تولید ملی حمایت از کار وسرمایه ایرانی2

کار و فقر زدائی
برخی با روح تن پروری خوکرده و به کار و تولید توجهی ندارند . اینان با پذیرفتن فقر و نداری ، فکر می کنند نوعی بی توجهی به مال دنیا دارند ، در حالیکه مشکلات آنان و خانواده شان بردوش دیگران است .
برخی دیگرکار و تولید را ننگ و عار می دانند ، یامناسب شان و مقام خود نمی پندارند و می گویند من با این مقام وم موقعیتی که دارم نمی دانم در خط کار و تولید قرار گیرم . از این رو با انواع محرومیت ها دست و پنچه نرم می کنند .
اما امام علی (ع) برای اداره زندگی خود و مبارزه با فقر و نداری در جامعه ، سخت به کا و تولید توجه داشت و کار را عار نمی دانست .
در مورد مسئله اقتصادی و کار تولیدی چند محور مورد بحث قرار می گیرد :
1-    تلاش در کار و تولید
2-    کار و سازندگی

3-    عمران و آبادانی
4-    کشاورزی
5-    صنعت
الف : تلاش در کار و تولید :
امام علی (ع) به بی نیازی و خود کفائی بسیار توجه داشت و همگان را برای بی نیاز شدن  ازدیگران به کار و تولید تشویق می کرد. در حدیثی فرمود : « تَعَرَّضوُا لِلتِّجَارَهِ فَاِنَّ لَکُم فیها غِنیًّ عمَّا فِی اَیِدی النَّاس»(1)«تجارت کنید و به کار تولید روی بیاورید ، که از آنچه در دست دیگران است بی نیاز می شوید »
*لباس بافته شده توسط خانواده
همچنان امام علی (ع) خود به کار ، تولید و خود کفائی اهمیت میداد و نیازهای خود را با دست توانای خود بر طرف می کرد ، فرزندان و همسران خود را نیز به کار و تولید و سازندگی تشویق می نمود . و آنان نیز لباس های مورد نیاز خود را از پشم ریسی فراهم می نمودند . »
ابو منخف لوط بن یحیی نقل می کند : پساز جنگ جمل امام علی (ع) خطبه هایی برای هدایت مردم خواند در یکی از آنها فرمود :
« مانَقِموُنَ عَلیَّ یا اَهلَ البَصرَهِ»
«ای مردم بصره چرا برمن ایراد می گیریدو انتقاد می کنید ؟»
در حالیکه اشاره می کرد به پیراهن خود ، ادام داد :
«وَاللهِ اِنَّهُما لِمَن غَزلِ اَهلی »
«سوگند به خدا ! این لبلس مرا که می بینید از بافته های اهل خانه ام می باشد »
1-    فروع کافی ، ج 1 ص 37

سپس به کیسه ای که همراه داشت و در آن مختصری نان خشک بود اشاره کرده و فرمود :
«واللهِ ماهِیِ اِلا مِن غَلَّتی بالمدینَهِ»
«سوگند به خدا این خورام مختصری که به همراه خود آورده ام از غله خود من مدینه است »
آنگاه خطاب به مردم فرمود :
«فَانِ اَنَا خَرَجتُ مِن عِندِکُم بِاکثَرِ مِمَّا تَرَوُنَ ، فَانَا عِندَاللهِ مِنَ الخَائِفین» (1)
«اگر من از نزد شما مردم بصره خارج شوم و زیاده از آنچه که دیدید برداشته باشم در نزد خدا از جنایتکاران می باشم »
درروایات نقل شده است که همین سخنان را امام علی (ع) با مردم کوفه نیز ایراد فرمود و مطالب فوق را تذکر داد . (2)
امام همچنین می فرماید :
«عَلَیکَ بِالجِدَّ و اِن لَم یُسَاعِدِ الجَدُّ »
«بر تو باد تلاش و کوشش اگر چه بخت یار نگردد و مساعدت نکند»
•    راهها تولید :
فقر ، یک بیماری اجتماعی است و راه درمان آن کارو تولید است.
امام علی (ع) از راههای گوناگون نسبت به کار و تولید توجه می نمود. 
1-    منهاج البرعه ، ج 17 ، ص 85 و بحار الانوار، ج 40 ص325
2-    وسائل الشیعه ، ج 11 ص 83

