زینب علیها السلام برترین الگوی زنان

نام و القاب حضرت زینب علیهاالسلام
نام و القاب انسانها تا حدودی بیانگر شخصیت آنان است؛ امّا نام زینب علیهاالسلام و القاب او، چون با توجّه به فضایل او نهاده شده، آیینه تمام نمای شخصیّت اوست. نام زینب منتخب الهی است. در اصل همان «زین» «اب» است به معنای زینت پدرش. و امّا القاب او که در طول عمرش با توجّه به وقایعِ پیش آمده انتخاب شده، از این قرار است:
1. فَهِمةٌ غَیْرُ مُفَهَّمةٍ؛ فهمیده ای بدون آموزگار.
2. عالِمةٌ غَیْرُ مُعَلَّمةٍ؛ دانای بدون معلّم، این دو لقب از زبان حضرت سجّاد علیه السلام بیان شده است.(1)
3. عَقیلَةُ النّساءِ؛ بانوی خردمند در میان زنان.
4. عَقیلَةُ بنی هاشم؛ بانوی خردمند در میان بنی هاشم.
5. سَیِّدَةُ الْعَقائِلِ؛ بانوی بانوان خردمند.
6. نائِبَةُ الزَّهراء؛ جانشین و نماینده

حضرت زهرا علیهاالسلام .
7. سُلالَةُ الْوِلایَةِ؛ عصاره ولایت.
8. صِدیقَةُ الصُّغْری؛ راستگوی کوچک.
9. اَلْمُوَثَّقَةُ؛ بانوی مورد اطمینان.
10. اَلْفاضِلَةُ؛ بانوی بافضیلت.
11. بَطَلَةُ کَرْبَلا؛ قهرمان کربلا.
12. عَظیمَةٌ بَلْواها؛ بانویی که امتحانش بزرگ بود.
13. اَلْباکِیَةُ؛ بانوی گریان.
14. اَمینَةُ اللّه؛ امانت دار الهی.
15. آیَةٌ مِنْ آیاتِ اللّهِ؛ نشانی از نشانه های خداوند.
16. مَظْلُومةٌ وَحیدةٌ؛ ستمدیده تنها.
17. بابُ حِطَّةِ الخَطایا؛ دروازه آمرزش گناهان.
18. قُرَّةُ عَیْنِ الْمُرْتَضی؛ نور چشم مرتضی (علی علیه السلام ).
19. اَلْکامِلَه؛ بانوی کامل.
20. قَرینَةُ النَّوایِب؛ همدم ناگواریها.
21. رَبیبَةُ الْفَضْلِ؛ پرورش یافته خاندان فضیلت.(2)
اوصاف زینب علیهاالسلام
1. جامع کمالات
او بانویی بلند قامت، نیکو چهره و عالی مقام بود. حضرت در وقار و شخصیت همچون جدّه اش خدیجه علیهاالسلام ، در حیاء و عفّت، مانند مادرش فاطمه علیهاالسلام ، در شیوایی و رسایی بیان، چون پدرش علی علیه السلام ، در حلم و صبر انقلابی همانند برادرش حسن علیه السلام و در شجاعت و قوّت قلب مانند برادرش حسین علیه السلام بود.(3)
2. روح زندگی
زینب علیهاالسلام دختر امیرمؤمنان علیه السلام همه جا ثمره خیر، برکت، نشاط، ایمان و حقیقت بود. حضرت، زمانی که با عبداللّه بن جعفر ازدواج کرد، کانون زندگی را چنان گرم و با طراوت نگاه می داشت که دیگران از چنین زندگی ای الگو می گرفتند.
زینب علیهاالسلام در زندگی شخصی خود وظایفش را به خوبی می دانست و انجام می داد. آنجا که وی می بایست حق همسری را ادا کند، به بهترین وجه ادا می کرد و آنجا هم که باید وظایف مادری اش را به کار

