دعای روز دوم ماه مبارک رمضان
اَللّهُمَّ قَـرِّبْنِي فِيهِ إِلي مَرْضَاتِكَ وَجَنِّبْنِي فِيهِ مِنْ سَخَطِكَ و نَقِمَاتِكَخـدايـا مـرا در اين روز به رضـا و خشـنوديت، نزديك ساز و از خشـم و غضبت، دور سازوَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِقِرائَةِ اَيَاتِكَ بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ.و براي قرائت آيات قـرآنت موفق گردان، به حق رحمتت، اي مـهربانترين مـهربانان.در دعاي امروز از خداي متعال درخواست ميكنيم كه خدايا مرا در اين روز به رضا و خشنوديت نزديك ساز، در توضيح اين موضوع بايد گفت:آدمي در گذر زندگي، با يك سلسله از رويدادها و حوادث گوناگون روبروست، در اين ميان هر انسان مؤمني بايد نسبت به اموري كه از حيطه قدرت انسان خارج است، تسليم و راضي باشد، تا با حفظ آرامش روحي بتواند، مشكلات را حل كرده و رنجها و سختيها را تحمل كند.كساني كه نور ايمان قلبشان را روشن كرده، در برابر حوادث روزگار دل به خدا داده و در درگاه او سر تعظيم فرود، ميآورند.مواحّدان، آغاز و پايان كارشان را در دست قدرت الهي ميبينند و تمام امور را متعلق به اراده او ميدانند، از اين رو هر غم و اندوه و يا سرور و خوشحالي را، از ناحيه حق تعالي به حساب آورده، تن به قضاي وي ميدهند.در مفردات راغب ميخوانيم »رضاي بنده از خدا، اين است كه آنچه از قضاي الهي ميگذرد، ناخوش نداشته باشد و رضاي خدا از بنده، به اين است كه: بنده فرمان او را بكار گيرد و از اموري كه نهي كرده، اجتناب ورزد. «1از علي عليهالسّلام، روايت شده كه فرمود: »اِنَّكُم اِنْ رَضِيتُمْ بِالْقَضَاءِ طَابَتْ عَيْشَتُكُمْ و فُزْتُمْ بِالْغِنَاءِ« بدرستي كه شما اگر به تقدير الهي خشنود باشيد، زندگيتان نيكو گشته و به توانگري دست يابيد و پيروز شويد.2همچنين فرمود: خشنودي به قضا و قدر الهي، مصيبتهاي بزرگ را آسان ميكند.3
قرائت قرآن
در يكي ديگر از فقرات دعاي شريف امروز، از خداوند متعال درخواست توفيق بر قرائت قرآن، در ماه مبارك رمضان است، كه از ذات مقدسش درخواست ميكنيم »وَ وَفِّقْنِي فِيهِ لِقِرَائَةِ َايَاتِكَ« پروردگارا مرا براي قرائت قرآن، موفق گردان.تلاوت قرآن براي انسان اثرات سازنده و مثبتي دارد، ولي صرف قرائت، منظور نيست و اين درخواست هم، توفيق خواستن بر يك قرائت بيروح و بدون درك معاني و مفاهيم قرآن، نميباشد، زيرا تلاوت قرآن، بايد توأم با درك معاني و مفاهيم والاي قرآن باشد تا ما، پس از تفهيم و درك، آن را بكار بنديم و به آن عمل نمائيم، چون ثمره و نتيجهاي كه از تلاوت قرآن بايد به دست آيد، عمل به فرامين و دستورات آن است تا از اين طريق وجود آدمي به نور قرآن، منور شود و سرشار از فيوضات معنوي آن گردد، ولي در عين حال براي قرائت نيز فضيلتهائي ذكر شده كه به بيان بعضي از روايات در اين زمينه، ميپردازيم.