در طول تاریخ همواره کتابهای متعددی درباره یگانه گوهر عالم هستی و سر مستتر الهی فاطمه زهرا علیها السلام نوشته شده است که از آن جمله، می توان از کتب عامه به: «اتحاف السائل بمالفاطمة – رضی الله … عنها – من الفضائل » ، از محمد حجازی شافعی; «الثغور الباسمة فی مناقب السیدة فاطمه » ، از جلال الدین سیوطی; «فضائل فاطمة الزهرا علیها السلام » ، از حاکم نیشابوری، و از کتب شیعیان به: «الروضة الزهرا فی مناقب فاطمة الزهرا» ، از محمد بن احمد خزاعی; «فضائل الزهرا علیها السلام » ، از احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی; «الاربعون حدیثا فی فضائل السیدة فاطمه علیها السلام » ، از نجم الدین شریف عسکری، و دهها کتاب دیگر اشاره کرد .
استاد علی محمد علی دخیل می گوید: «کتابخانه عمومی علمین در نجف به سال 1387 ه . ق از کسانی که در مورد فاطمه زهرا علیها السلام کتاب یا مقاله ای نوشته اند، فراخوانی داده و این جانب حدود 300 کتاب که درباره ایشان نوشته شده بود، جمع کردم . (1) »
و این از کثرت کتبی که در مورد این بانوی یگانه نوشته شده، خبر می دهد .
در این مقاله می کوشیم تا به قدر وسع، هشت منقبت از مناقب بسیار آن حضرت را به رشته تحریر در آوریم، که:
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم بقدر تشنگی باید چشید
1 . پیدایش فاطمه علیها السلام
در روایات زیادی به این مطلب اشاره شده که فاطمه زهرا علیها السلام نطفه اش از میوه بهشتی تکون یافته است . از آن جمله، روایتی است که در امالی صدوق آمده که امام رضا علیه السلام فرمود: «پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: وقتی به معراج رفتم، جبرئیل دست مرا گرفت و وارد بهشت نمود . پس رطب بهشتی به من داد که آن را خوردم و آن غذا در صلبم به نطفه تبدیل شد . پس چون به زمین آمدم، با خدیجه همبستر شدم و او به فاطمه حامله شد .» (2) همچنین از مناقب آن حضرت، این است که پیامبر صلی الله علیه و آله برای به وجود آوردن فاطمه علیها السلام مامور به چهل روز عبادت شد و عظمت این منقبت آنجا روشن می شود که حضرت موسی علیه السلام نیز برای آوردن تورات مامور به چهل روز عبادت شده بود . اگر چه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای آوردن قرآن مدتی را در غار حرا معتکف بود، ولی برای ایجاد فاطمه علیها السلام مامور به چنین عبادت طولانی گردید .
علامه مجلسی روایت می کند که «روزی پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در سرزمین ابطح نشسته بود و با او عمار و منذر بن ضخصاح و ابوبکر و عمرو عباس بودند . علی علیه السلام هم در آن جمع بود که جبرئیل به صورت اصلی بر حضرت نازل شد و عرض کرد: خدا به تو سلام رسانده، می فرماید که باید چهل روز از خدیجه دوری کنی … پس چون چهل روز به پایان رسید، جبرئیل نازل شد و گفت: خدایت سلام می رساند و می فرماید: خود را برای هدیه و تحفه ای آماده کن . حضرت فرمود: آن تحفه چیست؟ در جواب گفت: از این تحفه خبری ندارم . بعد از آن، میکائیل فرود آمد و با او طبقی بود و حضرت روزه خود را با طعام درون طبق افطار کرد . بعد از آن، جبرئیل خطاب به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: خداوند به ذات خود سوگند یاد نموده که امشب از صلب تو ذریه ای طیب بیافریند . (3) »
گوهر پاک بباید که شود قابل فیض
ورنه هر سنگ و گلی لؤلؤ و مرجان نشود
2 . شباهت به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله
ام سلمه می گوید: «فاطمه علیها السلام شبیه ترین مردم از لحاظ صورت به پیامبر صلی الله علیه و آله بود .» (4) و عائشه می گوید: «شبیه تر از فاطمه علیها السلام در گفتار به پیامبر صلی الله علیه و آله ندیدم . (5) » و جابر می گوید: «هر گاه فاطمه راه می رفت، به یاد حضرت رسول صلی الله علیه و آله می افتادم . (6) » پس فاطمه شبیه ترین مردم به پیامبر بود صورتا و سیرتا و کلاما .
