یادداشت روز:
سیری در احکام روز عاشورا از منظر معظم له
در عصر حاضر شاهدیم عزادارى اهل بيت عليهم السلام رنگ و بوى متفاوتى گرفته است، برخى افراد در حالى كه هيچ بهره اى از درياى عميق فقه و اجتهاد نبرده اند، به اشتباه خود را صاحب نظر در مسائل شرعى به خصوص احكام عزادارى مى دانند و در مسيرى كه هيچ اطلاعى از خطرات آن ندارند، ديگران را به زعم خود دعوت مى كنند و عزادارى خامس آل عبا و سالار شهيدان را به ویژه در روز عاشورا وسيله اى براى كارهاى مخالف شريعت اسلام قرار مى دهند.[1]
حال آنکه اهتمام به برگزاری مراسم عزاداری امام حسین علیه السلام بايد مطابق سنّت نبوی و امامان معصوم عليهم السلام و عرف عقلا باشد.[2]
عزاداری حسینی واجب کفایی است
بدون شك مراسم عزادارى سالار شهيدان امام حسين عليه السلام از مهم ترين شعائر اسلامى است كه هر سال بايد با شكوه تر و با عظمت تر از سال گذشته برگزار شود. حتى در بعضى از شرايط براى حفظ آن از شرّ اجانب ممكن است جنبه وجوب كفايى به خود بگيرد و انجام آن رمز بقاى اسلام و مذهب اهل بيت عليهم السلام است.[3]
لذا باید دسته‌ها و مراسم‌های عزاداری خود را برگزار کنیم و هرگز این مراسم تعطیل نشود؛ امروز به گونه‌ای شده است که فرهنگ عاشورا به عنوان یک واجب کفایی به حساب می‌آید نه یک مستحب.[4]
شاخصه های مجالس عزاداری مطلوب
اجرای مطلوب عزاداری این است که قبل از هر چيز اهداف سالار شهيدان عليه السلام و ياران شجاعش از اين قيام خونين به وسيله خطباى محترم و مدّاحان عزيز تشريح شود. سپس به مراسم سوگوارى بپردازند، و عزا دارى ها به همان شكل سنّتى و خالى از پيرايه و با خلوص نيّت انجام گيرد.[5]
هم چنین عزاداران محترم از جمله خطبا و مداحان و آحاد مردم سوگوار بايد از كلمات غلوآميز كه ائمّه هدى عليهم السلام يا بزرگان شهدا را هم رديف خداوند قرار مى دهد، جداً اجتناب كنند. و نیز از اعمالى كه سبب وهن مذهب در نظر دوست و دشمن مى شود، خوددارى نمايند. و در نهایت از رسانيدن آسيب جدّى به بدن اجتناب ورزند.[6]
برای عزاداری در ماه محرم سد معبر نكنيد
اگر عزادارى براى امام حسين عليه السلام باعث تضييع حقوق ديگران شود هم چون سد معبر، موجب ضمان خواهد شد، زیرا نفس برگزاری عزادارى، يكى از مستحبّات مهم است؛ ولى حفظ حقوق ديگران از واجبات است. بنابراين، بايد طورى عزادارى كرد كه حقوق كسى ضايع نشود.[7]
اهمیت نماز ظهر عاشورا
برپايى نماز جماعت ظهر عاشورا در خيابان ها، كار بسيار خوبى است و يادآور نماز روز عاشوراى شهيدان كربلا در برابر تيرباران دشمن خصوصاً و اهميّت فوق العاده نماز عموماً مى باشد[8]
بى شك تعطيل كردن عزادارى هنگام اذان و پرداختن به نماز اوّل وقت بسيار پسنديده است؛ كه در خيلى از جاها شروع شده و إن شاءاللَّه گسترش يابد و فراگير شود.[9]
حکم استفاده و حاجت خواهی از عَلَم در مراسم عزاداری
با توجّه به شايعاتى كه علامت را نشان صليب و ترويج مسيحيت مى داند،و با توجّه به اينكه دشمنان، پيرايه هايى به علامت مى بندند بهتر است از آن پرهيز شود و به پرچم هاى آبرومند ساده قناعت گردد.[10]
هم چنین از علامت هايى كه مجسّمه حيوانات از قبيل مرغ و خروس و ديگر اشيا و جمادات بر روى آنها نصب شده باید اجتناب كرد.[11]
