«صلوات » به بیان قرآن کریم نغمه الهی و نوایی ملکوتی است: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی » ; «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر درود می فرستند .» صلوات، عشق ورزی بی پروای یوسفهای آفرینش است به گلبرگهای سرسبد هستی; قدرشناسی از گلگون چهره هایی است که به پای رو سفیدی ما فدا شدند; هم بهترین دعا در شان برترینهاست و هم عامل پذیرش دعاهای ما; صلوات، نوای ایمان و نابودی نفاق است; هم توحید است و هم نبوت، هم امامت است و هم معاد روز قیامت، و در یک کلمه، «تمام تسبیح جان ماست .» (1)
این مقاله، ابتدا به بررسی یکی از مسائل اجتماعی; یعنی تبدیل صلوات به اموری همچون: کف، سوت و یا سکوت – صرف نظر از ثواب و عقاب – می پردازد، و بخش دوم آن، مائده ای معنوی است در فضیلت صلوات .
تبدیل صلوات به کف و سوت
نوآوری و تغییرات در بسیاری از ابعاد زندگی از جمله سنن، آداب و رسوم اجتماعی، امری رایج و تا اندازه ای اجتناب ناپذیر است . آنچه مهم و مسئولیت آور است جهت دهی مطلوب به این گونه امور است; مثلا در دهه چهل تا آغاز اوج گیری نهضت اسلامی ایران، هرگاه جمعیتی می خواست قطعنامه یا فرازی از سخنرانی را تایید کند، سه بار می گفتند: «صحیح است » . کم کم مردم با بیداری، شعور و ارتکاز معنوی خود آن را به «تکبیر» تبدیل کردند . همچنین به هنگام تشویق و تایید کسی یا موضوعی، صلوات رایج شد و هر چه بر صفا و پاکی فرزندان اسلام افزوده می شد، استفاده از این شیوه بیشتر شد، به گونه ای که در دو دهه آغاز انقلاب، سوت کشیدن و یا اعلام سکوت، امری مستهجن شمرده می شد . این در حالی است که هیچ گاه امام راحل یا رهبر معظم انقلاب و شخصیتهای مهم، در این باره دخالت صریحی نداشتند .
اخیرا قضیه به عکس شده و برخی به نابودی ارزشهای انقلاب اسلامی و ثمرات خون شهیدان همت گماشته اند . گویا هیچ هم و غم و هدفی جز این ندارند . بدین سان، تغییر و تحول در روحیه ها، مظاهر رفتاری و ارزشهای اصیل اسلامی و ملی شتاب بیشتری به خود گرفته است . بویژه، همسویان غرب توانسته اند بخشی از جوانان را از اصالت و هویت خود جدا و به رسانه ها، کتابها و فرهنگ خودی بدبین نموده، به پستان فرهنگی آمریکا متصل کنند .
بررسی علل و زمینه های این موضوع فرصتی دیگر می طلبد . ولی آیا باید چشم بسته، فرزندان خود را رها کنیم؟ آیا روشنگری و جهت دهی جریانها، از مهم ترین وظایف ما نیست؟
اکنون جا دارد درباره مثلث تقلیدی «کف، سوت، سکوت » نکاتی بیان شود .
الف) اینها حرکت و صداهای پوچ و تهی است و تنها وسیله ای خشک و بی معنا برای ابراز یک احساس به شمار می رود . ولی تکبیر و صلوات صدایی وحیانی و آسمانی است نه زمینی، ضمن اینکه جهانی از معارف را در بردارد .
ب) چنین اموری تقلید کورکورانه از یک فرهنگ اجتماعی است، تقلید از کسانی که در فرهنگ و معارف از ما ناتوان ترند و این گونه تقلید اگر از روی غفلت باشد، به معنای زدن مهر بی عقلی و بی شعوری بر پیشانی خویش است . اگر مقلد لحظه ای می اندیشید که چرا نباید دیگران پیرو من باشند و چرا من باید خود باخته و خود فروخته باشم، دست از این آلودگیها می شست .
گفتنی است که تقلید از اهل علم و اجتهاد، بهره مندی از سفره فراهم شده از یک عمر تحقیق مجتهد است، همچنان که او نیز از تلاش و تحقیق هزار ساله بزرگ ترین دانشمندان سود جسته است .
نظیر درمان یک مرض با استفاده از راهنمایی پزشک متخصص که در واقع، این عمل به مفهوم بهره مندی از تحقیق هزاران پژوهشگر پزشکی است نه تقلید کورکورانه از جاهلان .
