8-نمونه‌هایی از موارد عدم انطباق مؤونه
1. سرمایه
1. سرمایه‌یی که با کسب و کار (اعم از حقوق و غیره) به دست آمده، خمس دارد، بنابراین کسی که مالی را به عنوان سرمایه‌ی مضاربه به دیگری می‌دهد واجب است خمس آن را بپردازد، همچنین سود حاصل از تجارت با سرمایه، هر مقدار که صرف مؤونه‌ی زندگی شود خمس ندارد و آنچه از مخارج سال زیاد بیاید خمس دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 895و952)
توجه
· فردی که قطعه‌ی زمینی را از درآمد سال خود خریده تا آن را بفروشد و پولش را صرف ساخت خانه کند واجب است خمس آن را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 916)
· فردی که خانه‌ی چند طبقه ساخته یا تهیه کرده تا بعضی از طبقات آن را اجاره دهد و اجاره‌ی آن را صرف هزینه‌های زندگی کند، بایستی خمس آن مقدار از خانه را بپردازد. (آن مقدار حکم سرمایه را دارد). (اجوبة الاستفتاءات، س 961)
· زمین مواتی که به قصد تبدیل آن به باغ میوه احیا شده است، بعد از کم کردن مخارج احیای آن، خمس دارد و شخص مخیَّر است که خمس زمین را از عین آن بدهد و یا از قیمت فعلی آن، همچنین چاه، لوله‌ی آب، پمپ آب، نهال‌ها و مانند ان به قیمت عادلانه‌ی فعلی خمس دارد و اگر پرداخت یکبارهی خمس برای او مقدور نیست می‌تواند بعد از دستگردان با ولی امر خمس یا وکیل او، آن را به تدریج و به نحوی که برایش از لحاظ مقدار و مدت ممکن است بپردازد. بلی، اگر سرمایه در حد کفاف زندگی است که با پرداخت خمس آن کسب با بقیه به اندازه‌ی نیاز زندگی نباشد، خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 968)
شراكت:
– 1. واجب است هریک از شرکا، خمس سهام خود را بپردازد، بنابراین افرادی که اقدام به تأسیس مدرسه‌ی خصوصی (غیرانتفاعی) می‌کنند برهریک از آنها واجب است خمس آنچه که به عنوان سرمایه‌ی شرکت می‌پردازند را پرداخت نمایند، همچنین واجب است هنگامی که سود حاصل از سرمایه‌ی مشترک را دریفات می‌کنند خمس مازاد بر مؤونه از سهم خود را سر سال خمسی بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 921و940و941)
– 2. تا تمام اعضا خمس سهام خود را نپردازند تصرف در سرمایه‌ی مشترک جایز نیست و چنانچه شرکا آن را پرداخت نمی‌کنند باید از شراکت با آنان جدا شود مگر این که این کار، ضرری باشد یا ترک آن حرجی باشد که در این صورت می‌توان به شراکت با آنان ادامه دارد.
– (اجوبة الاستفتاءات، س 941)
– 3. پرداخت خمس سرمایه‌ی شرکت و سود حاصل از آن، تکلیف هریک از اعضا نسبت به سهم خود از مجموع دارای شرکت است، و انجام این کار توسط مسؤول هیأت اداری آن، متوقف بر کسب اجازه و وکالت از سهامداران شرکت است. (اجوبة الاستفتاءات، س 942)
– 4. پس از آن که هریک از اعضا، خمس سهم خود از سرمایه‌ی شرکت را پرداخت کرد دیگر مجموعه‌ی سرمایه، دوباره خمس ندارد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 921)
– در صندوق قرض الحسنه:
– 1. اگر هریک از افراد سهامدار آن علاوه بر مبلغی که در ابتدای تشکیل صندوق پرداخته بایبستی هرماه برای افزایش موجودی صندوق مبلغی را بپردازد، چنانچه هریک از آنها سهم شراکت خود را از منفعت کسب یا از حقوق خود بعد از پایان سال خمسی پرداخته باشد واجب است خمس آن را بپردازد، ولی اگر آن را در بین سال داده سات در صورتی که دریافت آن برای او در پایان سال خمسی وی ممکن باشد باید خمس آن را در پایان سال بدهد و در غیر این صورت هر وقت آن را دریافت کرد باید خمس آن را پرداخت کنند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 943)
– 2. اگر سرمایه‌ی آن، ملک شخصی اشخاص به نحو اشتراک باشد، سود حاصل از آن نسبت به سهم هریک از اعضا، ملک شخصی او خواهد بود و باید خمس آن را در زاید بر مؤونه‌ی سالش بپردازد، ولی اگر سرمایه‌ی صندوق ملک شخص یا اشخاص نباشد، مثل این که از مال وقف عام و مانند آن باشد سود حاصل از آن خمس ندارد.
