نیایش در كلام پیامبران الهي

 

استغاثه حضرت آدم (ع) درمقام اعتراف به ترک اولی:

قالا ربنا ظلمنا انفسنا وان لم تغفرلنا وترحمنا لنکونن من الخاسرین(الاعراف / 23)

 

گفتند : خدایا ما دربرخویش ستم کردیم واگرتومارانبخشی وبه ما رحمت ورأفت نفرمایی اززیانکاران خواهیم بود.

 

نیایش نوح(ع) برای رهایی ازقوم ستمکار

ونوحا اذ نادی من قبل فاستجبنا له فنجیناه واهله من الکرب العظیم(انبياء / 76)

ویاد کن حکایت نوح وقومش را که راه مخالفت وعصیان پیش گرفتند،ولی نوح،خدا را به یاری خود خواند وما هم او واهلش را ازبلای سخت نجات دادیم.

فدعا ربه انی مغلوب فانتصر* ففتحنا ابواب السماء بماء منهمر( قمر / 10و11)

تا این که به درگاه خدا دعا کرد که بارالها من سخت مغلوب قوم شده ام،تومرا یاری کن.ما هم درهای آسمان را گشودیم وسیلابی فرو ریختیم.

نیایش ابراهیم(ع) پس ازاسکان درمکه:

ربنا انی اسکنت من ذریتی بوادغیرذی رزع عندبیتک المحرم ربنا لیقموا الصلاه فاجعل افئده من الناس تهوی الیهم وارزقهم من الثمرات لعلهم یشکرون (ابراهيم / 37)

پروردگارا این ذریه خود رابه وادی بی کشت وزرعی نزدخانه تو مسکن دادم برای به پا داشتن نماز،بارخدایا تو دلهای مردمان را به سوی آن ها مایل گردان وبه انوع ثمرات،آن ها را روزی فرما،شاید که شکرتوبه جای آرند.

استغاثه حضرت یونس(ع) درشکم ماهی:

وذالنون اذ ذهب مغاضبا فظن ان لن نقدرعلیه فنادی فی الظلمات ان لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین فستجبنا له ونجیناه من الغم وکذالک نجی المومنین (انبياء / 87و88)

ویاد آرحال یونس راهنگامی که ازمیان قوم خود غضبناک بیرون رفت وچنین پنداشت که هرگزاورا هنگامی که ازمیان قوم خود غضبناک بیرون رفت وچنین پنداشت که ماهرگزاورا به مضیقه نمی افکنیم،آن گاه درآن ظلمت ها فریاد کرد که الها خدایی به جزذات یکتای تونیست ومن ازستم کارانم.پس ما دعای اورامسجاب کردیم واورا ازگرداب غم نجات دادیم واهل ایمان را این گونه نجات می دهیم.

شکوه حضرت ایوب(ع) ازشماتت بی خردان( انبياء/‌83)

وایوب اذنادی ربه انی مسنی الضروانت ارحم الراحمین : ویاد کن (ای رسول) حال ایوب را وقتی که دعا کرد که ای پروردگار،مرا بیماری ورنج سخت رسید وتوازهمه مهربانان،مهربان تری.

استغاثه حضرت موسی(ع) برای پیروزی برفرعونیان:

رب اشرح لی صدری ویسرلی امری واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی * واجعل لی وزیرا من اهلی (طه/ 25تا29)

موسی عرضه داشت پرودرگارا صبرم عطا فرما (که ازآزارمردم دلتنگ نشوم). وکار مرا آسان گردان.وعقده را اززبانم بگشا.تا مردم سخنم خوش فهم کنند(بپذیرند).ونیز ازاهل بیت من یکی را وزیرومعاون من فرما.

آرزوی حضرت زکریا(ع) برای فرزند،درسن کهولت:

هنالک دعا زکریا ربه قال رب هب لی من لدنک ذریة طیبة انک سمیع الدعا(ال عمران/ 38 )

درآن هنگام که زکریا کرامت مریم را مشاهده کرد،گفت : پروردگارا مرا به لطف خویش فرزندانی پاک سرشت عطا فرما که همانا تویی اجابت کننده دعا.