از اميرالمؤمنين علي عليهالسّلام روايت شده كه فرمود: »خانهاي كه در آن قرآن خوانده شود و ياد خدا گردد، بركتش زياد شود و فرشتهها در آن حاضر شوند و شياطين آن را ترك كنند و براي اهل آسمان بدرخشد، چنانچه ستارگان براي اهل زمين ميدرخشند. «4از رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلّم نقل شده كه فرمود: »مَنْ تَلَي فِيهِ َايَةً مِنَ الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ مِثْلُ اَجْرَ مِنْ خَتَمَ الْقُرْانَ فِي غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ«5 كسي كه در اين ماه يك آيه از قرآن را تلاوت كند، ثوابش، برابر يك ختم قرآن است، كه در غير ماه رمضان، تلاوت نمايد.خداي متعال، در توصيف كساني كه به تلاوت قرآن ميپردازند، ميفرمايد: »اِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللهِ وَ اَقَامُوا الصَّلَوةَ وَ اَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَ عَلَانِيةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ«6 و آنها كه كتاب خدا را، تلاوت كرده و نماز بپا ميدارند و از آنچه خدا روزيشان فرموده، پنهان و آشكار به فقيران انفاق ميكنند و از لطف خدا اميد تجارتي دارند، كه هرگز زيان و زوال نخواهد يافت، بلكه سود ابدي در بهشت خواهند داشت.از رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلّم نقل شده كه فرمود: »عَلَيْكَ بِقَرَائَةِ الْقُرانِ فَأِنَّ قِرَائَتَهُ كَفَّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَ سِتْرٌ فِي النَّارِ وَ اَمَانٌ مِنَ اْلعَذَابِ«7 بر تو باد به قرائت قرآن، همانا قرائت قرآن، كفاره گناهان و پوشنده آتش جهنم و امان نامه عذاب الهي است.
حق تلاوت را اداء كنيد
با توجه به مقام والاي قرآن كريم ما بايد هنگام تلاوت قرآن حق آن را اداء كنيم »الَّذِينَ ءَاتَيْنَاهُمْ يَتْلُونَهُ حقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤمِنُونَ بِهِ …«8 از امام صادق عليهالسّلام، از حق تلاوتي كه در قرآن فرموده، سؤال شد، حضرت در پاسخ فرمود: »فِي قَولِهِ تَعَالَي: يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ، يُرَتِّلُونَ ايَاتِهِ وَ يَتَفهَّمُونَ مَعَانِيهِ وَ يَعْمَلُونَ بِاَحْكَامِهِ وَ يَرْجُونَ وَعْدَهُ وَ يَخْشَوْنَ عَذَابَهُ وَ يتَمثَّلُونَ قَصَصَهُ وَ يَعْتَبِرُونَ اَمْثالَهُ وَ يَأتُونَ اَوَامِرَهُ وَ يَجْتَنِبُونَ نَوَاهِيهِ«9 در بيان خداوند متعال كه فرمود: تلاوت ميكنند قرآن را، آنچنانكه سزاوار است، منظور اين است كه، آياتش را شمرده شمرده قرائت كرده و معاني آن را ميفهمند و در واقع براي فهم دقيق آيات، تفكر و تدبر ميكنند و احكامش را عمل مينمايند و به وعدههايش اميدوارند و از عذاب وعده داده شده در آن، خوف و خشيت دارند و از داستانهاي آن درس گرفته و از امثال آن عبرت ميگيرند و اوامرش را اطاعت ميكنند و از آنچه كه نهي فرموده، پرهيز و دوري مينمايند.