– (اجوبة الاستفتاءات، س 944)
2. محل تجاری جزو سرمایه است و واجب است خمس آن پرداخت شود و کسی که توان پرداخت آن را ندارد می‌تواند بعد از دستگردان با ولی امر خمس یا وکیل او به تدریج بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 926)
3. سرقفلی جزو سرمایه است و از این رو خمس دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 967)
2. ابزار و آلات کار
ابزار و آلات کار حکم سرمایه دارد که اگر از درآمد کسب تهیه شود خمس دارد، بنابراین ماشینی که برای انجام امور مربوط به کار و کسب تهیه شده واجب است خمس آن پرداخت شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 887و924و972)
توجه
· فردی که تمام اثایه و لوازم مورد نیاز کاروان حج را که ملک شخصی او بوده به سازمان حج فروخته است (از این لوازم در ایام عهده‌داری مدیریت کاروان حج، جهت اداره‌ی حجاج استفاده می‌کرده) در صورتی که لوازم را با مال مخمس خریده باشد، پول فروش آن خمس ندارد و در غیرا ین صورت بایستی خمس آن را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 959)
3. رشد و نمو سرمایه
1. کالایی که افزایش قیمت پیدا کرده و کسی هست که آن را بخرد ولی فرد برای این که سود بیشتری ببرد آن را نفروخته است باید با رسیدن سال خمسی، خمس افزایش قیمت آن را بپردازد، ولی کالایی که تا سرسال فروخته نشده و مشتری برای خرید آن پیدا نشده است، در حال حاضر پرداخت خمس افزایش قیمت آن واجب نیست بلکه سود حاصل از فروش آن در آینده از سود سال فروش محسوب می‌شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 960)
2. اگر کالایی را با مال مخمس به قصد فروش بخرد و بعد از مدتی آن را بفروشد ، آن مقدار که بیشتر از قیمت خرید است جزو منفعت کسب محسوب می‌شود که بایستی خمسی زاید بر مؤونه‌ی سال را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 964)
4. پس انداز
1. درآمدی که پس انداز می‌شود – حتی اگر برای تأمین هزینه‌های زندگی باشد – سرسالخ مسی، خمس دارد مگر این که تهیه‌ی لوازم ضروری زندگی و یا تأمین هزینه‌های لازم بر حسب وضع مالی شخص متوقف بر پس‌انداز درآمد سال باشد و بنا داشته باشد پس‌اندازها را در آینده‌ی نزدیک مثلاً دو سه ماه پس از سال خمسی، صرف موارد مذکور کند که در این صورت خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 886و909و978)
توجه
· فردی که تصمیم به ازدواج در آینده دارد، اگر پولی که بابت حقوق ماهیانه می‌گیرد را پس‌انداز باید سرسال، خمس آن را بپردازد مگر آن که بخواهد در خلالد و سه ماه بعد از سال خمسی آن را صرف هزینه‌ی ازدواج کند و با پرداخت خمس آن نتواند باقیانده‌ی لوازم مرود حاجت را تأمین کند که در این صورت خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 886و909و978)
· شخصی که بر خود یا خانواده‌ی تحت تکفل خود سخت می‌گیرد تا بتواند مقداری پس‌انداز کند در صورتی که مال پس‌انداز شده برای صرف در احتیاجات زندگی باشد و در آینده‌ی نزدیک مثلاً تا دو ساه ماه بعد از پایان سال خمسی در همان مورد صرف شود پرداخت خمس آن واجب نیست و در غیر این صورت باید خمس آن را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 956)
· کسی که نیاز به تهیه‌ی مایحتاج زندگی مانند یخچال دارد و استطاعت خرید آن را یکجا ندارد و ماهیانه پولی را پس‌انداز می‌کند تا وقتی که پول به حد لازم رسید آن را خریداری نماید، اگر پول پس‌انداز شده جهت تهیه‌ی مایحتاج زندگی در آینده‌ی نزدیک (مثلاً دو تا سه ماه پس از پایان سال خمسی) مورد نیاز باشد به نحوی که با پرداخت خمس آن نتواند لوازم زندگی را تهیه کند خمس ندارد و در غیر این صورت باید خمس آن را بپردازد . (اجوبة الاستفتاءات، س 988)
