“زكات فطره” یا همان “فطریه” بر تمام كسانى كه قبل از غروب شب عيد فطر، “بالغ” و “عاقل” و “غنى” باشند واجب است. یعنی کسانی که کار یا درآمد یا زندگی متعارفی دارند و میتوانند زندگی خود را اداره کنند در پایان ماه مبارک رمضان، فطریه بر آنان واجب میشود ؛ یعنی باید مبلغی را به عنوان “زکات فطره” پرداخت کنند. پرداخت فطریه شرط قبولي روزه‌هاي ماه مبارك رمضان است و پرداخت آن بر عهده سرپرست خانواده است. فطریه به نیازمندان و کسانی که محتاج هستند پرداخت میشود.
کسی که فطریه بر او واجب است بايد براى خود و كسانى كه نانخور او هستند، به ازای هر نفر به اندازه يك صاع (تقريبا سه كيلو) از آنچه غذاى نوع مردم آن محل (یا اصطلاحاً قوت غالب او) است ـ اعم از “گندم”، “جو”، “خرما”، “برنج”، “ذرّت” و … ـ را به مستحق بدهد. اگر فرد معادل پول سه کیلو از مواد غذایی بالا را نيز بدهد كافى است.
از شب عید فطر که ماه دیده میشود مستحب است که این هزینه کنار گذاشته شود و در روز عید قبل از نماز عید فطر به فقیر برسانند. اگر شخص فقیر و یا نیازمندی در نزدیکی او نبود این هزینه را کنار گذارد تا در زمان مناسب به او بدهد. بنابراین زمان پرداخت فطریه از روز قبل از عید تا پیش از نماز عید فطر خواهد بود.
از آنجا که زکات غیرسادات بر سادات حرام است، کسی از سادات نباشد نمیتواند زکات فطریه را به سادات بدهد. اما اگر کسی سید باشد می تواند فطریه را به سادات و غیر سادات بدهد.
زكات فطره معذورين از روزه گرفتن را شامل مي‌شود و آنها نيز باید با پرداخت زكات فطره، خود را بيمه کنند. مهماني كه مدتي در خانه ميزبان مي‌ماند ـ نه یک شب ـ زكات فطرهاش بر عهده ميزبان است.
زكات فطره را بايد قبل از نماز عيد فطر پرداخت كرد؛ اما اگر شخص خاصي مد نظر است كه نمي‌توان زكات فطره را قبل از نماز عيد فطر به او پرداخت كرد بايد مبلغ زكات فطره را كنار گذاشت و سپس آن را به آن شخص نيازمند پرداخت كرد.
زكات فطره را باید فقط به نيازمندان پرداخت كرد و در كارهاي ديگر از زكات فطره نمي‌توان استفاده برد. “زكات مال” را مي‌توان در كارهايي كه در مسير ترويج دين است، به کار برد ولي از زكات فطره فقط بايد نيازمندان و فقرا بهره بگيرند.
کفاره روزه
اگر شخصی عمداً روزه رمضان را نگیرد یا عمداً آن را باطل کند قضا و کفاره بر او واجب مىشود.
کفّاره، جریمهاى است که براى باطل کردن روزه معین شده است و عبارت است از: “آزاد کردن یک بَرده” ؛ “دو ماه روزه گرفتن که سى و یک روز آن باید پى در پى باشد”؛ و “سیر کردن شصت فقیر, یا دادن یک مُدّ طعام به هر یک از آنها”.
کسى که کفّاره بر او واجب شود باید یکى از این سه را انجام دهد. چون امروزه برده به معناى فقهىِ آن یافت نمىشود مورد دوّم یا سوم را انجام مى دهد و اگر هیچ یک از اینها برایش مقدور نیست هر مقدار که مى تواند باید به فقیر طعام بدهد و اگر اصلاً نتواند طعام بدهد باید استغفار کند.
