وقت ظهور

مهدویت یکی از اندیشه های ریشه دار فرهنگ غنی اسلام است که ابتدا از سوی پیامبر گرامی اسلام (ص)مطرح شده و همواره مظلومان عالم راامیدوار به حاکمیت مستضعفان نموده است از این رو، همواره این پرسش در ذهن مسلمانان شکل گرفته که زمان ظهور ان موعود کی خواهد بود؟ به گونه ای که حتی قبل از ولادت ان حضرت برخی از پیروان اهل بیت (ع)ازايمه معصومین (ص)در باره زمان اغاز ان تحول بزرگ و قیام جهانی پرسشهای فراوانی نموده اند

و البته همواره ایمه معصومین (ص)مسایل مربوط به حضرت مهدی (ع)به ویژه زمان ظهور آن حضرت را از اسرار الهی ذکر کرده وقت گذاران را تکذیب کرده است.

با سیری کوتاه در بوستان کلام الهی و بیانات نورانی ایمه اطهار (ع) در باره وقت ظهور به مطالب ذیل بر خواهیم خورد .

1.علم و اگاهی از زمان دقیق ظهورتنها به خداوند متعال اختصاص دارد.

 

2.همواره معصومین (ع)مردم را از تعیین وقت و وقتگذاری درباره ظهور حضرت مهدی بر حذر داشته و وقتگذاران را تکذیب کرده اند.

 

4.اگر چه پنهان بودن زمان ظهور از اسرار الهی است و. حکمت الهی اقتضا نموده وآگاهی به ظهور مهدی نزد مردم مجهول و مکتوم باشد ولی در برخی روایات نیز به پاره ای که حکمتهای آن اشاره شده است و تا حدودی محدوده زمانی آن معین شده ات.

5. وبالاخره با مراجعه به کلام نورانی معصومین (ع) می توان چگونگی آگاه شدن حضذرت مهدی (ع)از هنگام ظهور به راحتی در یافت که اشاره خواهد شد .

در این نوشتار کوتاه به اختصار موارد فوق مورد بررسی قرار خواهد گرفت .

فقط خدا می داند

از روایاتی که علم به زمان ظهور را ویژه خداوند دانسته ،می توان به موارد ذیل اشاره کرد :

– د ر روایات مشهوری است که وقتی شاعر بلند آوازه شیعی در محضر هشتمین افتاب برج امامت ، امام رضا در ضمن قصیده خود سخن ظهور و قیام حضرت مهدی بر زبان جاری ساخت،آن حضرت در حالی که سرشک جاری بود رو به دعبل کرده ، فرمود :«یا خزاعی !نطق روح القدس علی لسانک بهذین البیتین .فهل تدری من هذا الامام ومتی یقوم ؟؛

ای خزاعی ،همانا روح القدس بر زبانت این دو بیت را جاری ساخت آیا میدانی امام کیست و چه زمانی قیام می کند؟»

آنگاه خود ان حضرت به معرفی آن امام پرداخته سپس درباره زمان ظهورش چنیین فرمود «واما متی فاخباره عن الوقت . فقد حدثی اب عن ابیه عن ابائه (ع)ان النبی صلی الله علیه وآله قیل له یا رسول الله متی یخرج القائم من ذریتک ؟فقال علیه السلام مثله الساعه التی «لایجلیها لوقتها الا هو ثقلت فی السماوات و الارض لا تاتینکم الا بغته١ »٢ ؛ وما اینکه چه زمانی ] ظهور خواهد کرد [ این خبر دادن وقت است . پدرم از پدرش و ایشان از پدرانشان از رسول گرام ی اسلام نقل کرده ند که وقتی ار آن حضرت پرسیده شد :ای رسول خدا چه زمانی قائم از ذریه شما ظهور می کند ؟آن حضرت فرمود مثل او مثل قیامت است که ]خداوند درباره زمان وقوع چنین فرمود [:هیچ کس جز او به هنگامش آن را اشکار نمی سازد . این امر بر اهل آسمان ها و زمین دشوار است .جز به صورت ناگهانی به سراغ شما نمی آید »

از انجایی که حضرت مخفی بودن زمان ظهور ارا همانند زمان قیامت و رستاخیز قلمداد فرموده است می توان نتیجه گرفت که :

 

1.اعراف /187.