· فردی که دو سال است قطعه‌ی زمینی را برای ساخت خانه‌ی مورد نیاز خریده است و از مخارج روزمره پولی را پس‌انداز شده از درآمد سال را می‌خواهد تا دو سه ماه پس از پایان سال خمسی صرف ساختمان مسکن خود نماید خمس ندارد و در غیر این صورت پرداخت خمس آن واجب است. (اجوبة الاستفتاءات، س 957)
2. هر مقدار که از منفعت کسب، پس‌انداز می‌شود یک بار به آن خمس، تعلق می‌گیرد و پس‌انداز آن در بانک به صورت قرض‌الحسنه موجب سقوط خمس آن نمی‌شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 955)
3. افرادی که برای انجام کارهای عمرانی، احتیاج به هزینه‌ی زیادی دارند که پرداخت یکبارهی آن برایشان مشکل است، لذا اقدام به تأسیس صندوقی برای عمران کرده‌اند و هر ماه مبلغی را در آن به ودیعه می‌گذارند و بعد از آن که مقداری جمع شد آن را صرف کارهای عمرانی می‌کنند، اگر مبالغ پرداخت شده از طرف هر شخص از درآمد سال او باشد و تا زمان مصرف آن در کارهای عمرانی، تحت مالکیت او باقی بماند و آن شخص بتواند در پایان سال خمسی آن را از صندوق پس بگیرد واجب است خمس آن را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 947)
5. مطالبات
1. طلب‌هایی که شخص بابت فروش نسیه‌ی کالا یا اجرت کار دارد اگر سر سال خمسی قابل دریافت باشد – هرچند هنوز آن را نگرفته باشد – پرداخت خمس آن سر سال واجب است و در غیر این صورت جزو درآمدهای سال دریافت محسوب می شود، بنابراین:
1. حقوق ماهیانه‌ی کارمندان که پرداخت آن توسط دولت چند سال به تأخیر افتاده هنگام دریافت، جزو درآمدهای سال دریافت محسوب می‌شود نه سال انجام کار و در مقدار زاید بر مخارج سال دریافت خمس واجب است.
2. کارمندانی که سر سال خمسی آنها در پایان ماه اسفند و حقوق خود را چند روز زودتر از سر سال خمسی می‌گیرند، اگر حقوق را تا آخر سال خمسی در مؤونه مصرف نکنند بایستی خمس آن را بپردازند.
(اجوبة الاستفتاءات، س 899و922و974و979و982و991)
2. شخصی که مبلغی را قرض می‌دهد، اگر مال قرضی را از درآمد سالیانه کارش و قبل از پرداخت خمس آن قرض داده است در صورت که بتواند تا آخر سال قرضش را از بدهکار بگیرد واجب است که هنگام رسیدن سال خمسی‌اش خمس آن را بپردازد و اگر نتواند قرض خود را تا پایان سال بگیرد فعلاً پرداخت خمس آن واجب نیست لیکن هر وقت آن را وصول کرد باید خمس آن را بدهد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 871و895و955و977و989)
3. کسی که می‌خواهد در بانک کار کند و برای شروع بایستی از روی اجبار مبلغی را به اسم خود و در یک حساب بلند مدت که هر ماه سود آن به وی پرداخت می‌شود در بانک به ودیعه بگذارد، اگر پس گرفتن این مبلغ برای وی درح ال حاضر ممکن نیست تا آن را پس نگرفته خمس آن واجب نیست ولی سود سالانه‌ی آن در زاید بر مؤونه‌ی سال خمسی دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 896)
6. طلای مسکوک
طلای مسکوک در صورتی که جزو منفعت کسب محسوب شود حکم سایردرآمدهای کسب را در وجوب خمس دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 953)
7. حقوق بازنشستگی
حقوق بازنشستگی در صورتی که از مخارج سال اضافه بیاید پرداخت خمس آن واجب است و در این حکم فرقی نیبست بین آن مبالغی که از حقوق زمان اشتغال کسر کرده‌اند و پس از بازنشستگی ماهانه می‌پردازند و مبالغی که دولت به عنوان کمک بر آن اضافه می‌کند. (اجوبة الاستفتاءات، س 872 و استفتا از دفتر معظم له)
8. کفن
فردی که کفنی را خریده و چند سال مانده بایستی خمس آن را بپردازد مگر این که آن را با پول مخمس خریده که در این صورت خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 1029)