خلوت زمينه تفكر
اعمال ظاهری : خلوت، صمت (سكوت)،جوع (گرسنگی) ، سحرخيزی
اعمال باطنی : توكل ، صبر ، همت (عزيمت) ، صدق
خلوت بهترين زمينه تفكر است واگر خوراك درست برای تفكر يافت نشود ، نه تنها مفيد نيست كه مضر هم خواهد بود.
اعتكاف بهترين موقيت براي خلوت كردن است ودراين خلوت ميتوان به تفكر پرداخت . دراين نوشتار كوتاه برآنيم كه فقط با اشاره ونه با توضيح و تبيين ، محورهاي اصلي تفكر را باز شماريم وبا اشاره به برخی ازموارد تفكر، نتايج آنها را بيان كنيم . مبلغان محترم ميتوانند در ايام اعتكاف همين مختصر را به عنوان يك الگوی سخن راني با چاشني چند آيه وروايت دريك سخنرانی مطرح كنند ويا با تحقق در اين چارچوب ، مطالب چند سخنراني را آماده نمايند، تا مردم را قبل از اعتكاف برای اين امر خدا پسندانه آماده كنند .
محورهاي اصلي تفكر
1 – تفكر در اثار خداوند
2- تفكر در خود ( قوتها ، ضعفها ، روحيات ، وظائف ، اختيارات ، رسالتها ، …)
3– تفكر در دين ( قرآن عترت ، عمق محتوی ، بركات واثار دين ، دستورات دين و…)
4- تفكر در دنيا ( پوچي، ظاهر وباطن، موقتي بودن، امانتي بودن، دو چهره بودن )
5- تفكر در جهان اخرت ( دائمي بودن ، عمق وظاهر باطن ان، مراحل، احوال ، …)
6- تفكر در طبيعت ( زيباييها، پيچيدگيها، توانمنديها، درسها و …)
7- تفكر در مردم ( دسته بنديها، تنوع، نوع استفاده ،…)
8- تفكر در دشمن ( درون وبيرون ، حيله ها ، راههاي مقابله ،… )
9- تفكر در زمان (پيچيدگيها ، مقايسه با تاريخ، رسالتها ، …)
برخي از موارد تفكر ونتايج آن
در جدول ذيل ، برخي از موارد تفكر را درستون سمت راست آورده ايم و درمقابل درستون سمت چپ، نتايج آن تفكر را بيان كرده ايم . يعني تفكراتی كه در سمت راست جدول انجام ميشود زمينه ساز نتايج درسمت چپ جدول است .
توكل ، ايمان واتكاء به خدا |
تفكر در صفات و اسماء الهي |
1 |
تقوی، پرهيز از گناهان، توجه به زندگي اخروی، كم رنگ شدن دنيا |
تفكر در قيامت و جهان اخرت |
2 |
دقت در اعمال (افكار، نيات، گفتار، كردار ) |
تفكر درحسابرسي اعمال |
3 |
رغبت وانگيزه شديد درانجام عمل صالح و خيرات |
تفكر دربهشت ونعمات ان |
4 |
اخلاص، سرعت وسبقت درانجام عمل صالح |
تفكر درپاداش های الاهی |
5 |
تقويت ايمان واعتقاد به خدا، قوت در توحيد |
تفكر درمصنوعات الاهی |
6 |
تقويت روحيه توكل و استغاثه به در گاه الهی |
تفكر درامدادهای الاهی |
7 |
تقويت روحيه دراستغفار و توبه واميد به رحمت الهی |
تفكر درعفو وبخشش الاهی |
8 |
تقويت روحيه واميد به خداوند |
تفكر دروسعت رحمت الاهی |
9 |
خوف و خشيت نسبت به خداوند تبارك وتعالی |
تفكر درعذاب الاهی |
10 |
خشيت و خضوع در برابر خداوند |
تفكر درعظمت الاهی |
11 |
اقتدای كامل به ايشان والگو گيري |
تفكر درويژگی هاي معصومين (ع) |