–    در جوانی شتری داشت که با آن باغستانهای مردم را آب میداد و اجرت میگرفت
–    با شتر از راههای دور آب آشامیدنی به شهر می آورد و اجرت می گرفت .
–    کشاورزی ، درختکاری و باغداری را دوست میداشت و باغات زیادی در اطراف مدینه بوجود آورد .
–    چاه می کند . وقتی از جاهها آب فواره می زد ، آن راوقف مسافران و حجاج بیت الله می کرد .
–    روزی در منزل غذای کافی نبود . به یکی از نخلستانهای اطراف قبا رفت و قرار داد بست که برای هر دلو آبی که به درختان خرما میدهید ، یک دانه خرما بگیرد .
–    گاهی دوستان و آشنایان اصرار اشتند بیل از دست امام (ع) بگیرند و او را کمک کنند . پس آن حضرت مانع می شد و به کار ادامه میداد.(1) 
دستان پینه بسته :
–    امام علی (ع) کار می کرد ، و فراوان به فقرا و مستمندان می بخشید و حتی بارها غذای خود را به دیگران داد. آن حضرت باغ و با غستانهای زیادی پدید آورد و به دیگران بخشید و نخلستان فردی یهودی را آبیاری میکرد تا اجرت بگیرد و آنقدر کار می کرد که دستان مبارکش پینه می بست .
ب : کار و سازندگی
1-    دوختن کفش پیامبر (ص)
ابوسعید خدری روایت می کند : روزی همه اصحاب و یاران در مسجد مدینه
1-    ذخائر العقبی ، ص49 ، امالی صدوق ، مجلس 47
2-    سفینه البحار ، ج 1 ص 413 ، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید

بودیم ، که پیامبر (ص) بر ما وارد شدند و فرمودند :
«اِنَّ مِنکُم مُن یُقَاتل النَّاسَ عَلَی تَاویل القُرآنَ کَمَا قَاتَلتُ عَلَی تَنزیله»
«همانا در مین شما کسی است که با مردم برای تقسیر و تاویل قرآن میجنگد آن گونه که من برای نزول آن جنگیدم »
ابابکر پرسید : یا رسول الله ! آیا آن شخص من می باشم ؟
فرمودند : نه . عمر پرسید : یا رسول الله ! فرد مورد نظر من هستم ؟ فرمودند : نه . و پیامبر ادامه دادند :
«وَلَکِنَّهُ خَاصِفُ النَعلَ فِی الحُجرَهِ»
«همانا او کسی است که در داخل حجره کفش را اصلاح می کند .»
همه منتظر او ایستاده بودیم ، که ناگاه علی(ع)از حجرهبیرون آمد ، در حالی که کفش های رسول خدا (ص) را اصلاح کرده ، و در دست داشت . (1)
2-    دوختن و اصلاح نعلین خو
«ابن عباس» نقل می کند : برای جنگ جمل احتیاج به جمع آوری نیرو داشتیم . در منطقه ای (ذی قار) اردو زدیم . اول به خیمه امام علی (ع) رفتم . دیدم که امام نعلین خود را می دوزد و اصلاح می کند بر او سلام کردم . جواب داد و فرمود : ابن عباس! این نعلین وصله خورده چقدر می ارزد ؟ عرض کردم : ارزشی ندارد و فرمود :
«حکومت بر شما از این نعلین هم در پیش من بی ارزشتر است مگر آنکه حقی را بر پا دارم یا باطلی را ریشه کن سازم » (2)
1-    مناقب ابن مغازلی شافعی ص 438 و شرح ابن ابی الحدید ج 6 ص 217
2-    نهج البلاغه خطبه 33