اذنادی ربه نداءخفیا (مريم /3)

یاد کن حکایت اورا وقتی که خدای خودراپنهانی ندا کرد.

وزکریا اذ نادی ربه رب لا تذرنی فردا وانت خیرالوارثین (انبيا/ 89 )

ویاد آرحال زکریا را هنگامی که خدا را ندا کرد که بارالها مرا یک تن وتنها وامگذار که تو بهترین وارث اهل عالم هستی.

تقاضای حضرت عیسی(ع) برای حواریین:

قال عیسی ابن مریم اللهم ربنا انزل علینا مائدة من السماء تکون لنا عیدالاولنا وآخرنا وآیة منک وارزقنا وانت خیرالرازقین ( مائده/114)

عیسی گفت : بارالها ای پروردگار ،تو برما ازآسمان مائده بفرست تا این روزبرای ما وکسانی که پس ازما آیند روزعید مبارکی گردد وآیت وحجتی ازجانب توباشد که توبرعالمیان بهترین روزی دهندگانی.

نیایش پیامبر(ع)برای کسب علم لدنی :

وقل رب زدنی علما ( طه /114)

بگو پروردگارا،برعلم من بیفزا.

آداب دعا درقرآن :

موفقیت درنیایش با تحیت حضرت رسول(ع)

درباره اهمیت وفضیلت دعا ونیایش،روایات بی شماروارد شده است.گروهی ازآن روایات درتوصیف دعا،وگروهی درفضیلت آن آمده است.

حضرت علی(ع) درحکمت وکلامی گهربارچنین فرمود :

اذاکانت لک الی الله سبحانه حاجة فابدأ بمسألة الصلاة علی رسوله (ع) ثم سل حاجتک فان الله اکرم من ان یسأل حاجتین فیقضی احداهما ویمنع الاخری ؛

هرگاه ازدرگاه الهی تقاضای حاجتی داشتی کلامت را با درود بررسول الله (ص)آغازکن وبعد حاجت خود را طلب نما،چرا پروردگارکریم ترازآن است که بین دوحاجت یکی را اجابت کند ودیگری را بی پاسخ بگذارد.

اندیشه احسان به هم نوع:

لازم است که انسان نیایش گر،دراندیشه احسان ونیکی به هم نوعی باشد ونباید نسبت به دیگران تعدی ورزد،وبراموری که افراد جامعۀ خویش را متضررمی کند،مبادرت نماید.

خداوند درقرآن می فرماید :

ادعوا ربکم تضرعا وخفیة انه لا یحب المعتدین *ولا تفسدوا فی الارض بعد اصلاحها ادعوه خوفا وطمعا ان رحمة الله قریب من المحسنین ( الاعراف/53)

بخوانید خدای خود را به تضرع وزاری وبه صدای آهسته که خدا دوست نمی دارد متجاوزان را.هرگزدر روزی زمین به فساد وتباهکاری برنخیزید وخدا را هم از راه ترس هم از روی امید بخوانید که البته رحمت او به نیکوکاران نزدیک است.

بنابراین،نیایش نقش مهمی درایجاد تحول جامعه دارد؛چرا که وقتی نیایش گر،خداوند را با صفات نکویش می خواند،سعی برآن دارد تا خود را متخلق به اخلاق الله سازد ونزدیک به صفات ربوبی گرداند.

آداب وشرایط برگرفته ازآیه ي قرآن:

بنابرآیه ای که ذکرشد،باید نیایش گربه این نکات دقت داشته باشد :

الف) توجه کامل داشته باشد.

ب) نیایش با تضرع صورت پذیرد.

پ) عبادتش براساس ریا نباشد.

ت) قلبا به نیایش بپردازد.

ث) بیم ازعذاب خدا داشته باشد.

ج) امیدواربه رحمت خدا باشد.

چ) تجاوزگر نباشد.

ح) وکردارش نیک باشد.

