9. نمونه‌هایی از موارد انطباق مؤونه
1. کالاهای مصرفی بی دوام و بادوام
کالاهای مصرفی بی دوام از قبیل قند، شکر، برنج، روغن و مانند آن که در احتیاجات روزانه‌ی زندگی مصرف می‌شود اگر از درآمد سال به منظور مصرف سالانه خریداری کند و به مصرف برساند مؤونه به حساب می‌آید و خمس ندارد و هر مقدار از آن را که در انتهای سال مصرف نکند مؤونه نیست و بایستی خمس آن را بپردازد و اما کالاهای مصرفی بادوام از قبیل خانه‌ی مسکونی، لوازم خانگی، اتومبیل شخصی، زیورآلات زنانه و مانند آن که هنگام استفاده عین آنها باقی می‌ماند (و به عبارت دیگر بهره‌دهی آن مدت‌دار است) و به عنوان نیاز زندگی از درآمد خریداری و استفاده می‌شود مؤونه است و خمس ندارد.
(اجوبة الاستفتاءات، س 912و923)
· ملاک عدم وجوب خمس در کالاهای مصرفی بادوام، صدق عنوان نیاز به آنها مطابق با شأن عرفی مناسب با انسان است، هر چند در طول سال از آنها استفاده نشود، بنابراین اگر فرش و ظروف اتفاقاً در طول سال مورد استفاده قرار نگیرد ولی برای استفاده‌ی میهمان به آنها نیاز باشد خمس ندارد، ولی معیار در کالاهای مصرفی بادوام، مصرف است که هرچه از مصرف سالانه‌ی آنها زیاد بیاید خمس دارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 904و905و923)
· کتابی که از چندین جلد تشکیل شده (مانند وسائل الشیعه) اگر مجموع آن مورد نیاز باشد و یا خرید جلدی که به آن احتیاج است متوقف بر خرید دوره‌ی کامل آن باشد خمس ندارد و در غیر این صورت باید خمس مجلداتی که الان مورد نیاز نیست پرداخت شود، و صرف خواندن یک صفحه از هر جلد کتاب، برای ساقط شدن خمس کافی نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 907)
· خانه‌ی مسکونی مورد نیاز – همانطور که در بالا گفتیم – مؤونه است، بنابراین ساختمان سه طبقه‌یی که هر طبقه آن دو اتفاق دارد و صاحب آن دریک طبقه، خودش و در دو طبقه‌ی دیگر فرزندانش زندگی می‌کنند خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 911)
· اتومبیل که از درآمد بین سال جهت استفاده‌ی شخصیو رفع نیازهای زندگی تهیه شده و جزو احتیاجات مناسب با شأن عرفی شخص باشد مؤونه است و خمس ندارد. بلی اگر برای کسب و کار باشد، مثل تاکسی، وانت، مینی‌بوس، اتوبوس حکم ابزار کار را در وجوب خمس خواهد داشت. (اجوبة الاستفتاءات، س 887و924)
· داروهای که از درآمد بین سال خریده شده و بدون فاسد شدن تا سر سال مسی باقی مانده است، اگر خرید آنها جهت استفاده در مواقع نیاز باشد و در معرض احتیاج هم باشد مؤونه است و خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 908)
· 2. مایحتاجی که از درآمد تدریجی تهیه می‌شود
مایحتاجی از قبیل لوزام خانگی، جهیزیه، ساختمان مسکونی و مانند آن که شخص نمی‌تواند هنگام نیاز یکباره خریداری کند مگر آن که از درآمد سنوات بعد به تدریج تهیه و برای زمان احتیاج نگهداری نماید، آن مقدار که هرسال به اندازه‌ی شأن عرفی خود تهیه می‌کند مؤونه است و خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 906و918)
توجه
· اگر در منطقه‌یی رسم بر این باشد که خانواده‌ی داماد اقدام به تهیه و تأمین و اثایه و لوازم خانه کنند و به مرور زمان و به تدریج به تهیه ی آن لوازم بپردازند و سال بر آنها بگذرد، در صورتی که تهیه‌ی اثاث و لوازم زندگی برای آینده عرفاً جزو مؤونه محسوب شود خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 906)
· شخصی که خانه‌یی برای سکونت ندارد ولی مالک قطعه‌ی زمینی است که یک سال یا بیشتر بر‌آن گذشته و نمی‌تواند آن را بسازد، در صورتی که زمین را برای ساخت مسکن مورد نیاز درآن، از درآمد بین سال خریده باشد جزو مخارج کنونی وی محسوب می‌شود و خمس آن واج نیست، ولی اگر آن را از درآمد سال به قصد فروش و مصرف پول آن برای ساخت خانه خریده باشد پرداخت خمس آن واجب است. (اجوبة الاستفتاءات، س 913و916)