12 |
توسل همه جانبه نسبت به معصومين (ع) |
تفكر درعصمت معصومين (ع) |
13 |
صبر واستقامت در مسير حق |
تفكر درتاريخ معصومين (ع) |
14 |
حياء وعفت نسبت به اعمال خود در محضر خداوند |
تفكر درنظارت الاهی |
15 |
پرهيز از معاصی |
تفكر درعمق گناه |
16 |
تعميق ، تداوم در عبادات ( واجبات ومستحبات ) |
تفكر درباطن عبادات |
17 |
زهد ، عدم وابستگی نسبت به دنيا |
تفكر دربی وفايی دنيا |
18 |
استفاده درست از دنيا براي آخرت بهتر |
تفكر درحقيقت دنيا |
19 |
برنامه ريزی دقيق از فرصتها براي ثمرات اخروی |
تفكر درموقتی بودن دنيا |
20 |
بكار گيري فرمولهای الاهی در زندگی |
تفكر درآيات قرآن |
21 |
تداوم اتصالبه انها درمراحل زندگی |
تفكر درجامعيت قرآن وعترت |
22 |
جمع آوري آذوغه مناسب اين سفر (تقوا ) |
تفكر درطولانی بودن سفر آخرت |
23 |
بيداری وهشياري درارتباط با دنيا |
تفكر درمرگ (جدايی از وابستگی ها) |
24 |
برقراری ارتباط درست با گرهها وروحيات مختلف |
تفكر درتنوع روحيات انسانها |
25 |
تعميق و پرهيز ازسطحی نگری |
تفكر درظاهر وباطن عالم |
26 |
اعتصام به حبل الله |
تفكر درمكر وحيله شيطان |
27 |
مراقبت ، مواظبت ،احتياط دركردار،گفتار ونيات |
تفكر در شيوه هاي شيطان |
28 |
شدت وابستگي به خدا (اشد حباالله ) |
تفكر درالطاف الاهی |
29 |
مواظبت دائمی ، استعاذه واستغائه دائمی |
تفكر درعاقبت به خيا ها وعاقبت به شرها |
30 |
تقويت ايمان به خدا، صبر دربرابربلاهاواستعاذه ازآنها |
تفكر درابتلائات وفلسفه انها |
31 |
شكر متناسب با هر نعمت |
تفكر درنعمات الاهی |
32 |
سرمايه گذاري معنوی |
تفكر دربركات انفاق |
33 |
تسليم در برابر اوليای دين ودستورات الاهی |
تفكر در فلسفه ی دستورات الاهی |
34 |
استحكام در عمل |
تفكر در فطري بودن دين |
35 |
استفادهي دقيق از فرصت ها واغتنام از آنها |
تفكر در فرصتها در هر مقطع |
36 |
برنامه ريزی ، الويت بندی |
تفكر در كوتاهي عمر |
37 |
حركت در مسير برنده های مسابقه عالم هستی |
تفكر در برنده ها وبازنده های عالم |
38 |
رها نكردن بيداري سحر واستفاده از بركات ان |
تفكر در بركات سحرخيزی |
39 |
ارزش معنوی اعتکاف
انقطاع از مادیات و امور دنیوی و ملازمت مسجد و دوام ذکر و عبادت خدا، به تنهایی و بدون اعتکاف نیز دارای ارزشی والا و اهمیتی فراوان است که در این زمینه آیات، روایات و احادیث زیادی را با چنین مضمونی میتوان یافت، اما اهمیت اعتکاف به طور مشخص در قرآن و احادیث مورد تاکید قرار گرفته است .
در بنیاد اولین خانه توحید (کعبه) به دست دو پیامبر الهی، حضرت ابراهیم و اسماعیل (ع) سخن از عهد و پیمانی به میان میآید که از جانب خداوند، جهت تطهیر «بیت الله» برای طواف کنندگان، معتکفین و نمازگزاران از آنان گرفته شده است .
