ویژگیهای انسان شایسته (7)

ویژگیهای انسان شایسته (7)

7. پرهیز از تجملات و دنیاگرایی

تبیین

پرهیز از تجملات و دنیا گرایی یعنی قانع شدن به قدر کفاف از زندگی و دوری جستن از رفاه‌زدگی وخوشگذرانی و وابستگی به مظاهر مادّی. و منظور از دنیایی که در روایات و اخبار از آن مذمت شده است و اهل بیت علیهم الصّلاة والسلام پرهیز از آن را به ما توصیه فرموده‌اند دنیایی است که انسان را از اطاعت خداوند و دوستی او و تحصیل آخرت باز می‌دارد.(1)

 

 

مستندات

الف – آیات

1. مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ  أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ.(هود: 15-16)

کسانی که زندگی دنیا و زیور آن را بخواهند [جزای] کارهایشان را در آنجا به طور کامل به آنان می‌دهیم و به آنان در آنجا کم داده نخواهد شد. اینان کسانی‌اند که در آخرت جز آتش برای آنها نخواهد بود و آنچه در آنجا کرده‌اند به هدر رفته، و آنچه انجام می‌داده‌اند باطل گردیده است.

2. الَّذِی جَمَعَ مَالاً وَعَدَّدَهُ. (همزه: 2)

همان که مالی گرد آورد و شماره‌اش کرد.

3. وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ. (عنکبوت: 64)

این زندگی دنیا جز سرگرمی و بازیچه نیست و زندگی حقیقی همانا [در] سرای آخرت است اگر می‌دانستند!

ب – روایات

1. امام صادق (علیه‌السلام):

رَأسُ کُلِّ خَطیئَةِ حُبُّ الدُّنْیا.[2]

دوستی دنیا سر هر خطا و گناه است.

2. و نیز :

مَنْ أصْبَحَ وَ أمْسَی وَالدُّنْیا اَکْبَرُ هَمِّهِ، جَعَلَ اللهُ الْفَقْرَ بَیْنَ عَیْنَیْهِ وَ شَتَّتَ اَمْرَهُ وَلَمْ یَنَلْ مِنَ الدُّنْیا اِلَا ما قُسِمَ لَهُ.[3]

هرکس که صبح کند و شام کند (شب و روز بر او بگذرد) در حالی که دنیا بزرگ‌ترین هم او باشد خدای متعال فقر را بین دو چشمش قرار می‌دهد و کار او را درهم کند و به دنیا نمی‌رسد مگر مقداری که برای او مقدر شده است.

3. همچنین :

اِذا اَرادَ اللهُ بِعَبْدٍ خَیْراً زَهَّدَهُ فِی الدُّنیا.[4]

چون خدا خیر بنده‌ای را بخواهد او را نسبت به دنیا بی‌رغبت نماید.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره):

1. اگر بخواهید بی‌خوف و هراس در مقابل باطل بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلا‌ح‌های پیشرفته آنان و شیاطین و توطئه‌های آن‌ها در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید… مردان بزرگ که خدمت‌های بزرگ برای ملت‌های خود کرده‌اند، اکثر ساده‌زیست و بی‌علاقه به زخارف دنیا بوده‌اند.[5]

2. بکوشید اگر علقه ارتباط و محبتی به دنیا دارید قطع نمایید. این دنیا با تمام زرق و برق ظاهری‌اش ناچیزتر از آن است که قابل محبت باشد.[6]

مقام معظم رهبری :

1. تجمل و رفاه‌زدگی و عشرت طلبی – که بحمدالله ساحت سپاه از‌آن دور است – به هیچ بهانه در این مجموعه پاک نهاد نباید نفوذ کند و وسوسه‌ها نباید عزم شما مردان حق طلب را متزلزل سازد.[7]

2. دلی که دنبال تجملات و زخارف دنیاست، دیگر دل نیست؛ دکان زرگری است.[8]

 28. ساده زیستی

تبیین

ساده‌زیستی یعنی به مظاهر ضروری دنیا بسنده کردن و از زواید زندگی و تشریفات و تجملات دوری جستن و در حد نیاز و کفاف متعارف، مصرف و خرج کردن.

