قرآن مجید یکی از صفات برجسته مؤمنان را امر به معروف و نهی از منکر دانسته، می فرماید: والمؤمنون والمؤمنات بعضهم اولیاء بعض یامرون بالمعروف وینهون عن المنکر (۱۲۸) ;
مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان یکدیگرند، به نیکی فرمان می دهند و از ناشایست باز می دارند .
علاوه بر این خداوند امر به معروف و نهی از منکر را نشانه بهترین امت ذکر فرموده است:
کنتم خیر امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف وتنهون عن المنکر (۱۲۹) ;
شما بهترین امتی هستید که برای مردم پدیدار شده اید: به کار پسندیده فرمان می دهید، و از کارهای ناپسند باز می دارید .
علی علیه السلام در کلامی بسیار ارزشمند و شگفت انگیز درباره ارزش امر به معروف و نهی از منکر چنین فرموده است:
وما اعمال البر کلها والجهاد فی سبیل الله عند الامر بالمعروف والنهی عن المنکر، الا کنفثة فی بحر لجی (۱۳۰) ;
همه کارهای خوب و جهاد در راه خدا، در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر چیزی جز آب دهانی که در دریایی ژرف انداخته شود نیست .
آثار و برکات امر به معروف و نهی از منکر
۱ . فلاح و رستگاری:
ویامرون بالمعروف وینهون عن المنکر واولئک هم المفلحون (۱۳۱) ;
و به خوبی فرمان دهند و از بدی باز دارند، اینان رستگارانند .
۲ . تقویت مؤمنین:
علی علیه السلام فرمود: فمن امر بالمعروف شد ظهور المؤمنین (۱۳۲) ;
کسی که امر به معروف کند، مسلمانان را تقویت کرده است .
۳ . اهل معروف شدن:
علی علیه السلام فرمود: وامر بالمعروف تکن اهله (۱۳۳) ;
امر به معروف کن تا اهل معروف باشی .
آثار ترک امر به معروف و نهی از منکر
۱ . محروم شدن از برکت وحی:
رسول گرامی اسلام فرمود: اذا عظمت امتی الدنیا نزعت منها هیبة الاسلام واذا ترکت الامر بالمعروف والنهی عن المنکر رمت برکة الوحی (۱۳۴) ;
هرگاه امت من به دنیا بها دهد، شکوه اسلام از آنان گرفته می شود و هرگاه امر به معروف و نهی از منکر را واگذارد، از برکت وحی محروم گردد .
۲ . نزول انواع عذابهای الهی:
هم چنین آن حضرت صلی الله علیه و آله فرمود: لتامرن بالمعروف ولتنهن عن المنکر او لیعمنکم عذاب الله (۱۳۵) ;
یا امر به معروف و نهی از منکر کنید یا عذاب خدا همه شما را فرا می گیرد .
۳ . گرفته شدن برکتهای الهی:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: لا یزال الناس بخیر ما امروا بالمعروف ونهوا عن المنکر وتعاونوا علی البر فاذا لم یفعلوا ذلک نزعت منهم البرکات (۱۳۶) ;
مردم تا زمانی که به خوبی فرمان دهند و از زشتکاری باز دارند و در کارهای نیک همیاری کنند، در خیر و خوبی خواهند بود، اما هرگاه چنین نکنند، برکتها از آنان گرفته شود .
امام صادق علیه السلام فرمود: خدای عزوجل دو فرشته را فرستاد تا شهری را بر سر مردمش واژگون کنند . چون به آن شهر رسیدند، مردی را در حال دعا و تضرع دیدند … پس یکی از آن دو نزد خدای تبارک و تعالی برگشت و گفت: پروردگارا! من به آن شهر رسیدم اما دیدم فلان بنده ات تو را می خواند و به درگاه تو زاری می کند . خداوند فرمود: دستوری که به تو دادم انجام ده . او مردی است که هرگز به خاطر من چهره اش از خشم تغییر نکرده است . (۱۳۷)
شرایط آمر و ناهی:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: لا یامر بالمعروف ولا ینهی عن المنکر الا من کان فیه ثلاث خصال: رفیق بما یامر به رفیق فیما ینهی عنه، عدل فیما یامر به عدل فیما ینهی عنه، عالم بما یامر به عالم بما ینهی عنه (۱۳۸) ;
امر به معروف و نهی از منکر نکند مگر کسی که سه خصلت در او باشد: در آنچه به آن امر و یا از آن نهی می کند، طریق مدارا پیش گیرد، در امر و نهی خود به عدالت رفتار کند و به آنچه امر و نهی می کند، دانا باشد .
مرده ای در میان زندگان
علی علیه السلام فرمود: من ترک انکار المنکر بقلبه ویده ولسانه فهو میت بین الاحیاء (۱۳۹) ;
کسی که در برابر منکر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نکند، او مرده ای است در میان زندگان .
عذر نامقبول
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: لا یحقرن احدکم نفسه ان یری امرا لله تعالی فیه مقال، فلا یقول: یا رب خشیة الناس! فیقول: فایای کنت احق ان تخشی (۱۴۰) ;
مبادا کسی از شما در جایی که پای امری از خدا در میان است و باید سخن بگوید [با سکوت کردن] خود را کوچک کند، زیرا [فردای قیامت] نمی تواند بگوید: خدایا! از ترس مردم بود . چون خداوند جواب می دهد: سزاوارتر آن بود که از من بترسی .
نوشته را با کلامی بیدار کننده از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله به پایان می بریم که امروزه مصادیق بارز آن در جامعه عینیت یافته است و هشداری است برای کسانی که آرزوی نیل به سعادت دارند .
آن حضرت فرمودند:
کیف بکم اذا فسدت نساؤکم وفسق شبابکم، ولم تامروا بالمعروف ولم تنهوا عن المنکر؟! … کیف بکم اذا امرتم بالمنکر ونهیتم عن المعروف؟! … کیف بکم اذا رایتم المعروف منکرا والمنکر معروفا (۱۴۱) ;
چه حالی خواهید داشت آن گاه که زنانتان فاسد و جوانانتان نابکار شوند و شما به خوبیها فرمان ندهید و از زشتکاری منع نکنید؟ . .. چه حالی خواهید داشت آن گاه که به زشتکاری فرا خوانید و از خوبیها باز دارید؟ … چه حالی خواهید داشت آن گاه که خوب را زشت دانید و زشت را نیکو؟
۱۲۸) توبه/۷۱ .
۱۲۹) آل عمران/۱۱۰ .
۱۳۰) نهج البلاغه، حکمت ۳۷۴ .
۱۳۱) آل عمران/۱۱۰ .
۱۳۲) نهج البلاغه، حکمت ۳۱ .
۱۳۳) نهج البلاغه، نامه ۳۱ .
۱۳۴) میزان الحکمة، ۱۲۷۳۱ .
۱۳۵) همان، ۱۲۷۳۴ .
۱۳۶) همان، ۱۲۷۳۶ .
۱۳۷) کافی، ج ۵، ص ۵۸، ح ۸ .
۱۳۸) میزان الحکمة، ۱۲۷۵۸ .
۱۳۹) التهذیب، ج ۶، ص ۱۸۱، ح ۳۷۴ .
۱۳۴۰) میزان الحکمة، ۱۲۷۹۶ .
۱۴۱) التهذیب، ج ۶، ص ۱۷۷، ح ۳۵۹