2. عیون اخبار الرضا (ع)،شیخ صدوق ، انتشارات جهان ،1378 ه.ش،دو جلد،چ دو ،ص 266 و کمال الدین ، شیخ صدوق، دارالکتب الاسلامیه ،ج2 ،ص 372

-با مخفی بودن قیامت یک نوع آزادی عمل برای همگان پیدا می شود و از سوی دیگر چون وقت آن دقیق معلوم نیست ودرهر زمان محتمل است ، نتیجه اش حالت آماده باش دائمی است و همین طور درباره قیام حضرت مهدی است ؛ چرا که اگر اگر تاریخ تعیین می شد و زمان ظهور دور بود همه در غفلت و غرور و بی خبری فرو می رفتند و اگر زمانش نزدیک بود ،ممکن بود آازدی عمل را از دست بدهند و اعمالشان جنبه اضطراری پیدا کند.

– همان گونه که علم به زمان قیامت فقط در اختیار خداوند است ، عام به زمان ظهور حضرت مهدی نیز در عهده خداوند است . بعلاوه ذدر سخنان فراوانی در بیانات معصومین (ع)از ظهور حضرت مهدی (ع)در کنار قیامت یاد شده است و از این رو برخی از ویژگی های آن همانند رستاخیز است.

خداوند د رادامه آیه فوق علم به قیامت را حتی از پیامبر خود منتفی ساخته ،آنجا که می فرماید :«یسئلونک کانک حفی عنها قل انما علمها عندالله » ؛ از تو مکی پرسند ،چنان که تو از چون و چند آن آگاهی ،بگو همانا علم آن نزد خداوند است »از اینجا می توان نتیجه گرفت که حتی پیامبر اکرم (ص) نیز به زمان دقیق ظهور حضرت مهدی (ع) آگاه نیست و اینکه عده ای به خود جرات داده ، به راحتی وقت ظهور را تعیین می کنند ، جای بس تامل است .

نه تنها این سوال از اولین معصوم پرسیده شد و ایشان این گونه جواب فرمودند که علم به زمان ظهور نزد خداست ، بلکه وقتی از آخرین معصوم نیز چنین سوالی را پرسیدندد در ضمن توقیعی این سان جواب دادند« واما ظهور الفرج فانه الی الله تعالی ذکره وکذب الوقاتون ١؛ واما ظهرو فرج همانا در اختیار خداوند متعال است و وقتگذاران دروغ گفتند

وهم آن حضرت در اخرین سفیر خود ، ظهور را تنها در اراده و اختیار خداوند دانسته ، چنین می فرماید ولا ظهور الا بعد اذن الله تعالی ٢؛و ظهور ی نخواهد بود مگر آنگاه که خداوند تبارک تعالی اجازت فرماید .»

از بیانات فوق به روشنی به دست می اید که زمان آغاز ظهور ، یکی از اسرار الهی است و دست انیشه و بشر از رسیدن به آن سخت کوتاه است و ناتوان .

امروز خانه دل نور و ضیا ندارد خایی که دوست نبود آنجا صفا ندارد

شهری است پرزآشوب کاشانه ای لگد کوب آن دل که از تغافل شوق لقا ندارد

ایا برگزیدگان می دانند ؟

 

1. کتاب الغیبه ،شیخ طوسی ،موسسه معارف اسلامی ،قم،ص291.

2.الخرایج و الجرایح ،قطب الدین راوندی ،موسسه امام مهدی (ع)قم ،1409ه. ق،3 جلد ،ج3،ص1128 و کناب الغیبه ،ص 395.

