ساخت مساجد :

ساخت مساجد :
از آنجا که محیطهای مختلف، ابعاد زمین مسجد و نیازهای دینی ـ اجتماعی مناطق گوناگون یکنواخت نیست، در اینجا سعی می شود ویژگیهایی که در بهبود وضعیت مساجد براساس نیازمندیها می تواند مؤثر باشد، مطرح گردد تا بانیان خیر و متولیان ساخت مساجد این ویژگیها را در نظر داشته و برای مهندسین طرّاح بیان کنند. و با توجّه به شرائط خاصّ موجود حتی الامکان این ویژگیها را در نظر گرفته و نسبت به اجرای آن اهتمام ورزند.

الف. انتخاب مکان
در ساخت و بناء مساجد مسائل بسیاری لازم است رعایت شود که در اینجا به مواردی اشاره می شود.
تعیین جایگاه مسجد
یکی از مسائل مهمّی که توجه به آن ضروری است، تعیین نوع مرکزیت مسجد می باشد. مسجد النبی یکی از مسجد های اصلی مدینه شناخته میشد.ودرمحله های گوناگون هم مسجد کوچکی وجود داشته که با اذان مسجد پیامبر(ص)،دران مسجد هم اذان میگفتند ونمازاقامه میکردند.در معیارهای گذشته بلاد اسلامی هم،ازجمله ایران این چنین بود که مسجد بزرکی بعنوان مسجد جامه ساخته میشد،ومساجد کوچکی دراطراف ان با فاصله بنا می گردید.این امرزمینه ساز ان بود که مردم از سویی برای اجتماعات بزرگ در مسجد جامع گرد ایند واز سوی دیگر برای عبادات ازمساجد کوچک نزدیک محل سکونت استفاده کنند ونمازهای پنجگانه را در مسجد بخوانند و به دلیل فاصله زیاد مساجد بزرگ از ثواب نماز در مسجد محروم نمانند.
امروز نیز لازم است بانیان و مسجد سازان جایگاه مسجد مورد نظر خود را مشخص کنند که آیا مسجد جامع نیاز است یا مساجد فرعی،که نگرش به هر یک،مقتضیات خاص خود را دارد.
پس از تعیین انتظار اجتماعی از مسجد، به تناسب باید مسائل مختلفی را که بیان می شود در نظر گرفته و در معماری آن لحاظ کنند،لیکن موارد بسیاری از ویژگی ها در بنای همه مساجد باید مورد توجه باشد.