ج) هر یک از زوایای این مثلث، نوعی غربزدگی و از خود بیگانگی است . ملتی که آیین و فرهنگ اصیل خود را رها کند، در معرض زوال و نابودی است . عجیب اینجاست که مدعیان ملی گرایی همواره در این باره پیشقراولان بیگانه پرستی و وطن فروشی و گشودن دروازه به روی استعمار بوده اند! بگذریم از اینکه در مواقع بروز خطر و جنگ برای کشور، فرار از صحنه را فراروی خود قرار داده اند .
بدیهی است استفاده از خوبیها و فضایل، یا علم و صنعت از هر کجا باشد مایه افتخار است، ولی با تاسف پادوهای آمریکا و خود فروختگان آنها در کشورهای شرقی و از جمله ایران، در زمینه های مثبت هیچ هنری نداشته اند و پیرو پلیدیهای دیگران بوده اند . آیا یک ملت با منع حجاب و تغییر لباس و آرایش، متمدن می شود؟ و آیا در ایران رضاخانی چنین چیزی حاصل شد؟
آیا اروپا و آمریکا نیز از فرهنگ ما تقلید می کنند یا از خود مقاومتی سرسختانه نشان می دهند؟ نمونه هایی از برخورد خشن با فرهنگ اسلامی و ایرانی، هر روزه در دنیا رخ می دهد; مثلا دو سال پیش، فرانسه حاضر نشد شراب را از سفره ضیافت شام ریاست جمهور ایران حذف کند، با اینکه وجود شراب از واجبات مسیحیت نیست . به همین جهت، مدتی مدید با فرانسه مذاکره شد و سفر به تاخیر افتاد و در نهایت، رئیس جمهوری در ضیافت شام حاضر نشد و با عصرانه ای پذیرایی پایان پذیرفت .
پوشش روسری در کشورهایی مانند: فرانسه و انگلیس سالهاست که برای مسلمانان، محرومیت آور شده است، به گونه ای که جراید نوشتند: رئیس دولت ترکیه نتوانست دختر خود را با روسری به دانشگاه بفرستد و به دلیل داشتن روسری، مجبور شد در بیرون کشور و دیار غربت و جدا از والدین، به تحصیلاتش ادامه دهد .
د) این حرکتها و سکوتها به جز قراردادی اعتباری، هیچ بار فضیلتی و ارزش معنوی ندارند . اگر برای شادی روح مرده ای به جای اعلام چند لحظه سکوت، مثلا گفته شود: چند دقیقه فوت کنید، چشمانتان را ببندید و یا انگشت سبابه خود را حرکت دهید، به حال آن مرحوم هیچ فایده و فرقی ندارد .
ه) پذیرش آداب و رسوم پوچ بیگانگان، اعلام خود باختگی، بی شخصیتی و در یک جمله برافراشتن پرچم بی لیاقتی و وادادگی بر بام فرهنگ این مرز و بوم است .
از برنامه های کافران عهد جاهلیت، کف و سوت به جای نماز بود: «و ما کان صلاتهم عند البیت الا مکاء و تصدیة فذوقوا العذاب بما کنتم تکفرون » ; (2) «نمازشان در خانه خدا جز سوت کشیدن و کف زدن نبود . پس به سزای آنچه کفر می ورزیدید، این عذاب را بچشید .»
منزلت صلوات
علاوه بر اینکه خدا و فرشتگان بر پیامبر صلوات می فرستند، مؤمنان نیز به این امر فرمان داده شده اند: «ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» ; (3) «خداوند و فرشتگان او بر پیامبر صلوات می فرستند . ای کسانی که ایمان آورده اید بر پیامبر صلوات بفرستید و کاملا تسلیم او باشید .»
در قرآن کریم هم دستور احترام و بزرگداشت خداوند تعالی هست که «مالکم لاترجون لله وقارا» (4) ; «شمارا چه می شود که برای خداوند شکوهی را امید ندارید .» و هم توقیر و گرامیداشت پیامبر را گوشزد می نماید: «انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیرا لتؤمنوا بالله و رسوله و تعزروه و توقروه و تسبحوه بکرة و اصیلا» (5) ; «به راستی که ما تو را شاهد و گواه و بشارت دهنده و هشدار دهنده فرستادیم . تا [شما مردم] به خدا و پیمبرش بگروید و یاری اش کنید و گرامی اش بدارید (6) و در صبح و شام تسبیحش گویید .»
محدث قمی قدس سره در بیان رفتار امام صادق علیه السلام می نویسد:
«… و آن جناب، کثیر الحدیث و خوش مجالست و کثیر الفوائد بود . هرگاه می خواست بگوید: «قال رسول الله صلی الله علیه و آله » رنگش تغییر می کرد; گاهی سبز می گشت و گاهی زرد، به حدی که نمی شناخت او را کسی که می شناخت او را … .