ج : عمران و آبادانی
علی (ع) در زمان حکومت خود برخوردی انسانی با بقیه ملل ، حتی کفار داشت و دستور اکید برای آبادانی مناطق مختلف حتی جویبارهای تخریب شده را صادر کرد . توجه به ضعفا و مستمندان و یتیمان چه مسلمان و غیر مسلمان و انجام کارهای مردم بدون هیچگونه توقع و چشمداشتی جزء شیوه های اصلی حضرت بوده است . نوشته اند : وقتی که حضرتمشکل برخی از دهقانان و بزرگان ایرانی را بر طرف می کرد ، آنان به عنوان قدر دانی چهل درهم نزد ایشان بردند . امام (ع) آن مبلغ را نپذیرفت و فرمود :
«ما خاندان به خاطر کار نیکی که انجام میدهم بها و پولی دریافت نمی کنیم»(1)
1-    مسجد سازی در سفر جنگی
در فرهنگ اسلامی که نماز و نیایش لازمه پرورش روح آدمی است ، مسجد و عبادتگاه مسلمین نیز جایگاه ویژه ای دارد . باید در تمام روستاها و دهات کوچک و برزگ در کنار جاده ها ، استراحتگاهها ، بیمارستان ها ، رستوران ها ، پادگان ها و قرارگاههای نظامی و هر جا که اجتماع مسلمین حضور و تحقق می یابد ، مسجدی آباد و متناسب با همان منطقه ساخته یا بازسازی شود.
امام علی (ع) در تمام دوران زندگی به مساله مسجد سازی توجه داشت . در احد ، در جنوب مسجد النبی ، در شهر مدینه ، در محله مساجد سعبه و هر جا که اقامت می کرد ، به امر مسجد سازی می پرداخت ، حتی انجا که ارتش خود را برای صفین کوچ می داد، در طول راه نیز این امر مقدس را از یاد نبرد.
1- انساب الاشرف : ج 2 ص 53
وقتی به شهر مرزی «هیت» رسیدند وارد شهر نشدند ، آن را دور زد و در ک میدان گسترده در اطراف هیت ، در منطقه ای به نام «اقطار» توقف کوتاهی داشت و مسجدی در آنجا ساخت که تا سالیان طولانی مردم در آنجا نماز می خواندند و مشکل عبادتگاه مردم آن سامان بر طرف گردید . (1)
*فرهنگ مسجد سازی در شهرها
علی (ع) در ساختن مسجد مدینه نقش اساسی داشت . در محله جنگ احزاب مسجد فتح را به یاد پیروزی بر «عمربن عبدود» و مهاجمان قریش بنا نمود و دو شب در آنجا نماز می خواند . (2)
آن حضرت به پیروی آیه «اِنَّما یَعمُرُ مَساجِدَ اللهِ مَن آمَنَ بِاللهِ وَ الیَومِ الاَخَر »(3)در بصره ، کوفه و آبادان مساجدی بنا نمود .(4)
2- امام علی (ع) به لایروبی قناتها ، چاهها ، نهرها و رودها توجه کاملی داشت تا جامعه با کار و تولید تامین گردد. یکی از فرماندهان امام بنام «قرظه بن کعب انصاری» در بلادی کار می کرد که غیر مسلمانان و اهل ذمه تحت حمایت اسلام در صلح و آرامش می زیستند.چون دچار مشکل اقتصادی شدند امام به قرظه نوشت : مردانی از اهل ذمه ، از حوزه فرمانداران تو گفته اند که در زمینهایشان نهری داشته اند که خشک و پر شده است پس در مشکلات اقتصادی آنها مطالعه کن ، و آن نهر را اصلاح کن ! بجان خودم سوگند ، اگر آبادانی شود و مردم تامین گردند بهتر از آن
1-    ناسخ التواریخ ج 2 ص 34
2-    سفینه البحار ص 601
3-    سوره توبه ، آیه 18
4-    مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 123

است که از آنجا کوچ کنند و ناتوان گردند ، و از آنجا کارهایی که به صلاح مملکت است باز مانند. (1)
د : کشاورزی
1-    سفارش به کشاورزی
امام صادق (ع) فرمود : «کانَ اَمیرَ المُومِنینَ یَکتُبُ یُوصی بِفَلاَحینَ خَیراً» (2)
«امیر المومنین (ع) همیشه در نامه به کارگزاران حکومتی ، سفارش کشاورزان را می کرد»
2 – آبیاری باغات مدینه :
امیر مومنان (ع) روزی به خانه آمد و از فاطمه (س) پرسید : «غذائی داریم؟» پاسخ شنید : «در منزل چند روزی غذای کافی نیست.» امام علی (ع) سطل آبی گرفت و از منزل بیرون رفت . خود را به روستای قبا رساند و آبیاری یکی از نخلستان های اطراف قبا را به عهده گرفت و شب تا صبح مشغول آبیاری شد . (3)
3    – احداث نخلستان :
امام علی (ع) هسته خرما را جمع آوری می کرد تا درباغهای خود بکارد ، روزی یکی از یاران خدمت امام رسید و حود یک مَسَق (شصت من) هسته خرما در پیش روی آن حضرت دید و پرسید : چرا این همه هسته خرما جمع کرده اید ؟
امام (ع) فرمود :«همه اینها به اذن خدا تبدیل به درخت خواهد شد.» بعدها دیدم که امام همه آنها را کاشت و نخلستانی از آنها پدید آمد و سپس آن را وقف کرد . (1)
1-  تاریخ یعقوبی ج 2 ص 302
2 –  وسائل الشیعه ، ج 13 ص 216
3    – علی و حقوق بشر ، جورج جرداق ج 1 ص 84
4    –  بحارالانوار ،ج 61 ص 33 و مناقب ابن شهر آشوب ، ج 13 ص 303

