مسواک زدن

الف – تأکید بر مسواک زدن

امام صادق (علیه السلام):

مسواک زدن، از سنت های پیامبران است.( الکافی: ج ۶ ص ۴۹۵ ح ۱٫)

۵۹۶ – پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

مسواک زدن…از فطرت (توحیدی) است.( سنن ابن ماجه: ج ۱ ص ۱۰۷ ح ۲۹۴٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

جبرئیل، آن اندازه مرا به مسواک زدن سفارش میکرد که ترسیدم دندان هایم یک به یک بریزد و بی دندان شوم.( الکافی: ج ۶ ص ۴۹۵ ح ۳٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

جبرئیل، آن اندازه مرا به… مسواک زدن سفارش می کرد که گمان بردم آن را واجب قرار خواهد داد.( کتاب من لا یحضر الفقیه: ج ۶ ص ۱۳ ح ۴۹۶۸٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

جبرئیل، چندان مرا به مسواک زدن سفارش کرد که بر دندان هایم ترسیدم(الکافی: ج ۶ ص ۴۹۶ ح ۸٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

جبرئیل، هیچ نزد من نیامد، مگر که مرا به مسواک زدن سفارش کرد که تا جایی که ترسیدم این کار بر من و امتم واجب شود.( سنن ابن ماجه: ج ۱ ص ۱۰۶ ح ۲۸۹٫)

امام صادق (علیه السلام):

مسواک زدن، از سنتهای فرستادگان (الهی) است(الکافی: ج ۳ ص ۲۳ ح ۲٫)

امام صادق (علیه السلام):

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) ، آن هنگام که مردم، دسته دسته به دین درآمدند، فرمود: (طایفه) ازد که نازک دل ترین و خوش دهان ترین مردم اند، به آنان (مسلمانان) در پیوستند.

گفته شد: ای پیامبر خدا! نازک دل ترین را فهمیدیم، اما چرا خوش دهان ترین؟

فرمود: از آن رو که این طایفه، در روزگار جاهلیت، مسواک می زدند.( علل الشرایع: ص ۲۹۴ ح ۱٫)

امام باقر و امام صادق (علیه السلام):

خواندن دو رکعت نماز با مسواک، با فضیلت تر از هفتاد رکعت بدون مسواک است.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۵۴ ح ۱۱۸٫)

امام باقر (علیه السلام):

اگر مردم می دانستند که مسواک زدن چه (فضیلت و فوایدی) دارد، آن را با خود به بستر می بردند.( ثواب الاعمال: ص ۳۴ ح ۲)

ب – نکوهش ترک مسواک زدن

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم):

چرا شما را با دندان های زرد می بینم؟ چرا مسواک نمی زنید؟( الکافی: ج ۶ ص ۴۹۶ح ۹٫)

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم):

جبرئیل نزد من آمد و گفت: ای محمد چگونه در حالی که مسواک نمی زنید، بر شما نازل شویم؟( الجعفریات: ص ۱۵)

الخصال:

از ابو یحیی واسطی، از کسی که این راوی از او نام برده، نقل شده که وی به امام صادق (علیه السلام) گفته است: آیا همه این خلق را از مردم می دانی؟

فرمود: از این میان، آنان را که مسواک نمی زنند و در جای تنگ، چهار زانو می نشینند (فضای وسیع تری را می گیرند) و… بینداز.( الخصال: ص ۴۰۹ ح ۹)

ج – فواید مسواک زدن

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

مسواک بزنید؛ چرا که مسواک، مایه پاکیزگی دهان( در المعجم الکبیر، به جای مایه پاکیزگی عبارت خوش بو کننده آمده است.) و خشنودی پروردگار است.( سنن ابن ماجه: ج ۱ ص ۱۰۶ ح ۲۸۹، المعجم الکبیر: ج ۸ ص ۲۲۰ ح ۷۸۷۶٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

مسواک، دندان ها را در دهان تثبیت می کند.( الفردوس: ج ۳ ص ۳۱۱ ح ۴۹۳۷٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