مستندات

الف – آیات

فَمَا أُوتِيتُم مِّن شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ. (شوروی: 36)

و آنچه به شما داده شده، برخورداری [و کالای] زندگی دنیاست، و آنچه پیش خداست برای کسانی که گرویده‌اند و به پروردگارشان اعتماد دارند بهتر و پایدارتر است.

وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى. (طه: 131)

به چیزی که اضافی از آنان را به آن بهره‌مند گردانده‌ایم چشم مدوز که تجمل زندگی دنیویی است تا سرانجام آنان را بدان بیازماییم، و روزی پروردگارت بهتر و پاینده‌تر است.

3. قُلْ مَتَاعُ الدَّنْيَا قَلِيلٌ وَالآخِرَةُ خَيْرٌ لِّمَنِ اتَّقَى وَلاَ تُظْلَمُونَ فَتِيلاً. (نساء: 77)

بگو: برخورداری از [این] دنیا اندک است و برای کسی که تقوا پیشه کرده، آخرت بهتر است و [در آنجا] به قدر نخ هسته خرمایی بر شما ستم نخواهد شد.

4. وَلاَ تَجْعَلْ يَدَكَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِكَ وَلاَ تَبْسُطْهَا كُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا. (اسراء: 29)

دستت را (از روی تنگ نظری) به گردنت زنجیر نکن و آن را یکباره نگشا که سرزنش شده و درمانده خواهی شد.

ب – روایات

1. حضرت علی (علیه‌السلام) دربارة خبّاب بن ارت یکی از یاران پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:

يَرْحَمُ اللَّهُ خَبَّابَ بْنَ الْأَرَتِّ فَلَقَدْ أَسْلَمَ رَاغِباً وَ هَاجَرَ طَائِفاً وَ قَنِعَ بِالْكَفَافِ وَ رَضِيَ عَنِ اللَّهِ وَ عَاشَ مُجَاهِداً.[9]

خداوند رحمت کند خّباب بن ارت را که از روی میل و رغبت اسلام آورد و به قصد طاعت هجرت کرد و به زندگی ساده قناعت نمود و از خدا خشنود بود و در تمام دوران زندگی خود جهاد کرد.

2. و همان حضرت (علیه‌السلام) ساده‌زیستی را از صفات تقوا پیشگان می‌داند و می‌فرماید:

تَرَاهُ قَریباً اَمَلُهُ قَلِیلاً زَلَلُهُ خاشعاً قَلْبُهُ قَانِعَة نَفْسُهُ، مَنْزُوراً أکْلُهُ، سَهْلاً أمْرُهُ.[10]

انسان تقوا پیشه را می‌بینی در حالی که آرزویش نزدیک، لغزشش اندک، قلبش خاشع، نفسش قانع، خوراکش ناچیز، و زندگیش ساده و بی‌تکلف است.

3. و نیز در وصف نبی‌اکرم (ص) می‌فرماید:

… قَضِمَ الدُّنْیظا قَضْماً وَلَمْ یُعْرِهَا طَرَفاً، أهْضَمُ أهْلِ الدُّنْیَا کَشْحاً وَاخْمَصُهُمْ مِنَ الدُّنیا بَطْناً، عُرِضتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا فَأَبَی أنْ یَقْبَلَها.[11]

[پیامبر اسلام(ص)] خوردنش اندک و به قدر ضرورت بود، به این دنیا حتی به گوشه چشمی ننگریست، از همه مردم لاغرتر، و شکمش از همه کم‌غذاتر بود. دنیا بر او عرضه شد ولی از پذیرفتنش خودداری کرد.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره) :

… و یکی از امور مهم این است که روحانیون باید ساده زندگی کنند، آن چیزی که روحانیت را پیش برده تا حالا، و حفظ کرده است، این است که ساده زندگی کردند.[12]

مقام معظم رهبری :

پیوند حقیقی با مردم، مستلزم حضور در میان آنان و دور نشدن از سطح متوسط زندگی آنان است، ساده‌زیستی و پرهیز از اسراف و پرهیز از هزینه کردن بیت‌المال در امور شخصی و غیر ضروری، شرط لازم برای حفظ این پیوند است.[13]

* 68. داشتن وسیله نقلیه معمولی و ساده

تبیین

وسیله نقلیه و تهیه آن تنها در حدّ نیاز و به تناسب جایگاه اجتماعی، سیاسی و امنیتی است.