3 . ایمان و کمال
در روایتی آمده که ابوذر روزی به خانه علی علیه السلام می رود و علی علیه السلام را صدا می زند، ولی کسی جواب نمی دهد، در حالی که سنگ آسیا خود به خود در حال چرخش بوده . پس جریان را به حضرت رسول خبر داده و پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید: «ان ابنتی فاطمة ملا الله قلبها وجوارحها ایمانا ویقینا; (7) خداوند قلب و جوارح دخترم فاطمه را از ایمان و یقین پر نموده است .» بنابراین، چون خداوند ضعف فاطمه را می دانست، با فرستادن فرشته او را در زندگی یاری می دهد .
ابن صباغ در کتاب خود; «الفصول المهمه » از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: «کمل من الرجال کثیر ولم یکمل من النساء الا مریم بنت عمران وآسیة بنت مزاحم امراة فرعون وخدیجة بنت خویلد وفاطمة بنت محمد صلی الله علیه و آله; مردان بسیاری [از لحاظ ایمان] کامل شده اند، اما از زنان تنها مریم دختر عمران و آسیه دختر مزاحم، همسر فرعون و خدیجه دختر خویلد و فاطمه علیها السلام دختر محمد صلی الله علیه و آله به کمال رسیدند .» این روایت را مسلم و بخاری و ترمذی نقل نموده اند . (8)
و به خاطر همین منزلت، حضرت فاطمه علیها السلام از نخستین کسانی است که به بهشت می رود (9) . در روایتی می خوانیم: «اول شخص یدخل علی الجنة فاطمة بنت محمد; (10) اول کسی که وارد بهشت می شود، فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله است .»
4 . علم فاطمه علیها السلام
از دیگر فضائل فاطمه زهرا علیها السلام علم ایشان به آینده و حوادث قبل است . سلمان می گوید: «روزی عمار به من گفت: آیا خبر عجیبی به تو بدهم؟ گفتم: آری! عمار گفت: علی بن ابی طالب علیه السلام را دیدم که بر فاطمه وارد شد; چون چشم فاطمه بر او افتاد، گفت: اجازه می دهی از گذشته و حال و آینده تا روز قیامت خبر دهم .
عمار می گوید: سپس دیدم که امیرمؤمنان علیه السلام به عقب برگشت و به مسجد رفت و خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسید . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نزدیک بیا یا ابا الحسن! چون نزدیک پیغمبر رسید فرمود: تو می گویی یا من بگویم؟ حضرت امیر علیه السلام عرض کرد: حدیث شما و کلام شما بهتر است و آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله جریان را بیان نمود … عمار می گوید: امیرمؤمنان بعد از آن، از مسجد خارج شد و من هم با او بیرون رفتم و بر فاطمه وارد شد و حضرت فاطمه علیها السلام از آنچه علی علیه السلام به پیامبر صلی الله علیه و آله گفته بود، خبر داد . (11) »
و نیز در روایتی از امام کاظم علیه السلام نقل شده که فرمود: «فاطمه علیها السلام از تمام صحابه داناتر بود، جز از شوهرش . (12) » و مکرر می شد که پیامبر صلی الله علیه و آله مردم را به فاطمه زهرا علیها السلام ارجاع می داد و او به مردم پاسخ کافی می داد، چرا که آنچه را که دیگران نمی دانستند می دانست .
روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله با عده ای از اصحاب خود نشسته بودند، رو به اصحاب کرده، فرمودند: «برای زنان چه چیزی بهتر است؟ آنها نتوانستند جوابی بگویند . حضرت علی علیه السلام این خبر را به فاطمه علیها السلام رسانید و آن حضرت پاسخ داد که: شما نگفتید بهترین چیز برای زن آن است که نه مردی او را ببیند و نه او مردی را ببیند؟»
علی علیه السلام این جواب را به رسول خدا صلی الله علیه و آله عرض کرد . حضرت فرمودند: «چه کسی این جواب را به تو گفت؟» عرض کرد: فاطمه علیها السلام . حضرت فرمودند: «راستی که او پاره تن من است . (13) »
و چه بسیار اتفاق می افتاد که زنان مسائل خود را از فاطمه زهرا علیها السلام می پرسیدند .
