14. نماز مسافر
1. وجوب قصر در سفر
در سفر باید نماز چهار رکعتی را با شرایطی که ذکر خواهد شد قصر (دو رکعت) خواند. (استفتا از دفتر معظم له، باب نماز، م152)
توجه
· وجوب قصر فقط در خصوص نمازهای روزانه‌ی چهار رکعتی است که عبارت از نمازهای ظهر و عصر و عشا است، و نماز صبح و مغرب قصر نمی‌شود.
(اجوبة الاستفتاءات، س 639)
2. شرایط نماز مسافر
مسافر با هشت شرط باید نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت به جا آورد:
1. شرط اول: سفر او به مقدار مسافت شرعی باشد یعنی رفتن یا برگشتن و یا رفت و برگشت او روی هم هشت فرسخ باشد مشروط به این که رفتن او کمتر از چهار فرسخ نباشد.
2. شرط دوم : از اول مسافرت قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد، بنابراین اگر از ابتدا قصد پیمون هشت فرسخ را نداشته و یا قصد پیمودن کمتر از آن را داشته باشد و بعد از رسیدن به مقصد تصمیم بگیرد به جایی برود که فاصله‌ی آن با مکان اول کمتر از مسافت شرعی است، ولی از منزل تا آنجا به اندازه‌ی مسافت شرعی است، باید نمازش را تمام بخواند.
3. شرط سوم : در بین راه از قصد خود مبنی بر پیمودن مسافت شرعی برنگردد، بنابر این اگر در بین راه، پیش از رسیدن به چهار فرسخ از قصد خود برگردد یا مردد شود، حکم سفر بعد از آن بر او جاری نمی‌شود، هر چند نمازهایی که قبل از عدول از قصد خود به صورت شکسته خوانده، صحیح است.
4. شرط چهارم : قصد قطع سفر در اثنای پیمودن مسافت شرعی با عبور از وطن خود یا جایی که می‌خواهد ده روز یا بیشتر در آن جا بماند نداشته باشد.
5. شرط پنجم : سفر از نظر شرعی برای او جایز باشد، بنابراین اگر سفر او معصیت و حرام باشد، اعم از این که خود سفر حرام باشد، مثل فرار از جنگ یا هدف از سفر، کار حرامی باشد، مثل سفر برای راهزنی، حکم سفر را ندارد و نماز تمام است.
6. شرط ششم: مسافر از کسانی که خانه به دوش هستند، نباشد، مانند بعضی از صحرانشینان که محل زندگی ثابتی ندارند، بلکه در بیابان‌ها گردش می‌کنند و هرجا آب و علف و چراگاه پیدا کنند، می‌مانند.
7. شرط هفتم : مسافرت را شغل خود قرار نداده باشد، مانند باربر، راننده و ملوان و غیره، و کسی که شغل او در سفر است، ملحق به اینها است.
8. شرط هشتم : به حد ترخص برسد و منظور از حد ترخص، مکانی است که در آنجا اذان شهر شنیده نمی‌شود و دیوارهای شهر هم دیده نمی‌شود. هر چند بعید نیست که شنیده نشدن اذان برای تعیین حد ترخص کافی باشد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 640)
1. مسافت شرعی (هشت فرسخ) :
1. کسی که رفتن او کمتر از چهار فرسخ باشد، و مسیر بازگشتش هم به مقدار مسافت شرعی نباشد نمازش تمام است، بنابراین مأمورین غیر محلی اگر فاصله‌ی بین وطن و محل کارآنها به مقدار مسافت شرعی ولو تلفیقاً نباشد احکام مسافر را ندارند. (اجوبة الاستفتاءات، س 662 و 672)
2. اگر انسان به قصد رفتن به مکان معینی از شهر خود خارج شو دو در آنجا به گردش بپردازد، این گردش در مقصد جزو مسافتی که از منزل پیموده محسوب نمی‌شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 664)
3. برای حساب مسافت 8 فرسخ باید از آخر شهر حساب کند. و تعیینی آخر شهر موکول به نظر عرف است؛ اگر در نظر عرف، کارخانه‌ها و شهرک‌های پراکنده‌ی اطراف شهر جزو شهر نباشد، مسافت را باید از آخر خانه‌های شهر حساب نمود.
(اجوبة الاستفتاءات، س 678)
2. قصد مسافت شرعی :
1. مسافری که قصد رفتن به سه فرسخی را دارد ولی از ابتدا در نظر دارد که در بین راه از راه فرعی برای انجام کار معینی به یک فرسخی برود و سپس داخل مسیر اصلی شود و به سفر خود ادامه دهد حکم مسافر را ندارد، و ضمیمه کردن مقدار راهی که با خروج از مسیر اصلی و بازگشت به آن پیموده برای تکمیل مسافت شرعی کافی نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 661)
2. کسی که از محل سکونت خود به محل دیگری که کمتر از مسافت شرعی است سفر کند و در خلال ایام هفته چندین بار از آن محل به محله‌های دیگر برود، به طوری که مجموع مسافت بیش از هشت فرسخ شود، اگر هنگام خارج شدن از منزل قصد پیمودن مسافت شرعی را نداشته و فاصله‌ی بین مقصد او و محله های دیگر هم به مقدار مسافت شرعی نباشد، حکم مسافر را ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 663)
5. سفر معصیت :
1. کسی که بدون قصد معصیت، مسافرت کند ولی در بین راه برای ادامه و تکمیل سفر، قصد ارتکاب معصیت نماید واجب است از زمانی که قصد استمرار سفر به خاطر معصیت کرده نمازش را تمام بخواند و نمازهایی را که پس از تصمیم به ادامه‌ی سفر به قصد ارتکاب گناه، شکسته خوانده باید اعاده کند و تمام بخواند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 680)
2. اگر انسان بداند در سفری که می‌خواهد برود مرتکب معاصی و محرمات خواهد شد مادامی که سفر او به خاطر ترک واجب یا فعل حرامی نباشد نماز را و مانند سایر مسافران شکسته است. (اجوبة الاستفتاءات، س 679)
3. اگر بداند که در مسافرت مبتلا به ترک بعضی از واجبات نماز می‌شود احتیاط (واجب) این است که به آن سفر نرود، مگر آن که برای او ضرر یا مشقت داشته باشد. در هر صورت جایز نیست نماز را در هیچ حالی ترک نماید.
