اعراب :
فتصبح الارض : رفع فعل بخاطر آن است كه جواب استفهام نيست . بلكه منظور خبر است .
نظير قول شاعر : ا لم تس‌کل الربع القديم فينطق و هل يخبرنك اليوم بيداء سملق
آيا از خانه و كاشانه كهن سوال نكردي كه نطق كند ؟ و آيا امروز بيابان هموار ترا خبر خواهد داد ؟
تفسير عمومي آيات 71 تا 75 سوره حج
جلد 17 صفحه 21 سطر 14
لغت :
سطوة : ترساندن .
جلد 17 صفحه 24 سطر 12
اعراب :
حق جهاده : مفعول مطلق نوعي .
من حرج : حرف جر زاده است .
ملة ابيكم : منصوب به اضمار فعل . يعني : اتبعوا ملة . . . يا به اضمار ” عليكم ” . تفسير عمومي آيات 12 تا 19 سوره مومنون
جلد 17 صفحه 35 سطر 15
اعراب :
في قرار : صفت نطفه علقه : حال از نطفه . همچنين ” مضغه ” و ” عظاما ”
لحما : مفعول دوم ” كسونا ”
خلقا : مفعول مطلق
من نخيل و اعناب : صفت براي ” جنات ” و همچنين ” لكم فيها فواكه كثيره ”
جلد 17 صفحه 35 سطر 12
لغت :
سلالة : خلاصه اي كه از چيزي گرفته شده باشد .
نطفه : آب قليل . گاهي هم به آب كثير گفته ميشود .
جلد 17 صفحه 48 سطر 16
اعراب :
ا يعدكم انكم اذا . . . انكم مخرجون : سيبويه گويد : ” ان ” دوم بدل است از ” ان ” اول و بعقيده برخي براي تاکيد است . يا اينكه در محل رفع است به ” اذا ” . اذا متم . . . : در محل رفع و خبر ” ان ”
تفسير عمومي آيات 62 تا 71 سوره مومنون
جلد 17 صفحه 62 سطر 16
لغت :
وسع : تواناي
تكليف : به مشقت انداختن . البته تكليف خداوند ، براي انسان فايده دارد .
غمر : پوشش ،
سختي جوار : فرياد زدن و كمك خواستن
نكوص : عقب رفتن
جلد 17 صفحه 62 سطر 22
اعراب :
وسعها : مفعول دوم ” نكلف ”
بالحق : اگر ” حق ” مصدر است ، حرف باء زاد است و اگر صفت است ، تقدير آن
” بالحكم الحق ” است . مفعول ” ينطق ” حذف شده .
هم لها عاملون : اين جمله در محل رفع و صفت ” اعمال ” است .
مستكبرين : حال
تنكصون : خبر ” كان ”
سامرا : اسم جمع و حال .
جلد 17 صفحه 67 سطر 11
لغت :
خراج : خرج ، هزينه زندگي .
استكانه : خضوع .
تفسير عمومي آيات 91 تا 100 سوره مومنون
جلد 17 صفحه 75 سطر 15
لغت :
همزه : به شدت راندن ، همزه شيطان ، راندن اوست مردم را به شدت بسوي گناهان . برزخ : فاصله ميان دو چيز .
جلد 17 صفحه 75 سطر 19
اعراب :
اذا لذهب : جواب است براي ” لو ” مقدر . ” اذا ” ميان ” لو ” و جوابش قرار گرفته و لغو است .
اما تريني : ” ان ” شرطيه و آمدن ” ما ” بخاطر تاکيد فعل است .
جواب شرط : ” فلا تجعلني ” هي احسن : صله براي ” التي ” .
ارجعون : خطاب جمع بخاطر اين است كه گاه خداوند در مورد خودش جمع بكار مي‌برد و منظور تعظيم است .
من ورائهم و الي يوم : هر دو متعلق بيك چيزند .
يوم يبعثون : مضاف و مضاف اليه . زيرا اسم زمان اضافه بفعل ميشود .
جلد 17 صفحه 82 سطر 18
لغت :
نفخ : دميدن شديد و رسيدن باد سموم بصورت .
كلوح : بازماندن دهان و پيدا شدن دندانها .
خسا : دور كردن .