مستندات

الف – آیات

وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ. (نحل: 8)

و اسبان و استران و خران را برای آن آفریده است که سوارشان شوید و نیز زینت شما باشند. و خدا چیزهایی آفریده که شما نمی‌دانید.

ب – روایات

1. امام صادق (علیه‌السلام) :

أتَرَی اللهَ ائْتَمَنَ رَجُلاً عَلَی مَالَ خُوِّلَ لَهُ اَنْ یَشْتَرِیَ فَرَساً بعشرة آلاَفِ دِرْهَمٍ وَ یُجْزِیهِ فَرَسٌ بِعِشْرِینَ دِرْهماً.[14]

آیا چنین می‌پنداری که خداوند فردی را امین قرار داده بر مالی که به او اعطا فرموده تا او اسبی را به ده هزار درهم بخرد،در حالی که برای او اسبی به بیست درهم کافی است؟

2. و نیز:

مِنْ سَعَادَة الْمَرْءِ دَابَّةَ یَرْکَبُهَا فِی حَوَائِجِهِ وَ یَقْضِی عَلَیْهَا حُقُوقَ إِخْوَانِهِ.[15]

از خوشبختی مرد است که مرکبی برای برآوردن نیازهای خود و ادای حقوق برادران دینی داشته باشد.

ج – ر هنمودها

امام خمینی (قدس‌سره):

یک دسته‌ای که در معرض خطر هستند باید خودشان را حفظ کنند، ولی همین‌ها هم باید مواظب باشند که زاید بر میزان نباشد. شما گمان نکنید که اگر با چندین اتومبیل بیرون بیایید وجهه‌تان پیش مردم بزرگ می‌شود، آن چیزی که مردم به آن توجه دارند و موافق مذاق عامه است، اینکه زندگی شما ساده باشد، همان‌طوری که سران اسلام و پیغمبر اسلام و امیر‌المؤمنین و ائمه ما (علیهم‌السالم) زندگی‌شان ساده و عادی بود بلکه پایین تر از عادی.

مقام معظم رهبری :

مسأله تهذیب اخلاق، مسألة ساده‌زیستی، مسألة اعراض از زخارف دنیا را بایستی در حوزه‌های علمیه جدی گرفت. این طور نباشد که طلبه به خاطر خانه‌اش – که دو خیابان تا محل درس فاصله دارد – به فکر ماشین شخصی بیفتد. ماشین چیست؟ از اول، بنای کار طلبگی بر عسرت و بی‌اعتنایی به زخارف دنیوی بود؛ اما حالا فوراً به فکر بیفتیم که یک ماشین شخصی و یک خانه کذایی داشته باشیم! البته باید حداقل معیشتی وجود داشته باشد؛ طوری که انسان ذهنش مشغول آن چیزها نباشد و بتواند درسش را راحت بخواند و کار لازم و مورد توقع را انجام بدهد؛ اما این طور نباشد که طلبگی هم به چیزی مثل بقیة کارهای دیگری که بعضی می‌کنند – دنبال تجملات و دنبال زخارف و امثال آنها رفتن – تبدیل شود. این عیب خیلی بزرگی است که باید به شدت از آن جلوگیری شود.[16]

* 69. داشتن منزل مناسب

تبیین

داشتن منزل مناسب یعنی تهیه مسکن در حدّ نیاز و به مقتضای زمان و مکان و به تناسب شأن، شغل و محیط زندگی.

مستندات

الف – آیات

1. وَاللّهُ جَعَلَ لَكُم مِّن بُيُوتِكُمْ سَكَنًا وَجَعَلَ لَكُم مِّن جُلُودِ الأَنْعَامِ بُيُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا يَوْمَ ظَعْنِكُمْ وَيَوْمَ إِقَامَتِكُمْ.3 (نحل: 80)

خداوند خانه‌هایتان را جای آرامشتان قرار داد و از پوست چهارپایان برایتان خانه‌ها (خیمه‌ها) ساخت که هنگام سفر و روز اقامتتان، به آسانی آنها را جابه جا کنید.

2. وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ. فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ. وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ. (شعرا: 149-152)

و هنرمندانه (و شادمانه) [برای خود] از کوه‌ها خانه‌هایی می‌تراشید از خدا پروا کنید و فرمانم ببرید و فرمان اسرافکاران را پیروی نکنید، آنان که در زمین فساد می‌کنند و اصلاح نمی‌کنند.

