16. راههای ثابت شدن اول ماه
– 1. رؤیت شخص مکلف.
– 2. شهادت دو فرد عادل.
– 3. شهرتی که مفید علم باشد.
– 4. گذشت سی روز.
– 5. حکم حاکم.
(اجوبة الاستفتاءات، 848)
1. معیار اول ماه، هلالی است که بعد از غروب خورشید غروب کند و رؤیت آن قبل از غروب ممکن باشد، بنابراین هلالی که غروبش قبل از غروب خورشید یا مقارن با آن باشد کافی نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 834)
توجه
· رؤیت با وسیله، فرقی با رؤیت به طریق عادی ندارد و معتبر است. ملاک آن است که عنوان رؤیت محفوظ باشد، پس رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکم واحدند. بلی رؤیت تصویر هلال از طریق انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیت معلوم نیست محل اشکال است. (اجوبة الاستفتاءات، س 835)
· استهلال (دیدن هلال) فی نفسه واجب شرعی نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 847)
· صرف کوچکی و پایین بودن هلال یا بزرگی و بالا بودن و یا پهن یا باریک بودن آن و مانند آن، دلیل شرعی شب اول یا دوم بودن نیست، ولی اگر مکلف از آن علم به چیزی پیدا کند باید به مقتضای علم خود در این زمینه عمل نماید. (اجوبة الاستفتاءات، س 845و846)
· اول ماه به وسیلهی تقویمها و محاسبات علمی منجمین ثابت نمیشود مگر این که از گفتهی آنها یقین حاصل شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 834و 848)
2. اگر در شهری اول ماه ثابت شود برای شهرهای دیگر که با آن نزدیک است کافی است و همچنین شهرهای دوردستی که افق آنها با هم متحد است، همچنین اگر در بلاد شرقی ماه دیده شود برای کسانی که در بلاد غربی نسبت به آنها باشند کافی است (مثل این که اول ماه در مشهد ثابت شود مسلماً برای کسانی که در تهران هستند کفای است) ولی عکس آن کفایت نمیکند. (اجوبة الاستفتاءات، س 837و838و840)
توجه
· منظور از اتحاد افق، شهرهایی است که در طول خط واحدی واقع شدهاند، بنابراین اگر دو شهر در یک خط طولی باشند (مراد از طول، طول در اصطلاح علم هیأت است) گفته میشود که آنها در افق متحد هستند. به طور کلی اگر اختلاف بین افق دو شهر به مقداری باشد که با فرض رؤیت هلال در یکی، هلال در دیگری قابل رؤیت نباشد رؤیت آن در شهرهای غربی برای مردم شهرهای شرقی که خورشید در آنها قبل از شهرهای غربی غروب میکند، کافی نیست. برخلاف عکس آن، از این رو مثلاً رؤیت هلال در ایران که در غرب ژاپن واقع است، برای کسانی که مقیم ژاپن هستند اعتبار ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 837و839و 840)
3. تا حاکم حکم به رؤیت هلال نکند، صرف ثبوت هلال نزد اول، برای تبعیت دیگران از وی کافی نیست، مگر آن که اطمینان به ثبوت هلال حاصل نماید. (اجوبة الاستفتاءات، س 843)
توجه
· اگر شخصی هلال ماه را ببیند و بداند که رؤیت هلال برای حاکم شرع شهر او به هر علتی ممکن نیست، واجب نیست رؤیت هلال را به حاکم اطلاع دهد مگر آن که ترک آن مفسده داشته باشد. (اجوبة الاستفتاءات، س 842)
· اگر حاکم حکم نماید که فردا عید است و این حکم، شامل همهی کشور باشد حکم او شرعاً برای همهی شهرها معتبر است. (اجوبة الاستفتاءات، س 844)
· در تبعیت از اعلام رؤیت هلال توسط یک حکومت، اسلامی بودن آن حکومت شرط نیست، بلکه ملاک در این مورد، حصول اطمینان به رؤیت در منطقهیی است که نسبت به مکلف کافی محسوب میشود. (اجوبة الاستفتاءات، س 849)
· اگر هلال ماه در شهری دیده نشود ولی تلویزیون و رادیو از حلول آن خبر دهند، در صورتی که مفید اطمینان به ثبوت هلال گردد یا صدور حکم به هلال از طرف ولی فقیه باشد کافی است و نیازی به تحقیق نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 836)
4. اگر اول ماه از طریق رؤیت هلال حتی در افق شهرهای مجاوری که یک افق دارند و یا از طریق شهادت دو فرد عادل و یا از طریق حکم حاکم ثابت نشود باید احتیاط کرد تا اول ماه ثبات شود. (اجوبة الاستفتاءات، س 837)
5. اگر اول ماه رمضان ثابت نشود روزه واجب نیست، ولی اگر بعداً ثابت شود که آن روزی را که روزه نگرفته اول ماه بوده باید آن را قضا کند. (اجوبة الاستفتاءات، س 846)
6. روزی که انسان شک دارد آخر رمضان است یا اول شوال باید روزه بگیرد، اما اگر در اثنای روز ثابت شود که اول شوال است باید افطار کند، هر چند نزدیک مغرب باشد. (اجوبة الاستفتاءات، س 846)
17. مسایل متفرقه ی روزه
1. در جایی که بیشتر مردم در شبهای ماه مبارک رمضان برای قراءت قرآن و خواندن دعا و شرکت در مراسم دینی و امثال آن بیدار هستند، پخش برنامههای خاص سحرهای این ماه از بلندگوی مسجد جهت شنیدن همگان اشکال ندارد، ولی اگر سبب اذیت همسایگان مسجد شود جایز نیست. (اجوبة الاستفتاءات، س 453)
2. قراءت دعاهای مخصوص ماه رمضان که به صورت دعای روز اول و روز دوم تا آخر ماه وارد شده است، اگر به قصد ثواب و مطلوبیت باشد اشکال ندارد. (اجوبة الاستفتاءات، س 831)
3. هرگاه کسی روزهی مستحبی بگیرد واجب نیست آن را به آخر برساند و هر موقع بخواهد میتواند روزهی خود را بخودر، بلکه اگر برادر مؤمنی او را به غذا دعوت کند مستحب است دعوت او را قبول کرده در اثنای روز افطار نماید. خوردن غذا به دعوت برادر مؤمن هر چند روزه را باطل میکند ولی او را از اجر و ثواب روزه محروم نمیسازد. (اجوبة الاستفتاءات، س 830)
4. روزهداری هنگام غروب در سرزمینی افطار کرده باشد و سپس به جایی مسافرت کند که خورشید در آن هنوز غروب نکرده است روزهی او صحیح است و تناول مفطرات در آن مکان قبل از غروب خورشید با فرض این که در وقت غروب در سرزمین خود افطار کرده برای او جایز است. (اجوبة الاستفتاءات، س 826)
5. اگر شخصی از اول ماه رمضان تا بیست و هفتم آن در وطن خود روزه بگیرد و در صبح روز بیست و هشتم به مکانی که با شهر خودش هم افق میباشد، مسافرت کند و در روز بیست و نهم به آنجا برسد و متوجه شود که در آنجا عید اعلام شده است در صورتی که اعلان عید در روز بیسیت و نهم در آن مکان، به نحو شرعی و صحیح باشد قضای آن روز براو واجب نیست، ولی این کشف میکند که یک روز روزه در اول ماه از او فوت شده، لذا واجب است قضای روزهیی را که یقین به فوت آن دارد را به جا آورد. (اجوبة الاستفتاءات، س 825)