البته پرچم هايى كه در عزادارى امام حسين عليه السلام حمل مى شود، چون متعلّق به عزادارى آن حضرت مى باشد محترم است، امّا حاجت را بايد از خداوند با شفاعت امام حسين عليه السلام خواست، نه از عَلَم.[12]
حکم برهنه شدن در مراسم عزاداری
برهنه شدن در اين مجالس عزاداری براى سينه زنی هرگاه در حضور بانوان باشد جايز نيست ، در غير اين صورت نيز چون ممكن است سبب وهن مراسم عزادارى گردد بهتر است از آن چشم پوشى شود.[13]
اشکال و ایراد برهنه شدن براى سينه زنى در جايى كه خانم ها هم نيستند و فيلم هم گرفته نمى شود این است که خلاف شأن مجلس عزاى سيّدالشّهدا عليه السلام است؛ به راستی كدام يك از ما در مراسم عزاى پدر خود برهنه مى شود و مثلًا به اهل مجلس تعزيت مى گويد.[14]
حکم قمه زنی و زنجیر زنی تیغ دار در مراسم عزاداری اباعبدالله الحسین علیه السلام
مسئله عزادارى حضرت سيّدالشّهدا عليه السلام در هر زمان و در هر مكان، از افضل قربات و مايه تقويت روح ايمان، شهامت اسلامى، ايثار، فداكارى و شجاعت در مسلمين است؛ ولى كيفيّت عزادارى بايد چنان باشد كه بهانه اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده آنان نشود و اين مراسم عظيم و پرشكوه تضعيف نگردد، و به همين جهت، از كارهايى كه موجب وهن مذهب است بايد پرهيز شود و از آسيب رساندن به بدن خوددارى گردد.[15]
حکم تعزیه و شبیه خوانی چیست؟
چنانچه تعزيه خوانى، مشتمل بر امر حرامى مانند دروغ يا هتك حرمت امامان بزرگوار و بزرگان ديگر و امثال اينها نباشد و مانع مجالس سخنرانى و نماز نگردد، اشكالى ندارد.[16]
البته شرايط افرادى كه مى توانند نقش ائمّه عليهم السلام را ايفا نمايند این است که افراد مهذّب و پاك و خوشنامى باشند و چه بهتر كه آن بزرگواران بطور وضوح نشان داده نشوند.[17]
جلوگیری از خرافه گویی در مداحی ها
عزادارى ائمّه اطهار عليهم السلام، مخصوصاً خامس آل عبا عليه السلام، از افضل قربات است، و سرودن و خواندن اشعارى كه حاكى از مظلوميّت و زحمات و فداكارى آن حضرات باشد كار بسيار خوبى است؛ ولى بايد از هرگونه كارى كه باعث هتك حرمت آن بزرگواران مى شود، و موجب وهن مذهب در نظر ديگران مى گردد، و به بدن آسيب مى رساند پرهيز گردد. و تعبيراتى كه در عرف، توهين آميز است، مانند نسبت سگ به خود دادن، يا صداى حيوانات در آوردن، هيچ كدام مناسب مجالس عزادارى نيست. و بايد به همه نصيحت كنند كه از اين امور، كه باعث وهن اين مراسم بزرگ مى شود و موجب ناراحتى حضرت بقيّةاللَّه عجّل اللَّه تعالى فرجه الشّريف مى گردد، پرهيز كنند.[18]
متأسفانه اخيراً بعضى از مدّاحان ناآگاه و بى خبر، اشعار كفرآميزى را در مجالس عزادارى مى خوانند كه اگر معنى آن را بفهمند سبب خروج آنها از اسلام مى شود. بر همه لازم است كه امر به معروف و نهى از منكر را در اين مسئله مهم فراموش نكنند و جاهلان خطاكار را به وظايف خود آشنا سازند و بهانه به دست دشمنان بهانه جو ندهند و لازم است از چنين مجالسى دورى كنند.[19]
تصاوير منسوب به ائمّه اطهار عليهم السلام