(اجوبة الاستفتاءات، س 681)
7. سفر شغلی :
1. کسی که سفر، شغل اوست (یعنی قوام شغل و کار او به سفر است)، مانند راننده، خلبان، کشتیبان، ساربان، چوپان و مانند آنها در سفر سوم باید نماز را تمام بخواند ولی در سفر اول و دوم نمازش شکسته است. (اجوبة الاستفتاءات، س 641 و 642و 643)
توجه
· کسی که شغلش، سفر نیست ولی سفر، مقدمه‌ی شغول او است مانند معلم و کارگر و کارمند و سربازی که خودش ساکن شهری است و در خلال هر ده روز حداقل یک‌بار بر ای کار به محل کارش سفر می‌کند، حکم کسی را دارد که سفر، شغل او است. (اجوبة الاستفتاءات، س 641 و 641و 642و 652)
· دانشجویی، شغل و کار محسوب نمی‌شود، از این رو دانشجویانی که برای تحصیل علم به طور هفتگی یا روزانه سفر می‌کنند نمازشان شکسته است، بلی اگر مأمور به تحصیل باشند، مثل معلمان شاغلی که در کنار تدریس، مأمور به تحصیل هستند، نمازشان تمام خواهد بود. (اجوبة الاستفتاءات، س 652 و 653)
· زیارت، شغل به حساب نمی‌آید، بنابراین کسی که هر هفته برای زیارت حضرت معصومه (علیها السلام) و انجام اعمال مسجد جمکران به شهر قم سفر می‌کند، در این سفر، حکم سایر مسافرین را دارد و نمازش قصر (شکسته) است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 668)
· کسی که رانندگی، شغل ثابت و دایمی او نیست، ولی برای مدت کوتاهی وظیفه‌ی رانندگی به او محول می‌شود، مثل سربازانی که وظیفه‌ی رانندگی را در پاسگاه‌ها و غیر آن بر عهده می‌گیرند، اگر از نظر عرف، رانندگی در آن مدت موقت شغل آنها محسوب شود حکم سایر رانندگان را خواهند داشت. (اجوبة الاستفتاءات، س 650)
· رفت و برگشت اگر در نظر عرف، یک سفر محسوب شود، مثل استادی که از وطن برای تدریس، به شهری سفر کرده و هنگام عصر یا فردای آن روز به مبدأ بر می‌گردد، در این صورت رفت و برگشت، سفر اول محسوب می‌شود و اگر عرفاً یک سفر محسوب نشود، مثل راننده‌یی که برای حمل کالا به مقصدی حرکت کرده و از آنجا به مکان دیگری برای حمل مسافر یا کالای جدید سفر نماید و سپس به وطن مراجعت می‌کند در این صورت، سفر اول با رسیدن به مقصد، تمام می‌شود.
(اجوبة الاستفتاءات، س 649)
2.کسی که شغلش مسافرت است، اگر برای کار دیگری غیر از شغل خود مسافرت کند، باید مانند سایر مسافران نماز را شکسته بخواند، ولی اگر سفر به خاطر شغلی که در محل کار دارد باشد و در ضمن آن، اعمال خاصی از قبیل دیدن اقوام و دوستان را هم انجا می‌دهد و گاهی یک یا چند شب هم در آنجا می‌ماند، باعث تغییر حکم سفر شغلی نمی‌شود و نماز تمام است. همچنان که انجام کارهای خصوصی و شخصی در سفر شغلی اداری بعد از پایان کار اداری حکم سفر شغلی را تغییر نمی‌دهد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 645 و 646)
توجه
· اگر ماشین راننده‌یی براثر حادثه‌یی برای مدتی متوقف شود و راننده برای تعمیر و خريد لوازم به شهر دیگری مسافرت نماید، چنانچه در این سفر، شغل او رانندگی نباشد و عرف هم این سفر را سفر شغلی نداند حکم دیگر مسافران را خواهد داشت. (اجوبة الاستفتاءات، س 651)
· تبلیغ و ارشاد یا امر به معروف و نهی از منکر اگر عرفاً شغل و کار یک مبلغ دینی محسوب شود، در سفر برای انجام آن کارها حکم مسافری را دارد که بخاطر شغل و کارش سفر می‌کند، و اگر زمانی برای کاری غیر از ارشاد و تبلیغ مسافرت کرد، در سفر مانند سایر مسافران نمازش شکسته است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 654)
3.کسی که شغلش مسافرت است، اگر ده روز یا بیشتر در محلی بماند، خواه وطن او باشدیا نه، باید در سفر اولی که بعد از اقامت ده روزه برای کار کردن می‌رود نمازش را شکسته بخواند. (اجوبة الاستفتاءات، س 652)
8. حد ترخص :
1. برای تعیین حد ترخص، شنیده نشدن اذان شهر کافی است، هر چند احتیاط (مستحب) رعایت هر دو علامت (نشنیدن اذان شهر و ندیدن دیوارهای شهر) است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 676)
معیار حد ترخص، شنیدن ذان آخر شهر از طرفی است که مسافر از آن خارج و یا داخل می‌شود (نه شنیدن اذان وسط شهر) . (اجوبة الاستفتاءات، س 677)