ب- روایات

1. پیامبر اکرم (ص) :

اِنَّ لِکُلَّ بَناءٍ یُبْنی وَبالٌ عَلی صاحِبِه یَوْمَ الْقِیامَةِ اِلّا ما لابُدَّمِنْهُ.[17]

هر بنایی که ساخته شود برای صاحبش – در روز قیامت – وبالی خواهد بود، مگر ساختمانی باشد به اندازه نیاز.

2. امام صادق (علیه‌السلام) :

کُلُّ بِنَاءٍ لَیْسَ بِکَفَافٍ فَهُوَ وَبَالٌ عَلَی صَاحِبِهِ یَوْمَ القِیامة.[18]

هر ساختمانی که بیش از کفاف باشد روز قیامت وبالی بر صاحب آن است.

3. و نیز آن حضرت (علیه‌السلام):

مَنْ کَسَبَ مَالاً مِنْ غَیْرِ حِلِّهِ سُلّطَ عَلَیْهِ البِنَاءُ وَالطّینُ والماءُ.[19]

هرکس مالی از راه غیر حلال به دست آورد ساختمان‌سازی و گل و آب بر او مسلط می‌شود.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره) :

هرچه بروید سراغ اینکه یک قدم بردارید برای این که خانه‌تان بهتر شود از معنویتتان، به همین مقدار از ارزشتان کاسته می‌شود، ارزش انسان به خانه نیست، به باغ نیست، به اتومبیل نیست. اگر ارزش انسان به این‌ها بود، انبیا باید همین کار را بکنند.[20]

* 70. پرهیز از مراوده و همنشینی با متموّلین

تبیین

مقصود، دوری از نشست و برخاست با ثروت‌اندوزان رفاه‌زده است که در اثر دنیاپرستی به دنیا خدا بی‌اعتنایی می‌کنند.

مستندات

الف –آیات

1. وَأَصْبَحَ الَّذِينَ تَمَنَّوْا مَكَانَهُ بِالْأَمْسِ يَقُولُونَ وَيْكَأَنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَيَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ اللَّهُ عَلَيْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَيْكَأَنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْكَافِرُونَ. (قصص: 82)

همان کسی که دیروز آرزو داشتند به جای او باشند، صبح می‌گفتند: وای، مثل اینکه خدا روزی را برای هرکس از بندگانش که بخواهد گشاده یا تنگ می‌گرداند، و اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود، ما را [هم] به زمین فرو برده بود. وای گویی که کافران رستگار نمی‌گردند.

2. وَذَرِ الَّذِينَ اتَّخَذُواْ دِينَهُمْ لَعِبًا وَلَهْوًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا. (انعام: 70)

و کسانی را که دین خود را به بازی و سرگرمی گرفتند و زندگی دنیا آنان را فریفته است، رها کن [و با آنان همنشین مباش].

ب – روایات

1. امام جعفر صادق (علیه‌السلام) :

جَاءَ رَجُلٌ مُوسِرٌ اِلَی رَسُولِ الله (ص) نَقِیُّ الثَّوْبِ، فَجَلَسَ اِلَی رَسُلِ اللهِ (ص) فَجَاءَ رَجُلٌ مُعْسِرٌ دَرِنُ الثَّوْبِ، فَجَلَسَ اِلَی جَنْبِ الْمُوسِرِ فَقَبَضَ الْمُوسِرُ ثِیَابَهُ مِنْ تَحْتِ فَخِذَیْهِ فَقَالَ رَسُولُ الله (ص) أخِفْتَ أنْ یَمَسَّکَ مِنْ فَقْرِهِ شَیءْ؟ قَالَ لاَ قَالَ فَمَا حَمَلَکَ عَلَی مَا صَنَعْتَ؟ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللهِ(ص) إِنَّ لِی قَریناً یُزَیِّنُ لِی کُلَّ قَبِیحٍ وَ یُقَبِّحُ لِی کُلَّ حَسَنٍ وَقَدْ جَعَلْتُ لَهُ نِصْفَ مَالِی فَقَالَ رَسُولُ اللهِ لِلْمُعْسِرِ: أَتَقْبَلُ؟ قَالَ: لاَ فَقَال لَهُ الرَّجُلُ وَلِمَ؟ قَالَ: أخَافُ أنْ یَدَخُلَنِی مَادَخَلَکَ.[21]