عكس هاى نقّاشى شده كه به امام على عليه السلام يا امام حسين عليه السلام يا ابوالفضل العباس عليه السلام و … نسبت مى دهند واقعيّت ندارد؛ ولى چنانچه تصاوير نامناسبى نباشد، و نسبت قطعى به آن بزرگواران ندهند، اشكالى ندارد.[20]
حکم روزه در روز عاشورا
در روز عاشورا شايسته است كه از خوردن و آشاميدن بدون قصد روزه خوددارى نمايند تا اين كه وقت عصر فرا رسد و از غذا و آب مختصرى كه مصيبت زدگان استفاده مى كنند، تناول نمايند.[21] از آن جهت که روزه گرفتن در روز عاشورا كراهت دارد.[22]
مرحوم «علّامه مجلسى» در كتاب «زاد المعاد» گفته است كه بهتر است روز نهم و دهم ماه محرّم را روزه نگيرند، زيرا بنى اميّه اين دو روز را براى بركت و شكر بر قتل امام حسين عليه السلام (به عنوان ظاهرسازى) روزه مى گرفتند؛ از طريق اهل بيت عليهم السلام احاديث فراوانى در مذمّت روزه اين دو روز، مخصوصاً روزه روز عاشورا نقل شده است.[23] اساس احاديث نهى كننده، فتوا به «كراهت» و احياناً فتوا به حرمت داده اند.[24]،[25]
همچنين در اين روز، از مزاح و خنده و ديگر سرگرمى هاى مسرّت بخش دنيوى خوددارى نمايند.[26]،[27]
حکم تجارت و کار کردن در روز عاشورا
در روايات [28] از تلاش براى كسب روزى در روز عاشورا مذمّت شده است.[29] لذا آمده است، اگر بتوانى در اين روز كسب و كار را تعطيل كنى بهتر است؛ زيرا كه روز نحسى است كه كسب مؤمن در آن روز به نتيجه نمى رسد و اگر به نتيجه برسد، خير و بركت در آن نخواهد بود، و نيز در چنين روزى، كسى از شما چيزى را براى خانه اش ذخيره نكند كه اگر چنين كند براى اهلش مبارك نخواهد بود.[30]،[31]
امام على بن موسى الرّضا عليه السلام فرمود: هر كس در روز عاشورا، دست از تلاش براى دنيا بردارد، خداوند حاجت هاى دنيوى و اخروى او را برآورده مى سازد، و هر كس كه روز عاشورا، روز اندوه و غم و گريه اش باشد، خداوند روز قيامت را روز سرور و شادى او قرار دهد و در بهشت با ديدار ما، چشمش روشن مى شود، و هر كس كه روز عاشورا را براى خود روز بركت بداند و در آن روز براى منزل خويش اموالى را ذخيره سازد، آن اموال براى او بركتى نخواهد داشت.[32]،[33]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] احكام عزادارى ؛ ص9.
[2] همان ؛ ص29.
[3] همان ؛ ص36.
[4] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛22/9/1390.
[5] احكام عزادارى ؛ ص37.
[6] همان؛ ص38.
[7] همان؛ص41.
[8] همان ؛ ص42.
[9] همان؛ص43.
[10] همان؛ ص 47.
[11] همان.
[12] همان.
[13] همان ؛ ص49.
[14] همان.
[15] همان ؛ ص51.
[16] همان؛ ص 61.
[17] همان.
[18] همان؛ص71.
[19] همان؛ص70.
[20] همان ؛ ص92.
[21] زاد المعاد؛ ص 372.
[22] احكام عزادارى ؛ ص116.
[23] كليات مفاتيح نوين، ص 605.
[24] جواهر الكلام؛ ج 17؛ ص 105.
[25] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص361.
[26] زاد المعاد؛ ص 372.
[27] كليات مفاتيح نوين، ص: 605
[28] اقبال الأعمال؛ ص 578.
[29] احكام عزادارى، ص 118.
[30] كامل الزيارات؛ ب 71؛ ص 175؛ ح 8 ، بحارالانوار؛ ج 98؛ ص 290؛ ح 1.
[31] كليات مفاتيح نوين ؛ ص433.
[32] اقبال؛ ص 578.( مرحوم علّامه مجلسى مى گويد: بنى اميّه براى بركت، آذوقه يكساله خودرا در روز عاشورا، ذخيره مى كردند؛ ( زاد المعاد؛ ص 372).
[33] كليات مفاتيح نوين ؛ ص603.