني مدّ ظله به سوال زير:
سوال: در شرايط کنوني در برخي از مراسم عروسي از نوارهاي مبتذل استفاده مي شود، با توجه به اين که ممکن است عدم شرکت در مراسم موجب تيرگي روابط فاميلي شود و از طرف ديگر، نهي از منکر هم مفيد نيست، شرکت در اين مجالس چگونه است؟
جواب: شرکت جايز نيست، اگرچه موجب تيرگي روابط شود.
11. پاسخ آيه الله علوي گرگاني ندّ ظله به سوال هاي زير:
سوال: آوردن و اجرت دادن به افرادي که در عروسي ساز مي زنند و هم چنين تماشا کردن آن ها چه حکمي دارد؟
جواب: در رابطه با ساز حرام، هر نوع کاري که در مساعدت اين عمل باشد حرام است، در نتيجه گرفتن اجرت و پرداختن آن نيز حرام است و شرکت در چنين مجلسي جايز نيست.
سوال: آيا دايره زدن هنگام عروسي که فقط زنان در خانه هستند جايز است؟
جواب: جوازش محل اشکال است و انتظار مي رود خواهران ديني حتي المقدور از اين گونه آلات استفاده نکنند.
پاسخ تعدادي از فقها به سوال هايي درباره مجالس آلوده به گناه
سوال: شرکت در مجالس جشن و عروسي که در آن برنامه هاي موسيقي اجرا مي شود چگونه است؟
پاسخ آيات عظام
خامنه اي: شرکت در اين گونه مجالس در صورتي که تاييد و يا تشويق گناه کار باشد، حرام است.
فاضل لنکراني: شرکت در مجالس لهو و لعب جايز نيست.
صافي گلپايگاني: جايز نيست.
بهجت: اگر موسيقي مطرب است، شرکت جايز نيست.
مکارم شيرازي: شرکت در مجلس گناه جايز نيست.
تبريزي: گوش دادن به موسيقي لهوي ولو در مجالس عروسي جايز نيست.
سيستاني: اگر موسيقي مناسب مجالس لهو و عياشي است شرکت کردن جايز نيست.
سوال: شرکت نکردن در مجالس عروسي که نوعاً همراه با لهو و لعب است، باعث خصومت و دشمني بين اقوام و فاميل مي شود. وظيفه چيست؟
پاسخ آيات عظام
بهجت: اين نوع بهانه ها باعث حلال شدن حرام الهي نمي شود.
خامنه اي: شرکت در مجالس حرام در هر صورت جايز نيست و امر به معروف و نهي از منکر بر همه واجب است.
صافي گلپايگاني: شرکت در مجالس معصيت جايز نيست.
مکارم شيرازي: در صورتي که نتوانيد آن ها را نهي از منکر کنيد نبايد شرکت کنيد.
تبريزي: مي توانيد شرکت کنيد. ولي هنگام شروع لهو و لعب، نهي از منکر نماييد، اگر اثر نکرد، حرکت نماييد. در اين صورت ماجور نيست.
سيستاني: اگر مبتلا به حرام مي شود جايز نيست.
فاضل لنکراني: شرکت در مجالسي که در آن عمل حرام و گناه صورت مي گيرد و انسان نمي تواند نهي از منکر، صحيح نيست و اگر علت عدم شرکت را بدانند، دشمني خصومت نمي کنند.
شبيري زنجاني: شرکت در مجلس حرام، جايز نيست.
سوال: شرکت در عروسي ها و مجالسي که محرم و نامحرم مختلط هستند چه صورت دارد؟ و اجازه دادن والدين فرزندانشان را جهت شرکت در اين گونه محافل چگونه است؟
پاسخ آيات عظام
بهجت: با فرض اشتمال بر حرام يا مفسده بايد اجتناب و يا ارتکاب گناه است جايز نيست.
سيستاني: اگر به نحوي است که موجب مفسده و يا ارتکاب گناه است جايز است.
فاضل لنکراني: جايز نيست و بايد آن ها را منع نمود.
تبريز: چنان چه اختلاط مرد و زن نامحرم همراه ارتکاب محرّمي باشد يا سبب تحريک شهوت بر حرام گردد جايز نيست و بايد والدين فرزندانشان را منع تا در اين گونه اختلاط ها شرکت کنند.
مکارم شيرازي: در فرض مساله که مجلس گناه درآمده و مجلس سالم اسلامي نيست، شرکت در آن حرام است.
سوال: دعوت از گروه هاي مطرب و ارکستر در مجالس عروسي که غالبا اين مجالس را به مجالس لهو و لعب تبديل مي کنند و شرکت در اين محافل چه صورت دارد؟ کسب افراد از اين راه آيا حلال است يا حرام؟ لازم به ذکر است که برخي از اين گروه ها با مجوز وزارت ارشاد فعاليت دارند.
پاسخ آيات عظام
خامنه اي: هر نوع خوانندگي و نوازندگي که انسان را از خداوند متعال و معنويات و فضايل اخلاقي دور نموده و به سمت گناه و بي بند و باري و بيهودگي سوق مي دهد لهوي بوده و حرام مي باشد و هم چنين شرکت در اين مجالس و کسب درآمد از طريق آن.
بهجت: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آن ها حرام است.
تبريزي: شرکت در اين محافل جايز نيست و کسب آنان حرام است و مجوز وزارت ارشاد از نظر شرعي اعتباري ندارد.
صافي گلپايگاني: دعوت از آن ها حرام و اجرت عمل آن ها نيز حرام است و شرکت در جلسات آن ها نيز جايز نيست و مجوز وزارت ارشاد نمي تواند حرام را حلال کند.
فاضل لنکراني: حرام است.
مکارم شيرازي: جايز نيست.
