الف: ویژه خواری
«و ایاک و الایتثار بما الناس فیه اسوه، و التغابی عما تعنی به مما قد وضح للعیون، فانه ماخوذ منک لغیرک. و عما قلیل تنکشف عنک اغطیه الامور، و ینتصف منک للمظلوم. املک حمیه انفک و سوره حدک؛ وسطوه یدک، ،و غرب لسانک ، و احترس من کل ذلک بکف البادره و تاخیر السطوه حتی غضبک فتملک الاختیار و لن تحکم ذلک من نفسک حتی تکثر همومک بذکر المعاد الی ربک»
« مبادا هرگز در آنچه با مردم مساوی هستی، امتیازی بخواهی و ویژه خواهی کنی. مبادا از اموری که به تو مربوط می شود و بر همگان روشن است، غفلت بورزی،زیرا به هر حال نسبت به آن در برابر مردم مسئولی. و به زودی پرده از کارها کنار می رود، و انتقام ستمدیده را از تو می گیرند.
باد غرورت، جوشش خشمت، تجاوز دستت، و تندی زبانت را در اختیار بگیر، و خود را با پرهیز از شتابزدگی، و با فرو خوردن خشم، آرامش بده تا خشمت فرو نشیند و اختیار نفس در دست تو باشد و تو بر نفس مسلط نخواهی شد، مگر این که غصه هایت را با یاد فراوان قیامت و بازگشت به سوی خدا فراوان کنی»
الف. نکته ها و حکمت ها
1- پرهیز از ویژه خواری و انحصار طلبی
2- پرهیز از غفلت از امور آشکار برای دیگران (پیشی گرفتن بر دیگران در دانستن امور)
3- کنترل خشم و غضب و زبان درازی و دست اندازی
4- اقدام نکردن قبل از فرو نشاندن خشم و تسلط بر خود
5- شاخص قرار دادن یاد معاد در مالکیت اختیار
ب. انتظارات، بایدها و نبایدها (اهداف رفتاری برای مدیر و فرمانده)
1- از هر گونه ویژه خواری و انحصار بپرهیزید
2- در دانستن امور بر دیگران پیشی بگیرد
3- برای روشن شدن امور تلاش کند
4- از هر گونه نخوت، تکبر ،تندی ،دست اندازی و زبان درازی خودداری کند
5- از هر نوع اقدام قبل از فرو نشستن غضب خودداری کند
6- هم و غم خود را با یاد معاد افزایش دهد.
ج. شواهد از روایات امام
1- « ینبغی للوالی ان یعمل بخصال ثلاث- تاخیر العقوبه منه فی سلطان الغضب- و الاناه فیما برتئیه من رای و تعجیل مکافاه المحسن بالاحسان- فان فی تاخیر الغقوبه امکان العفو و فی تعجیل المکافاه بالاحسان طاعه الرعیه و فی الاناه انفاح الرای و حمد العاقبه و وضوح الصواب الاستثمار بوجب الحسد و الحسد یوجب البغضه و البغضه توجب الاختلاف و الاختلاف یوجب الفرقه و الفرقه توجب الضعف والضعف یوجب الذل و الذل یوجب زوال الدوله و ذهاب النعمه»(1)
«ویژه سازی موجب حسد و حسد موجب کینه و دشمنی و کینه سرآغاز اختلاف و اختلاف عامل جدایی و جدایی موجب ضعف و ضعف عامل از دست دادن حکومت و نعمت است»
2- « و الله لو ان الحسن والحسین فعلا مثل الذی فعلت ما کانت لهما عندی هواده و لا ظفرا منی باراده حتی اخذ منهما وازیع الباطل عن مظلمتهما» (2)به خدا سوگند اگر از حسن و حسین چنین عملی سر می زد نه با ایشان مدارا و مصالحه می نمودم و نه هیچ یک از خواهش هایشان را بر می آوردمتا آنگاه حق را از ایشان بگیرم و باطلی را که از ستم ایشان پا گرفته است بزدایم»
« من یستاثر من الاموال یهلک» (3) هر کس انحصار طلبی کند( و بخشی از اموال را به خود اختصاص دهد و در انحصار خود گیرد) هلاک خواهد شد»
ب: انتظار از مالک
« و الواجب علیک ان تتذکر ما مضی لمن تقدمک من حکومه عادله او سنه فاضله او اثر عن نبینا او فریضه فی کتاب الله فتقتدی بما شاهدت مما عملنا به فیها و تجهد لنفسک فی اتباع ما عهدک الیک فی عهدی هذا و استوثقت به من الحجه لنفسی علیک لکیلا تکون لک عله عند تسرع نفسک الی هواها»
« آن چه بر تو لازم است آن که حکومت های دادگستر پیشین ، سنت های با ارزش گذشتگان روش های پسندیده رفتگان و آثار پیامبرمان یا واجباتی را ک در کتاب خداست همواره به یادآوری و مورد توجه قرار دهی و به آنچه ما عمل کرده ایم اقتدا کنی برای پیروی از دستورهای این عهد نامه که برای تو نوشته ام و نزد خودم با آن حجت را بصورت محکم بر تو تمام کرده ام و تمام تلاش خود را به کار گیر تا بهانه در شتاب نفس تو در خواسته هایش برایت نمانده باشد»
الف. نکته ها و حکمت ها
1- وجوب و لزوم به آن چه در حکومت های عدالت گستر یا سنت های با فضیلت یا واجبات قرآن یا روشهای رسیده از پیامبر ((ص) رسیده است.