هدف و انگيزه از تلاوت قرآن
امام خميني قدساللهنفسهالزكيّةالشريف، هدف و انگيزه از تلاوت را چنين بيان ميفرمايد: »انگيزه تلاوت قرآن بر بشر اين است كه تزكيه پيدا كند و نفوس مصفا بشوند از اين ظلمات كه در آنها موجود است، تا اينكه بعد از اينكه مصفا شدند، ارواح و اذهان آنها قابل اين بشود كه كتاب و حكمت را بفهمند.كساني كه بخواهند قرآن را بفهمند و محتواي قرآن را نه بصورت نازل كوچكش را، محتواي قرآن را بفهمند و طوري باشد كه هرچه قرائت كنند بالا روند و هرچه قرائت كنند به مبدأ نور و مبدأ اعلي نزديك شوند، اين نميشود، الاّ اينكه اين حجابها را تا بتواني اين نور را آنطور كه هست و انسان لايق است، براي ادراك او، ادراك كند، پس يكي از انگيزهها اين است كه تعليم بشود كتاب، بعد از تزكيه و تعليم بشود حكمت، بعد از تزكيه.« 10
اثرات تلاوت قرآن
از عواملي كه در تلاش و شور و شوق آدمي براي انجام هر كاري و هر امري مؤثر است، اميد به نتيجه پرثمر و منفعت آن ميباشد و تلاوت قرآن يكي از ابزار و عواملي است كه در انسان اميد را زنده و تقويت ميكند، تلاوتي كه توأم با ترتيل و همراه با تدبر و تفكر باشد، اين اثر عظيم را در بردارد كه به تجارتي پرسود با خداي متعال كه هرگز زياني در آن نخواهد بود دست مييابند، البته اين اثرات بر تلاوت كساني مترتب است كه به فرموده امام علي عليهالسّلام: »در شب همواره بر پا ايستادهاند و قرآن را شمرده شمرده و با تدبر تلاوت ميكنند و با آن جان خويش را محزون ميسازند و داروي درد خود را از آن ميگيرند، هرگاه به آيهاي برسند، كه در آن تشويق باشد، با علاقه فراوان به آن روي ميآورند و روح و جانشان با شوق بسيار در آن خيره شده و آن را همواره نصب العين خود قرار ميدهند، و هرگاه به آيهاي برخورد كنند كه در آن بيم باشد، گوشهاي دل خويشتن را براي شنيدن آن باز ميكنند و صداي ناله و بهم خوردن زبانه هاي آتش، با آن وضع مهيبش، در درون گوششان طنين انداز است. «11پس »مطلوب در قرائت قرآن كريم آن است كه در قلوب صورت آن نقش بندد و اوامر و نواحي آن تأثير كند و دعوات آن جايگزين بشود و اين مطلوب حاصل نشود مگر اينكه، آداب قرائت ملحوظ شود، آدابي كه در شريعت منظور شده است كه اعظم و عمده آنها تفكر و تدبر و اعتبار به آيات آن است. «12
مهمترين زمان براي تلاوت قرآن
خداوند متعال پيامبرش را امر ميكند كه: »قُمِ الْلَيْلَ اِلَّا قَلِيلاً نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلاً اَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلاً اِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلاً ثَقِيلاً«13 شب را به اطاعت خدا و نماز برخيز مگر كمي، كه نصف يا كمتر از نصف باشد به استراحت بپرداز، يا چيزي بر نصف بيفزا و به تلاوت آيات قرآن با توجه كامل مشغول باش، ما به وحي خود، كلام بسيار سنگيني را به تو القاء ميكنيم.اين آيات رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلّم را امر ميكند به اينكه نماز شب بخواند تا به اين وسيله آماده و مستعد گرفتن مسئوليتي سنگين گردد، كه به او محوّل شد، و آن قرآني است كه بر او وحي ميشود.نماز شب و تلاوت قرآن راهي است كه هر انسان مؤمني، با خشوع و صفاي باطن در دل شب به آن روي آورد، ميتواند به موقعيتي والا دست يابد و ميزان و مقدار اين تلاوت بستگي به ظرفيت وجودي شخص دارد، مسلماً هرچه بيشتر به تلاوت بپردازد، اثر اين تلاوت در روح و روان او آشكارتر ميگردد.همانگونه كه فرمود: »فَأقْرَؤُا مَا تَيَسّرَ مِنَ الْقُرَانِ … فَأقْرَؤُا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ«14 در اين آيات، تلاوت قرآن، چه حداكثر و چه حداقل آن، يعني آنچه براي فرد مقدور است مورد تأكيد قرار گرفته است.در تفسير مجمع البيان ذيل اين آيه از حضرت رضا عليهالسّلام روايت شده كه حضرت فرمودند: حداقل چيزي كه در قرائت براي شما ميسر است، خشوع و صفاي باطن است.