سيستاني: اگر لحن اهل لهو و لعب باشد، يا موزيک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و کاسبي از اين راه نيز حرام است.
حکم نماز خواندن در مجلس گناه
هم چنان که شرکت در مجلس گناه و بودن در آن معصيت است، نماز خواندن در آن جا را نيز مورد اشکال مي دانند:
1. آيه الله مکارم شيرازي: نماز خواندن در محلي که مجلس گناه است، مثلا در آن جا شراب مي نوشند، قمار مي زنند، غيبت مي کنند، اشکال دارد.
2. آيه الله فاضل لنکراني: نماز خواندن در مجلسي که گناه است، مثلا در آن جا شراب مي نوشند، قمار مي کنند، غيبت مي کنند يا تار و مانند آن مي زنند، خلاف احتياط است.
3. ايه الله شبيري زنجاني: ماندن در مجالس لهو و لعب که در آن آوازه خواني مي کنند يا تار و مانند آن استعمال مي کنند، حرام و نماز خواندن در آن جا بنا بر احتياط واجب باطل است.
پاسخ آيه الله موسوي گلپايگاني به يک سوال
سوال: شخصي مشغول نماز است، در بين نماز، ديگران مشغول غيبت مومن مي شوند و يا شروع به موسيقي مي نمايند، تکليف شخص نمازگزار چيست؟ و اگر کسي در مجلس معصيت مثل همين دو مورد نماز بخواند نمازش چه صورت دارد؟
جواب: اگر بعد از شروع در نماز، مجلس لهو و يا شراب يا قمار و غيبت تشکيل شود، نماز را تمام کند و صحيح است. لکن اگر قبل از شروع چنين مجلسي فراهم شود، از آن جا خارج گردد و نماز را در غير آن محل به جا آورد.
مطلب چهارم: رعايت آداب اسلامي در مجالس جشن و سرور
ما مسلمانان به ويژه مذهب اهل بيت همان گونه که موظف هستيم در ايام حزن پيشوايان ديني محزون و در ايام سرور آنان مسرور و خوشحال باشيم، وظيفه داريم در مجالس حزن و غم و مجالس سرور و شادي خود، آداي اسلامي را نيز به طور دقيق رعايت کنيم و از ارتکاب اعمال حرام يا مکروه خودداري نماييم.
درباره مجالس حزن و عزاداري در فصل هشتم مطالبي بيان شد، در اين جا نيز مطالبي درباره مجالس جشن و سرور پيشوايان معصوم از زبان فقها و مراجع تقليد که در پاسخ به چند سوال بيان فرموده اند نقل مي شود.
موسيقي در مجالس جشن ميلاد معصومين
سوال: اخيرا در ميلاد ائمه معصومين به عنوان جشن ائمه يا مناسبت هاي ديگر تحت عنوان اجراي موسيقي سنتي، کنسرت هاي موسيقي برپا مي کنند، يا سرودهايي همراه با آهنگ به صورت طرب آور با خوانندگي هاي سبک اجرا مي کنند، آيا رواج اين حرکت ها از سوي هر گروه و نهاد در فرهنگسراها يا مساجد و حسينيه ها چه صورت دارد؟ و آيا اساسا با توجه با سيره ائمه معصومين مي توان به نام اهل بيت به چنين اقدامي دست زد؟
پاسخ آيات عظام
خامنه اي: هرگونه خوانندگي و نوازندگي که متناسب با مجالس عيش و نوش و خوش گذراني باشد جايز نيست و از هر کاري که با شئونات مساجد و حسينيه ها سازگار نباشد بايد اجتناب گردد.
فاضل لنکراني: به طور کلي هر امري که هتک و بي احترامي به ائمه اطهار تلقي شود جايز نيست و ظاهرا مجموع اين اعمال عرفا هتک محسوب مي شود.
بهجت: برپايي و شرکت در اين مجالس حرام است.
صافي گلپايگاني: تمام اعمال مذکوره در سوال حرام و ترک آن ها واجب است چه در مسجد باشد يا غير آن.
تبريزي: اجراي موسيقي در مجالس معصومين مطلقا جايز نيست و نواختن موسيقي لهوي و گوش دادن به آن هرچند در غير مجالس معصومين باشد حرام است و بين انواع موسيقي لهوي فرقي در حرمت نيست.
مکارم شيرازي: کليه صداها و آهنگ هايي که مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.
سيستاني: اگر لحن و آواز، از الحان اهل لهو و لعب باشد، به احتياط واجب حرام است و اگر موزيک مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است، در غير اين دو نيز مناسب نيست و به خصوص اجراي آن در مساجد اگر هتک باشد حرام است.
علوي گرگاني: استماع موسيقي که مناسب با مجالس لهو باشد، حرام است ولو در مدح ائمه خوانده شود.
اجراي سرود و موسيقي در محافل ديني
سوال: اجراي سرود همراه با موسيقي، با نوار يا به صورت زنده در مجالس و محافل ديني چگونه است؟
پاسخ آيات عظام
تبريزي: نواختن موسيقي لهوي و گوش دادن به آن حرام است چه با سرود همراه باشد يا بدون آن باشد، چه گوش دادن به آن از روي نوار باشد يا به صورت مستقيم و انجام اين کار در مسجد به جهت اين که بي احترامي به مسجد است، حرمت آن شديدتر مي شود.
بهجت: جايز نيست.
فاضل لنکراني: چون معمولا موجب هتک و وهن مسجد است جايز نيست.
مکارم شيرازي: جايز نيست.
صافي گلپايگاني: حرام است.
سيستاني: اگر موسيقي لهوي يا صداي ترانه و مانند آن باشد، در همه جا حرام است و اگر از اين قبيل نباشد هم مناسب شأن مسجد نيست و بايد اجتناب شود.