محل مسجد
در انتخاب مکان مسجد  مسائلی باید لحاظ شود که اکنون به مواردی می پردازیم.
1-مکان مسجد از جهت حلیت و عدم اختلاف در مورد زمین باید مورد دقت قرار گیرد،زمین هایی که در بین مردم شبهه داشته باشد و یا اینکه صاحبان زمین در واگذاری آن طیب خاطر نداشته باشند،برای ساخت مسجد مناسب نبوده و همواره این شبهه در اذهان مومنین خلجان  ایجاد می کند.
2- مسجد باید در مرکز زندگی نمازگزاران احداث شود تا مردم به راحتی بتوانند به مسجد تردد کنند و از معنویت آن بهره جویند.
3-زمین در حدی پیش بینی شود که در دراز مدت برای توسعه مسجد مکان کافی وجود داشته باشد.
4-بهتر است مسجد به طایفه ،گروه و یا دسته خاصی تعلق نداشته باشد که همه مردم با رغبت در مسجد حضور یابند.
5-شایسته و بلکه بایسته است که مسجد نزدیک محل های زشت ،غیر تنظیف ،بدبو ،نفرت انگیز و خوفناک نباشد.گاهی مسجد را کنار غسالخانه یا قبرستان بنا می کنند که به شدت از جاذبه آن می کاهد.در اینجا توجه به روایتی اهمیت انتخاب مکان مناسب مسجد برای مسجد را مشخص می کند.    
«عَنْ سُماعَةِ بْنِ مِهْران انَّهُ سَأَلَ اَبا عَبْدِاللّه علیه السلام عَنْ زیارَةِ الْقُبُورِ وَ بَناءِ الْمَساجِدِ فیها فَقالَ اَمّا زیارةُ القُبُورِ فَلا بَأْسَ بِها ولایُبْنی عِنْدَها مَساجِدُ؛»
وسائل الشيعه ج2ص887
سماعه ازامام صادق(ع)در مورد زیارت فبروساخت مسجد در مجاورت قبور سوال کرد.حضرت فرمودند:زیارت قبر اشکال ندارد و لیکن نزد انها هم مسجد بنا نشود.
6- اطراف مسجد حتی الامکان دارای جاذبه و فضای  مذهبی باشد.گاهی دیده میشود کسبه و مغازه داران کنار مسجد و یا همسایگان آن افرادی ناباب  بوده و با وضعیت و شئون مسجد ناسازگارند.
ب. ساخت مسجد
در زمان رسول الله (ص) مسجد پیامبر(ص) محل انجام کلیه امور حکومتی بود.حضرت در آن مسجد محل های متعددی را برای فعالیت های خاص در نظر گرفته بودند که امروزه در محل هر یک از آنها ستونی قرار دارد و به نام آن شناخته می شود.
مثلا استوانه الوفود محل ملاقات پیلمبر(ع) با قبائل و گروههایی بود که برای دیدار آن حضرت به مدینه می آمدند.
در مکان خاصی امیرالمومنین علی(ع) از پیامبر (ع) پاسداری میکرد که در جای آن      استوانه الحرس یعنی ستون پاسداری قرار دارد.
در مکان دیگری حضرت استراحت می نمودند که در آنجا ستون سریر که به معنای «تخت» است قرار دارد.مسئله قابل توجه که وجود دارد آنست که این مکان ها برای کار مشخصی بوده ،لیکن در هنگام نماز از همه آنها برای برگزاری نماری جماعت استفاده میشد.
امروزه نیازمندی های مساجد به تناسب افزایش یافته که با توجه به شرایط کنونی لازم است آن نیازها در ساخت و معماری مساجد لحاظ شود،در غیر این صورت همواره مساجد دارای مشکل خواهند بود.
مواردی که به  نظر میرسد در طراحی و معماری مساجد فعلی باید مورد عنایت باشد،در دو بخش نیازمندی ها جانبی ونیازمندی های داخلی مطرح می شود.
نیازمندی های بیرونی
1.پارکینگ
امروزه یکی از مشکلات جدی نماز گزاران،پارک ماشین میباشد که ضرورت دارد متولیان مساجد در طراحی مساجد فعلی حل این معضل را در نظر داشته باشند.
2.محل بازی کودکان
چه زیباست برای علاقه مند سازی کودکان به مساجد در کنار مسجد محلی برای فرزندان نمازگزاران لحاظ گردد.
3.خود کفایی
در کنار هر مسجد با فاصله یا بدون فاصله باید مغازه ها ، یا مجموعه های اقتصادی جهت درآمد مکفی برای اداره آبرومندانه مسجد در نظر گرفته  شوند تا برای آب ،برق و نیازمندی های جزیی از مردم به شکل زشت و ناپسندی کمک گردآوری نکنند.
4-فضای سبز
اگر در مقابل مسجد یا درون حیاط آن فضای سبز به آب نمای زیبایی وجود داشته باشد،تاثیر بسزایی در جاذبه مسجد برای مردم خواهد داشت.
5-درب ورودی
درب ورودی و سر درب مسجد حتی الامکان باید بزرگ بوده تا افراد غریبه به راحتی مسجد را شناخته و برای عبادت به آن مراجعه کنند.
6-گلدسته
مساجد شیعه به داشتن دو گلدسته شناخته می شوند همانگونه که مساجد عربستان صعودی با یک گلدسته علامت گذاری میشوند.در نتیجه مساجدی که دارای این نشانه باشند در بین ساختمان ها به  راحتی شناخته می شوند.
7-تابلو  
امروزه بهتر است علاوه بر موارد مذکور در خیابان اصلی و کوچه های منتهی به مسجد با نصب تابلو و نام مسجد،مردم برای یافتن این مکان معنوی دچار مشکل نشوند.اگر این تابلوها در سراسر ایران یکنواخت باشد،چشم مردم به آن عادت کرده و سریعتر مساجد را می یابند.
8-اطاق کار
از آنجا که مسجد محل فعالیت های فرهنگی روحانیون می باشد و گاهی مردم برای مشاوره و مسائلی از این قبیل به آن مراجعه می کنند.بهتر است اطاقی برای فعالیت و مراجعات روحانیون در نظر گرفته شود.
اگر روحانیون حداقل روزانه 4 ساعت در اطاق کار خویش حضور داشته باشند ،میتوانند نقش  بسزایی در  مسائل  مختلف  اجتماعی و اعتقادی مردم داشته باشند.

9-کتابخانه
یکی از عواملی که  می تواند در هدایت جوانان موثر باشد،کتب مذهبی است.اگر کتابخانه ای مذهبی و کاملا کنترل شده در مسجد وجود داشته باشد با گذر زمان عده ای از نوجوانان و جوانان را به مسجد جذب و هدایت میکند.
از این رو بهتر است مکانی برای کتابخانه و کامپیوتر در کنار مسجد ساخته شود.
10-قرض الحسنه
یکی از مجموعه های که امروزه در کنار مساجد به خدمتی صادقانه اشتغال دارد،قرض الحسنه می باشد.از این رو در مجموعه ساختمان مربوط به مسجد  بهتر است بخشی بدین منظور ساخته شود.