توبه،راهی به سوی نیایش

استغفار ازمحضرالهی برای عفووبخشش گناهان،درنیایش اهمیت قابل توجهی دارد.

دراین جا،مناسب است تا مراتب استغفاربیان شود :

الف) استغفار با زبان.

ب) زبان ودل به صورت هماهنگ طلب آمرزش نمایند.

ج) زبان،دل،اعتقاد وعمل،همه درمسیرتوبه وبازگشت به محضرخداوند باشند.

نیایش،پرورش روح

ذکرخدا،آرامش بخش قلب است.امام سجاد(ع) دردعایی که به ابوحمزه ثمالی(ع) تعلیم دادند،ذکرخدا را آرامش بخش قلب دانسته وخاطرنشان می سازند که دراثرذکرومناجات با خداوند متعال،چشم دل بینا وگوش دل شنوا می شود؛ آن گاه حقایقی را می بیند که قبلا ازدرک آنان عاجزبوده است.

مناجات زیبای امام معصوم(ع):

یا مولای بذکرک عاش قلبی وبمناجاتک بردت الم الخوف عنی؛ ای مولای من! تنها به یاد تو دلم زنده است وبا مناجات تو،درد ترس(فراق) را درخود تسکین می دهم.

دل باید خانه جانانه باشد جان من ورنه یادش صرف حرف ذکرواستغفارنیست

جان بباید تا شود مرآة اسماء وصفات پارسایی درعبا وسبحه ودستارنیست

نغزگفتاری شنیدم روزی ازفرزانه ای عاشق اردرشب نشد دیوانه،مست یارنیست ( ديوان اشعار – علامه حسن زاده عاملي ص35)

آرامش دل:

ذکرخدا ودل بستگی به ذات اقدس او،باعث می شود که دل مشغولی انسان ازبین رود وآرامش خاطروراحتی فکرنصیب انسان گردد.

کسی که می خواهد ضمیری آگاه،وجودی روشن ونورانی،عقلی آگاه وشعوری بالا داشته باشد،باید با ذات اقدس الهی-که همه جا را روشن کرده،ودل های انسان های با ایمان به نوراومنوراست- ارتباط مداوم وهمیشگی برقرارسازد :

الذین آمنوا وتطمئن قلوبهم بذکر الله الا بذکرالله تطمئن القلوب * الذین آمنوا وعملوا الصالحات طوبی لهم وحسن مآب (رعد/28و29)

آنان (دل بستگان به خدا که هدایت شده اند) کسانی هستید که ایمان آورده اند ودل های ایشان به یاد خدا آرام ومطمئن است،آگاه باشید! با یاد خدا دل ها آرامش پیدا می کند،آنان که ایمان آورده اند وعمل صالح انجام داده اند،پاکیزه ترین زندگی برای ایشان است وبهترین عاقبت وسرانجام را دارند.

رهایی ازمشکلات:

برای نجات ازتاریکی ها وگمراهی ها،وکسب هدایت ونور،باید ارتباط انسان ازآفریدگار نور ومبدأ آن قطع نشود تا راهی برای برطرف ساختن مشکلات پدید آید.

نور درهرجا باشد،تاریکی،ابهام وگمراهی وجود ندارد؛بنابراین باید تردیدها را با باورهای خود ریشه کن کنیم تا دل ها به نور حق وعدل روشن شود.

اللهم نور قلبي بنورالقرآن؛بارالها!قلبم را به نورقرآن روشن فرما.

اللهم نور قبری بنورالقرآن؛خدایا!قبرم را به نورقرآن روشن کن.

اللهم نوربیوتنا بنور القرآن؛ خداوندا!خانه های ما را به نورقرآن روشن فرما.

