|
آثار نظافت: |
|
1- طهارت روح: رسول خدا (ص): بدنهای خود را پاک کنید، خدا پاکتان کند همانا بنده ای نیست که شب طاهر بخوابد مگر این که فرشته ای در لابلای موی او ساعت به ساعت می گوید: اللهم اغفر لعبدک فانه بات طاهراً. خدایا از گناهان بنده ات در گذر زیرا طاهر خوابید. 2- فقر زایی: امام باقر (ع): کَنسُ البیوت ینفی الفقر. جارو کردن خانه فقر را از بین می برد. 3- جلب روزی: امام صادق (ع): غسُل الاناء و کَنسُ الفَناءِ مجلهٌ للرزق. شستن ظرف و جاروی دم در جلب روزی می کند. 4- شیطان ستیزی: امام علی (ع): خاک پشت درب را نگذارید بشاد که مأوای شیطان است …. نیز زباله را. 5- رفع غم و غصه: امام علی (ع): النظیف من الثیاب یذهبُ الهم و الحزن و هو طهورٌ للصلاه. 6- تسبیح خدا: پیامبر (ص): یا عاشه اغسلی هذین الثوبین اَما علمتِ اَن الثوب یسبح، فاذا اتسخَ انقطع تبسِحُهُ. ………………………………. |
بخش دوازدهم: اخلاق
حضرت امام خمینی قدس سره الشریف:
[«بدان که خُلق عبارت از حالتی است در نقش که انسان را دعوت به عمل می کند. بدون رویه و فکر. مثلاً کسی که انسان را دعوت به عمل می کند بدون رویه و فکر. مثلاً کسی که دارای خلق سخاوت است آن خلق، او را وادار به جود و انفاق کند. بدون آنکه مقدماتی تشکیل دهد و موحجاتی فکر کند، گویی یکی از افعال طبیعیه او است مثل دیدن و شنیدن. و همین طور نفس عفیف که این صفت خلق آن شده است، بطوری حفظ نفس کند که گویی یکی از افعال طبیعیه اوست. و تا نفس به واسطه ریاضت و تفکر و تکرر به این مقام نرسد دارای خُلق نشده است و کمال نفس حاصل نگردیده و بیم آن است که آن خلق اگر از کمالات است زائل شود و عادات و اخلاق سعیه بر آن غالب آید، ولی اگر مثل افعال طبیعیه شد و قوا و آلات رام گردید و قهر و سلطنت حق ظاهر شد زوالش مشکل شود و نادر اتفاق افتد» …….
|
1- حکمت و 2- عفت و 3- شجاعت و 4- عدالت |
|
حکمت را فضیلت نفس ناطقه ممیزه دانسته اند و عفت را از فضایل شهویه و شجاعت را از فضایل نفس غضبیه و عدالت را تعدیل فضایل ثلاث شمرده اند. |
«ارکان اخلاق» و باید دانست که علماء فن اخلاق، مجموع فضایل نفس را در تحت چهار جنس دانسته اند که عبارتند از:
و سایر فضایل را به این چهار فضیلت ارجاع کرده اند ….
«غایبت بعثت» آنچه دانستی است آن است که به موجب حدیث منقول از رسول اکرم (ص):
«بُعثتُ لِاُتَمِمَ مَکارِمَ الاَخلاق»
غایب بعثت و نتیجه دعوت خاتم الانبیاء (ص) کمال مکارم اخلاق است و در احادیث شریفه مجملاً و مفصلاً به مکارم اخلاق بیش از هر چیز بعد از معارف، اهمیت دادند…. آن بهشتی که به واسطه کرائم اخلاقی به انسان اعطا شود که «بهشت صفات» است، هیچ طرف نسبت نیست با بهشتی که جسمانی اعمالی است و در آن از جمیع نعم و لذات جسمانی اعظم و احسنِ آن موجود است، چنانچه ظلمتها و وحشتهایی که در اثر اعمال سیئه برای انسان حاصل شود بالاتر از هر عذاب الیمی است.»][1]
|
1- سختی: امام علی (ع): المکارم بالمکاره، الثواب بالمشته. مکارم اخلاقی با مکاره و ناخوشایندها و ثواب مشقت حاصل می شود. 2- اجتناب از محارم: امام علی (ع): اذا رغبت فی المکارم فاجتنب المحارم. هر گاه به مکارم اخلاقی راغب شدی از محارم بپرهیز. |
1- سیمای دین: رسول خدا (ص): الخلق الحسن نصف الدین.