اگر چه روشن شد علم به زمان ظهور در شان مقام پروردگار است ، آیاا این علم در اختیار برگزیدگانش قرار گرفته اسست یا خیر ؟

اگر چه پیش از این اشاره شد که علم در زمان ظهور همانند علم به قیامت اختصاص به خداوند دارد ولی در برخی روایات نیز متذکر شده اند که خداوند دارد ولی در برخی روایات نیز متذکر شده اند که خداوند بخشی از این آگاهی را در اختیار پیامبر اکرم(ص)قرار داده و ان حضرت نیز به وارثان علم خود منتقل ساخته است والبته ،ایشان نیز مامور شده اند هرگز این علم را دراختیار دیگران قرار ندهند و اضافه بر آن ،شیعیان را امر به تکذیب وقتگذاران کرده اند.

رحمان بن کثیرنقل می کند دکه نزد امام صادق (ع)بودم که مهزم وارد شد .از آن حضرت پرسید: فدایت گردم ،آیا مرا خبر نمی دهید از زمان این امری که انتظار آن را می کشیم ؟آن حضرت فرمود : «یا مهزم !کذب الوقاتون١ ؛ای مهزم وقتگذاران دروغ می گویند.

در جایی دیگر آن حضرت در جواب ابوبصیر همین جمله را فرمودند و اضافه کردند «انا اهل بیت لا توقت ؛ما خاندانی هستیم که هرگز وقت ظهور را اعلام نمی کنیم »

و البته همین مطلب در سخنان پدر بزرگوار رایشان امام باقر (ع) با تاکید بیشتری ذکر شده است . آنگاه که فضیل بن یسار از زمان ظهور پرسید ،امام پنجم در جواب فرمود: «کذب الوقاتون ، کذب الوقاتون ،کذب الوقاتون٢ »

بدون تردید مقصود از وقت تعیین کردن در اینجا ، عبارت است از مشخص کردن دقیق سال و روز ظهور وگرنه همانطور که اشاره خواهد شد ، برخی روایات به صورت فی الجمله برخی محدوده های زمانی را مشخص کرده اند.

همان گونه که بیان شد در روایات فراوانی از ظهوران حضرت به عنوان حادثه ای ناگهانی یاد شده است و پر واضح است که ناگهانی بودن آن با تعیین وقت قبلی وقت منافات دارد ؛ چرا که وقتی بای امری زمان مشخص شد ، دیگر دفعی و ناگهانی نخواهد شد و به طور مسلم کسانی که تعیین وقت می کنند ،سخنانشان خلاف این گروه روایات است .

پاره ای از این روایات را این گونه می توان دسته بندی کرد :

الف)اصلاح شدن امر ظهور در یک شب

 

1.کتاب الالغیبه ،ص 426و الکافی، ثقه الاسلامکلینی،دارالکتب الاسلامیه،تهران،8 جلد ،1365ه ش،ج1،ص 368.2.الکافی ،جلد 1،ص368
علی (ع)می فرماید : «قال رسول الله (ص)المهدی منا اهل البیت یصلح الله له امره فی لیله ١؛مهدی از ما اهل بیت است که خداوند امر ]فرج [ او را در یک شب اصلاح می فرماید.»

وامام باقر(ع) نمیز این معنا را این گونه بیان کرده است « یصلح الله له امره فی لیله٢ خداوند امر ]فرج[را در یک شب اصلاح میکند .»

ب)آمدن همانند شهاب فروزان

امام باقر (ع)پس از بیانات غیبت حضرت مهدی فرمود «ثم یبدو کالشهاب الوقاد٣ ؛او همانند شهابی شعله ور ظاهر خواهد شد .»و پیامبر اکرم (ص) نیز در این باره می فرماید«فعند ذلک یقبل کالشهاب الثاقب ٤؛در ان هنگام همچون شهابی فروزان خواهد آمد. »

پر واضح است که کلام حضرات معصومین (ع) گزاف نبوده و تشبیهات ایشان بدون حساب نبوده است از سوی دیگر ،فرا رسیدن همچون شهاب سخن از ناگهانی بودن ،بدون پیش بینی قبلی وغافل گیرانه وبه سرعت بودن ان می شود.