4– حفر چاه و وقف آن
امام صادق (ع) فرمود : «کانَ اَمیرَ المُومِنینَ یَضرِبُ بِالمسرِ وَ یَستَخرِجُ الاَرَضینَ» (1)
«علی (ع) همواره بیل می زد و نعمت های نهفته در دل زمین را استخراج می کرد.»
پیامبر اسلام از انفال ، زمین هائی را در منطقه ینبع به علی (ع) بخشید . امام (ع) با حفرچاه و درختکاری آنجا را اباد کرد و چاهی کَند که آب مانند گردن شتر فوراه می زد شخصی بشارت آن را به حضرت داد و ایشان فرمود : «این چاه وقف زائران خانه خدا و رهگذرانی است که از اینجا می گذرند گسی حق فروش آن را ندارد و فرزندان من از آن ارث نمی برند» (2)
امام بعضی از نخلستان ها را وقف همسر و فرزندان خود کرد تا محتاج دیگران نباشند و وقف نامه ، سرپرست موقوفات و راههای مصرف درآمد آن در نهج البلاغه نامه 24 آمده است.
5– چاه کندن برای تامین آب آشامیدنی
امیر المومین امام علی (ع) بویژه در دوران 25 سال خانه نشینی که مشغله حکومتی نداشت به عمران و آبادانی می پرداختو بدین طریق در جهت سازندگی ، هم الگو نشان می داد و هم دست نیاز مندان را می گرفت
آن حضرت باغهای فراوانی احداث کرد و  چاههای آبی را حفر نمود که هنوز هم پس از گذشت چهارده قرن در مدینه و اطراف مدینه ، تابلوهائی از چاههای بر جای مانده امام به نام «بئر علی » به چشم می خورد .
یکی از چاهها آب آشامیدنی در طول راه ، در مسیر حرکت ارتش آن حضرت به سوی صفین ایجاد شد.
1- فروع کافی ، ج 7 ، ص 543 و وسائل الشیعه ج 13 ص 303
2-    فروع کافی ، ج 7 ص 543
وقتی ارتش امام از شهر انبار عبور می کرد ، آب مورد نیاز را برنداشتند و با پیمودن مقداری از راه همگی تشنه و خسته در جستجوی آب شدند ، که بی نتیجه ماند . از راهبی راجع به آب پرسیدند ؟ او نیز جواب داد که : آب آشامیدنی مرا نیز از دو فرسنگ راه می آورند .
آمام (ع) در آن صحرا تفتیده اسب تاخت . در نقطه ای ایستاد و خیره نگاه کرد و فرمود : «در این مکان آب وجود دارد . اینجا را حفر کنید!» سربازان مقداری که زمین را کاویدند ، به تخته سنگ بزرگ و روشنی رسیدند . هر چه تلاش کرند ، حتی با تعدادزیادی نتوانستند سنگ را از جای خود تکان دهند . در این لحظه امام (ع) از اسب فرود آمد و خود به حفر چاه همت کرد . آن حضرت زمزمه ای بر لب داشت که همراهان ندانستند چه بود . وقتی سنگ را از جا کَند آب فواره زده ، بالا آمد . آنگاه خطاب به فرماندهان و نظامیان خود فرمود : «همگان از آب خنک و گوارا بیاشامید ، ذخیره سازید و اسبان ودیگر چهارپایان را سیراب کنید .» (1)
ی : صنعت
1-    تدابیر امام علی (ع) :    
امام علی (ع) برای رفع نیاز های مسلمانان در سفرهای دریایی ، به مهندسین ایرانی دستور داد تا از درآمد ملی کشور ، اسکله ای در شهر جده که جزء شهرهای بندری عربستان است ، بسازد تا رفت و آمدهای دریایی به سهولت انجام گیرد و برای رونق سفرهای دریایی دستور ساختن کارخانه کشتی سازی را صادر فرمود ؛ به صورتی که از درآمد عموممب مخارج ساخت آن را تامین کرد و اینکار در خط تولید قرار گرفت . علی (ع) پس از اتمام کارخانه کشتی سازی ، خود شخصا آن را افتتاح کرد .(2)

1    – ناسخ التواریخ – ج 2 ص 33
2    – خداوند علم و شمشیر ص 85
2-    تشویق صنگران
در راستای کار و تولید وسازندگی امام (ع) ، صنعت گران و صاحبان حرفه های و گونان را این چنین تشویق می فرمود : «اِنَّ اللهَ یُحبُّ المُحتَرفُ الاَمین » (1)
خدا صاحب حرفه امین را دوست دارد.   
1    – من لا یحضره الفقیه ، ص 353