مردی توانگر با جامه‌ای پاکیزه نزد پیامبر(ص) آمد و در کنار او نشست، سپس مردی تنگدست با جامه‌ای چرکین آمد و در کنار مرد توانگر نشست توانگر دامن جامه خویش را زیر پای او بیرون کشید رسول خدا(ص) به او فرمود: آیا ترسیدی که از فقر او چیزی به تو بچسبد؟ گفت: نه، پیامبر فرمود پس چه چیز تو را به کاری که کردی، واداشت؟ آن مرد در پاسخ گفت: مرا همدهمی [شیطانی] است که هرکار زشتی را در نظر من می‌آراید و هر کارنیکویی را زشت نشان می‌دهد. اکنون نصف مالم را به او می‌دهم، رسول خدا(ص) به آن مرد تنگدست فرمود: آیا می‌پذیری؟ گفت نه؛ پس آن مرد گفت برای چه؟ گفت: بیم دارم که آنچه به درون تو راه یافته است به درون من نیز درآید.

2. راوی حدیث می‌گوید: به امام صادق (علیه‌السلام) گفتم: چگونه است که این همه از شما یاد سلمان فارسی را می‌شنوم؟ گفت: نگو سلمان فارسی بلکه بگو سلمان محمدی. آیا می‌دانی چرا فراوان از او یاد می‌کنم؟ گفتم نه فرمود:

لِثَلاَثِ خِصَالٍ: إحْدَاهَا اِیثَارُهُ هَویَ إمِیرِ الْمُؤْمِنینَ(علیه‌السلام) عَلَی هَوَی نَفْسِهِ وَالثانیة حُبُّةُ للفقراء وَاختیارُهُ ایَّاهُمْ عَلَی اَهل الثروة وَالْعَدَدِ وَالثَالثة حُبُّهُ لِلْعِلْمٍ وَالْعُلَمَاء.[22]

به جهت سه خصلت : نسخت اینکه خواست امیرمؤمنان (علیه‌السلام) را برخواست خود مقدم می‌داشت. دوم آنکه بینوایان و مستمندان را دوست می‌داشت و‌آنان را بر مالداران و ثروتمندان و دنیاداران ترجیح می‌داد و سوم دوستی وی با علم و عالمان.

3. از جمله مطالبی که خداوند متعال در شب معراج به رسولش فرمود این است:

بَعِّدِ الاَغْنِیَاءَ وَ بَعَّدْ مَجْلِسَهُمْ مِنْکَ.[23]

از ثروتمندان و همنشینی با ایشان دوری کن!

4. پیامبر اعظم (ص) به یکی از همسران خویش فرمود:

اِنْ اَرَدْتِ اللُّحُوقُ بِی فَیَکْفِیک مِنَ الدُّنْیَا کَزَادِ الرَّاکِبِ وَاِیَاکَ وَمُجَالِسَة الاَغْنِیَاءِ.[24]

اگر می‌خواهی به من بپیوندی باید از دنیا به اندازه توشه یک مسافر قناعت کنی و از همنشینی با ثروتمندان بپرهیزی.

 29. قناعت

تبیین

قناعت به معنای راضی شدن به مقدار اندک و بسنده کردن به مقداری از نعمت است که در اختیار انسان قرار گرفته است.[25]

افراد خودساخته و آراسته دارای روحیة قناعت و عزت‌اند و در پرتو این روحیة عالی هیچ‌گاه چشم طمع به مال و منال دیگران ندوخته و برای کسب مال و مقام، شخصیت والای خویش را خرد نمی‌کنند. افراد قانع به مقدار ضرورت و کفاف بسنده کرده و به کمتر از‌آن خشنودند.

مستندات

الف – آیات

1. وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى. (طه : 131)

و به چیزی که اضافی از آنان را به آن بهره‌مند گردانده‌ایم چشم مدوز که تجمل زندگی دنیوی است تا سرانجام آنان را بدان بیازماییم، و روزی پروردگارت بهتر و پاینده‌تر است.

ب – روایات

1. پیامبر گرامی (ص) :

القناعة مالٌ لا یُنْفَد.[26]

قناعت گنجی است که تمام نمی‌شود.