رسول خدا (ص): الاسلامُ حسنُ الخلق.
امام باقر (ص): فی قوله: انک لعلی خُلقٍ عظیم هو الاسلام.
امام باقر (ص): فی قوله: انک لعلی خُلقٍ عظیم هو الاسلام.
2- قوت ایمان: رسول خدا (ص): لما خلق الله تعالی الایمان قال: اللهم قونی فقواه ……
بحسن الخلق و السماء اما خلق الله تعالی الکفر قال: اللهم قونی فقواه بالبخل و سوء
الخلق. همینکه خداوند ایمان را آفرید گفت تقویتم کن خدا هم ایمان را با حسن خلق
و سخاوت تقویت فرمود و همینکه خداوند کفر را آفرید گفت تقویتم کن خدا هم کفر
را با بخل و بد خلقی تقویت فرمود.
3- کیمیاگری: امام علی (ع): رب عزیز اذلَه خلقهُ و رب ذلیلٍ اغزه خلقه. چه بسیار عزیزانی
که خلق آنان ذلیلشان کرد و چه بسا ذلیلی که با حسن خلق عزیز شد.
4- عالیترین زیبایی: امام حسن (ع): ان اَحسنَ الحَسنَ الخلق الحَسَن.
زیباترین زیبایی ها خوش خلقی است.
5- خیر دنیا و آخرت: رسول خدا (ص): حَسَن الخلق ذهب بغیر الدنیا و الاخره.
خوش اخلاق، خیر دنیا و آخرت را برده است.
6- بی نظیر: امام علی (ع): لاقرین کحسن الخلق. هیچ همنشینی مثل اخلاق خوب نیست.
امام علی (ع): حُسنُ الخلق رأس کل بر. خوش خلقی در رأس همه نیکی هاست.
7-میوه عقل: امام علی (ع): الخلق المحمود من ثمار العقل. خلق پسندیده از میوه های عقل است
8- سیمای مومن: امام علی (ع): عنوان صحیفه المومن حسن خلقه. سیمای مومن خوش خلقی اوست.
9- جدایی از آتش: رسول الله (ص): ما حَسَن الله خلقَ امرء و خُلقه فیطعمه النار.
خداوند نیکو نکرد خَلق و خُلق کسی را که در عین حال طعمه آتش شود.
10- بهترین شرافت: رسول الله (ص): زوجتُ المقداد و زیداً لیکونَ اشرفکم عندالله احسنکم خُلقاً.
عقد مقداد و زید را خواندم تا ثابت شود با شرافت ترین شما نزد خدا خوش
خلقترین شما است.
11- بهترین میزان: رسول الله (ص): ما یوضَحُ فی میزان امرء یوم القیامه افضل من حسن الخلق.
هیچ چیز در قیامت در میزان اعمال انسان موثرتر و بالاتر از حسن خلق نیست.
12- بهترین زندگی: امام صادق (ع): لا عیش اَهنا من حسن الخلق
هیچ عیشی گواراتر از از خوش اخلاقی نیست.
حسن خلق یعنی چه؟ رسول خدا (ص): خوش خلق کسی است که به آنچه دارد راضی است و از آنچه نمی یابد نگران نمی شود.