2- وجوب و لزوم پیروی و چگونگی عمل امام
3- وجوب و لزوم تلاش در اجرای کلیت عهد نامه
4- از خدا خواستن همه حفاظت ها و توفیق ها
5- حفظ و اصلاح رابطه با خدا و رابطه با خلق و نیکو کاری با زیر دستان
ب. انتظارات بایدها و نبایدها (اهداف رفتاری برای مدیر و فرمانده)
1- به آن چه در حکومت های عدل آیات قران و سنت پیامبر (ص) در مورد مدیریت رسیده است آشنا و متوجه باشد.
2- به سیاست های امام (ع) آگاهی کامل داشته باشد و آن ها را اجرا کند.
3- از مشی و رفتار و چگونگی عمل امام (ع) الگو بگیرد و آن ها را به کار ببندد
4- تلاش خود را برای احرای همه وظایف و ماموریت هایش به کار بگیرد.
5- مصونیت ها و توفیقات خو را از خداوند بداند
6- پیوسته در پی اصلاح رابطه خود با خدا و خلق خدا باشد
ج-شواهد از آیات قرآن و روایات امام (ع)
اول: آیات قرآن
1- « و ما اتاکم الرسول فخذوه و ما نهاکم عنه فانتهوا» (4)حشر/7) هر آنچه را فرستاده خدا برای شما آورده پس آن رذا بگیرید و اجرا کنید و آنچه شما را از آن منع کرد پس خودداری کنید و خودتان را از عذاب خدا حفظ کنید»
دوم: روایات
1- من تسمک بنا لحق: (5)هر که به ما چنگ زند به ما می رسد.
2- من تخلف عنا محق(6) هر که از ما تخلف جوید هلاک می گردد
3- من اتبع امرنا سبق: (7)هر که پیرو امر دستورات ما باشد بر دیگران پیشی گیرد
4- من رکب غیر سفینتنا غرق: (8)هر که بر غیر کشتی محبت و دوستی ما سوار شود غرق می شود.
5- اللهم صل علی محمد و آل محمد… المتقدم لهم مارق و المتاخر عنهم زاهق و اللازم لهم لاحق…:(9) صلوات شعبانیه
6- علیکم بالمحجه البیضا فاسلکو ها و الا استبدل الله بکم غیرکم(10) بر شما باد به زفتن راه روشن دین البته آن را بروید و از آن منحرف نگردید و گرنه خدا کسانی غیر از شما را در آن راه روان خواهد ساخت.
7- سارعوا الی الطاعات و سابقوا الی فعل الصالحات فانی قصرت لکم فایاکم ان تقصروا: به سوی طاعات بشتابید و در کارهای پسندیده و شایسته بر یکدیگر پیشی بگیرید زیرا من جاده نیک بختی را هموار و راه را برای شما کوتاه کردم نکند که شما در کار کوتاهی کنید که سخت پشیمان می شوید.
8- انا صنو رسول الله و السابق الی الاسلام و کاسر الاصنام و مجاهد الکفار و قامع الضداد» من برادر مهربان و یا پسر عموی رسول خدایم پیش آهنگ در اسلام و شکننده بت ها پیکار کننده با کفار و ریشه کن کننده دشمنان دین هستم.
9- انا علیکم الی طاعه ربکم و مرشدکم الی فرائض دینکم و دلیلکم الی ما ینجیکم: من دعوت کننده شما به اطاعت پروردگارتان و هدایت کننده به سوی فرائض دینتان و هدایت کننده به رهاننده شما هستم.
10- انی لعلی جاده الحق و انهم لعلی مزله الباطل: به درستی که من بر جاده حق هستم و دشمنانم بر پرتگاه باطل قرار دارند.
11- انی لعلی اقامه حجج الله اقاول و علی نصره دینه اجاهد و اقاتل: به درستی که گفت و گوی من با مردم همواره برای پایداری حجت ها و آیات خدایی است و این همه پیکار و کوششم برای یاری دین او است.
