بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدالله رب العالمین و الصّلاة و السّلام علی اشرف الانبیا ابی القاسم محمد صلی الله علیه و آله طیبین طاهرین المعصومین.
سخنرانی حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از غصب فدک توسط حزب اموی حاکم ، بعد ازرحلت پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، که به خطبه فدکیه شهرت پیدا کرد، این خطبه همان خطبه ای است که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بعد از رحلت پدر بزرگوارشان که چند روزی نگذشته بود، فدک که یکی از هدایائی بود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم به حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بخشیده بودند، توسط حزب حاکم مصادره و در تصرف انها درآمد.
حضرت به بهانه فدک به مسجد پیامبر آمدند و خطبه ای بسیار عمیق که مطالب مهمی را از معارف دین، حقایق دین و جریان هایی که پس از پیامبربه وجود می اید و ایجاد انحراف و شکاف در مسیر صحیح هدایت میکند را در این خطبه بیان فرمودند.
لذا قبل از اینکه وارد شرح و بسط خطبه شویم ، مقدماتی را درج می کنیم ،مقدمه اول: چون این خطبه به نام فدکیه مشهور است و پس از غصب فدک ، خطبه ایراد شده ،لازم است راجع به خود فدک مطالبی را درج کنیم.
سوالاتی که در مورد فدک مطرح هست، عبارت است از:
1- فدک از جهت جغرافیایی در کجا واقع شده ؟
2- حدود و ثغور فدک چیست؟
3- سیر جریان تاریخی فدک چه می باشد؟
4- دلایل مالکیت پیامبربر فدک چیست؟
5- دلایل مالکیت حضرت زهرا سلام الله علیها بر فدک چیست؟
6-انتقال فدک از پیامبرصلی الله علیه واله وسلم به حضرت زهرا سلام الله علیها چگونه می باشد ؟
7- هدف و انگیزه حزب حاکم درمصادره فدک چیست؟
8- اهل بیت علیهم السلام در برابر این مصادره و غصب چه عکس العملی نشاندادند؟
9-فلسفه ایراد خطبه فدکیه چیست؟
10- آیا صرفاً فلسفه ایراد خطبه این هست که به خاطر غصب فدک حضرت آن را ایراد کردند؟
یا نه غصب فدک بها نه ای بوده که از طریق و رهگذر این موضوع، حضرت حقایق مهمی را به امت اسلامی گوشزد کنند.؟
اینها مجموعه سوالاتی است که انشاءالله در خلال بحث به پاسخ خواهیم پرداخت.
اما سوال اول که فدک از چهت جغرافیایی در کجا واقع شده؟ فدک در شمال شرقی مدینه است که طبق گفته یاقوت در البلدان دوروز راه از مدینه تا فدک است، آن زمان با شتر و چهارپایان مسافرت می کردند، مسافرت آنها هر روز حدود ۷۰ کیلومتر بوده طبیعتاً وقتی دو روز فاصله بین دو شهر هست یعنی فاصله حدود ۱۴۰ کیلومترمی شود.
در حال حاضر به منطقه فدک در عربستان امروز ها تکه؟ می گویند، به معنای دیوار، چون اطراف این شهر دیوارهای را قرار داده بودند تااز هجوم راهزن ها و اشرار جلوگیری کند و آن مزارع و باغات ، قرنها است که خود اهالی انجا به این شهر وادی فاطمه یا بادی فدک گفته می شود که دارای باغات وچشمه های فراوان بوده است.
از جنبه تاریخی فدک در سال هفتم هجری وقتی که یهودی ها با کفار متحد می شوند و برعلیه پیامبر صلی الله علیه واله وسلم جنگ خندق یا جنگ احزاب را، به راه می‌اندازند و بعد از جنگ خندق ،فتح خیبر اتفاق می‌افتد که به دست مبارک امیرالمومنین علیه السلام قلعه های خیبرفتح می گردد ، یهودیانی که اهل منطقه فدک بودند، در یک مذاکره و مصالحه ه ای، این سرزمین را به خود پیامبر صلی الله علیه واله وسلم هدیه کرده ومی بخشند.
به این شرط که نیمی از درآمد آن برای پیامبر صلی الله علیه واله وسلم باشد ونیمی برای خودشان، وبعد به پیامبر صلی الله علیه واله وسلم عرض می‌کنند که، ما آشنا تر هستیم به این سرزمین و بهتر میتوانیم به این ملک برسیم و از ان نگهداری کنیم.
لذا همان کسانی که این رابه پیغمبر بخشیده و در اختیار پیامبر قرار داده بودند ،همان ها روی خوداین زمین باقی مانده و اخراج نشده و کار می‌کردند.