امام علی علیه السلام
|
بهترین مکام اخلاق: |
|
1- ایثار: خیر المکارم الایثار بهترین مکارم ایثار است. 2- پرهیز از گناه: من احسن المکارم تجنب الحرام. از بهترین مکارم پرهیز از حرام است 3-گسترش معروف: من احسن المکارم بث المعروف. از بهترین مکارم گسترش معرفت است 4- جود: احسن المکارم الجود. بهترین مکارم بخشش است. 5- عفو توانا: احسن المکارم عفو المقتدر وجودُ المقتعر. العفُو تاجُ المکارم 6- انجام وظیفه اَهَمّ: قضاء اللوازم من افضل المکارم. انجام کارهای لازم از بهترین مکارم است. 7- اتمام نعمت: افضل الکرم اتمام النعم. برترین بزرگواری تمام کردن نعمت است. 8- صبر: عن افضل الاخلاق 9- گشاده رویی: فقال: الصبر و السماحه 10- عدل: اکرمُ الاخلاق السَّخاء و اَعمُّها نفحاً العمل. 11- تواضع: التواضع و 12- حلم: الحلمُ و 13- نرم خویی لینُ الجانب 14- عفت: الورع و پرهیزگاری و 15- ورع: العفاف پاکدامنی
|
|
سُئل الباقر (ع) |
|
اشرف الاخلاق |
|
انَ ازیَنَ الاخلاق |
|
زیباترین اخلاق |
|
است. |
مصادیق حسن خلق فراوانند، علاوه بر آنچه بعنوان بهترین ذکر شد چند جلوه دیگر از حسن خلق مطرح می شود:
|
جلوه هایی از حسن خلق: |
|
1- سخن پاک: قیل الصادق (ع): ماحد حُسن الخلق؟ قال: تلین جانبک و تطیب کلامک و تلقی 2- خوش برخوردی: اخاک ببشرٍ حسن ….. نرم خو، پاک گو و خوش برخورد باش. 3- کسب حلال: امام علی (ع): حُسنُ الخلق فی ثلاث – اجتناب المحارم – طلب حلال 4- گشایش نشدن: رسول خدا (ص): و التوسع علی العیال. خوش خلقی در سه مورد است: – پرهیز از گناه – طلب جلال – گشایش در خانه 5- خشمگین نشدن: رسول خدا (ص): اَما تَفقَهُ الدین؟ هو اَن لاتغضب. آیا نمی دانی دین چیست؟ دین آن است که غضب نکنی. 6- مهربانی متقابل: رسول الله (ص): الا اُنبئکم بخیارکم؟ قالوا: بلی یا رسول الله، قال احاسنکم اخلاقاً الموطون اکفافاً الذین یألفون و یولفون. بهترینتان خرد کنندگان غرورند آنان که الفت می کنند و الفت می شوند. 7- سلام کردن: امام علی (ع): اِنَ بذل التحیه من محاسن الاخلاق. سلام گفتن و خوش آمد گویی از نیکوییهای اخلاق است. |
1- روزه دار نمازگزار: پیامبر (ص): من حَسَنَ خُلقه بلغه الله درجه الصائم القائم. کسی که اخلاقش را نیکو کند خدا او را به درجه روزه دار نماز گزار می رساند.
2- عالی مقام در آخرت: پیامبر (ص): اِن العبد لیبلغ بحسن خلقه عظیم درجات الآخره و شرف المنازل و انه لضعیف العباده. بنده با حسن خلقش به درجات بزرگ آخرت و شرافت منازل آن می رسد اگر چه عبادتش کم باشد.
3- مجاهده راه خدا: امام صادق (ع): ان الله تبارک و تعالی لیعطی العبد من الثواب علی حسن الخلق کما یعطی المجاهد فی سبیل الله یغدو علیه و یروح. خداوند به همان میزانی که مجاهد راه خدا را پاداش می دهد به بنده خوش اخلاق عطا می کند و با آن ثواب رفت و آمد می کند.
4- شبیه پیامیر (ص): انک لعلی خُلُقٍ عظیم[5] . رسول الله (ص): اشبهکم بی احسنکم خُلقاً رسول الله (ص): ثلاث من لم تکن فیه فلیس منی و لا من الا عزوجل …. حلمٌ یردٌ به جهل الجادل و حسن خلقٍ به فی الناس و ورع یحجره عن معاصی الله. سه چیز است که هر که نداشت از من راز خدا نیست: – بردباری که جهل را رفع کند. – حسن خلقی که با آن در بین مردم زندگی کند. – و پرهیز از گناه.
5- انسان کامل: رسول الله (ص): اکمل المومنین ایماناً اصنهم خلقاً.
کاملترین مومنان از نظر ایمان خوش اخلاقترین آنانند.