12- انظروا اهل بیت فالزموا سمتهم و اتبعوا اثرهم فلن یخرجوکم من هدی و لن یعیدوکم فی ردی فان لیدوا فالیدوا و ان نهضوا فانهضوا و لا تسبقوهم فتضلوا و لا تتاخروا عنهم فتهلکوا(11) به خاندان پیامبرتان بنگرید و به آن سو بروید که آنان می رند و پای به جای آنان بگذارید که هیچ گاه شما را از راه هدایت منحرف نکنند و به هلاکت نسپارند اگر نشستند بنشینید و اگر برخاستند برخیزید برآنان پیشی مگیرید که گمراه می شوید و از آنان عقب نمانید که هلاک می گردید.
13- ان لکل ماموم یقتدی به و یستضیء بنور علمه: (12)هر کس امامی دارد که به او اقتدا می کند و از نور دانش او فروغ می گیرد
14- قال من اصلح ما بینه و بین الله اصلح الله ما بینه و بین الناس و من اصلح امر آخرته اصلح الله له امر دنیا و من کان من نفسه واعظ کان علیه من الله حافظ(13) امام درود خدا بر او فرمود: کسی که میان خود و خدا را اصلاح کند خداوند میان او و مردم را اصلاح خواهد کرد و کسی که امور آخرت را اصلاح کند خدا امور دنیای او را اصلاح خواهد کرد و کسی که از درون جان واعظی دارد خدا را بر او حافظی است.
15- انظروا اهل بیت نبیکم فالزموا سمتهم و اتبعوا اثرهم فلن یخرجوکم من هدی و لن یعیدکم فی ردی فان لبدوافالبدوا و ان نهضوا فانهضوا و لا تسبقوهم فتضلوا و لا تتاخروا عنهم فتهلکوا(14) به اهل بیت پیامبر نظر کنید و ملتزم جهت الهی آنان باشید راه و روش آن ها را پی بگیرید چرا که آنان شما را از راه هدایت بیرون نمی برند و به گمراهی نمی کشانند. اگر چیزی باز ایستادند از آنانیشی نگیرید که گمراه می شوید و عقب نمانید که به هلاکت می رسید.
16- جعل الله سبحانه حقوق عباده مقدمه لحقوقه فمن قام یحقوق عباد الله کان ذلک مودیا الی القیام بحقوق الله:(15) خداوند سبحان حقوق بندگانش را مقدم بر حقوق خویش قرار داد پس کسی که قیام به حقوق بندگان خدا کرد این عمل به قیام نسبت به حقوق خدا کشیده می شود.
17- توضیح این که اگر کسی حقوق مردم را مراعات کرد و آنها را ضایع ننمود حقوق پروردگار را هم ضایع نخواهد ساخت.
ج: دعای نامه
و انا اسال الله بسعه رحمه و عظیم قدرته علی اعطا کل رغبه ان یوفقنی و ایاک لما فیه رضاه من الاقامه علی العذر الواضح الیه و الی خلقه مع حسن الثنا فی العباد و جمیل الاثر فی البلاد و تمام النعمه و تضعیف الکرامه و ان یختم لی و لک بالسعاده و الشهاده انا الله راجعون و السلام علی رسول الله (ص) الطیبین الطاهرین و سلم تسلیما کثیرا و السلام: و من از خداوند بزرگ به واسطه رحمت گسترده و قدرت عظیمش در انجام تمام خواسته ها درخواست می کنم من و تو را به آن چه موجب خشنودی اوست در داشتن نزد بندگان و یادگار نیک در شهر ها و رسیدن به همه نعمت ها و مضاعف کردن کرامت ها موفق کند و این که پایان عمر من و تو را به شهامت و رستگاری ختم فرماید که همانا ما به سوی او باز می گردیم
با درود به پیامبر اسلام(ص) و اهلی بیت پاکیزه و پاک او درودی فراوان و پیوسته و اسلام
الف. نکته ها و حکمت ها
1- طلب توفیق از خدا در همه کارها
2- آرزوی شهادت
3- حجت داشتن نزد خدا و خلق او در کارها
4- به دنبال حسن عاقبت و سعادت بودن
5- پایان پذیرفتن کارها با درود به رسول و آل او
6- اعلام مشارکت در تو فیق و عاقبت کار با زیر مجموعه
7- شاخص های رضایت خدا
8- عمل بر اساس حجت و داشتن عذر روشن نزد خدا و مردم
9- جلب ثنا و رضایت مردم
10- آثار نیکو در کشور
11- استفاده کامل از نعمت
12- آثار نیکو در کشور
13- استفاده کامل از نعمت
14- افزایش عزت و کرامت
ب. انتظارات بایدها و نبایدها (اهداف رفتاری برای مدیر و فرمانده)
1- توفیق مجموعه خود را توفیق خود و برعکس توفیق خود را توفیق مجموعه اش بداند
2- برای خود زیر مجموعه و همکارانش دعا کند
3- به دنبال توفیق خود و همکارانش باشد و از خدا توفیق بخواهد
4- در پی عاقبت نیک برای خود و مجموعه باشد
5- برای هر کاری نزد خدا و خلق حجت و عذر باشد
6- به دنبال حسن عاقبت و سعادت و دیدار پروردگار باشد
7- بازگشت همه امور را به خدا بداند
8- مشارکت مجموعه تحت امر خود را در پیروزی و شکست یاد آور شود (این مشارکت را ابراز دارد)
9- شاخص های رضایت خدا را محقق کند( برای هر کار خود توجیه و عذر روشن و قابل قبول نزد پروردگار و مخردم داشته باشد . رضایت مردم را فراهم نماید. آثار کار نیک او ظاهر شود. از نعمت ها به طور کامل بهره بگیرد و بر عزت خود و مجموعه اش بیفزاید.