مقاومت دربرابرشیطان

هرکس دست رد به شیطان وهرطغیان گروسرکش کافربزند وایمان به خدا بیاورد،به راستی به دستگیرۀ قوی ومحکمی چنگ زده است که گسستن برای اونیست : فمن یکفربالطاغوت ویومن بالله فقد استمسک بالعروة الوثقی لا انفصام لها ( البقره /256

امام سجاد(ع) دردعای سحر(دعای ابوحمزه ثمالی)،به درگاه خداوند چنین عرضه می دارد :

یا حلیم یا کریم یا حی یا قیوم یا غافرالذنب یا قبل التوب یا عظیم المن یا قدیم الاحسان این سترک الجمیل این عفوک الجلیل … : ای زنده ابدی،ای بخشندۀ گناه وای پذیرنده توبه،ای بزرگ نعمت ومنت،ای احسان کننده همیشگی،کجاست پرده پوشی عظیم تو،کجاست عفو بزرگوارانه تو….

حافظ چنین می سراید :

دوش رفتم به درمیکده خواب آلوده خرقه تر،دامن وسجاده شراب آلوده

آمد افسوس کنان مغبچه باده فروش گفت بیدار شو ای رهرو خواب آلوده

شست وشویی کن وآن گه به خرابات خرام تا نگردد زتو این دیرخراب آلوده

پاک وصافی شوازچاه طبیعت به درآی که صفایی ندهد آب تراب آلوده

فارغ از تمایلات دنیوی:

سزاوار است که نگذاریم حاکمیت کشور وجودمان،به دست هواهای نفسانی وشیطانی باشد،که حرم نفس مخروبه ومتروکه می گردد، بلکه حاکمیت عقل وایمان،همه قدرت های غیرالهی درون را شکست داده وحرم الهی به سوی عمران وآبادی و وجدان و عقل ودین وایمان،به رشد وکمال وتعالی خویش هدایت کنیم.

درشب معراج،خداوند ازپیامیر(ص) این گونه پرسید :

ای احمد!آیا می دانی بهترین شادمانی کدام است؟ وجاودانه ترین زندگی چیست؟

پیامبر(ص) عرضه داشت : خدایا نمی دانم.

خداوند فرمود : بهترین شادمانی آن است که انسان همیشه مشغول ذکرمن باشد وازآن خسته نشود ونعمت های مرا فراموش نکند ومرا بشناسد وشب و روز به دنبال جلب رضایت من باشد.

وجاودانه ترین زندگی این است که همیشه مراقب نفس خویش باشد تا دنیا نزد او کوچک و بی ارزش شود وآخرت نزد او بررگ وبا ارزش گردد. خواستۀ مرا بر خواسته خودش ترجیح دهد وبه دنبال درضایت من باشد ومرا آنجنان که هستم برگ بداند. همیشه منذر علم واطلاع من به خودش باش.د درلحظه لحظۀ شب وروز وپیشامد گناه، مرا مراقب خویش بداند آن چه را که نمی پسندم از قلبش به درکند،با شیطان و وسوسه هایش مخالفت کند،شیطان را درقلبش جای ندهد.

وقتی این کارها را انجام داد، قلبش را با جام محبت سیرا می کنم تا غیر مرا درقلبش جای ندهد وذکرو فکر وهمت وسخن اشت پیرامون نعمت هایی باشد که به بندگان محبوبم ارزانی داشته ام.

چشم قلب وگوشش را می گشایم تا با قلبش بشنود وبا آن به جلال وعظمت من خیره شود.

دنیا را برایش تنگ وکوچک می نمایم ولذت های دنیا را برایش بی ارزش وخوار می کنم تا ازآنها نفرت داشته باشد وازدنیا وآن چه درآن است برحذرش می دارم،آن طور که چوپان گوسفندانش را ازچراگاه های کشنده حفظ می کند.

حافظ دراین باره چنین می سراید :

تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون کجا به کوی طریقت گذرتوانی کرد

جمال یارندارد نقاب وپرده ولی غبارره بنشان تا نظرتوانی کرد

آورده اند که یکی ازحکما،درعید قربان خواست به کنیزان وغلامان خود عطایایی بخشد.

دستور داد که در هم ودینار وانواع زر وزیور را مهیا نمودند.سپس رو به حاضران گفت : هرکدام ازاین عطایا را انتخاب می نمایید،دست روی آن گذارید.