آداب قرائت قرآن
توفيقي كه براي تلاوت قرآن از خداوند درخواست شده »وَفِّقْنِي فِيهِ لقِرَائَةِ َايَاتِكَ« يقيناً تلاوت همراه با آداب ظاهري و باطني آن بوده است و در اينجا به بعضي از اين آداب اشاره ميشود.
ترتيل
ترتيل در قرائت عبارت است از حد توسط بين سرعت و تعجيل در آن و تأني و تغوّر مفرط كه كلمات از هم متفرق و منتشر گردد كه همان شمرده شمرده و روشن و تلاوت با صوت نيكوست »وَ رَتِّلِ الْقُرَانَ تَرْتِيلاً«15 و »رَتَّلْنَاهُ تَرْتِيلاً«16 در مفردات راغب آمده: »التَّرْتِيل« اداي كلمات از دهان، به آساني و استواري و محكمي است.
استعاذه
هنگام تلاوت قرآن قاري بايد از شر شيطان به خدا پناه ببرد و مناسب است انسان به هنگام شروع تلاوت، استعاذه نمايد، چنانكه خداي متعال ميفرمايد: »فَاِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ«17
تدبّر
منظور از تدبّر، تأمّل در يك آيه، بعد از آيهاي ديگر است، زيرا خداوند ميفرمايد: »كِتَابٌ اَنْزَلْنَاهُ اِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُو َايَاتِهِ وَ لِيَتَذَكَّرَ أُولُوالْاَلْبَابِ«18 قرآن كتابي است مبارك، كه بر رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلّم نازل شده، تا در آن انديشه كنند و خردمندان از آيات آن پند گيرند.
شنيدن قرآن
يكي ديگر از آداب قرائت، براي كساني كه در محضر قاري قرآن حاضرند، گوش فرا دادن به آيات قرآن است »وَ اِذَا قُرِئ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ«19 چون قرآن خوانده شود، به آن گوش فرا دهيد و خاموش باشيد شايد مشمول رحمت خدا شويد.
»چو قرآن بخوانند ديگر خموش به آيات قرآن فرادار گوش«
در آخرين جمله از دعاي امروز ميخوانيم »بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ« به حق رحمتت، اي مهربانترين مهربانان.
مفهوم رحمت
»اَلرَّحْمَنُ الرَّحِيم« دو اسماند كه از رحمت گرفته شده و براي مبالغه بكار رفتهاند و در رحمن مبالغه بيشتري است و علت تقدم كلمه »اَلرَّحْمَنُ« بر »اَلرَّحِيمُ« اين است كه چون رحمن فقط به خدا گفته ميشود برخلاف رحيم كه به غير خدا نيز گفتنش صحيح است.ابوسعيد خدري از رسول خدا صلياللهعليهوآلهوسلّم روايت كرده كه آن حضرت فرمود: عيسي بن مريم عليهماالسّلام گفت خدا رحمن در دنيا و رحيم در آخرت است. و بعضي گفتهاند »رحمن« يعني مهربان به همه مردم اعم از مؤمن و كافر و »رحِيم« يعني مهربان بخصوص مؤمنين در آخرت است.فراگرفتن رحمت رحمانيه حق همه مردم را، خواه مؤمن و صالح باشند يا كافر و فاسق، به اين است كه آنان را آفريد و از نعمت حيات و زندگي بهرهمندشان نمود و به آنان روزي ميدهد و شمول رحمت رحيميه بخصوص مؤمنان، به اين است كه در دنيا به آنها توفيق نيكوكاري داد و آنان در آخرت مورد تكريم و آمرزش او قرار گرفته و وارد بهشت ميشوند.20بنابراين ما هم در اين روز به رحمت رحمانيه و رحمت رحيميه خداوند روي آوردهايم و او را با اين اوصاف ميخوانيم، تا به لطف و كرمش، آنچه را كه از او درخواست نموديم به ما تفضّل و به حال ما و درماندگي و بيچارگي ما ترحم نمايد.