جلد 17 صفحه 82 سطر 22
اعراب :
عامل در ” اذا ” و ” بينهم ” و ” يومذ ” خبر ” لا انساب ” است كه حذف شده .
تلفح وجوههم النار : در محل نصب و حال و عامل آن ” خالدون ” است .
تفسير عمومي آيات 111 تا 118 سوره مومنون
جلد 17 صفحه 88 سطر 12
اعراب :
كم : در محل نصب و ” عدد ” تميز و منصوب است .
قليلا : صفت مصدر محذوف
عبثا : حال يا مفعول له
لا اله الا هو : حال و بهتر است كه جمله مستانفه باشد
رب العرش : خبر مبتداي محذوف .
لا برهان له به : صفت براي ” الها ”
تفسير عمومي آيات 111 تا 118 سوره مومنون
جلد 17 صفحه 88 سطر 12
اعراب :
كم : در محل نصب و ” عدد ” تميز و منصوب است .
قليلا : صفت مصدر محذوف
عبثا : حال يا مفعول له
لا اله الا هو : حال و بهتر است كه جمله مستانفه باشد
رب العرش : خبر مبتداي محذوف .
لا برهان له به : صفت براي ” الها ”
تفسير عمومي آيات 1 تا 3 سوره نور
جلد 17 صفحه 94 سطر 1
لغت :
سورة : اين كلمه از سور بناء به معني ارتفاع بنا يا به معني قسمتي از بناست . بنابر اول ، به بخشي از قرآن سوره گفته شده ، بخاطر ارتفاع آن در نفوس و بنابر دوم سوره گفته شده ، بخاطر اينكه قسمتي از قرآن است . برخي گويند : سوره منزلت و مقام شريف و عالي است .
نابغه گويد : ا لم تر ان الله اعطاك سورة تري كل ملك دونها يتذبذب
لانك شمس و الملوك كواكب اذا طلعت لم يبد منهن كوكب
آيا نمي‌بيني كه خداوند ترا منزلتي داده است كه هر پادشاهي در برابر آن بحيرت مي‌افتد ؟ علت اين است كه تو خورشيدي و شاهان ديگر ستارگانند . هرگاه خورشيد طلوع كند ، ستاره اي در آسمان ظاهر نميماند .
فرض : ايجاب . فرق ميان فرض و وجوب اين است كه در وجوب ، واجب كننده لازم نيست . اما در فرض ، واجب كننده لازم است .
جلد : زدن تازيانه .
رافه : مهرباني و دلسوزي .
تفسير عمومي آيات 4 تا 5 سوره نور
جلد 17 صفحه 98 سطر 9
اعراب :
الذين يرمون : مرفوع و مبتدا
الذين تابوا : منصوب به استثناء اگر شهادت فاذف را پس از توبه قبول كنيم ، استثناء است از : ” لا تقبلوا لهم . . ” و اگر قبول نكنيم ، استثناء است از ” اولئک هم الفاسقون ”
جلد 17 صفحه 121 سطر 7
لغت :
استيناس : كسب علم و آشناي .
تفسير عمومي آيات 30 تا 31 سوره نور
جلد 17 صفحه 126 سطر 10
لغت :
غض : كم كردن صدا و ديد .
اربه : حاجت .
اعراب :
يغضوا : مجزوم و جواب شرط مقدر يا به تقدير لام امر . همچنين در ” يغضضن ” .
ما ظهر : در محل نصب و بدل از ” من زينتهن ” حرف ” من ” بيانيه و جار و مجرور در محل نصب و حال است .
جلد 17 صفحه 131 سطر 8
اعراب :
انكحوا : يكي از مفعولهاي اين فعل بقرينه مفعول اول حذف شده است .
منكم : در محل نصب و حال و همچنين ” من عبادكم و اماكم ” حرف ” من ” بيانيه است .
تفسير عمومي آيات 35 تا 38 سوره نور
جلد 17 صفحه 137 سطر 22
اعراب :
نور السماوات : خبر ” الله ” به معني ” ذو نور ” يا به معني ” منور ” و ” السماوات ” مفعول آن .
فيها مصباح : اين جمله در محل جر و صفت ” مشكاة ” است .