خورشید رخ مپشان درابر زلف یارا چون شب سیاه مگردنان روز سپید مارا

مارا زتاب زلفت افتاده عقده بر دل بر زلف خم به خم زن دست گره گشا را

ای بحر عفو و رحمت بر ما تو بارشی کن کز لوح دل بشوییم مسدود خطا را

فخر جهانیان شد ننگ صنم پرستی جانا زپرده بنمای روی خدا نما را

ای آشکار و پنهان برقع زرخ برافکن تا جلوه ات ببینم پنهان و آشکارا

فواد کرمانی

زمان ظهور د ر روایات

در برخی روایات به صورت محدود زمانهایی برا یرخداد این حادثه بزرگ ذکر شده است .در این بین روایات به چند دسته تقسیم می شود:

1. کمال ادین ،ج1،ص152
2. 2.غیبت نعمانی،محمد بن ابراهیمنعمانی،مکتبه الصدوق،تهران ،1397 ه ق،ص163.
3. کتاب الغیبه ،ص 159 و کمال الدین ،ج 1،ص 324.
4. کمال الدین ،ج 1،ص 287.

1.روایاتی که جمعه را به عنوان روز ظهور معرفی کده اند :

امام صادق (ع) در این باره می فرماید : « یخرج قائمنا اهل البیت یوم الجمعه ١؛قائم ما اهل بیت در روز جمعه ظهور خواهد کرد .»

2- روایاتی که روز ظهور را مصادف با روز عاشورا ذکر کرده اند :

امام باقر (ع)ضمن بیاناتی درباره روز عاشوراغ فرمودند : «..وهذا الیوم الذی یقوم فیه القایم٢ ؛ واین روز (عاشورا ) روزی است که در ان قائم قیام خواهد کرد . »

3- روایاتی که ظهور حضرت مهدی را در سال فرد ذکر کرده اند :

امام صادق (ع) فرمودند «لا یخرج القائم الا فی وتر من السنین٣ ؛ قائم ظهور نمی کند مگر در سال فرد. »

4- برخی روایات نیز ظهور ر شنبه ذکر کرده اند “

امام باقر (ع) فرمودند « یخرج القائم یوم السبت یوم عاشورا ٤ ؛قائم در روزشنبه که عاشورا است خروج می کند .»

اگر چه قرائن بر ظهور حضرت مهدی در روز جمهعه وجود دارد , ولی این روایت و امثال آن را می توان به این صورت توجیه کرد که اولین روز جمعه است و از انجایی که ظهور رخ خواهد داد ، بخشی از ان حوادث روز شنبه واقع خواهد شد .

راه آگاهی امام زمان (ع)

حال این پرسش پیش می آید که اگر خود حضرت مهدی (ع) از زمان دقیق ظهور آگاهی ندارد ، پس چگونه در استان ظهور از وقت آن مطلع خواهد شد ؟

ددر این بخش نیز روایات فراوانی ذکر شده کهع راههای حصول علم حضرت به زمان ظهور را گفته اند به تعدادی از انها اشاره می شود :

1.الخصال ، شیخ صدوق ، انتشارات جامعه مدرسین ،قم ، 1403ه ق،2 جلد ،ج 2، ص 394و بحار الانوار ، علامه مجلسی ، موسسه الوفا ،بیروت ، ج 56،ص26

2.تهذیب الاحکام ، شیخ طوسی ،دارالکتاب الاسلامیه ، تهران ، 1365 ه ش ،10 جلد ،جلد 4، ص 300.

3. کتاب الالغیبه ،ص 453وروضه الواعظین ،محمد بن حسن فتال نیشابوری ،انتشارات رضی ، قم ،ص 263 و اعلام الوری،فضل بن حسن طبرسی،دارالتب الاسلامیه ،تهران،ص459

4.تهذیب ،ج 4 ، ص 333 و کمال الدین ،ج 2، ص 653.