یهودیان فدک ازدرآمدفدک نصف را برای خودشان بر می داشتند ونصف دیگررادر اختیار پیامبرصلی الله علیه واله وسلم قرار می دادند.
تا اینجا مشخص شد که فدک مال یهودی ها بوده و خودشان، با اختیارآن را به پیامبر صلی الله علیه واله وسلم می بخشند و بعد پیامبر صلی الله علیه واله وسلم در زمان حیات ، این ملک را به حضرت زهرا سلام الله علیها هدیه کرده وبخشیده اند.
این موضوع، هم سند کتبی دارد، هم اسناد روایی در این زمینه وجود دارد.
بعدا درج خواهیم کرد، که بعد از وفات پیامبر صلی الله علیه واله وسلم حزب حاکم این ملک را غصب کرده و وکیل ونماینده حضرت زهرا سلام الله علیها رااز آن منطقه اخراج می کنند و در اختیار خودشان قرار می دهند.
در زمان عثمان فدک به مروان حکم بخشیده شده واو به دو فرزندخود می بخشد.
به همین صورت حکام اموی و عباسی دست به دست این ملک غصب شده رابین خودشان می چرخانند.
البته در زمان عمر بن عبدالعزیز فدک به اولاد حضرت زهرا سلام الله علیها باز گرداننده می شود.
مجدداً حاکم بعدازعزیزبن عبدالملک یعنی ولید بن عبدالملک مروان از اولاد حضرت زهراسلام الله علیها باز پس می گیرد و در نهایت این ملک، در اختیار همان حاکمان قرار داده می شود.
و به طور کلی فرزندان حضرت زهراسلام الله علیها از این سرزمین و از این مکان
ومالکیت فدک ممنوع الوصول وممنوع الورود می شوند.
توضیح،در گذشته اگر جنگی اتفاق می‌افتاد و غنائمی به دست مسلمانان می رسید این غنائم از آن مسلمانان بود ،طبیعت جنگ اینگونه بود، یا سرزمین های فتح می شد، این سرزمین در اختیار مسلمانان قرار می گرفت، قانون جنگ در گذشته اینگونه بوده است.
اما گاهی اوقات بعضی از سرزمین ها بدون جنگ در اختیار حاکم اسلامی قرارداده می شد و شرایطی هم داشته ودارد، به این سرزمین ها اصطلاحاً ” فیء” گفته می شود که جزء غنائم جنگی نیست .
چون از طریق جنگ به دست نیامده و خود مالکین این را در اختیار پیامبر صلی الله علیه واله وسلم یا حاکم اسلامی قرار داده اند، که طبیعتاً مربوط به شخص پیامبر صلی الله علیه واله وسلم وامام یا حاکم جامعه اسلامی می باشد.
قرآن کریم در سوره حشر آیه ۶ و آیه ۷ می فرماید:
مَّا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَىٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَىٰ وَالْيَتَامَىٰ وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ
مِنكُمْ ۚ وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
﴿٧/حشر﴾
ترجمه:آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا (این اموال عظیم) در میان ثروتمندان شما دست به دست نگردد! آنچه را رسول خدا برای شما آورده بگیرید (و اجرا کنید) و از آنچه نهی کرده خودداری نمایید؛ و از مخالفت با خدا بپرهیزید که خداوند کیفرش شدید است.
لِلْفُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ الَّذِينَ أُخْرِجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَأَمْوَالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا وَيَنصُرُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ ﴿٨/حشر﴾
ترجمه:این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند در حالی که فضل الهی و رضای او را می‌طلبند و خدا و رسولش را یاری می‌کنند؛ و آنها راستگویانند.
در واقع همه عالم ملک خداست مال خدا و طبیعتاً از آن رسول الهی و خلیفه الهی است و اینها به نحو امانت در اختیار انسان ها قرار می گیرد.
این یک اصل مسلم توحیدی است، ما هرچه در دست داریم مالکش هستیم ، مالک بالاعتبار، ولی مالک حقیقی خداست.
چرا، چون هر انچه در اسمان و زمین است، مال خداست، مگر ما زمین را ودیگرموجودات را ایجاد کردیم؟ که مالکیت حقیقی آن از ما باشد؟
حتی تن و جسم ما، همه وجود ما از خداست.
کل جهان هستی ماهییتی از اوئی( انالله)دارد.
پادشاهی و مالکیت آسمان و زمین و آنچه که دست ماست، همه وهمه از آن الله جل جلاله می باشد، در واقع اگر میگویند مالک آن چیز ما هستیم، یک مالکیت اعتباری است نه حقیقی ،واقعا مامالک چیزی نیستیم.