مؤلف گوید: خوب تامل کن در حال حضرت صادق علیه السلام در تعظیم و توقیر او از رسول خدا صلی الله علیه و آله که به هنگام نقل حدیث و نام بردن اسم شریف آن جناب چگونه حالش تغییر می کرد، با اینکه پسر پیغمبر و پاره تن اوست … با بی احترامی و بی طهارت اسم مبارکش را مگو و ننویس .
هزار مرتبه شویم دهان به مشک و گلاب
هنوز نام تو بردن کمال بی ادبی است (7)
احکام صلوات
صلوات، همیشه، ارزشمند است، ولی در مواردی فضیلت واستحباب بیشتری پیدا می کند; مثلا هنگام ورود وخروج از مسجد; پس از ذکر نام حضرت رسول صلی الله علیه و آله حتی در نماز ; شب و روز جمعه; ماه مبارک رمضان; پس از نمازها ; به هنگام ذبح حیوانات و هنگام شنیدن نام حضرت . (8)
در نماز میت و همچنین درتشهد نمازهای دیگر، صلوات واجب است و نماز بی صلوات، باطل است .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «من صلی صلاة لم یصل فیها علی و لاعلی اهل بیتی لم تقبل منه; (9) هرکس نماز بگذارد و در آن بر من و اهل بیت من صلوات نفرستد، از او قبول نمی شود .»
صلوات ناقص
ذکر «اللهم صل علی محمد» بدون «و آله » ناقص و خلاف امر پیامبر صلی الله علیه و آله است; چنان که حضرت می فرماید: «من صلی علی و لم یصل علی آلی لم یجد ریح الجنة; (10) هرکه بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم درود نفرستد، بوی بهشت را نمی یابد . »
امام صادق علیه السلام می فرماید: مردی به کعبه درآویخته بود و چنین می خواند: «اللهم صل علی محمد» . پدرم شنید و به او فرمود: «یا عبد الله لاتبترها، لا تظلمنا حقنا، قل: اللهم صل علی محمد و اهل بیته; (11) بنده خدا! صلوات را ناقص نکن و در حق ما ظلم نکن، بگو: خدایا بر محمد و اهل بیتش درود بفرست .»
در روایات فراوانی، حذف «آل محمد» از صلوات – که کار یزیدیان است – نهی شده است . علامه طباطبایی رحمه الله پس از روایتی در این باره، می نویسد: «جز این، هیجده حدیث دیگر از اهل سنت دلالت دارد بر صلوات کامل و پرهیز از ناقص … و اما روایات شیعه در این موضوع، فراوان و بی شمار است » .
در صحاح اهل سنت است: «اگر «آل محمد» نباشد، صلوات ابتر است و کسی که آن را نگوید، دست رد بر سینه اش می خورد و به او خطاب می شود: «لا لبیک و لا سعدیک .» (12)
کیفیت صلوات
مردی به پیامبر صلی الله علیه و آله عرض کرد: دانستیم چگونه بر شما سلام کنیم، ولی صلوات بر شما چگونه است؟ آن حضرت فرمودند: بگو: «اللهم صل علی محمد و علی آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید، اللهم بارک علی محمد و علی آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید .» (13)
حضرت سجاد علیه السلام در پایان دعای مکارم الاخلاق چنین دعا می کند: «اللهم صل علی محمد و آله، کافضل ما صلیت علی احد من خلقک قبله و انت مصل علی احد بعده; (14) بارخدایا بر محمد و آلش درود فرست، مانند بهترین درودی که قبل از او بر هر یک از بندگانت نثار کردی و یا پس از او نثار کسی خواهی کرد .»
بهتر است صلوات با صدای بلند باشد . از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است: «ارفعوا اصواتکم بالصلاة علی فانها تذهب بالنفاق; (15) با صدای بلند بر من صلوات بفرستید که نفاق را از بین می برد .»
البته برخی از افراد عامی در مشاهد مشرفه مثل رواقهای حرم حضرت رضا علیه السلام با صدای بلند و پی در پی توصیه به صلوات می کنند که در آن اماکن، سنت بدی است; زیرا مزاحم افرادی است که دعا، نماز و زیارت می خوانند . بزرگان نیز به حفظ ادب و آهسته خواندن زیارتنامه سفارش کرده اند . (16)
ثواب و فضیلت صلوات
1 . کفاره گناهان:
امام رضا علیه السلام می فرماید: «من لم یقدر علی ما یکفر به ذنوبه فلیکثر من الصلاة علی محمد و آله، فانها تهدم الذنوب هدما; (17) هرکه از انجام عملی که گناهانش را جبران کند ناتوان است، پس باید زیاد برمحمد و آل محمد صلوات بفرستد; زیرا صلوات، گناهان را به کلی پاک می کند .»