مطالعه درتعالیم ادیان الهی نشان میدهد که همواره شیوههایی از درونگرایی و دوری از جمع در ادیان آسمانی وجود داشته است .
– سخن اول (در خلوت يار)معبود من! به مسجد، سجده گاه عاشقان و سر بر آستان نهادگان و خانه امن و آرامش تو آمده ام! مکاني که پروازها از آن سر گرفته و محل نزول فرشتگان و مجمع عاشقان و محفل کروبيان است. بدان اميد آمده ام که در کنار بوستان ومقربان قرار گيرم تا شايد گوشه چشمت بر من گنهکار افتد . صبحگاه سيزده رجب مساجد جامع بسياري از شهرهاي ايران اسلامي شاهدحضور عاشقان شيفته اي است که به قصد اقامتي سه روزه دراين مکان مقدس حضور مي يابند و به دور از دنيا و جلوه هاي دلفريب آن در سفري از خانه خويش به خانه دوست شرکت جسته و به راز و نياز با خداي بي نياز بنده نواز مي پردازند. “اعتکاف” سنت نيکوي ديرپايي است که از پيامبران به يادگار مانده و تا امروز ادامه يافته است. اين برنامه معنوي هر سال مشتقاان و طرفداران بيشتر مي يابد،عبادتي که در خلوت انسان با پروردگارمهربان شکل ميگيرد و دلهاي شيفتگان حضرتش را جلامي بخشد .
1- تعريف اعتکاف:اعتکاف به معني اقامت گزيدن در جايي است به طوري که معتکف خود را محبوس و ملتزم به آن مکان بداند و اين التزام ناشي از اهميت و عظمت آن موضع باشد .
2- ارکان اعتکاف: ارکان عبادت يعني اجزايي که عمدا يا سهوا ترک شوند ، آن عبادت باطل مي شود. اعتکاف نيز ارکاني دارد که عبارتند از نيت ، توقف در مسجد يا مساجد چهارگانه معروف ، کمتر از سه روز نبودن اعتکاف، روزه دار بودن معتکف در ايام اعتکاف .
3- اعتکاف در فقه:اعتکاف از اصطلاحات فقه اسلامي و به معني اقامت طولاني در يکي از مساجد جامع به منظور عبادت
است و از جمله عبادت هايي است که سابقه تاريخي فراواني دارد. بسياري از پيامبران و موحدان براي راز و نياز با خداوند و تهذيب نفس و تقويت روح به مدت طولاني در نقطه اي معين و به دور از زندگي مادي اقامت مي گزيدند .
4- سنت پيامبر در اعتکاف:پيامبر اسلام نيز پس از بعثت به اين سنت ديرينه عمل مي فرمود و همه ساله در دهه سوم ماه رمضان در مسجدالنبي در مدينه چادري برپا مي کرد، در آنجا معتکف مي شد و به عبادت مي پرداخت .
5- مکان هاي اعتکاف:بهترين مکان ها براي اعتکاف مسجدالحرام، مسجدالنبي، مسجد کوفه و مسجد سهله است و پس از آنها مساجد جامع شهرها. اعتکاف از جمله عبادت هاي مسحتب موکد در اسلام است. در ايام اعتکاف مباشرت با همسر و بيرون رفتن از مسجد به مدت طولاني و براي کارهاي غيرضروري مجاز نيست .
6- زمان هاي اعتکاف:ايام اعتکاف دهه آخر ماه رمضان و نيز ايام البيض (سيزدهم و چهاردهم و پانزدهم) ماه رجب است .