پس هرکدام چیزی را پسند نموده،دست برآن نهادند.

کنیزی دست روی شانه آن حاکم گذارد وگفت : من تورا برگزیدم!

حاکم بسیارخرسند گردید وگفت : ای کنیز!تورا آزاد ساختم.

اندیشه عبادت

عقیده ما نسبت به نیایش با آفریدگارمان چیست ؟

با یافتن پاسخ مربوط به این سؤال،میزان علاقۀ خویش را نسبت به نیایش وراز ونیاز در درگاه خداوند درخواهیم یافت.یقینا اگرخواستار اجابت دعا باشیم،باید نسبت به طاعات وعبادات مداومت لازم را داشته باشیم.هرچه میزان عبادت وطاعت بیش ترباشد،ارتباط قوی ترومستحکم تر می گردد.

مناسب است دراین زمینه ،به چند امرقابل توجه ،عنايت كافي داشته باشيم:

نمازهاي يوميه(به ويژه در وقت فضيلت)

امام جعفر صادق (ع) فرمود:

“اول مايحاسب به العبد علي الصلاة فاذا قبلت قبل منه سائرعمله واذا ردت عليه رد ساير عمله”

(الفقيه ج 1ص209حديث226)

نخستين چيزي كه از بنده خدا حساب بكشيد ، نماز است پس هر گاه نمازش مورد قبول واقع گردد. ديگر اعمال او نيز قبول خواهد شدو اگر نماز مردود گردد.ديگر اعمال او مردود خواهد شد.

و نيز آن حضرت فرمود:

“صلاة فريضةخير من عشرين حجهوحجه خير منبيت مملوءذهبا يتصدق منه حتي يفني”

( الفقيه ج1ص209حديث 330)

يك نماز واجب ، در نزد خدا بهتر از بيست حج مي باشد ، با اين كه يك حج در نزد خدا بهتر است از خانه اي كه پر از طلا باشد و در راه خدا به عنوان تصدق انفاق گردد.

نوافل ، تحفه معراج :

“قال رسول الله صلي الله عليه واله وسلم: قال الله عز وجل من اهان لي وليا فقد ارصد لمحاربتي وما تقرب الي عبد بشيء احب الي مما افترضت عليهو انه ليتقرب الي بالنافله حتي احبهفاذا احببته كنت سمعه الذي يسمع به وبصره الذي يبصر به ولسانه الذي ينطق به ويده التي يبطش بيا ان دعائي اجبه وان سالني اعطيته”

(كافي ج4ص54)

حق تعالي در شب معراج خطاب به رسول گرامي اسلام (ص) فرمود:

تقرب نخواهد يافت به سوي من بنده به چيزي كه محبوب تر باشد در نزد من از آنچه بر او واجب ساخته ام (يعني بنده مومن به وسيله انجام فرائض كه نماز باشد ، در نزد من مقرب مي گردد)، و نيز مقرب مي گردد نزد من ، به وسيله اتيان نافله ها . پس به وسيله مداوت در فرائض و نوافل ، من دوستش خواهم داشت.

پس چون مورد مهرباني من قرار گيرد، من گوش او خواهم شد ، كه با آن خواهد شنيد، و من ديده او خواهم شد كه با آن خواهد نگريست و من زبان او خواهم شد كه با آن سخن خواهد گفت ، و من دست او خواهم شد كه با آن كار خواهد كرد. اين چنين بنده اي ، اگر مرا بخواند ، اجابتش مي كنم ، و اگر از من چيزي سوال كند به او عطا خواهم كرد.

شب زنده داري:

خداوند در قرآن درباره مومنان شب زنده دار و سحر خيزان هشيار مي فرمايد:

«وبالاسحار هم بستغفرون»

( ذاريات /18 )

سحرها به ياد خدايند و از تمام كارهاي خود (درباره آن چه تقصير نموده اند) استغفار مي كنند.