قضای روزه
در موارد زیر به جا آوردن قضاى روزه واجب است ولى کفّاره ندارد:
1. روزهدار عمداً قى کند؛
2. غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت , یک یا چند روز روزه بگیرد؛
3. بدون اینکه تحقیق کند صبح شده یا نه؟ کارى کند که روزه را باطل مىکند, مثلاً آب بخورد, و بعداً معلوم شود صبح بوده است؛
4. کسى بگوید صبح نشده و روزهدار به گفته او, کارى کند که روزه را باطل مىکند, و بعداً معلوم شود صبح بوده است؛
5. روزههایى که به واسطه سفر باطل شده است؛
6. روزههاى ایام حیض و نفاس بانوان؛
7. کسی که بر اثر ندانستن مسأله, مبطلى انجام داده ولى نمىتوانسته مسأله را یاد بگیرد, یا اصلاً ملتفت نبوده است.
فقط طعام
مواردى که فقط باید براى هر یک روز یک مد طعام به فقیر داده شود:
1. به واسطه مرض نتواند روزه بگیرد و مرض او تا سال بعد طول بکشد و اگر چنانچه مرض او تا چندین سال طول بکشد قضاى سال آخر را باید به جا آورد و سالهاى گذشته را براى هر یک روز یک مد طعام به فقیر بدهد؛
2. کسى که به واسطه پیرى, روزه گرفتن برایش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمى تواند قضاى آن را به جا آورد؛
3. مرضى دارد که زیاد تشنه مىشود و روزه گرفتن برایش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمىتواند قضاى آن را به جا آورد.
هم قضا هم طعام
مواردى که باید قضاى روزه را به جا آورد و براى هر یک روزه یک مد طعام به فقیر بدهد:
1. به واسطه عذرى ـ مثلاً سفر ـ روزه نگرفته و بعد از ماه رمضان عذر برطرف شده و تا رمضان سال بعد عمداً قضاى آن را به جا نیاورده است؛
2. به واسطه عذرى روزه نگرفته و بعد از رمضان عذر او برطرف شده و تا چند سال قضا آن را تأخیر انداخته (قضا و یک کفاره 10سیرى), کفاره تکرار نمىشود؛
3. موقعى که عذر دارد, تصمیم او بر این است که بعد از برطرف شدن عذر, قضا روزه را به جا آورده و عذر برطرف شد و پیش از آن که قضا کند در تنگى وقت عذرى برایش پیدا شود, قضای آن واجب و یک مد طعام احتیاط واجب است؛
4. در قضا روزه کوتاهى کند و وقت تنگ شود و در تنگى وقت عذرى برایش پیش آید؛
5. مرضى دارد که زیاد تشنه مىشود و روزه گرفتن برایش مشقت دارد، اضافه بر یک مد طعام , بنابر احتیاط واجب قضاى آن را هم به جا آورد؛
6. زنى که زائیدن او نزدیک است و روزه براى حملش ضرر دارد و نمىتواند روزه بگیرد؛
7. زنى که زاییدن او نزدیک است و روزه براى خودش ضرر دارد و نمىتواند روزه بگیرد قضاى آن را باید به جا آورد و بنابر احتیاط واجب براى هر یک روز, یک مد طعام به فقیر بدهد؛
8. زنى که بچه شیر مىدهد و شیر او کم است و روزه گرفتن براى بچهاى که شیر مىدهد ضرر دارد؛
9. زنى که بچه شیر مىدهد و شیر او کم است و روزه گرفتن براى خودش ضرر دارد, قضاى روزه را باید به جا آورد و بنابر احتیاط واجب براى هر روز یک مد طعام نیز به فقیر بدهد؛
10. به واسطه عذرى غیر از مرض ـ مانند مسافرت ـ روزه رمضان را نگیرد و عذر او تا رمضان سال بعد طول بکشد, باید قضای آن را به جا آورد و احتیاط مستحب آن است که براى هر روز یک مد طعام نیز به فقیر بدهد.