درهر صورت مالکیتها، مالکیت های اعتباری است.
لذا وقتی این زمین‌ها که درواقع مال خود خداست ، به حکم الهی در اختیار پیغمبرصل الله علیه واله وسلم قرار میگیرد.
ولذا باز گشت این مالکیت اعتباری به مالکیت حقیقی است.
کلمه” فیء” یعنی اینها را برگردانیم به سوی رسول “افاءالله” آنچه را که خداوند بر می گرداند یا می بخشد بر رسولش.
اگر فدک به وسیله خیل ورکاب یا به عبارتی لشکر کشی وجنگ تصرف شده بود از آن مسلمین به شمار می رفت ، ولی فدک توسط یهودیان مالک آن به پیامبر بخشیده شد، لذا مسلمانها سهمی درآن ندارند ،چرا ، چون این سرزمین ها از طریق خیل و رکاب ، به عبارتی از طریق جنگ ، از طریق لشکرکشی به دست نیامده ، زحمتی نکشیدند که حقی در آن داشته باشند.
بلکه این صرفاً هدیه ایست، بخششی است، که از ناحیه مالک این ملک برای پیامبرصلی الله علیه واله وسلم قرار داده شده و خدا ی متعال هم این بخشش را تایید کرده است.
خدای متعال پیامبرانش را بر هر کس وبر هر چیز که بخواهدمسلط می کند.
این که خدای متعال می فرماید: ما این سرزمین ها را(فیء) ملک پیامبر قرار دادیم یا مالکین آن را به پیامبر صلی الله علیه واله بخشیدند، معنایش این نیست که ، پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، استفاده شخصی از اینها بکند.
پیامبر صلی الله علیه واله وسلم، تعلقی به دنیا ندارد ، خدای متعال مالکیت” فیء” واین بخشش را به دست کسی داده که او هیچ توجهی به این مال ندارد و لذا از زمانی که فدک در اختیار رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم قرار گرفته زندگی آن حضرت تغییری پیدا نمی کند.
وقتی هم به حضرت زهراسلام الله علیها بخشیده شده ، هیچ تاثیری در زندگی شخصی آنها نداشته ،زندگیشان همان گونه که در نهایت تنگدستی بود ،سپری می شد.
اگر حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها ادعا می کند، برای بازگشت فدک، هیچ جنبه شخصی وجود ندارد، هدف این است که این اموال ” دوله بین الاغنیاء” نباشد ودر راستای منافع اسلام وترویج آن ورسیدگی به امور مسلمین هزینه شود.
ولی اززمان ابوبکر به بعد ” دوله بین الاغنیاء” شد ،وقتی غصب کردند فد شد” دوله بین الاغنیاء “، یعنی چرخید بین پولدارها و زمینه ای شد برای اینکه ثروتمندان، ثروتمندتر شوند و فقیران ، فقیرتر باشند.
بر این اساس است که این گونه اموال باید در اختیار رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم ، امام ود رعصر غیبت نماینده امام معصوم یا حاکم جامعه اسلامی قرار گیرد.
رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم کسی است که با داشتن این دولت ومالکیت اجازه نمی دهد این اموال” دوله بین الاغنیاء” بشود، اگرحضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم مالکیت دارد یا حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها ،چرخش بین پولدار نیست، بلکه این در دست کسانی است که زهد دارند، اعراض از دنیا دارند،و خود را امانت دار این اموال مسلمین می دانند و دقیقاً به مستحقش می رساند.
وقتی رسول خدا صلی الله علیه واله وسلم از دنیا میروند حضرت علی علیه السلام میفرماید:
حضرت رسول صلی الله علیه واله وسلم از دنیا با شکم خالی بیرون رفت و در آخرت سالم ورود پیدا کرد، سنگ روی سنگ نگذاشت.
درست است که پیامبر واهل بیت علیهم السلام استفاده شخصی از این اموال نمی کنند ولی شکی در مالکیت انها نیست و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم هم در واقع هر کاری می‌تواند در این مسیر انجام بدهد ، دیگران ،چه هیئت حاکمه چه هر کس دیگر حقی در این اموال ندارند.
از طرفی به این نکته توجه شود که ابابکر و عمر، پس از اینکه این ملک راغصب کردند ،اقرار به مالکیت داشتن حضرت زهرا سلام الله علیها دارند! به دلیل اینکه وقتی ابوبکربه حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها، گفت که پیامبرچیزی به ارث نمی گذارد، یعنی فدک مال پیغمبراست، اواقرار کرده که فدک مال پیغمبراست.