رسول گرامي اسلام (ع) درباره نيايش و طلب غفران در آخر شب فرمود:

چون آخر شب شود، حق سبحانه و تعالي مي فرمايد:آيا هيچ دعا كننده اي هست تا او را اجابت كنم؟ آيا هيچ استغفار كننده اي هست تا او را بيامرزم؟ آيا هيچ توبه كننده اي هست تا توبه او را قبول كنم؟

(ترجمه عده الداعي ص31)

امام باقر(ع) درباره نيايش در سحر چنين فرمود:

بر شما باد كه از سحر تا بر آمدن خورشيد دعا كنيد، كه دراين ساعت، درهاي آسمان مفتوح و روزي ها تقسيم و حاجت هاي بزرگ برآورده مي شود.

( مكارم الاخلاق ج2 ص11)

دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند و اندر آن ظلمت شب آب حياتم دادند

چه مبارك سحري بود و چه فرخنده شبي آن شب قدر كه اين تازه براتم دادند

درباره راز و نياز در خلوت سحر سفارش بسيار شده است. شايد يكي از دلايل آن، اين باشد كه آن راز و نياز، به دور از ريا، تعريف و تمجيد ديگران است.

گر شود خالص همه نيات تو مي شود مقبول ما دعوات تو

بگذرم از زلت مافات تو هم برآرم جمله حاجات تو

حضرت امام رضا (ع)درباره نيايش ژنهاني فرمود:

يك دعاي پنهاني، با هفتاد دعاي آشكار برابر است .

” دعوه العبد سرا دعوة واحدة تعدل سبعين دعوة علانية”

( مكارم الاخلاق ج2ص7)

اين امر در سحر بيش تر امكان پذير است:

سحرم دولت بيدار به بالين آمد گفت برخيز كه آن خسرو شيرين آمد

كس ندانست ز مشك ختن و نافله چين آن چه من هر سحر از باد صبا مي بينم

البته كساني كه لذت مناجات و نيايش در دل شب راچشيده باشند . نيازي به شمردن دلايل براي آنان وجود ندارد:

دامن خلوت زدست كي دهد آن كس كه يافت در دل شب هاي تار ، ذوق مناجات را

مشق عشق (زمزمه اي آسماني)

خدايا اي توانا ترين توانا كه قدرتت لايزال و عنايتت جاودانه است!

توان دست هايم را قناعت ، صفاي قنوتم را اجابت ، بلنداي نگاهم را طراوت ، صداقت قلبم را سلامت و محراب دلم را شور عبادت عنايت فرما.

خدايا ! تو در ذات ، يكتايي و در صفات ، بي همتا تنهاييت نشانه قدرت و قدرتت نشانه عظمت است. تمام موجودات از تو پديد آمده اند و سبب ساز تمام موجوديت ها تو هستي !

خدايا! دلم را سرشار از عشق آسماني ات كن كه زندگي بدون عشق تو هيچ و بودن ، بي ياد تو پوچ است!

بی‌تردید از زمان خلقت انسان تا امروز که میلیاردها انسان در عرصه گیتی هرکدام به نوعی با آفریدگار خود ارتباط برقرار می‌کنند، «نیایش» هم‌چنان فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر نهاده است. گرچه مسأله نیایش و دعا و رابطه با پروردگار، اختصاص به یک دین و‌آیین ندارد، اما در هیچ آیینی همانند اسلام به مسألة دعا و مناجات اهمیت داده نشده است و در بین مسلمانان نیز هیچ گروهی به اندازة شیعیان یعنی پیروان راستین خاندان نبوت(ع) آن را در زندگی خود عملی نکرده‌اند.

امام امت(ره) در وصیت‌نامه سیاسی الهی خود فرموده‌اند «ما مفتخریم که ادعیة نجات‌بخش، که آن را قرآن صاعد می‌خوانند، از ائمه معصومین ماست؛ مناجات شعبانیه امامان ـ و دعای عرفات حسین بن علی(ع) و صحیفه سجادیه، این زبور آل محمد ـ و صحیفة فاطمیه، که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است، از ماست.»