گیرد، بهترین مادر بود. پایه های زندگی زینب علیهاالسلام را ایمان، احترام به همسر، مشورت، رسیدگی به فرزندان، آزادی بیان، حتی برای کنیزان خانه تشکیل می داد. روح زندگی در خانه زینب در جریان بود و تمام اعضای خانواده از یکدیگر راضی و خشنود بودند؛ چرا که خداوند از چنین خانواده ای خشنود و خرسند بود.(4)
زینب علیهاالسلام که تربیت شده خاندان وحی بود از اخلاق محمدی و کردار حیدری و صبر و شکیبایی فاطمی درسها گرفت و بدان عمل کرد. حضرت به کوچک و بزرگ احترام می گذاشت و هیچ گاه چهره ترش نمی کرد. همیشه در سلام کردن [به بانوان و محرمان] پیش دستی می کرد و در مقابل مهمان از جا بر می خاست و مقام او را ارج می نهاد. با اینکه عبداللّه بن جعفر شوهر حضرت زینب، از بزرگان و ثروتمندان مدینه بود و در خانه، کنیز و غلام و… داشت؛ امّا زینب علیهاالسلام در کارهای خانه آنان را یاری می داد و جویای احوالشان می شد تا اگر مشکلی دارند، آن را برطرف سازد.(5)
3. اسوه صبر و استقامت
اندیشمند گرانمایه مرحوم آیة اللّه غروی اصفهانی درباره حضرت زینب می نویسد:
«چهره ام را به جهت قبله خلایق متوجه ساختم، به سوی همان بانویی که مکّه به وجود او فضیلت یافت؛ همان بانویی که نقطه مرکزی دایره جهان در دو قوس صعودی و نزولی است، بانویی که در قوس نزولی کعبه مصایب و حوادث تلخ و در قوس صعودی، قبله همه خلایق است. در عوالم ملکوت اعلاء امّ الکتاب است و در صحنه های بلا و رنج، مادر مصیبتهاست. پروریده مخزن قداست و طهارت در وقار و عفاف و شرم است. مثال او (زینب علیهاالسلام ) همچون گنج پنهان به وسیله پوشش و حیا و عفّت است.
او در بلند همّتی و استقامت در برابر دشواریهای ناگوار همراز و همنوا و همطراز پدرش علی علیه السلام است. صبر او (زینب علیهاالسلام ) در برابر مصایب شکننده، آن چنان در حدّ بالایی است که از عجایب و شگفتیها می باشد؛ بلکه جای آن دارد که به معجزه ها بپیوندد؛ زیرا دیگران از چنان

استقامتی عاجز هستند. چرا که زینب علیهاالسلام عصاره و گل سر سبد مقام ولایت عظمی است، همان ولایتی که وسعت و عمق آن بی نهایت است.»(6)
4. ردّپای رسالت
او جلوه ای از رفتار نبوی و علوی بود، هر چند برخی افراد بیش از این را ادّعا دارند. محمد غالب شافعی (محقق و نویسنده مصری) درباره حضرت زینب چنین آورده است: «یکی از بزرگ ترین زنان اهل بیت علیهم السلام از نظر حَسَب و نَسب و از بهترین بانوان طاهر، که دارای روحی بزرگ و مقام تقوا و آیینه تمام نمای مقام رسالت و ولایت بوده، حضرت زینب دختر علی بن ابی طالب علیهماالسلام است که به نحو کامل تربیت شده و از پستان علم و دانش خاندان نبوت سیراب گشته بود؛ به حدّی که در فصاحت و بلاغت، یکی از آیات بزرگ الهی گردید و در حلم و کرم و بینایی و بصیرت در تدبیر کارها در میان خاندان بنی هاشم و بلکه در جهان عرب مشهور شد. و در خود جمال و جلال و سیرت و صورت و اخلاق و فضیلت، جمع کرده بود. آنچه همگی داشتند، او به تنهایی داشت، شبها در حال عبادت و روزها را روزه و به تقوا و پرهیزکاری معروف بود.(7)
5. قلّه عظمت
زینب علیهاالسلام مانند همه بانوان، طبیعتی عاطفی داشت و در جریان کربلا اسیر شد و صدمه دید؛ اما مانند کوهی استوار بر جای ماند و با مقاومت، در برابر مخوف ترین جبّاران و خون آشام ترین طاغوتهای زمان، ایستاد. او هیچ گاه مغلوب نشد و شکست نخورد و به هیچ وجه با عجز و ناله و ناامیدی ادامه نداد. در تمام مراحل اسارت، تضرّع و التماس از وی دیده نشد و حتّی به بهانه کتک خوردن خود، بازماندگان و کودکان اسیر، بر روی هدفش معامله نکرد. آری، عظمت روحی زینب علیهاالسلام فوق العاده بود. او مجسمه شجاعت، شهامت و سربلندی است. سخنان و اعمالش همگی حکایت از روح بلند و قدرت پایداری وی دارند و این مایه حیرت مورّخان و وقایع نگاران شده است که یک زن تا چه حَدْ می تواند اوج بگیرد و بر قلّه های عظمت

