شاخصه هاي تعليم وتربيت – محتواي تعليم و تربيت اسلامي – شخصیتهای نمونه و بندگان شایستۀ خدا

 

يكي از شاخص‌هاي مفيد و موثر تعليم و تربيت اسلامي معرفي تربيت‌شدگان تعاليم الهي است كه مي‌تواند براي انسان تأثير زياد داشته باشد و به نوعي دستورات خداوند براي تربيت آنان را يادآوري مي‌كند.

آدم(ع)

إِنَّ اللهَ اَصْطَفَی ءَ ادَمَ وَ نُوحاً ءَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ ءَ الَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَلَمِینَ.^([1])

خدا آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد.

وَ إِذْقُلْنَا لِلْمَلَئِکَهِ اسْجُدُواْ لأَدَمَ إِلََّا إِبْلِیْسَ.^([2])

و به فرشتگان گفتیم: آدم را سجده کنید. همه سجده کردند جز ابلیس.

وَ إِذْقَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَئِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً.^([3])

 

و(به یادآورید) زمانی را که چون پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین خلیفه‌ای می‌آفرینم.

 

ادریس(ع)

وَ أذْکُرْ فِی الْکِتَبٍ إِدْرِیسَ إِنَّهُ کَانّ صِدِّیْقاً نَّبِیّاً * وَ رَفَعْنَهُ مَکَاناً عَلِیّاً.^([4])

و در این کتاب ادریس را یاد کن . او راست گفتاری پیامبر بود. او را به مکانی بلند فرا بردیم.

وَ إِسْمَعیلَ و إِدْرِیسَ وَ ذَاالْکِفْلِ کُلٌّ مِّنَ الصَّبِرینَ*وَ أَدْخَلْنَهُمْ فِی رَحْمَتِنآ إِنَّهُم مِّنَ الصَّلِحِینَ. ^([5])

و اسماعیل و ادریس و ذوالکفل را یاد کن که همه از صابران بودند. آنان را مشمول بخشایش خویش گردانیدیم و همه از شایستگان بودند.

صالح(ع)

وَ إِلَی ثَمُودَ أَخَاهُمْ صلِحاً قَالَ یا قَُوْمٍ أعْبُدُواللهَ مَاا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْجَآءَتْکُمبَیِّنَهٌ مِّن رَّبِّکُم هذِهِ نَاقَهُ اللهِ لَکُمِْ ءَایهً فَذَرُوها تَأْکُلْ فِیّ أَرْضِ اللهِ وَ لَاتَمسُّوهَا بِسُوءٍ فَیأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلیمٌ.^([6])

بر قوم ثمود، برادرشان صالح را فرستادیم گفت: ای قوم من، الله را بپرستید ، شما را هیچ خدایی جز او نیست، از جانب خدا برای شما نشانه‌ای آشکار آمد. این ماده شتر خدا، برایتان نشانه‌ای است. رهایش کنید تا در زمین خدا بچرد و هیچ آسیبی به او نرسانید که عذابی دردآور شما را فرا خواهد گرفت

إبراهیم(ع)

وَ مَنْ أَحْسَنُ دِیناً مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ وَ أتَّبَعَ مِلَّهَ إِبْرهِیمَ حَنیِفاً وَ اتَّخَذْ اللهُ إبْرهِیمَ خَلَیلاً.^([7])

دین چه کسی بهتر از دین کسی است که با اخلاص روی به جانب خدا آورد و نیکوکار بود واز دین حنیف ابراهیم پیروی کرد؟ و خدا ابراهیم را به دوستی خود برگزید.

وَ إِذ إبْتَلَی إِبْرهِیم رَبُّهُ بِکَلِمتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسٍ إِمَاماً.^([8])

و پروردگار ابراهیم او را به کاری چند بیازمود و ابراهیم آن کارها را به تمامی به انجام رسانید. خدا گفت: من تو را پیشوای مردم گردانیدم.

یوسف(ع)

نَحْنُ نَقُصُّ عَلَیْکَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ بِمّآ أَوْحَیْنَآ إِلَیْکَ هذَا القُرْءَانَ وإن کُنتَ مِن قَبْلِهِ لَمِنْ الْغافلِینَ* إِذْ قَالَ یُوسُفُ لأَبِیِه یَأَبَتِ إِنّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً و الشَّمْسَ وَ القَمَرَ رَأَیْتَهمْ لِی سُجِدِینَ.^([9])

با این قرآن که به تو وحی کرده‌ایم، بهترین داستان را برایت حکایت می‌کنیم که تو از این پیش از بی‌خبران بوده‌ای آن گاه که یوسف به پدر خود گفت: ای پدر! من در خواب،یازده ستاره و خورشید و ماه دیدم که سجده‌ام می‌کنند.