· در عدم وجو خمس در زمینی که برای ساخت مسکن بدان نیاز دارد، فرقی بین این که یک قطعه باشد یا چند قطعه، و یا یک مسکن باشد یا چند مسکن وجود ندارد، بلکه ملاک، صدق عنوان نیاز به آن به مقتضای موقعیت و شأن عرفی وی و همنین وضع مالی شخص برای ساخت تدریجی آن است. (اجوبة الاستفتاءات، س 903)
· فردی که خانه ی ملکی برای سکونت ندارد و از درآمد بین سال زمینی خریده تا در آن خانه‌یی برای خودش بسازد چنانچه شروع به ساختتن کند ولی قبل از اتمام آن، سال خمسی برسد آنچه در مصالح ساختمان مصرف کرده، خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 914)
3. پرداخت بدهی
بدهی پرداخت نشده – چه بدون مدت باشد و چه مدت‌دار، چه بر اثر قرض گرفتن باشد و یا بر اثر خرید نسیه‌ی کالا – از درآمد سالانه استثنا نمی‌شود مگر این که برای تأمین هزینه‌های سال درآمد باشد که از درآمد سال مقداری را که می‌خواهد صرف بدهی خود کند استثنا می‌شود و به معادل آن از درآمد سالانه، خمس تعلق نمی‌گیرد ولی اگر برای بدهی‌های سال‌های قبل باشد،هرچند صرف درآمد سالانه برای پرداخت آن جایز است ولیا گر تا پایان سال پرداخت نشود از درآمد سالانه استثنا نمی‌شود، بنابراین:
- بر کارمندانی که گاهی مقداری مال از مخارج سالانه‌ی آنها زیاد می‌یاد خمس تمام درآمد باقیماند واجب است، هرچند بدهی‌های نقدی و قسطی داشته باشند، بلی اگر بدهی بر اثر قرض کردن در طول سال برای مخارج همان سال یا خرید بعضی از مایحتاج سال به صورت نسیه باشد در صورتی که بخواهند دین خود را از منافع همان سال ادا نمایند مقدار دین از باقیمانده‌ی درآمد آن سال استثنا می‌شود.
- اقساط بدهی مسکن و مانند آن را هرچه می‌توان از درآمد کسب همان سال پرداخت کرد، ولی در صورت عدم پرداخت، از درآمد آن سال استثنا نمی‌شود بلکه به باقیمانده‌ی درآمد سرسال خمسی، خمس تعلق می‌گیرد.
- بدهی که جهت غیر مؤونه (مثل افزایش سرمایه، پس انداز درآمد سالانه، خرید زمین برای فروش آن در آینده) بوده، هرچند صرف درآمد سالانه برای پرداخت آن جایز است، ولی اگر تا پایان سال پرداخت نشود از منفعت کسب سالی که درآن بدهی حاصل شده استثنا نمی شود و پرداخت خمس درآمد سالنه کسب که از مخارج آن سال زیاد آمده واجب است.
(اجوبة الاستفتاءات، س 865و869و875و877و878)
4. پیش پول اجاره و مانند آن
1. پول پیش که مستأجر به موجر می‌دهد، اگر از منفعت کسب مستأجر باشد بعد از گذشت سال خمس دارد و هر وقت مستأجر بتواند آن را از موجر بگیرد باید باید خمس آن را بپردازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 879و898و946 و استفتا از دفتر معظم له)
2. مبلغی که در حال حاضر افرادی که قصد تشرف به حج یا عمره را دارند باید برای حفظ نوبت، مطابق قرارداد مضاربه به بانک بسپارند و سودی نیز به آن تعلق می‌گیرد و زمانی که پس از حدود سه سال نوبت تشرف آنها فرا رسید اصل پول و سود آن را دریافت کرده به سازمان حج و زیارت می‌سپارند و به عمره و حج مشرف می‌شوند، اگر در همان سال خمسی سپرده‌گذاری به حج بروند خمس ندارد ولی اگر نوت حج آنها پس از آن سال خمسی است به اصل سپرده اگر از درآمد کسب غیر مخمَّس بوده خمس تعلق می‌گیرد، اما سود حاصله اگر پیش از سال عزیمت به سفر حج قابل وصول نباشد جزو درآمد سال وصول محسوب می‌شود که اگر در همان سال هزینه شود خمس ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 973)
3. پولی که برای خرید کتاب از نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران قبل از تحویل آن پرداخت شده، ولی هنوز کتاب‌ها ارسال نشده است خمس ندارد به شرطی که کتاب‌های مزبور، مورد نیاز و به مقدار متناسب با شأن عرفی شخص بوده و تهیه ی آن متوقف بر پیش پرداخت قیمت آن باشد. (اجوبة الاستفتاءات، س 902)