2 . وزین ترین و برترین:
از امام باقر یا صادق علیهما السلام نقل شده است: «اثقل مایوضع فی المیزان یوم القیامة الصلاة علی محمد و علی اهل بیته (18) ; سنگین ترین چیزی که در روز قیامت در ترازو گذاشته می شود، صلوات بر محمد صلی الله علیه و آله و اهل بیت او می باشد .» و از امام صادق علیه السلام روایت است که «ما من عمل یوم الجمعة افضل من الصلاة علی محمد و آله (19) ; روز جمعه هیچ کاری برتر و پرفضیلت تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست .»
3 . دوستی خداوند:
از امام هادی علیه السلام چنین روایت است که: «انما اتخذ الله ابراهیم علیه السلام خلیلا، لکثرة صلاته علی محمد و اهل بیته، صلوات الله علیهم; تنها دلیلی که خدا به خاطر آن ابراهیم علیه السلام را به مقام دوستی و خلیل بودن رسانید، کثرت صلوات فرستادن او بر محمد و اهل بیتش – که درود خدا بر آنان باد – بود .»
4 . بخیل واقعی:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «البخیل حقا من ذکرت عنده فلم یصل علی (20) ; بخیل حقیقی کسی است که نزد او از من یاد شود و او بر من صلوات نفرستد .»
5 . صدای سخن عشق:
از امام صادق علیه السلام روایت است: «اذا ذکر النبی صلی الله علیه و آله فاکثروا الصلاة علیه فانه من صلی علی النبی صلی الله علیه الف صلاة فی الف صف من الملائکة، و لم یبق شی ء مما خلقه الله الا صلی علی العبد، لصلاة الله علیه و صلاة ملائکته فمن لم یرغب فی هذا، فهو جاهل مغرور قد بری ء الله منه و رسوله و اهل بیته (21) ; هنگامی که از پیامبر یاد می شود، زیاد بر او صلوات بفرستید; زیرا هرکه بر پیامبر صلوات فرستد، خداوند در میان هزار صف از فرشتگان بر او هزار درود فرستد، و چیزی از مخلوقات خدا باقی نمی ماند مگر اینکه بر این بنده درود می فرستند; چون خدا و فرشتگان بر او درود فرستاده اند . پس کسی که در این باره بی علاقه باشد، جاهل و فریب خورده است و قطعا خدا و پیامبر او و اهل بیتش از او بیزارند .»
6 . رهایی از مشکلات:
از استاد اخلاق و عرفان آیت الله بهاءالدینی رحمه الله نقل شده است: «ما تجربه زیادی به دست آورده ایم و وجدان نمودیم که برای رهایی از مشکلات راههایی هست که بهترین آنها که خود ما حس کرده ایم و به کمک آنها به حاجتهایمان رسیده ایم، چهار چیز است: نذر کردن گوسفند برای فقرا، خواندن حدیث کساء به طور پی در پی، پرداخت صدقه و ختم صلوات .» (22)
7 . کتابت صلوات:
در پاداش نوشتن صلوات، حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل گردیده است: «من صلی علی فی کتاب لم تزل الملائکة تستغفر له مادام اسمی فی ذلک الکتاب (23) ; هرکه در نوشته ای بر من صلوات بنویسد، تا هنگامی که نامم در آن مکتوب باقی است، فرشتگان پیوسته برای او استغفار می کنند .»
استعمال آلات لهو در مجالس معصومين -ع- جايز نيست و نيز حضور در مجالسي كه اين برنامه ها در آن اجرا مي شود جايز نيست و گرفتن پول براي امر مزبور جايز نيست. مجالس معصومين -ع- بايد طوري باشد كه مردم را به فضايل و سفارش هاي معصومين -ع- آشنا نمايد و آنها را به ياد خداوند متعال بيندازد .
کف زدن از نظر آیات قرآن و تاریخ
در قرآن در مورد کف زدن آیاتی آمده است. مثلا در سوره مبارکه انفال، آیه 35 آمده است.
( و ما كان صلا تهم عند البيت الا مكاء و تصديه …) يعني نماز آنها (كفار و مشركين) در كنار خانه کعبه چیزی جز سوت کشیدن و کف زدن نبود.
مرحوم علامه طباطبايي (ره) در کتاب گرانقدر الميزان در بیان تفسیر این آیه كار سوت زدن و کف زدن را ملعبه دانسته اند.
و نیز در تاریخ آمده كه، گروهی از احزاب در زمان جاهلیت به هنگام طواف خانه کعبه لخت مادر زاد مي شدند. و سوت و کف مي زدند و نام آن را عبادت مي گذاشتند. و نیز نقل شده هنگامی كه پیامبر اسلام (ص) در كنار حجرالاسود مشغول نماز مي شد، دو نفر از طايفه ابن سهم در طرف راست و چپ آن حضرت مي ایستادند، يكي شيحه مي كشيد و ديگري کف مي زد تا نماز پیغمبر (ص) را مشوش کنند.