2. امیرمؤمنان(علیه‌السلام):

القناعةُ عزٌّ و غنی.[27]

قناعت سبب عزّت و بی‌نیازی از مردم است.

3. امام صادق (علیه‌السلام) :

مَنْ قَنَعَ بما رَزَقَه اللهُ فهو من اَغْنَی النّاسِ.[28]

هرکس به آنچه خدا روزیش کرده قانع باشد از بی‌نیازترین مردم است.

ب- رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره) :

اگر بخواهید بی‌خوف و هراس در مقابل ظلم بایستید و از حق دفاع کنید و ابرقدرتان و سلاح‌های پیشرفته آنان وشیاطین و توطئه‌های آنان در روح شما اثر نگذارد و شما را از میدان به در نکند، خود را به ساده زیستن عادت دهید و از تعلق قلب به مال و منال وجاه و مقام بپرهیزید. مردان بزرگ که خدمت‌های بزرگ برای ملت‌های خود کرده‌اند اکثر ساده‌زیست و بی‌علاقه به زخارف دنیا بوده‌اند.[29]

مقام معظم رهبری :

این جانب از این که کسانی می‌کوشند تا در میان مردم ما رسم تجمل‌گرایی و اسراف و ولخرجی را شایع کنند، شدیداً نگران و متأسفم؛ و از این که مردم فداکار و انقلابی ایران در امور شخصی به مصرف‌گرایی سوق داده شوند و قناعت انقلابی را از یاد ببرند به خدا پناه می‌برم. آنان که تجملات و زیادی‌های غیر ضرور و ولخرج مابآنه را از روی بی‌دردی ناشی از وسعت و توانایی مالی انجام می‌دهند به خود آیند و به انفاق روی آورند و آنان که با سختی و تنگدستی بر خود چنین چیزی را تحمیل می‌کنند، از این امر خسارت‌بار دست بکشند برای متکنین،‌ میانه‌روی و برای قشرهای متوسط قناعت در امور شخصی و برای همه تلاش و کار و تولید و رونق دادن به وضع عمومی فریضه‌ای انقلابی و رسمی اسلامی است.[30]

* 71. قانع بودن به حداقل امکانات و طمع نداشتن

تبیین

منظور کسی است که قناعت ورزد و به بیش از ضرورت طمع نورزد و در زندگی اعتدال ومیانه‌روی را از دست ندهد.

مستندات

الف – آیات

1. ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَّمْدُودًا وَبَنِينَ شُهُودًا وَمَهَّدتُّ لَهُ تَمْهِيدًا ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ كَلَّا إِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا. (مدثر: 11-16)

مرا با کسی که تنها آفریده‌ام واگذار. و برای او مالی روزافزون قرار دادم. و پسرانی حاضر و ناظر. و به او [چه بسیار] میدان [و امکان] دادم. باز طمع دارد که افزون‌تر کنم.

2. إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا إِلَّا الْمُصَلِّينَ. (معارج: 19-22)

به راستی که انسان سخت آزمند [بی‌تاب] خلق شده است چون صده‌ای به او رسد عجز و لابه کند و چون خیری به او رسد بخل ورزد غیر از نمازگزاران.

ب – روایات

1. امام باقر(علیه‌السلام):

وَأنْزِلْ سَاحَة الْقَنَاعَةِ بِاتِّقَاءِ الْحِرصِ وَادْفَعْ عَظِیمَ الْحِرْصِ بِایثَارِ الْقَنَاعَة.[31]

و با پرهیز از حرص و طمع در میدان قناعت فرود آی و خطر حرص را با مقدم داشتن قناعت، برطرف کن.

2. حضرت علی (علیه‌السلام)

اقْنَعُوا بِالْقَلِیلِ مِنْ دُنْیَاکُمْ لِسَلاَمَة دِینِکُمْ فَاِنَّ الْمُؤْمِنَ الْبُلْغَة الیَسیرَة من الدنیا تُقِنعُهُ.[32]

قناعت کنید به اندکی از دنیای خود از برای سلامتی دین خود، زیرا که مؤمن را اندک چیزی قانع می‌کند.

3. و نیز:

کَیُفَ یَسْتَطِیعُ صَلاَحَ نَفْسِهِ مِنْ لاَ یَقْنَعُ بِالْقَلِیلِ.[33]

کسی که به اندک قانع نباشد، چطور می‌تواند خویشتن را اصلاح کند.