7- کلام درگزيده اي از ادبيات فارسي به نقل از حضرت امام (ره) : در حلقه درويش نديديم صفايي، در صومعه از او نشنيديم درايي، در مدرسه از دوست نخوانديم کتابي، در ماذنه از يار نديديم صدايي ، در جمع کتب هيچ حجابي ندريديم، در درس صحف راه نبرديم به جايي، در بتکده عمري به بطالت گذرانديم، در جمع حريفان نه دوايي و نه دايي، در جرگه عشاق روم بلکه بيابم، از گلشن دلدار نسيمي ردپايي ، اين ما و مني زعقل و عقالست در خلوت ، مستان نه مني هست و نه مايي .
8- اعتکاف از زبان نبي اعظم(ص) :رسول اکرم(ص) فرمود: ”اعتکاف، در ده روز از روزهاي رمضان معادل دو حج و دو عمره است.” همچنين فرموده اند: “ اعتکاف از روي ايمان و اخلاص باعث آمرزش گناهان گذشته مي شود.” در جايي ديگر از ايشان نقل است: “خداوند متعال در هر روز 120 رحمت بر خانه کعبه نازل مي فرمايد 60 رحمت از آن طواف کنندگان، 40 رحمت از آن معتکفان و 20 رحمت از آن تماشاگران است .”
9- سخني نغز و عارفانه در باب اعتکاف: چه عبادت عجيبي ، هم خود عبادت است و هم عبادات ديگر را در خو د دارد. نماز دارد، آن هم چه نمازي؛ در اول وقت به جماعت با حضور قلب، به دور از ريا، با تضرع و خشوع.روزه هم دارد و آن هم چه روزه اي ، دربهترين ايام در حالي که همه اعضاي وجود انسان روزه دار است. زبان، چشم و قلب، همه درروزه اند. دعا نيز دارد، آن هم چه دعايي، در خلوت، با وضو، در حال روزه، در بهترين اوقات شبانه روز و در بهترين زمان سالتوبه آن هم چه توبه اي، همچون توبه نصوح با بهترين حالت و در بهترين روز خداپس چه خوب است براي تقرب بيشتر به درگاه خداوند اعتکاف را تجربه کنيد .
و در کلام آخر نيز از همه معتکفان عزيز که اوقات خاص خداوند را غنيمت شمرده اند و خود را در معرض نسيم هاي الهي قرار داده اند، التماس دعا دا ريم و از آنها جهت دعا براي ظهور حضرت ولي عصر(عج) و طول عمربا عزت رهبرفرزانه
انقلاب و اتحاد ملت ايران و انسجام کشورهاي اسلامي و رفع فتنه ها ازمرزو بوم مملکتمان دست ياري مي طلبيم واميدواريم که اين رزق و روزي مقدس که نصيبشان شده قدر بدانند و عبادات خالصانه آنها مورد رضايت پروردگارمتعال قراربگيرد.
اعتکاف آب حیات بخش در کویر غفلتهاست
در اهمیت اعتکاف همین بس که پیامبر اکرم (ص) میفرماید:
هر کس بر اساس اعتقاد و باور وشرایط لازم اعتکاف کند تمام گناهان او آمرزیده می شود.
اعتکاف ، بستر مناسب اندیشه ، تفکر و خردورزى و تلاشى است براى اینکه انسانهاى فرو رفته در غرقاب روزمرگى ها از فضاى پر التهاب روزانه به سوى”خویش” و “خداى خویش” بازگردند ، در واقع اعتکاف محو خودخواهی در امواج بلند خداگرایی است .
اعتکاف پشت پا زدن به تعلقات نفس است و انسان برای نیل به هدف بزرگ تزکیه وتهذیب نفس و سیر و سلوک معنوی باید اعتکاف را در محیطی خلوت و ملکوتی و به دور از هیاهوی زندگی به انجام برسد .
اشتغال انسان به کار و زندگى و مسئولیتهای اجتماعى، گاهى موجب غفلت مى شود و توجه به کار، گاه انسان را از توجه به هدف باز مى دارد و سبب مى شود وظیفه بزرگ یاد خدا و توجه به خود سازى و مبداء و منتهاى هستى فراموش شود ، در این میان اعتکاف، آب حیات بخش در کویر غفلتهاست.