يا آن شبی كه قريشيان مي خواستند پیامبر (ص) را به قتل برسانند، اجتماع کردند و به مسجد الحرام مي آمدند و شروع مي کردند به سوت و کف زدن و دور خانه طواف كردن.
و يا وقتی فرشتگان الهی براي عذاب قوم لوط كه به همجنس بازي روي آورده بودند به شکل جوانان زیبا روي بر خانه حضرت لوط وارد شدند. زن لوط كه به قوم گنهکار كمك مي كرد. بر فراز بام رفت، ابتدا از طریق كف زدن و سپس روشن كردن آتش این قوم منحرف را از حضور جوانان در خانه لوط آگاه كرد ….)
متاسفانه همان طور كه در تفسیر نور آمده در طول تاریخ مراسم مذهبي، دستخوش تحریف شده است و گاهی مقدس ترین مراکز، محور بالاترین خرافات مي شوند. تبدیل صلوات به كف و سوت در مجامع امروزی پرتويي از تبدیل نماز به سوت و كف زدن آنهاست.
حکم كف زدن
مقام معظم رهبری مي فرمايند: (كف زدن في نفسه و به نحو متعارف اشکال ندارد .) يعني كف زدن به تنهايي بدون آنکه با حرامی مقرون شود آن هم به نحو متعارف و عرف مردم اشکال ندارد. عرف مردم هم يعني ببينيد مردم در مجالس شادی خود يا در مجالس اعیاد و تشویق و تاييد و مانند آن چگونه كف مي زنند این نوع كف زدن عرف مردم مي باشد. و في نفسه اشکال ندارد. اما اگر كف زدن به حدي برسد كه از عرف مردم خارج شود مثلا كف زدن به همراه تکان دادن غير متعارف سر و بدن و … صورت پذیرد این نوع كف زدن از عرف مردم خارج مي باشد. كه نظر مراجع بزرگ تقلید از جمله آيت الله نوري همدانی در این مورد آن است كه (دست زدن به حد جلف و سبك نباید برسد)
يا حضرت آيت الله بهجت(ره) مي فرمايند: كف زدن به حد لهو نرسد.
كه آن حد جلف و سبك همان حدي است كه از عرف مردم خارج باشد و بر خلاف متعارف انجام گیرد. والا كف زدن معمولی حرام نيست.
حکم كف زدن در مساجد و حسينيه ها
مقام معظم رهبری مي فرمايند: (… بهتر است فضای مجالس ديني به خصوص مراسمی كه در مساجد و حسينيه ها و نماز خانه ها بر گزار مي شود، به ذکر صلوات و تكبير معطر گردد تا انسان به ثواب آنها برسد.
در ضمن به فتواي غالب مراجع كف زدن در مساجد در حسينيه ها جایز نيست و بايد ترك شود. مثلا آيت الله فاضل لنكراني مي فرمايند: (به طور كلي كف زدن در مساجد و حسينيه ها و اماکن مقدس به هر عنوان كه باشد جایز نيست.)
آيت الله نوري همدانی مي فرمايند: كف زدن در مساجد و حسينيه ها اشکال دارد. و يا آيت الله مكارم شیرازی مي فرمايند: در مساجد و حسينيه ها از آن ( كف زدن) پرهیزی شود.
دست زدن طلاب
آيت الله بهجت (ره ) مي فرمايند : حکم دیگران را دارند. اگر چه مناسب آنها نيست.
بهترین كار در مجالس اعیاد
حضرت آيت الله خامنه اي در این رابطه مي فرمايند: ( … بهتر است با اذ كار شریفه صلوات و امثال آن مجلس مذهبي و اعیاد را گرم کنند.) و يا در جاي دیگر مي فرمايند: كف زدن في نفسه به نحو متعارف … اشکال ندارد ولی بهتر است فضای مجالس ديني … به ذکر صلوات و تكبير معطر گردد تا انسان به ثواب آنها برسد.
يا آيت الله نوري همدانی مي فرمايند: برگزاری جشن هاي مذهبي نیز مناسب است كه بر اساس روش مومنان با تكبير و صلوات همراه باشد و يا حضرت آيت الله فاضل لنكراني در این رابطه مي فرمايند: در طول تاریخ اسلام و تشیع شعائر مسلمانان ذکر صلوات بوده است. خصوصا در مجالسی كه به نام و یاد ائمه (ع) تشكيل شود لذا مناسب است مسلمانان احساسات و علایق خويش را با فرستادن صلوات ابراز دارند.