سوال بعدی این است که مالکیت حضرت زهرا سلام الله علیها چگونه بر فدک ایجاد شده است؟
آیا رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم این ملک را به حضرت زهرا سلام الله علیها بخشیده است؟ یا نه قضیه چی دیگری بوده است.
در مسئله اول که ملک رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم بوده هیچ شکی نیست، اما در مرحله بعد در این که حضرت زهرا سلام الله علیها، پس از رسول اکرم صلی الله علیه واله وسلم و در زمان حیات رسول الله صلی الله علیه واله وسلم مالک آن شده است، هم دلیل قرآنی دارد وهم دلیل روایی در این موضوع، وجود دارد.
قرآن کریم می فرماید:
وَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا
﴿٢٦/اسرا﴾
ترجمه:وحقّ نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را و هرگز اسراف و تبذیر مکن.
همچنین می فرماید:
فَآتِ ذَا الْقُرْبَىٰ حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
﴿٣٨/روم﴾
ترجمه: پس حقّ نزدیکان و مسکینان و در راه ماندگان را ادا کن، این برای آنها که رضای خدا را می‌طلبند بهتر است، و چنین کسانی رستگارانند.
لذا پیغمبرصلی الله علیه واله وسلم، بر اساس نزول این آیات حضرت زهرا سلام الله علیها را می‌خوانند و فدک را به او می بخشند و در اختیار او قرار می‌دهند، که این حق شماست ، خداوند تبارک و تعالی این دستوررا داده که من حق شما را به شما بدهم و این موضوع مورد اتفاق روایات شیعه، تفاسیر شیعه و اکثریت اهل سنت است.
قرائن وشواهد نیز امروزه با اینکه این ملک در عربستان و در سیطره وهابیت هست و تلاش دارند هر نامی و نشانی از اهل بیت علیهم السلام را محوو نابود کنند و از بین ببرند، وجود دارد .
در همین منطقه امروزی فدک، نام حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها بر مساجد، بستانها و چشمه ها وجود دارد ونتوانسته اند تغییر دهند و این خود نشانه این حقیقت است که این ملک وسیع در اختیار حضرت زهرا سلام الله علیها بوده است.
پس مالکیت حضرت زهرا سلام الله علیها طبق این آیات و طبق اجماع وروایات شیعه واهل سنت، ذیل این آیات ثابت می گردد و مالک آن حضرت زهرا سلام الله علیها می باشند.
و از طرفی هم اینکه حضرت زهرا سلام الله علیها آمده و ادعا می‌کنند که این مال من است و امیرالمومنین بر صداقت آن حضرت شهادت می‌دهند، شهادت دونور پاک دو موجود معصوم کفایت میکند برای همه امت اسلام، در اینکه فدک ملک حضرت زهرا سلام الله علیها بوده وتا ابد متعلق به فرزندان آن حضرت خواهد بود.
سوال بعد اینکه چرا فدک راغصب نودند؟ و چرا اهل بیت علیهم السلام در برابر غصب فدک عکس العمل نشان داده اند؟
داستان چرائی غصب فدک ، در روایتی که در منابع شیعی آمده وباید داخل پرانتز این نقطه را عرض کنیم که نیامدن این روایت در منابع اهل سنت ،یک امر بسیار بدیهی و روشن است که تاریخ توسط عمال بنی امیه نوشته شده وتحت سلطه حاکمان بوده است.
در طول تاریخ هم همینگونه بوده، مورخین کسانی بودند که نمیتونستند، خلاف منویات حاکمان چیزی را به نگارش در آورند، طبیعی است خیلی ازحقایق تاریخی پنهان باشد.
اما در عین حال شواهد زیادی هم وجود دارد.
در مورد این سوال اخیر عرض کنم که چرا فدک غصب شد ؟درمنابع شیعی نقل شده که عمر بن خطاب به ابوبکرگفت:”الناس عبید الدنیا” مردم برده این دنیاهستند اگر فدک را از چنگ علی وخاندان پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) در اوریم، مردم
علی را تنها می گذارند وهاشمیان از اطراف او پراکنده شده و به سوی تو (ابوبکر) روی می اورند.
لذا از این اصل روانشناسی استفاده کردند و گفتند که اگر فدک در اختیار اهل بیت علیهمالسلام باشد، مردم به جهت اینکه اهل بیت علیهم السلام برای خودشان نمی خواهد ودراین راه خرج میکند، مصرف می‌کنند، به فقرا می دهند، به نیازمندان می دهند، طبیعتا افراد متوجه خانواده علی و خاندان علی علیهم السلام می شودند و طبیعتاً یک بازوی قوی برای امیرالمومنین علی علیه السلام خواهند شد ولذا فدک را غصب کردند.