ج. شواهد از ایات قرآن و روایات امام
اول: ایات قرآن
قل ما یعبوا بکم ربی لولا دعاوکم: (16)ای پیامبر بگو: اگر فراخوان شما به سوی ایمان نبود، پروردگارم برای شما ارزشی قایل نمی شد.
2- و لا تقولوا لمن یقتل فی سبیل الله اموات: (17)و به کسانی که در راه خدا کشته می شوند مردگان نگویید.
دوم: روایات امام
1- ان اکرم الموت القتل و الذی نفسی بیده لالف ضربه بالسیف اهون من میته علی الفراش: به راستی که بزرگوارترین مردن ها کشته شدن است. سوگند بدان کسی که جان من در دست قدرت اوست هزار ضربه شمشیر در راه خدا بر ما آسان تر است از این که در رختخواب بمیرم و جان بدهم.
2- و ای امری منکم نفسه رباطه جاش عند اللقا ورای من احد من اخوانه فشلا فلیذب عن اخیه بفضل تجدته التی فضل بها علیه کما یذب عن نفسه فلو شاء الله لجعله مثله. ان الموت طالب حثیث لا یفوته المقیم و لا یعجزه الهارب ان اکرم الموت القتل! و الذی نفس ابن ابی طالب بیده لالف ضربه بالسیف اهون من میته علی الفراش فی غیر طاعه الله(18) هر کدام از شما در صحنه نبرد با شدمن در خود شجاعت و دلاوری احساس کرد و برادرش را سست و ترسو یافت. به شکرانه این برتری باید از او دفاع کند. آن گونه که از خود دفاع می کند زیرا اگر خدا خواست او را چون شما دلاور و شجاع گرداند: همانا مرگ به سرعت در جستجوی شماست آن ها که در نبرد مقاومت دارند و آن ها که فرار می کنند هیچ کدام از چنگال مرگ رهایی ندارند و همانا گرامی ترین مرگ ها کشته شدن در راه خداست. سوگند به آن کس که جان پسر ابو طالب در دست اوست، هزار ضرذبه شمشیر بر من آسان تر از مرگ در بستر استراحت در حال مخالفت با خدا است.
3- اما قولکم: اکل ذلک کراهیه الموت؟ فوالله ما ابالی دخلت الی الموت او خرج الموت الی. و اما قولکم: شکا فی اهل الشام! فوالله ما دفعت الحرب یوما الا و انا اطمع ان تلحق بی طائفه فتهتدی بی و تعشو الی ضوئی و ذلک احب الی من ان اقتلها علی ضلالها و ان کانت تبوء باثامها: (19)این که می گویید خویشتن داری از ترس مرگ است به خدا سوگند ! باکی ندارم که من به سوی مرک روم یا مرگ به سوی من آید و اگر تصور می کنید در جنگ با شامیان تردید دارم به خدا عده ای از آنها به ما ملحق شوند و هدایت گردند. و در لا به لای تاریکی ها نور مرا بنگرند به سوی من بشتابید که این برای من از کشتار آنان در راه گمراهی بهتر است گرچه در این صورت نیز به جرم گناهانشان گرفتار می گردند.
پی نوشتها:
1-شرح ابن ابی الحدید ج20ح 961
2- نهج البلاغه نامه 43
3- ترجمه الحیات ج3 ص103
4- سوره حشر/7
5- غررالحکم حدیث 2026و تحف العقول ص 115
6- غررالحکم حدیث 2027و تحف العقول ص115
7- غررالحکم حدیث 2028
8-غررالحکم حدیث 2029
9- بلد الامین ص186 (صلوات شعبانیه)
10- غررالحکم حدیث933
11-نهج البلاغه خطبه 97
12-نهج البلاغه نامه 45
13- نهج البلاغه حکمت 89حدیث 89
14- نهج البلاغه خطبه 97فراز 12
15-غررالحکمحدیث11039
16-سوره فرقان /77
17-سوره بقره/154
18-نهج البلاغه خطبه 122