با این توضیحات بر همگان روشن مي شود كه ذکر صلوات و تكبير مناسب تر است به مجالس مذهبي تا كف زدن. و چون مراجع به اتفاق بر بهتر بودن ذکر صلوات و تكبير نيست به كف زدن اذعان داشته اند مي توان چنین پنداشت كه اهل بیت (ع) به تكبير و صلوات فرستادن ما راضی تر هستند تا … زیرا كه در عصر غیبت بر ما وظیفه است كه تابع مراجع معظم تقلید باشیم و وقتی علماء بزرگ ما تكبير و صلوات را بهتر از كف زدن مي دانند بر هر مومن است كه اطاعت كند و آنچنان كند كه اهل بیت (ع) مي خواهند.
در يك شبهه آیا كف زدن دارای ثواب است ؟ و …
سوال – برخی مداحان مطرح مي کنند كف زدن دارای ثواب است و هر چه بهتر و محكم تر كف بزنید ثواب بیشتری مي بريد و يا مي گویند كف زدن و رقص اگر براي اهل بیت (ع) باشد اشکال ندارد. نظر حضرتعالی چیست؟
جواب: حضرت آيت الله تبریزی در این رابطه مي فرمايند: كف زدن و رقص با مجالس معصومین (ع) مناسبت ندارد و لازم است در این مجالس ترك شود مجالس معصومین (ع) بايد طوری باشد كه مردم را به یاد خداوند متعال بیندازد و فضایل و سفارش هاي معصومین (ع) را براي مردم بیان کنند. نه این كه العياذ بالله در آن كار حرام انجام شود يا كاري كه موجب غافل شدن مردم از خداوند شود كه در این صورت ثوابی بر آن مترتب نمي شود. حضرت آيت الله صافی گلپايگاني مي فرمايند: كسي كه چنین امری را اظهار مي دارد لاابالی است و يا جاهل، و اینگونه اشخاص بدعت گذار محسوب مي شوند صحت و يا فساد عمل و يا ثواب داشتن و نداشتن را بايد مجتهد جامع الشرايط بفرماید.
در تفسیر نور هم آمده كه در طول تاریخ مراسم مذهبي دستخوش تحریف شده است و گاهی مقدس ترین مراکز محور بالاترین خرافات مي شوند. تبدیل صلوات به كف و سوت در مجامع امروزی پرتويي از تبدیل نماز به سوت و كف زدن آنهاست (کفار و مشركين)
گريه در اعياد اهل بيت (ع)
سوال – خواندن مرثيه و مديحه هاي كه شنوندگان را در جشن هاي تولد ائمه (ع) به گريه بيندازد چه حكمي دارد؟
جواب : مقام معظم رهبري مي فرمايند: خواندن مرثيه و مديحه های در جشن هاي اعياد ديني اشكال ندارد.
پول ريختن در اعياد بر سر حاضرين
مقام معظم رهبري مي فرمايند : پاشيدن پول بر سر حاضرين بدون اشكال است بلكه اگر به قصد اظهار شادي و سرور و شاد كردن قلوب مومنين باشد، ثواب هم دارد.
سوت زدن و هورا كشيدن
آيت الله فاضل لنكراني مي فرمايند : كف زدن در اماكن مذهبي و در مجالس مربوط به اهل بيت (ع) در صورتي كه هتك تلقي گردد جايز نيست و همين طور است سوت زدن و هورا كشيدن.
حكم موسيقي در اعياد
حضرت رسول اكرم (ص) مي فرمايند: شنيدن و استماع موسيقي قساوت قلب مي آورد. و حضرت آيت الله خامنه اي مي فرمايند: هر گونه خوانندگي و نوازندگي متناسب با مجالس عيش و نوش و خوشگذراني باشد، جايز نيست و از هر كاري كه با شئونات مساجد و حسينيه ها سازگار نباشد بايد اجتناب گردد.
و حضرت آيت الله فاضل لنكراني مي فرمايد: به طور كلي هر امري كه هتك و بي احترامي به ائمه اطهار (ع) تلقي شود جايز نيست و ظاهرا مجموع اين اعمال عرفا هتك محسوب مي شود.
و حضرت آيت الله بهجت ( ره) مي فرمايد: بر پايي و شركت در اين مجالس حرام است.
و حضرت آيت الله مكارم شيرازي مي فرمايند: كليه صداها و آهنگ هايي كه مناسب مجالس لهو و فساد است حرام است.
حكم دعوت و پول دادن به گروه هاي موسيقي
سوال – ضرب، دف، دايره زدن در مجالس ائمه معصومين (ع) چه صورت دارد؟ و دعوت از اين گروه ها و افراد و پول دادن به آنها چه صورت دارد؟
جواب: حضرت آيت الله بهجت (ره )مي فرمايند : بر پايي آن مجالس و پول دادن به آنها حرام است.
