امانت و امانتداری از موضوعاتی است که در فرهنگ دینی بسیار مورد تاکید است؛ در قرآن کریم در آیات متعددی به رعایت امانت توصیه شده است؛ از جمله در سوره نساء آیه 58 :«ان الله یامرکم ان تودوا الامانت الی اهلها » (خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به اهلش برگردانید.)
پیامبران امین پروردگار
پیامبران که رهبران جامعه دینی هستند و در همه ابعاد، پیوسته باید الگوی زیبا و کامل زندگی و معونیت باشند در قرآن کریم به عنوان امانتداران و انسان‌های امین معرفی شده‌اند. در سوره‌های دخان آیه 17، شعراء آیه 106، 125، 142، 162، 178 نام برخی از پیامبران همانند حضرت موسی، نوح، هود، صالح، شعیب ، لوط به عنوان فرستادگان امین پروردگار ذکر شده است.
وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءَهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ ﴿١٧﴾ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّـهِ ۖ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿الدخان/١٨﴾ما پیش از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغشان آمد،(و به آنان گفت: امور) بندگان خدا را به من واگذارید که من فرستاده امینی برای شما هستم!
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿١٠٦﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿الشعراء/١٠٧﴾هنگامی که برادرشان نوح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!مسلّماً من برای شما پیامبری امین هستم!
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿١٢٤﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿١٢٥/الشعراء﴾هنگامی که برادرشان هود گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!مسلماً من برای شما پیامبری امین هستم
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿١٤٢﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿الشعراء/١٤٣﴾هنگامی که صالح به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!من برای شما پیامبری امین هستم!
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿١٦١﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿١٦٢/الشعراء﴾هنگامی که برادرشان لوط به آنان گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!من برای شما پیامبری امین هستم!
إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَيْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ ﴿١٧٧﴾ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ ﴿١٧٨/الشعراء ﴾هنگامی که شعیب به آنها گفت: «آیا تقوا پیشه نمی‌کنید؟!مسلّماً من برای شما پیامبری امین هستم!
امانتداری در اسلام
همه ادیان مقدس الهی، خصوصاً اسلام در تقویت این صفت نیک توصیه های فراوان کرده اند.
قرآن مجید می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها» (نساء؛58) همانا خداوند به شما فرمان می دهد که امانت ها را به اهل آن بدهید.
در آیه هشتم از سوره مؤمنون نیز امانتداری و رعایت امانت از صفات و خصلت‌های انسان‌های باایمان معرفی شده است:«والذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون»
حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «ان الله عزوجل لم یبعث نبیاً الا بصدق الحدیث و اداء الامانة الی البر و الفاجر»
خداوند هیچ پیامبری را بر نیانگیخته، جز به راستگویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار.
حضرت باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: «ثلاث لم یجعل الله عزوجل لاحد فیهن رخصة: اداء الامانة الی البر و الفاجر…» خداوند اجازه ترک سه چیز را به هیچ کس نداده: یکی رد امانت (به صاحبش) می باشد چه نیکوکار باشد چه بدکار… .
پیامبر اسلام، قبل و بعد از بعثت به «محمّد امین» معروف بود و مردم اشیای گرانبهای خود را نزد آن حضرت به امانت می سپردند. حتی در شب هجرت (لیلة المبیت) که رسول خدا مخفیانه از مکه خارج شد، امانتهای مردم را که اغلب از کفار بودند، نزد «امّ ایمن» نهاد و به امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ فرمود که در موقع مناسب به صاحبانش برگرداند.
امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ فرمود: سوگند می خورم که لحظه ای قبل از وفات پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ سه بار از او شنیدم که فرمود:«یا اباالحسن اد الامانة الی البر و الفاجر فیما قل و جل حتی فی الخیط و المخیط» ای علی! امانت را به نیکوکار و بد کار پس بده، کم باشد یا زیاد، حتّی نخ و سوزن.
همچنین آن حضرت در یکی از وصیتهایش فرمود:«ادّوا الامانات ولو الی قتلة الانبیاء» امانتها را رد کنید، گرچه به قاتلان پیامبران باشد.
مطالبی که بیان شد، اهمیت بسیار زیاد امانتداری را می رساند که ضامن قوام و بقای روابط اجتماعی بر پایه اعتماد عمومی است.
ابوحمزه ثمالی می گوید: از امام سجاد ـ علیه السلام ـ شنیدم که به شیعیان می فرمود: بر شما باید به ادای امانت، به خدا سوگند اگر قاتل پدرم حسین بن علی ـ علیه السلام ـ شمشیری را که با آن پدرم را به قتل رسانده، نزد من امانت گذارد به او بر می گردانم.
امانتداری، نشانه مسلمانی
خداوند سبحان در قرآن رعایت امانت را یکی از صفات مؤمنان دانسته و می فرماید: «وَ الَّذِینَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ» مؤمنان کسانی هستند که امانتها و پیمان خویش را رعایت می کنند.
امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ فرمود:«راس الاسلام الامانة» سر اسلام، امانتداری است.
و نیز فرمود: «اذا احب عبدا حبب الیه الامانة» وقتی خدا بنده ای را دوست بدارد، امانتداری را محبوب او می گرداند.
امانتداری، رحمت اجتماعی
امانتداری اگر در جامعه گسترش یابد، سایه رحمت «دیگر دوستی را» بر سر مردم می گستراند و پیوند میان افراد اجتماع را محکمتر می کند.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمود: «لا تزال امتی بخیر مالم یتخاونوا و ادوا الامانة» امت من همیشه در خیر و سلامت است تا زمانی که به یکدیگر خیانت نورزند و ادای امانت کنند.
امام کاظم ـ علیه السلام ـ فرمود: «انّ اهل الارض لمرحومون ما تحابّوا ادّوا الامانات و عملوا بالحقّ» تا وقتی که زمینیان به یکدیگر محبت کنند و امانت دار باشند و به حق عمل نمایند مورد رحمتند.
امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «استعمال الامانة یزید فی الرّزق» به کارگیری امانت، روزی را زیاد می کند.
خیانت در امانت
در اسلام به همان اندازه که امانتداری، شریف و ارجمند است، خیانت در امانت، نکوهیده و زشت است و در ردیف گناهان کبیره جا گرفته است.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرموده است: «لیس منا من خان مسلماً فی اهله و ماله» آنکه به ناموس و مال مسلمانی خیانت کند، از ما نیست.
امیر مؤمنان علی ـ علیه السلام ـ فرمود:«شر الناس من لا یعتقد الامانة و لا یجتنب الخیانة» بدترین مردم کسی است که به امانت معتقد نباشد و از خیانت پرهیز نکند.
منابع :
قرآن کریم؛
بحارالانوار، ج 75، ص 92، ح 3 از خصال و ح 12 از امالی شیخ صدوق؛
اصول کافی، ج 3، ص 162، ح 1