قَالَ أجْعَلْنِی عَلَی خَزَائِنِ الْأرْضِ اِنّی حَفیظً عَلیمٌ.^([10])

گفت مرا بر خزاین این سرزمین بگمار که من نگهبانی دانایم.

موسی و هارون(ع)

وَلَقَدْ ءَ اتَیْنَا مُوسَی وَ هَرُونَ الْفُرْقَانَ وَ ضِیَآءً و ذِکْراًلِّلْمُتَّقِینَ.^([11])

به موسی و هارون کتابی دادیم که حق و باطل را از یکدیگر تمیز می‌دهد و روشنی و اندرز است. برای پرهیزگاران.

لقمان(ع)

وَ لَقَدْ ءَ اتَیْنَا لُقْمَنَ الْحِکْمَهَ أَنِ إشْکُرْلِلَّهِ وَ مَن یَشْکُرْ فَإنَّما یَشْکُرُ لِنفْسِهِ وَ کَفَرَ فَإنَّ اللهَ غَنِیَّ حَمِیدٌ ^([12])

هر آینه به لقمان حکمت دادیم و گفتیم: خدا را سپاس گوی، زیرا هر که سپاس گوید، به سود خود سپاس گفته ، و هر که ناسپاسی کند، خدا بی‌نیاز و ستودنی است.

زکریا(ع)

وَ زَکَرِِیّآ إِذْ نَادَی رَبَّهُ رَبِّ لَاتَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنتَ خَیْرُ الْوَرِثِینَ* فَاسْتُجَبْنَا لَهُ و وَهَبْنَا لَهُ یَحْیَی وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهٌ إِنَّهُمْ کَانُوا یُسَرِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَباً و رَهَباً وَ کَانُوا لَنَا خَاشِعِینَ.^([13])

و زکریا را یاد کن، آنگاه که پروردگارش را ندا داد: ای پروردگار، مرا تنها وامگذار و تو بهترین وارثانی. دعایش را مستجاب کردیم و به او یحیی را بخشیدم و زنش را برایش شایسته گردانیدیم. اینان در کارهای نیک شتاب می‌کردند و با بیم و امید ما را می‌خواندند و در برابر ما خاشع بودند.

یونس(ع)

وَ إِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ* إِذْ إبَقَ إِلَی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ فَسَاهَمَ فَکَانَ مِنَ الْمُدْحَضِینَ* فَالْتَقَمَهُ إلْحُوتُ وَ هُوَ مُلِیمٌ* فَلَوْلآ إَنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ* لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ* فَنَبَذْنَهُ بِالْعَرَآءِ وَ هُوَ سَقِیمٌ* وَ أَنَبَتْنَا عَلَیْهِ شَجَرَهً مِّن یَقْطِینٍ* وَ أَرْسَلنهُ إِلَی مِأئَهِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ فَأَمَنُواْ فَمتَّعْنهُمْ إِلَی حِینٍ.

و یونس ازپیامبران بود. چون به آن کشتی پر از مردم گریخت، قرعه زدند. او در قرعه مغلوب شد، ماهی بلعیدش و او در خور سرزنش بود. پس اگر نه از تسبیح گویان می‌بود، تا روز قیامت در شکم ماهی می‌ماند. پس او را که بیمار بود، به خشکی افکندیم، و برفراز سرش بوته کدویی رویانیدیم و او را به رسالت، بر صد هزار کس و بیشتر فرستادیم. آنها ایمان آوردند و تا زنده بوند برخورداریشان دادیم.

حضرت محمد(ص)

مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ اَشدّآءُ عَلَی الْکُفّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَریهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضۀلاً مِّنَ اللهِ وَ رِضْوناً سِیمَاهُمْ فِی وَجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذِلکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَیهِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْئَهُ فَاَزَرَهُ فَاسْتَوَی عَلَی سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمْ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ و عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغِفِرَهً وَ أَجْراً عَظِیماً.^([14])

محمد پیامبر خداست و یاران و همراهانش، نسبت به کافران بسیار دل سخت و با یکدیگر دوست و مهربان و آنان را بینی که رکوع می‌کنند. به سجده می‌افتند و جویای فضل و خشنودی خدایند نشانشان اثر سجده‌ای است که بر چهرۀ آنهاست. این است و صفشان در تورات و در انجیل، که چون کشته‌ای هستند که جوانه بزند و آن جوانه محکم شود و بر پاهای خود بایستد و کشاورزان را به شگفتی وا دارد، تا آنجا که کافران را به خشم آورد. خدا از میان آنها کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته می‌کرده‌اند به آمرزش و پاداشی بزرگ وعده داده است.