حضرت آيت الله تبريزي مي فرمايند : استعمال آلات لهو در مجالس معصومين (ع) جايز نيست و نيز حضور در مجالسي كه اين برنامه ها در آن اجرا مي شود جايز نيست و گرفتن پول براي امر مزبور جايز نيست. مجالس معصومين (ع) بايد طوري باشد كه مردم را به فضايل و سفارش هاي معصومين (ع) آشنا نمايد و آنها را به يا خداوند متعال بيندازد.
رقصيدن و كف زدن
رقص تعريف شرعى ندارد و رقص، موضوعى است كه مثل ساير موضوع ها به نظر عرف واگذار شده؛ و امّا از نظر حكم شرعى، ظاهراً فى حدّ نفسه، اگر همراه حرام هاى ديگرى نباشد، حرام نيست.
مجالس عيّاشى كه با ارتكاب محرّمات، مانند قمار و مشروب و… باشد، مجالس لهوى است كه شركت در آن حرام است.
-سوال : رقص در اسلام چه حكمى دارد؟ آيا زن مى تواند براى زن يا مرد براى مرد در مجلس عروسى برقصد؟ رقص عروس و داماد در جمع زنان چگونه است؟ در مجلس عروسى اى كه زن و مرد با هم هستند، اگر رقص باشد، چه حكمى دارد؟
جواب ـ رقص را فى حدّ نفسه، مانند دست زدن در مجالس عروسى، چنانچه حرام ديگرى مانند ترويج باطل و ترويج طاغوت و اختلاط مرد و زن را در پى نداشته باشد، نمى توان گفت حرام است؛ و امّا در مجالسى كه زن و مرد هر دو باشند، چه عروس برقصد، چه داماد، رقص حرام است، كما اين كه رقص ديگران هم در مجالسى كه زن و مرد هر دو هستند، ترويج بى عفّتى و حرام است.
سوال : آيا رقص زن براى مردان مَحرم يا زنان ديگر، جايز است؟ رقص مرد براى زنان محرم و يا مردان ديگر، چطور؟
جواب ـ رقص را فى حدّ نفسه، نمى توان گفت حرام است.
سوال : در مجلس عروسى اى كه رقص بانوان در نزد بانوان و كف زدن ها به همراه نوار موسيقى مبتذل هست، حضور مؤمنين چه حكمى دارد؟در بعضى از اوقات اين مجالس، مجالس عروسى اقوام نزديك و فاميل مانند برادر خواهر، دايى و… است، در فرض حرمت آيا شركت كردن در آن مجالس، جايز است؟
جواب ـ در صورت امكان، با وجود شرايط امر به معروف و نهى از منكر، بايد آنها را نهى از منكر نمايد و در صورت عدم تأثير، مجلس را ترك نمايد تا اين كه در مجلس معصيت و گناه، حضور نداشته باشد.
اگر شركت نكردن، باعث مفسده نباشد و ايجاد تنبّه نمايد، عدم شركت واجب است؛ چرا كه شركت در مجالس گناه است؛ امّا اگر شركت در اين مجالس با رعايت جوانب احتياط، موجب تنبّه مى شود، مانعى ندارد.
سوال : آيا در احكام رقص، فرقى بين افراد مكلّف و غير مكلّف هست؟ مثلاً آيا تماشاى رقص دختر نابالغ توسط مردان اشكال دارد؟
جواب ـ چون ظاهراً مفسده اختلاط و شكسته شدن عفّت و عورت بودن زن و غير آنها از مفاسد ديگر را در بردارد، حرام است. آرى، اگر دختر فرضاً دوساله باشد كه هيچ مفسده اى همراه آن نباشد، مانعى ندارد.
سوال : آيا ممكن است در ايّام خاص مثلاً مراسم عقد و عروسى و يا مراسم عيد الزهرا(عليها السلام) بعضى افعال حرام (مثل رقص هاى حرام)، جايز و بدون اشكال شود؟
جواب ـ موارد مذكور در سؤال، مجوّز حلال شدن فعل حرام نيست.
دادن پول به افراد، در موقع رقصيدن
رقص، فى حدّ نفسه، مانند دست زدن در مجالس عروسى، چنانچه حرام ديگرى مانند ترويج باطل و ترويج طاغوت و اختلاط مرد و زن را در پى نداشته باشد، نمى توان گفت حرام است و پول دادن براى آن را نيز نمى توان گفت حرام است؛ ولى اگر يكى از امور مذكور، همراه رقص باشد، حرام و پول دادن براى آن و شركت در آن مجالس نيز حرام است.