غفلت از”خود“و “خداى خود“، بستر مرگ ارزشهاى انسانى و نقطه سقوط از پایگاه بلند خردورزى و عشق عرفانى و عامل پیوستن به زندگى پست و حیوانى است.
اعتکاف زمینه توبه و بازگشت است. بازگشت به قرآن و معنویت، بازگشت به دعا و استمداد از عالم غیب، بازگشت از” مسئولیتهاى حساس تر و بزرگترى دارند، بیش از دیگران به اعتکاف و خودسازى نیاز دارند. خودمدارى” به “خداگرایى” ، شک نیست آنها که بى جهت نیست که شخص رسول الله (ص) پس از هجرت، همه ساله دهه اول یا دوم و گاه هر دو دهه و در سالهاى آخر زندگى به طور منظم دهه سوم ماه مبارک رمضان را به” اعتکاف” مى پردازد و به همه دست اندرکاران و کارگزاران و رجال سیاسى و اجتماعى درس معنویت گرایى و ذکر و نیاش و روزه و تلاوت قرآن مى دهد.
اعتکاف، توقفى ناآگاهانه در مسجد نیست. صرف درنگ و مکث و”حبس خویشتن” در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نیست.
اعتکاف، لمیدن خوابیدن و چرت زدن و احیانا وقت گذرانى بیکاران و گردهمایى تفریحى- سیاحتى در مساجد بزرگ شهر نیست.
در اعتکاف کسانى که کار دارند و زیاد هم کار دارند و غرق دنیاى اقتصاد ، سیاست ، هنر ، مطبوعات و غیره هستند، باید از تولید ، توزیع ، طرح و برنامه هاى اقتصادى ، سیاسى ، فرهنگى ، نظامى و کار و زندگى فاصله بگیرند و به هماهنگى کار و تلاش و فعالیتها، با رضاى خدا و وظیفه مکتبى بیاندیشند و تنظیم فکر و اندیشه و عمل، با معیارهاى الهى را تمرین کنند.
کار براى امت و تامین حوائج نیازمندان، تشییع پیکر شهیدان و مؤمنان،عیادت بیماران و هر کارى که در آن، خود مطرح نیست و انگیزه الهى دارد، با اعتکاف سازگار است و حتى در برخى احادیث قضاى حوائج مؤمنان از اعتکاف برتر شناخته شده است.
اعتکاف، دوره کوتاه مدت خود سازى است، که حداقل سه روز طول مى کشد و انسان را از حاکمیت غریزه ها،عادتها و اشتغالات معمول زندگى آزاد می کند.
اعتکاف، محو خود خواهى در امواج بلند خداگرایى و خدمت به امت اسلامى است.
اعتکاف، بیرون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است. عبادتى مستحبى و تقرب جویانه و داوطلبانه است که روزه روز سوم آن رنگ وجوب مى گیرد.
اعتکاف، گریز از لذت گرایى و هر گونه التذاذ جنسى و مهار حس خود محورى و برترى جوئى و بازگشت از قبله دنیاگرایان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است. خود سازى، محاسبه نفس، توبه و نیایش، نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از دیگر برکات اعتکاف است.
اسلام، فکر جدایى از زندگى دنیا و گوشه نشینى و کناره گیرى از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرد، اما اعتکاف را بعنوان فرصتى براى بازگشت به خویش و خداى خویش قرار داد، تا کسانى که از هیاهو و جنجالهاى زندگى مادى خسته مى شوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند .
اعتکاف شرایطی را فراهم می کند تا انسانها با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر، به زندگى خود ادامه داده ، خود را براى صحنه هاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند ، همیشه با یاد خدا تلاش کنند ، خود را در محضر پروردگار ببینند ، از نافرمانى او بپرهیزند و به سوى سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.