لَقَدْ جَآءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصُ عَلَیْکُمْ بِالْؤمِنِینَ رَءُوفٌ رَحیمٌ.^([15])

هر آینه پیامبری از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج می‌دهد بر او گران می‌آید. سخت به شما دلبسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

قُلَّ إِنَّمَا أَنَاْ بَشَرٌ مِّثْلُکُمْ یُوحَی إِلَیَّ أَنَّمَا إِنَّمَآ إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن کَانَ یَرْجُواْ لِقَآءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صَالِحاً وَ لاَیُشْرِکْ بِعِبَادَهِ رَبِّهِ أَحَدَاً.^([16])

بگو: من انسانی هستم همانند شما. به من وحی می‌شود. هر آینه خدای شما خدایی است یکتا. هر کس دیدار پروردگار خویش را امید می‌بندد، باید کرداری شایسته داشته باشد و در پرستش پروردگارش هیچ کس را شریک نسازد.

یَأَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّآ أَرْسَلْنَاکَ شَهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً* وَ دَاعِیاً إِلَی اللهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُّنِیراً.^([17])

ای پیامبر! ما تو را فرستادیم تا شاهد و مژده دهنده و بیم دهنده باشی و مردم را به فرمان خدا به سوی او بخوانی و چراغی تابناک باشی.

مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَآ أَحَدٍ مِّن رِّجَالِکُمْ وَ لَکِن رَّسُولَ اللهِ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ.^([18])

محمد، پدر هیچ یک از مردان شما نیست او رسول خدا و خاتم پیامبران است.

وَ مَا کُنتَ تَتْلُواْ مِن قَبْلِهِ مِن کِتَبٍ وَ لاَتَخُطُّهُ بِیَمینِکَ إِذً لَّارْتَابَ الْميبْطِلُونَ.^([19])

تو پیش از قرآن ، هیچ کتابی را نمی‌خواندی و به دست خویش کتابی نمی‌نوشتی، اگر چنان بود، اهل باطل به شک افتاده بودند.

وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ رُوحاً مِّنْ أَمْرنَا مَا کُنتَ تَدْرِی مَا الْکِتبُ وَ لَا الْإِیمانُ.^([20])

همچنین کلام خود را به فرمان خویش به تو وحی کردیم، تو نمی‌دانستی کتاب و ایمان چیست.

أَلَمْ یَجِدْکَ یَتیِماً فَاوَی.^([21])

مگر نه تو را یتیم یافت، پس پناهت داد.

وَ وَجَدَکَ عائِلاً فَاَغْنی^([22])

و تو را نیازمند یافت و توانگرت گردانید؟

مُطاعٍ ثَمَّ اَمینٍ.^([23])

اطاعت شده، سپس مورد اطمینان.

وَ اُمِرْتُ لأَعْدِلَ بَیْنَکُمْ. ^([24])

و به من فرمان داده‌اند که در میان شما به عدالت رفتار کنم.

لَقَدْ جاءَ کُمْ رَسُولٌ مِنْ اَنْفُسِکُمْ عَزیزٌ عَلَیْهِما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَحیمٌ.^([25])

هر آینه پیامبری از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج می‌دهد بر او گران می‌آید. سخت به شما دلبسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.

فَبِما رَحْمَهٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوامِنْ حَوْلِکَ.^([26])

به سبب رحمت خداست که تو با آنها اینچنین خوش خوی و مهربان هستی. اگر تندتو و سخت دل می‌بودی از گرد تو پراکنده می‌شدند.

طه* مَآ أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَی.

طه، قرآن را بر تو نازل نکرده‌ایم که در رنج افتی.

وَإِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ.

و تو راست خلقی نیکو و عظیم.

بنابر آنچه را كه در اين فصل به عنوان محتوا تعليم و تربيت به عنوان يكي از شاخص‌ها به آن توجه شد گوشه‌اي از درياي بيكران تعاليم حيات بخش اسلام است كه جهت تربيت بشر از آنها نام برده شده در صورتيكه بخواهيم به تمام ابعاد آن توجه شود خودش به عنوان يك موضوع مستقل و گسترده مي‌شود و به آن پرداخت كه دراين مقال نمي‌گنجد.