مسواک، بر فصاحت مرد می افزاید.( مکارم الاخلاق: ج ۱ ص ۱۱۴ ح ۲۵۹٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

مسواک، شفای هر دردی است، مگر سام، و سام، مرگ است.( اتحاف الساده المتقین: ج ۲ ص ۳۵۰٫)

امام باقر (علیه السلام):

مسواک زدن، بلغم را از بین می برد و عقل را افزون می سازد.( ثواب الاعمال: ص ۳۴ ح ۳٫)

امام باقر (علیه السلام):

مسواک زدن،…مایه دور کردن بلغم است.( المحاسن: ج ۲ ص ۳۸۳ ح ۲۳۵۰)

امام صادق (علیه السلام):

هر چیز را پاک کننده ای است و پاک کننده دهان، مسواک است.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۵۳ ح ۱۱۶٫)

امام صادق (علیه السلام):

بر شما باد مسواک زدن؛ چرا که وسوسه دل را از میان می برد.( الامالی طوسی: ص ۶۶۷ ح ۱۳۹۶٫)

امام صادق (علیه السلام):

بر شما باد مسواک زدن؛ چرا که دیده را جلا می دهد.( المحاسن: ج ۲ ص ۳۸۴ ح ۲۳۵۴٫)

امام صادق (علیه السلام):

مسواک زدن، اشک ریزش را می برد و دیده را جلا می دهد.( الکافی: ج ۶ ص ۴۹۶ ح ۷٫)

امام رضا (علیه السلام):

مسواک زدن، دیده را جلا می بخشد، مو بر می رویاند و اشک ریزش را از میان می برد.( مکارم الاخلاق: ج ۱ ص ۱۱۸ ح ۲۷۹٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

هر کس در هر روز، دو بار مسواک بزند، سنت پیامبران را استمرار بخشیده است، در برابر هر نمازی که بخواند، خداوند، برایش پاداش صد رکعت می نویسد، از فقر به غنا (و بی نیازی) در می آید، دهانش خوش بو می شود، حافظه اش فزونی می یابد، فهمش استوار می گردد، غذایش گوارش می یابد، درد دندان هایش از میان می رود، بیماری از او دور می گردد، و فرشتگان، به واسطه نوری که بر او می بینند، با او دست می دهند و دندان هایش تمیز می شود.( جامع الاخبار: ص ۱۵۱ ح ۳۴۰٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

در مسواک زدن، دوازده ویژگی است: مایه پاکی دهان است؛ سبب خشنودی پروردگار است؛ دندان ها را سفید می کند؛ جرم دندان را از میان می برد؛ بلغم را می کاهد؛ غذا را مطبوع می سازد؛ حسنات را دو چندان می کند؛ به واسطه آن، سنت انجام می گیرد؛ فرشتگان بدین وسیله حضور می یابند؛ لثه را تقویت می کند؛ بر گذرگاه قرآن می گذرد و نزد خداوند، هر دو رکعت نماز با مسواک، دوست داشتنی تر از هفتاد رکعت بی مسواک است.( الخصال: ص ۴۸۰ ح ۵۲)

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم):

در مسواک زدن، ده ویژگی است: دهان را خوش بو می کند؛ لثه را استحکام می بخشد؛ بلغم را می برد؛ دیده را جلا می دهد؛ جرم دندان را از میان می برد؛ معده را سامان می بخشد؛ با سنت سازگار است؛ فرشتگان را شاد می کند؛ پروردگار را خرسند می سازد؛ و بر حسنات، می افزاید.( الاحکام النبویه فی الصناعه الطبیه: ج ۲ ص ۱۱۶٫)

امام صادق (علیه السلام):

در مسواک زدن، دوازده ویژگی است: از سنت است؛ مایه پاکیزگی دهان است؛ مایه جلای دیدگان است؛ پروردگار را خشنود می کند؛ بلغم را می برد؛ حافظه را افزون می سازد؛ دندان ها را سفید می کند؛ حسنات را دوچندان می کند؛ جرم دندان را می برد؛ لثه را استحکام می دهد؛ غذا را مطبوع می سازد؛ و فرشتگان، بدان شاد می شوند.( الکافی: ج ۶ ص ۴۹۶ ح ۶٫)

پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم):

پاکیزگی ها، چهار چیز است: کوتاه کردن سبیل، تراشیدن موی زهار، گرفتن ناخن ها، و مسواک زدن.( مسند الشامیین: ج ۳ ص ۲۶۴ ح ۲۲۲۲٫)

امام علی (علیه السلام):

سه چیز، بلغم را از میان می برد و حافظه را افزون می کند: مسواک زدن، روزه گرفتن و قرائت قرآن.( تهذیب الاحکام: ج ۴ ص ۱۹۱ ح ۵۴۵٫)

امام صادق (علیه السلام):

سه چیز، فراموشی را از میان می برد و حافظه به بار می آورد(در السرائر به جای حافظه به بار می آورد، عبارت فکر را تیز می کند آمده است.): قرائت قرآن، مسواک زدن و روزه گرفتن(دعائم الاسلام: ج ۲ ص ۱۳۷ ح ۴۸۱، السرائر: ج ۳ ص ۱۴۳٫)

د – آداب مسواک زدن

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

به شمار دفعات فرد (یک روز در میان) سرمه بکشید و به عرض، مسواک بزنید.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۵۴ ح ۱۲۰٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

به عرض، مسواک بزنید و به سمت طول (دهان)، مسواک نزنید.( الجعفریات: ص ۱۶۱٫)

مسند ابن حنبل:

– به نقل از ابوموسی -: بر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شدم، در حالی که مسواک می زد و سر مسواک را روی زبان، گذاشته بود و به سمت بالا، مسواک می کشید.( مسند ابن حنبل: ج ۷ ص ۱۷۳ ح ۱۹۷۵۸٫)

السنن الکبری:

– به نقل از ربیعه بن اکثم -: پیامبر خدا، به عرض، مسواک می زد.( السنن الکبری: ج ۱ ص ۶۶ ح ۱۷۴٫)

الکافی:

– به نقل از علی بن محمد در حدیثی مرفوع -: امیر مؤمنان، به عرض، مسواک می زد.( الکافی: ج ۶ ص ۲۹۷ ح ۵٫)

امام صادق (علیه السلام):

هر کس مسواک می زند، پس از آن، دهان را شستشو دهد.( المحاسن: ج ۲ ص ۳۸۵ ح ۲۳۵۶٫)

ه – آنچه مسواک زدن با آن شایسته است

مکارم الاخلاق:

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، به چوب اراک، مسواک می زد. جبرئیل، او را بدین کار، امر کرده بود.( مکارم الاخلاق: ج ۱ ص ۹۵ ح ۱۸۲٫)

المعجم الکبیر:

– به نقل از ابو خیره صباحی -: من همراه با هیئتی به حضور پیامبر خدا رسیده بودم…ایشان، دستور داد چوب اراکی برای ما آوردند و فرمود: با این، مسواک بزنید.( المعجم الکبیر: ج ۲۲ ص ۳۶۸ ح ۹۲۳٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

چه نیکو مسواکی است زیتون! از درختی خجسته که دهان را خوش بو می کند و جرم دندان را از میان می برد. این مسواک من و پیامبران پیش از من است.( المعجم الاوسط: ج ۱ ص ۲۱۰ ح ۶۷۸٫)

۶۳۵ – امام رضا (علیه السلام):

مرغوب ترین چیزی که با آن مسواک می زنید، تارچه اراک است؛ چرا که چنانچه به اندازه باشد، دندان ها را جلا می دهد، بوی دهان را خوش می سازد، لثه را تقویت می کند و مالش می دهد و در برابر پوسیدگی، مفید است. اما انجام فراوان تر از اندازه آن، دندان ها را نازک و لق می کند و بن آن را نیز سست می کند.