المصباح في زجاجة : در محل رفع و صفت ” مصباح ”
الزجاجة کانها كوكب دري : اين جمله در محل جر و صفت ” زجاجه ” است .
زيتونه : بدل از ” شجرة ” و بقيه صفت .
نور علي نور : خبر مبتداء محذوف
في بيوت : متعلق به محذوف و صفت ” مشكاة ”
بغير حساب : در محل نصب و صفت مفعول محذوف .
تفسير عمومي آيات 39 تا 40 سوره نور
جلد 17 صفحه 147 سطر 4
لغت :
سراب : تصويري است از آب كه هنگام نيمروز و در شدت گرما از دور بچشم مي‌رسد و انسان خيال ميكند آب جاري است .
قيعه : جمع ( قاع ) بيابان وسيع
لجة البحر : موج عظيم دريا كه همچون ديواري مانع از ديدن ساحل ميشود .
جلد 17 صفحه 151 سطر 4
اعراب :
صافات : حال از ” الطير ”
من السماء : ” من ” حرف ابتداء
من جبال : ” من ” براي تبعيض . بدل از ” من السماء ” و ” فيها ” متعلق به محذوف صفت ” جبال ”
من برد : ” من ” حرف جنس . متعلق به محذوف و صفت ” جبال ” و مفعول ” ينزل ” محذوف است .
علي بطنه : در محل نصب و حال و همچنين ” علي رجلين ” و ” علي اربع ” كلمه هاي
” من ” به معني ” ما ” است .
جلد 17 صفحه 150 سطر 15
لغت :
ازجاء : سوق دادن
ركام : متراكم
ودق : باران
خلال : جمع خلل ، فرجه ميان دو چيز
برد : تگرگ
سنا : درخشيدن
تفسير عمومي آيات 47 تا 52 سوره نور
جلد 17 صفحه 156 سطر 15
لغت :
اذعان : پذيرش سريع
حيف : ستم
فوز : بهره مند شدن از خير فراوان
جلد 17 صفحه 161 سطر 13
اعراب :
جهد ايمانهم : فعل محذوف و مصدر جانشين اسم فاعل و حال است .
طاعة معروفة : مبتداست و خبر آن حذف شده . يعني : افضل لكم .
يعبدونني : جمله مستانفه يا حال .
تفسير عمومي آيات 62 تا 64 سوره نور
جلد 17 صفحه 176 سطر 10
لغت :
تسلل : خارج شدن نهاني .
لواذ : مخالفت .
اعراب :
لواذا : حال .
يوم : منصوب و عطف بر ” الان ” محذوف . در ” يوم يرجعون ” از خطاب به غيبت رجوع شده است .
جلد 17 صفحه 182 سطر 13
اعراب :
اكتتبها : در محل نصب و حال از ” اساطير ” به اضمار ” قد ” و ” اساطير ” خبر مبتداء محذوف .
كيف : در محل نصب بنابر مصدريت يا حال .
تفسير عمومي آيات 11 تا 20 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 188 سطر 8
لغت :
سعير : آتش شعله ور
تغيظ : هيجان و جوشش
مقرنين : افرادي كه به بند كشيده شده‌اند
ثبور : هلاكت
بور : هلاك شدگان . جمع بائر
اعراب :
مكانا : ظرف براي ” القوا ”
مقرنين : حال
ثبورا : مفعول مطلق براي فعل محذوف
هنا لك : ظرف زمان يا ظرف مكان
كانت لهم جزاء و مصيرا : حال به تقدير ” قد ”
لهم فيها ما يشاْون : حال از ” المتقون ”
ما ارسلنا : مفعول آن محذوف .
اي رسلا انهم لياکلون الطعام : مستثني از ” رسلا ” يعني ” ما ارسلنا رسلا الا هم ياکلون” .
تفسير عمومي آيات 21 تا 30 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 194 سطر 17
لغت :
رجاء : اميدواري .
لقاء : ديدار .
عتو : سركشي .
حجر : منع و در تنگنا قرار دادن . به حرام ” حجر ” گفته شده ، بخاطر اينكه انسان محدود ميشود .
هباء : غبار كه قابل گرفتن نيست .