4. امام سجاد (علیه‌السلام) :

… وَاجْعَلْ ذلِکَ سَبَباً لِقناعَتی بِما قَضَیْتَ.[34]

پروردگارا! به من کمک کن تا بر قسمت خویش که با رضای تو مقرون است قناعت کنم.

5. و نیز همان حضرت (علیه‌السلام):

… اَللّهُمَّ انّی اَعُوذُ بِکَ مِنْ هَیَجانِ الْحِرْصِ وَ سَوْرَةِ الْغَضَبِ وَ غَلَبَةِ الْحَسَد وَ ضَعْفِ الصَّبْرِ وَ قِلَّةِ القناعَةِ.[35]

… پروردگارا به تو پناه می‌برم از هیجان حرص و صولت خشم و حملة حسد و ضعف صبر و کمی قناعت.

* 72. پرهیز از چشم و هم چشمی و رقابت ناصحیح در برخورداری‌های مادی و موقعیتی

تبیین

مقصود این است که چشم حسادت به مال و مقام کسی ندوزد و زندگی را به میدان مسابقه منفی تبدیل نکند.

مستندات

الف – آیات

1. وَلَا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَيَاةِ الدُّنيَا لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَرِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَأَبْقَى. (طه : 131)

و هرگز چشمان خود را به نعمت‌های مادی، که به گروه هایی از آنان داده ایم مدوز که اینها شکوفه‌های زندگی دنیاست تا آنها را بیازماییم و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است.

2. وَلاَ تُعْجِبْكَ أَمْوَالُهُمْ وَأَوْلاَدُهُمْ إِنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ أَن يُعَذِّبَهُم بِهَا فِي الدُّنْيَا وَتَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَهُمْ كَافِرُونَ. (توبه: 85)

و اموال و فرزندان آنان تو را به شگفت نیندازد؛ جز این نیست که خدا می‌خواهد ایشان را در دنیا به وسیله آن عذاب کند و جانشان در حال کفر بیرون رود.

ب – روایات

1. امام باقر (علیه‌السلام) :

أنْظُرْ اِلَی مَنْ هُوَ دُونَکَ وَلاَ تَنْظْرْ اِلَی مَنْ هُوَ فَوْقَکَ فِی الْمَقْدُرَة فَإِنَّ ذَلِکَ أقْنَعُ لَکَ بِمَا قُسِمَ لَکَ.[36]

در قدرت و تمکن مالی همواره به پایین‌تر از خود نگاه کن نه به بالاتر، زیرا چنین کاری تو را به روزی خود قانع‌تر می‌سازد.

3.امام صادق (علیه‌السالم) :

أنْظُرْ اِلَی مَنْ هُوَ دَونَکَ فَتَکُونَ لاَنْعُمِ اللهِ شَاکِراً وَلِمَزِیِدِهِ مُسْتَوْجِباً.

[در امر دنیوی و مال و ثروت] به پایین‌تر از خود نگاه کن تا از نعمت‌های الهی قدردانی کنی و لایق‌ نعمت‌های فراون خدا شوی.

ج – رهنمودها

امام خمینی (قدس‌سره) :

در این زمان که ما زندگی می‌کنیم و دنیا گرفتار دو قطب قدرتمند است، رنج و عذابی که سران‌آن کشورها بدان مبتلا هستند و نگرانی‌های جان فرسایی که هریک از دو قطب در مقابل قطب دیگر دارند، قابل مقایسه با رنج‌ها و گرفتاری‌های قشرهای متوسط حتی فقیر نیست.

رقابت آنان یک رقابت عملی نیست بلکه یک رقابت جانکاه است که کمر هریک زیر آن خرد می‌شود، گویی در مقابل هریک، یک گرگ درنده با دهان باز و دندان‌های تیز ایستاده و قصد شکار او را دارد و این رنج رقابت در همه اقشار هست، از ثروتمندان و قدرتمند گرفته تا طبقات دیگر، لکن هرچه بالاتر برود به همان اندازه درد و رنج رقابت بالا می‌رود. و آنچه مایه نجات انسان‌ها و آرامش قلوب است وارستگی و گسستگی از دنیا و تعلقات آن است که با ذکر و یاد دائمی خدای تعالی حاصل شود.[37]