در اینجا بد نیست به عواقب بدخلقی هم اشاره ای بشود:
1- ایجاد وحشت و تنفر: ….. و لوکنت فظاً غلیظ القلب لانفضوا من حولک[7]
امام علی (ع): سوء الخلق یوحش القریب و ینفر البعید.
2- تباهی عمل: امام صادق (ع): اِن سوءَ الخلق لیفسد العمل کما یُفسِدُ العَمَل کما یُفسدُ الخَلُ العسلَ. به راستی بد خلقی عمل را تباه می کند همانگونه که سرکه عسل را.
3- گناه نابخشودنی: رسول خدا (ص): سوء الخلق ذنبٌ لایُغفر …. ابی الله لصاحب الخلق الیسیء التوبه. بدخلقی گناهی است نابخشودنی …. خدا توبه بد خلق را نمی پذیرد.
4- غذاب وجدان: امام علی (ع): سوء الخلق نکدُ العیش و عذاب النفس. بد خلقی، رنج زندگی و عذاب وجدان است.
5- زوال محبت: امام علی (ع): سوء الخلق یوحش النفس و یرفع الانس. بدخلقی انسان را می ترساند و محبت را از بین می برد.
6- سئل امیر المومنین (ع) عن ادوم الناس من غماً؟ قال: اسوئهم خلقاً . از امیر مومنان پرسیدند غمگین ترین مردم کیست؟ فرمود: بد خلق ترین آنان.
7- جهنم: قیل الرسول الله (ص): اِن فلافه تصوم النهار و تقوم اللیل و هی سیئه الخلق توذی جبیرانها بلسانها فقال: لاخیر فیها هی من اهل النار. به رسول خدا گفته شد: فلان زن روزها روزه می گیرد و شبها شب زنده داری می کند و در عین حال بد خلق است و با زبانش همسایگانش را می آزارد. فرمود: خیری در او نیست اهل آتش است.
8- دلتنگی خانواده: امام علی (ع): من ساء خلقه ملََّه اَهلهُ. کسی که اخلاقش بد شد خانواده اش از او ملول و دلتنگ می شوند.
9- ناراحتی: امام علی (ع): من ضاقت ساحتهُ قلت راحته. هر کسی کم ظرفیت شد راحتی اش کم می شود.
و بالاخره آخرین قسمت از روایات به نتایج و برکات و آثار اخلاق خوب اختصاص دارد.
|
ثمرات اخلاق خوب: |
|
1- زیاد شدن روزی: امام صادق (ع): حسن الخلق یزید فی الرزق. اخلاق خوب روزی را زیاد می کند. 2- ایجاد محبت: امام علی (ع): مَن حَسنَ خُلقه کَثُرَ محبوه و آنَسَتِ النفوس به. هر که خلقش نیکو شد دوستدارانش زیاد شده دلها به او انس می گیرند. 3- کاهش عذاب: رسول خدا (ص): حَسِن خلقک یٌخفف الله عذابک. خلقت را نیکو گردان تا خدا عذابت را سبک کند. 4- ذوب شدن گناه: امام صادق (ع): اِن حُسنَ الخلق یدیب الخطاء کاذیب الشمس الجلید خلق نیکو گناه را ذوب می کند همان گونه که خورشید یخ را. 5- زیاد شدن عمر: امام صادق (ع): اِن البّر و حسن الخلق یَعمُران الدیار و یزیدان فی الاعمار. 6- آبادی شهرها: نیکی و نیکخویی شهرها را آباد و عمرها را زیاد می کنند.
|
امام خمینی:
[«هان ای عزیز تو اگر با اخبار و احادیث سر و کار داری به کتب شریفه اخبار خصوصاً کتاب شریف «کافی» مراجعه کن و اگر با بیان علمی و اصطلاحات علماء سر و کار داری به کتب اخلاقیه از قبیل «طهاره الاعراق» و کتب مرحوم فیض و مجلسی و نراقیان مراجعه کن و اگر خود را از استفاده مستغنی می دانی یا اتصاف به اخلاق کریمه و احتراز از سئیات اخلاقیه را لازم نمی دانی، جهل خود را که ام الامراض است معالجه کن»][8]