از ایشان کلمات گوهرباری هم رسیده که خود بهترین دلیل بر علم و فضل ایشان می باشد; خصوصا خطبه های توحیدی آن حضرت که همسنگ خطبه های توحیدی نهج البلاغه می باشد .
و اگر ابن ابی الحدید در مورد خطبه های توحیدی علی علیه السلام می گوید:
«واعلم ان التوحید والعدل والمباحث الشریفة الالهیة ما عرفت الا من کلام هذا الرجل وان کلام غیره من اکابر الصحابة لم یتضمن شیئا من ذلک اصلا ولاکانوا یتصورونه ولو تصوروه لذکروه; (14) و بدان که توحید و عدل و مباحث شریف الهی جز از کلام این مرد شناخته نشد و بی شک در کلام غیر او از بزرگان صحابه چیزی از اینها اصلا وجود ندارد و تصور آن را هم نمی کردند . و اگر آن را تصور می کردند، بیان می نمودند .» باید گفت این جملات در مورد فاطمه زهرا علیها السلام هم صحیح می باشد و باید گفت: «هذه المباحث ما عرفت الا من کلام هذا الرجل وزوجته » و چه خوب فرمود، مرحوم آیة ا … العظمی غروی اصفهانی:
حامل سر مستمر حافظ غیب مستتر
دانش او احاطه بر دانش ما سوا کند
5 . لباس بهشتی
روزی بعضی از یهودیان خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله رسیده، گفتند: ما حق همسایگی داریم، درخواست می کنیم دخترت فاطمه را به عروسی ما بفرستی تا مجلس جشن ما به قدوم آن حضرت زینت گیرد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فاطمه، زن علی بن ابیطالب است و در اطاعت او می باشد . اما آنها اصرار کردند که تو شفاعت کن که علی به او اجازه دهد . بعد از اجازه، یهودیان خود را به هر آنچه از لباسهای خوب و فاخر و جواهرات داشتند، آراستند و گمان می کردند که فاطمه علیها السلام با لباس فقیری می آید و او را استهزاء می کنند; اما جبرئیل نازل شد و یک لباس بهشتی با جواهرات بی نظیری – که چشم روزگار مانند آن را ندیده بود – با خود آورد و فاطمه علیها السلام آن را پوشید و به مجلس عروسی رفت و زنان چون این منظره را دیدند، به سجده افتاده، مسلمان شدند و به سبب آن بسیاری دیگر از یهودیان هم مسلمان شدند . (15) »
6 . مائده آسمانی
نزول مائده آسمانی برای فاطمه علیها السلام مکرر اتفاق افتاده است . در روایتی آمده: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به خانه فاطمه زهرا علیها السلام رفت و وقتی وارد شد، دید چهره فاطمه زرد است . از حال او سؤال کرد . جواب داد: سه روز است که غذا نخورده ایم . پیامبر صلی الله علیه و آله وارد شد و حسن و حسین علیهما السلام را بر پای راست و چپ خود نشاند . بعد از آن علی علیه السلام وارد شد . سپس پیامبر صلی الله علیه و آله رو به آسمان کرد و فرمود: «الهی وسیدی ومولای هؤلاء اهل بیتی اللهم اذهب عنهم الرجس وطهرهم تطهیرا; ای خدا و آقا و مولای من! اینها اهل بیت من هستند . خدایا! پلیدی را از آنها ببر و آنها را حقیقتا پاک گردان .»
بعد از آن فاطمه بلند شد و دو رکعت نماز گذارد و دستها را رو به آسمان برده، فرمود: «الهی وسیدی هذا محمد نبیک وهذا علی ابن عم نبیک وهذان الحسن والحسین سبطا نبیک، الهی انزل علینا مائدة من السماء کما انزلتها علی بنی اسرائیل; ای خدا و آقای من! این محمد پیامبر تو و این علی پسر عموی پیامبر تو و این دو حسن و حسین دو فرزند پیامبر تو هستند . خدایا! مائده ای از آسمان بر ما نازل کن! همان گونه که بر بنی اسرائیل نازل فرمودی .» پس غذایی برای آنها فراهم شد و علی علیه السلام گفت: این از کجا بوده؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: ای اباالحسن! بخور و سؤال نکن! خدا را شکر که نمردیم و خدا فرزندی را به ما مرحمت کرد، مانند مریم که «کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا» (16) ; «هرگاه زکریا بر او در کنار محراب وارد می شد، نزد او رزقی را مشاهده می کرد .»