آگاه شدن از طریق الهام

بدون شک معصومین (ع)مورد الهام قرار می گیرند و اگر چه وحی به صورت رسمی با رحلت پیامبر (ص) پایان گرفت ،ولی در موارد فراوانی به اهل بیت (ع)الهاماتی به اهل بیت (ع)می شده و خواهد شد از جمله ،برخی روایات چگونگی آگاه شدن حضرت مهدی از زمان ظهور را از طریق الهام ذکر کرده اند . مستند این نظر روایاتی است از امام صادق(ع)که ذیل آیه شریفه« فاذا نقر فی الناقور » فرمودند :«ان منا اماما مستترا فاذا اراد الله اظهار امره نکت فی قلبه نکته فظهر فقام بامر الله تعالی١؛ به درستی که از ما امامی پنهان است و چون خدای تعالی بخواهد او را ظاهر سازد ،نکته ای در قلبش ایجاد می کند ، پس او ظاهر شود و به دستور خدای تعالی قیام نماید. »

2.آگاه شدن از طریق بر افراشته شدن علم قیام

در روایاتی چند اشاره شده که وقتی ظهور آن حضرت نزدیک شد و وقت قیام فرا رسید ، پرچمی که آن حضرت حضرت هنگام ظهور در دست خواهد داشت، به اذن خدا بر افراشته شده ، آن حضرت را به فرمان قیام آگاه خواهد کرد . پیامبر گرامی (ص)در این باره فرمودند : « …له علم اذا حان وقت خروجه انتشر ذلک العلم بنفسهفناداه العلم اخرج یا ولی الله وقتل اعداء الله فلا یحل لک ان تقعد عن اعداء الله ، برا ی او پرچمی است که وقتی هنگام خروجش فرا رسید خود به خود باز شده و آن حضرت را مورد خطاب قرار داده می گوید : ظهور کن ای ولی خدا ! و دشمنان خداوند را نابود ساز که دیگر برای تو نشستن در مقابل دشمنان خدا جایز نیست »

1. آگاه شدن از طریق بیرون آمدن شمشیراز غلاف

هم آن حضرت فرمودند « له سیف مغمد فاذا حان وقت خروجه اقتلع ذلک السیف من غمده وانطقهالله عزوجل فناداه السیف اخرج یا ولی الله فلا یحل لک ان تقعد عن اعداء الله فیخرج ؛ برای اور شمشیری است در غلاف پس هنگامی که وقت ظهورش فرا رسید ، آن شمشیر از غلافش خارج می شود .خداوند آن شمشیر را به سخن در می آورد و شمشیر به حضرتش می گویدد :ای ولی خدا! خارج شو که دیگر نشستن در مقابل ]ستم[دشمنان خدا جایز نیست .پس او ظهور می کند »

حکمت های مخفی بودن زمان ظهور

در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که مخفی بودن زمان ظهورحضرت مهدی دارای حکمت های فراوانی است که برخی از آنها عبارتند از :

1. کافی ،ج 1،ص 343،کتاب الغیبه ، ص 164و رجال کشی ، محمد بن عمر کشی ، انتشارات دانشگاه مشهد ، 1348 ه ش ،ص 192.

1.زنده نگه داشتن روح امید و انتظار در جامعه در طول غیبت حضرت مهدی (ع)؛ چرا که در صورت معلوم بودن زمان ظهور به کلی بحث انتظار بی معنا خواهد شد .

2. معنا پیدا کردن امتحان شیعیان در عصر غیبت .

3. غافلگیر کردن مخالفان و دشمنان .

از آنجایی که یکی از دلایل غیبت حضرت مهدی (ع)تلاش برای نابودی آن حضرت بود ،از این رو ، روشن بودن زمان ظهور ، دشمنان را برای از بین بردن و مقابله با آن حضرت اماده می سازد ، در حالی که نا معلوم بودن و ناگهانی بودن زمان ظهور باعث غافلگیری دشمنان خواهد شد.