هر کس می خواهد که دندان های خویش را حفظ کند، اندازه هایی برابر از سوخته شاخ بز نر کوهی، گزمازک،( گزمازک: بار و میوه درخت گز را گویند و معرب آن جزمازج است و به عربی ثمره الطرفا خوانند و حب الاثل، همان است (لغت نامه دهخدا: ج ۱۱ ص ۱۶۸۹۲). مشکک ،گل سنبل رومی،( سنبل: دواست، هندی و رومی (دارد)، هندی را سنبل الطیب و سنبل عصافر گویند و رومی را ناردین گویند (لغت نامه دهخدا: ج ۸ ص ۱۲۱۴۵).  حب الاثل (احتمالا نوعی دیگر از گزمازک) و به یک چهارم این مقدار، نمک اندرانی بردارد و همه را نرم آرد کند و با این مخلوط، مسواک بزند؛ چرا که این مسواک، دندان ها را محکم می سازد و از بن دندان ها در برابر آفت هایی که بر آنها عارض می شود، حفاظت می کند.( نمک اندرانی (و درآنی)، نمکی است که چنان که در کتاب قانون آمده، به بلور می ماند و در فارسی، آن را نمک ترکی گویند. نمک اندرانی، خطاست و صحیح آن، درآنی است، به معنای بسیار سفید (القاموس المحیط: ج ۲ ص ۱۴۰).

هر کس هم می خواهد دندان هایش سفید شود، قدری نمک اندرانی، و به همان اندازه کف دریا، بردارد و نرم بساید و با آن، مسواک بزند.( بحارالانوار: ج ۶۲ ص ۳۱۷٫)

دعائم الاسلام:

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از مسواک زدن با نی، (ساقه)ریحان و انار، نهی کرد و فرمود: این چیزها، رگ جذام را فعال می کنند.( دعائم الاسلام: ج ۱ ص ۱۱۹٫)

و – سیره اهل بیت در استفاده از مسواک

المعجم الکبیر:

– به نقل از زید بن خالد جهنی -: پیامبر خدا، از هیچ نمازی به نماز دیگر در نمی آمد، مگر آن که (در این فاصله) مسواک می زد.( المعجم الکبیر: ج ۵ ص ۲۵۴ ح ۵۲۶۱٫)

مکارم الاخلاق:

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، هر شب سه بار مسواک می زد: یک بار پیش از خفتن، یک بار هنگامی که از خواب برمی خاست و آهنگ نیایش شبانه داشت، و یک بار هم پیش از آن که روانه نماز صبح شود.( مکارم الاخلاق: ج ۱ ص ۹۵ ح ۱۸۲٫)

کتاب من لا یحضره الفقیه:

معمر بن خلاد، درباره امام رضا (علیه السلام) روایت کرده و گفته است: او، در روزگاری که در خراسان بود، پس از گزاردن نماز صبح تا طلوع خورشید، در جای نماز خویش می نشست. سپس خلیطه ای را که در آن چند مسواک بود، می آوردند و او با آنها، یک به یک، مسواک می زد. سپس، قدری کندر می آوردند و آن را می جوید. آن گاه، این کار را وامی گذاشت و نزد وی قرآنی می آوردند و از آن، می خواند.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۵۰۴ ح ۱۴۵۱٫)

کتاب من لا یحضره الفقیه:

امام صادق (علیه السلام)، دو سال پیش از وفات، مسواک زدن را وانهاد؛ چرا که دندان هایش سست شده بود.( کتاب من لا یحضره الفقیه: ج ۱ ص ۵۴ ح ۱۲۱٫)

ز – حداقل مسواک

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

اگر مسواکی نباشد، انگشتان نیز در حکم مسواک اند.( المعجم الاوسط: ج ۶ ص ۲۸۸ ح ۶۴۳۷٫)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم):

انگشتان هم به جای مسواک، بسنده اند.( السنن الکبری: ج ۱ ص ۶۷ ح ۱۷۶٫)

امام باقر (علیه السلام):

کمترین مسواک، آن است که با انگشت خویش، مالش دهی.( الکافی: ج ۳ ص ۲۳ ح ۵٫)