سوال : آيا اگر زن و شوهرى با هم فيلم رقص نگاه كنند، حرام است؟
جواب ـ اگر به نحوى نباشد كه منشأ فساد و انحراف در خودشان يا فرزندانشان شود، مانعى ندارد.
سوال : استفاده كردن از طشت و باديه همراه با كف زدن در مراسم عروسى، در صورتى كه هم مردان و هم زنان مى شنوند، چه حكمى دارد؟
جواب ـ استفاده از طشت و باديه را در مراسم عروسى، بدون آنكه مفسده اى، مانند اختلاط زنان و مردان و ترويج فرهنگ غربى در پى داشته باشد، نمى توان گفت حرام است.
سوال : در بعضى از مجالس سخنرانى و سمينارها، مستمعان از سخنان سخنران به وجد آمده، نسبت به تأييد سخنان ايراد شده، احساسات خود را به صورت كف زدن و سوت زدن بروز مى دهند. اين گونه ابراز احساسات و تشويق از نظر شرعى چه حكمى دارد؟
جواب ـ چه نيكوست كه ما، وَجد و شاديمان را هم با شعار سازنده و گويا ابراز داريم؛ يعنى با ذكر صلوات بر محمد و آلش كه شعار حاكميت عدل است و يا با تكبير و گفتن «الله اكبر» كه بيانگر عظمت ذات بارى و قدرت اوست و يا با گفتن «الحمدلله» كه بيانگر شكر نعمت است و با امثال اين گونه ذكرها بر سخنان گوينده صحّه گذاشته شود تا از سوت و حركت دست و صُمت كه همه و همه شعار ساكت است، به شعار ناطق و گويا و زباندار رو بياوريم؛ ليكن كف زدن، فى حدّ نفسه و به عنوانه را كه در كتب فقهى به عنوان تصفيق آمده، نمى توان گفت حرام است؛ بلكه محكوم به جواز و حلّيت است.
پی نوشت:
1) الصلاة علی محمد و آله تعدل عندالله التسبیح والتهلیل والتکبیر; درود فرستادن بر محمد و آل محمد، نزد خداوند متعال سبحان الله و لا اله الا الله و الله اکبر گفتن است .» عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص 294، ح 52 .
2) انفال/35 .
3) احزاب/56 .
4) نوح/13 .
5) فتح/8 – 9 .
6) وهابیها، گرامیداشت پیامبر صلی الله علیه و آله را حتی در سالگرد ولادت و رحلت آن حضرت، حرام و کفر و شرک می دانند و عاشورا را نیز عید قلمداد می کنند .
در پاسخ به چنین تفکری، مطالعه ترجمه کتاب علامه جعفر مرتضی عاملی به نام «بزرگداشتها دراسلام » نشر بوستان کتاب، مفید است .
7) اخلاق (1)، ص 46 – 45، به نقل از منتهی الآمال، ج 2، ص 242 – 243 .
8) سفینة البحار، ج 3، واژه «صلا» ; عدة الداعی، ص 150; میزان الحکمة، ج 2، ص 1662; وسائل الشیعة، ج 4، ص 1210 – 1222، باب الصلاة علی النبی صلی الله علیه و آله ; بحار، ج 94، باب 47 .
9) سنن دارقطنی، ج 1، ص 355، ح 6; عوالی اللآلی، ج 2، ص 40، ح 101 .
10) امالی صدوق، ص 167، ح 9; بحارالانوار، ج 8، ص 186 .
11) اصول کافی، ج 2، ص 495، ح 21; عدة الداعی، ص 149 .
12) ر . ک: صحیح بخاری، ج 6، ص 651; ج 4، ص 1802; صحیح مسلم، ج 1، ص 305; الغدیر، ج 7، ص 7 و الدر المنثور، ذیل آیه 56 سوره احزاب .
13) المیزان، ج 16، ص 344; ر . ک: اهل البیت فی الکتاب و السنة، ص 380، ح 901 – 902 نقل از بخاری، ج 3، ص 1233، ح 3190; و ج 4، ص 1802، 4519 .
14) مکارم الاخلاق، دعای 20 صحیفه سجادیه .
15) الکافی، ج 2، ص 493، باب الصلاة علی النبی، ح 13 .
16) تفسیر سوره حجرات، آیت الله دستغیب، ذیل آیه فوق .
17) سفینة البحار، ج 3، ص 125، به نقل از عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 1، ص 294، ح 52 .
18) همان، ص 126، به نقل از قرب الاسناد، ص 9 .
19) همان، به نقل از خصال، ص 394 .
20) همان، به نقل از معانی الاخبار، ص 246 .
21) همان، ص 127، به نقل از کافی، ج 2، ص 492 .
22) آیت بصیرت، ص 68 .
23) کنز العمال، ح 2243 .