فلان : كنايه از مرد و ” فلانه ” كنايه از زن و چون بحيوان گفته شود ، الف ولام بر سرش درآيد .
اعراب :
يوم يرون الملاكة : عامل ” يوم ” معني ” لا بشري يومذ للمجرمين ” زيرا دلالت بر ” يحزنون ” دارد .
” يومئذ ” تاکيد يوم . . .حجرا : مفعول دوم براي فعل مقدر . يعني ” جعل الله عليكم الجنة حجرا محجورا ” .
يومئذ خير : عامل ” يومئذ ” كلمه ” خير ” است .
يوم تشقق : عامل ” يوم ” محذوف است . الملك يومئذ : كلمه ” يومئذ ” متعلق به ” الملك ” است و ” الحق ” صفت ” الملك ” است . و ” للرحمان ” خبر ” الملك ” است .
يوم يعض : كلمه ” يوم ” منصوب به فعل محذوف يا عطف به ما قبل است .
يقول : حال .
يا ليتني : منادي محذوف است . يعني ” يا صاحبي ” .
يا ويلتي : منادي مضاف به ياء متكلم بوده است .
تفسير عمومي آيات 31 تا 40 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 202 سطر 17
لغت :
عدو : دشمن كينه توز .
ترتيل : بيان كردن با استواري و فاصله
تدمير : هلاك كردن
رس : چاهي كه سنگ چيني نشده باشد .
تتبير : هلاك كردن
اعراب :
هاديا و نصيرا : حال يا تميز
جملة : حال
احسن : مجرور و عطف بر ” الحق ”
علي وجوههم : در محل نصب و حال
و عادا و ثمود . . . : عطف بر ” جعلناهم ” يا بر ” اعتدنا ”
مطر السوء : مفعول مطلق
تفسير عمومي آيات 41 تا 50 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 208 سطر 17
لغت :
قبض : جمع كردن
يسير : آسان
سبات : استراحت
نشر : پراكندن .
اناسي : جمع انسان ( ياء عوض از نون است ) اناسين هم گفته اند . ممكن است جمع
” انسي ” باشد . مثل كرسي و كراسي .
اعراب :
ا هذا الذي بعث الله رسولا : عاد موصول محذوف است . ” رسولا ” حال است .
ان كاد : مخففه از ” ان ” تقدير ضميرشان . لام در ” ليضلنا ” تاکيد است .
كيف مد الظل : ” كيف ” حال از ضمير ” مد ” يا منصوب بنابر مصدريت .
الم تر : رويت قلبي است يا رويت به چشم .
بشرا : حال از ” الرياح ” .
مما خلقنا : در محل نصب و حال .
تفسير عمومي آيات 51 تا 60 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 215 سطر 6
اعراب :
هذا عذب فرات : مبتداء و خبر در محل نصب و حال و همچنين ” ملح اجاج ” ،
ذو الحال ” احد البحرين ” است .
مبشرا و نذيرا : حال .
من شاء : مستثني است و مستثني منه ” كم ” است .
ان يتخذ : در محل نصب و مفعول ” شاء ” .
الذي لا يموت : در محل جر يا نصب .
الرحمان : مبتداء ( خبر آن فاس‌کل ) يا خبر مبتداء محذوف يا بدل از ضمير ” استوي ” يا فاعل ” استوي ” .
لغت :
مرج : خلط
عذب :گوارا
فرات : گوارا ترين آب
ملح اجاج : شوری زياد
نصب :خويشاوندی
صهر : دامادی
تفسير عمومي آيات 61 تا 70 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 220 سطر 17
لغت :
خلفة : جانشين
هون : سكينه و وقار
غرام : شديدترين عذاب كه جدا نشود .
اعراب :
الذين يمشون : خبر براي ” عباد ” ممكن است خبر آن ” اولئک يجزون الغرفة ” باشد . در اين صورت ” الذين يمشون ” صفت است .
هونا : حال .
سلاما : مفعول مطلق فعل محذوف .
مستقرا و مقاما : تميز . مخصوص به ذم حذف شده است .
تفسير عمومي آيات 71 تا 77 سوره فرقان
جلد 17 صفحه 228 سطر 12
لغت :
قره : قرار و آرامش و خنكي چشم در وقت شادي .