7 . همسر علی علیه السلام
از دیگر افتخارات فاطمه علیها السلام این است که پدری همچون رسول الله صلی الله علیه و آله و همسری همچون علی ابن ابی طالب علیهما السلام داشت و اگر علی علیه السلام نبود، هیچ همتایی برای فاطمه نبود تا با او ازدواج کند . (17)
در روایتی از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: «به فاطمه چهار چیز در دنیا داده شده: 1 . پدری همچون من; 2 . شوهری همچون علی; 3 . فرزندانی همچون حسن و حسین … .» (18)
بضعه سید بشر ام ائمه غرر
کیست جز او که همسری باشه لافتی کند
8 . محبت فاطمه علیها السلام
حب و بغض معصومین علیهم السلام – که از جمله آنها فاطمه زهرا علیها السلام می باشد – در بسیاری از روایات مورد تاکید قرار گرفته است; به طوری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی فرمودند: «خدایا! تو خود شاهد باش که من دوستدار آن کسی هستم که آنها را دوست بدارد و دشمنم با آنکه آنها را دشمن می دارد .» (19) اما به طور خصوص در مورد محبت فاطمه علیها السلام روایتی نقل شده که دلالت بر عظمت مقام آن بانوی یگانه می کند .
سلمان روایت کرده که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «من احب فاطمة ابنتی فهو فی الجنة معی ومن ابغضها فهو فی النار، یا سلمان حب فاطمة ینفع فی ماة مواطن ایسر تلک المواطن الموت والقبر والمیزان والحشر والصراط والمحاسبة فمن رضیت عنه ابنتی فاطمة رضیت عنه ومن رضیت عنه رضی الله عنه; (20) هر کس فاطمه دخترم را دوست بدارد، او در بهشت با من خواهد بود و هر کس او را دشمن دارد، در آتش است . ای سلمان! محبت فاطمه در صد جا سود می رساند که کمترین آن جاها مرگ و قبر و میزان و حشر و صراط و محاسبه اعمال است . پس هر کس دخترم فاطمه از او راضی باشد، از او راضیم و هر کس من از او راضی باشم، خداوند از او راضی است .»
این گوشه ای از فضائل آن گوهر یکتا بود که در این مقال به رشته تحریر در آمد و باید در وصف آن حضرت گفت:
وصف تو بگذشت از قدر عقول
عقل در شرح شما شد بوالفضول
پی نوشت:
1) فاطمة الزهرا علیها السلام، ازسلسله اعلام النساء (3)، علی محمد علی دخیل، مؤسسه اهل البیت بیروت، ص 148 .
2) بحارالانوار، ج 43، ص 4 .
3) همان، ج 16، صص 80 – 78 .
4) همان، ج 43، ص 55 .
5) همان، ص 25; مستدرک حاکم، ج 3، ص 167، ح 4732 .
6) همان، ص 53 .
7) همان، ص 29 .
8) الفصول المهمه، ابن صباغ، نشر دارالاضواء بیروت، ص 137 .
9) مستدرک حاکم، ج 3، ص 151; فاطمة الزهراء، ص 28 .
10) الفصول المهمه، ص 137 .
11) بحارالانوار، ج 43، ص 8 .
12) زندگانی فاطمه زهرا علیها السلام، حسین عمادزاده، ص 181 .
13) بحارالانوار، ج 43، ص 54 .
14) شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الکتب العربیة، ج 6، ص 346 .
15) بحارالانوار، ج 43، ص 30 .
16) همان، ص 73 و نیز ر . ک: همان، ص 31، 50، 68 و 59 .
17) اصول کافی، محمد بن یعقوب کلینی، با ترجمه سید جواد مصطفوی، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 2، کتاب الحجة، باب مولد فاطمه زهرا علیها السلام، ص 360، ح 10 .
18) بحارالانوار، ج 43، ص 57 و 58 .
19) همان، ص 25 .
20) بحارالانوار، ج 27، ص 116 .