عبادت زینب علیهاالسلام
حضرت زینب علیهاالسلام همچون مادرش فاطمه علیهاالسلام نمازش را اول وقت به جا می آورد و در انجام آن بسیار دقّت داشت. هنگام نماز، کارها را رها کرده، به نماز می پرداخت. حضرت چنان غرق در نماز و عبادت می شد که گویا در این دنیا نیست و محو معبود یکتا می گشت.(8)
نمازهای شب حضرت در طول زندگی؛ به ویژه در دوران اسارت و در مسیر کوفه و شام معروف است، تا آنجا که امام حسین علیه السلام در آخرین وداعش از او خواست که در نماز شبش او را فراموش نکند!(9)
ولایت معنوی و توکیلی زینب علیهاالسلام
حضرت زینب علیهاالسلام به مقامی رسید که با شواهد تاریخی می توان گفت وی به نوعی از مقام عصمت دست یافت. از او خطا و گناهی مشاهده نشد و در تمام ابعاد زندگی بر محور تقوای الهی حرکت نمود. زهد، تقوا و پیروی محض او از خدا، رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام زمانش او را به مقامی رساند که امام حسین علیه السلام در لحظه های آخر حیاتش او را به دلیل بیماری امام سجاد علیه السلام ، نایب خاص خود قرار داد و کارها را به خواهرش واگذار کرد. این حرکت امام، بیانگر مقام والای زینب علیهاالسلام و برخورداری او از ولایت توکیلی است.(10)
شاهد دیگر بر مقام ملکوتی حضرت زینب علیهاالسلام این است که آن بانو، گاهی امام سجاد علیه السلام را به اموری که او را از گزند خطر حفظ کند سفارش می کرد، و همین طور در کارها مورد مشورت امام سجاد علیه السلام بود. زمانی که یزید اظهار پشیمانی کرد و به امام سجاد گفت: ای علی بن الحسین! هر حاجتی داری بیان کن، حضرت فرمود: نیازی به تو ندارم، در ضمن در هر موردی باید با عمّه ام زینب سخن بگویم (و مشورت کنم) چرا که او پرستار یتیمان و غمگسار اسیران است.(11)
از نشانه های دیگر برخورداری زینب

از ولایت معنوی این است که آن بانو «مُسْتَجابُ الدَّعوه» بود. چه بسیار مردم گرفتار و دردمند که نزد زینب علیهاالسلام می آمدند، و از وی برای اجابت دعایشان درخواست دعا می کردند.
شخصی از «آیة اللّه سید ابوالحسن اصفهانی» خواست جملاتی به عنوان تبرک برای دیگران نقل نماید. سید فرمود:
«به مردم بگو: هر زمان حاجتمند شدند خدای متعال را به عظمت زینب قسم دهند؛ تا خداوند حاجتشان را برآورد؛ زیرا زینب علیهاالسلام نزد خداوند بسیار آبرومند است.»
و از امام زمان علیه السلام نقل شده که فرمود: «در گرفتاریها واسطه ای آبرومند چون عمّه ام زینب علیهاالسلام به درگاه خداوند معرّفی کنید، تا خدای متعال رنج شما را برطرف سازد.»(12)
از نشانه های ولایت معنوی و تکوینی زینب علیهاالسلام است؛ وقتی در کوفه خواست خطبه بخواند اشاره کرد به جمعیت، نفسها در سینه ها حبس شد و زنگهای کاروان آرام گرفتند.(13) علّامه دربندی درباره خطبه زینب علیهاالسلام می نویسد: هر کس در خطبه حضرت زینب علیهاالسلام در مجلس یزید و احتجاج آن حضرت و نفحات انفاس قدسیه و شیوایی فصاحت کلمات شریف او بنگرد، خواهد دانست که علم و معرفت زینب علیهاالسلام از نوع کلمات و معارف اکتسابی نبود؛ زیرا صدور چنان خطبه های بدون مقدّمه و به طور ناگهانی جز از کسی که صاحب عصمت یا همطراز آن است، ممکن نیست. روح نورانی و قدسی فوق العاده زینب علیهاالسلام موجب شد که مجلس در قبضه او قرار گرفت. کفر و خباثت باطن یزید آشکار شد؛ به طوری که یزید نتوانست سخن را در دهان آن بانوی عُظمی بشکند، تا خود و حاضران، زشتیها و پلیدیهای پدر و اجدادش را از زبان زینب علیهاالسلام نشنوند، چنین اقتدار و قهاریت از مردم عادّی ساخته نیست، بلکه از ویژگیهای صاحبان ولایت مطلقه خواهد بود.(14)

پی نوشتها:

1. منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، علمیه اسلامیّه، ج 1، ص 298.
2. رسالتی از خون و پیام، ص 31، خصایص زینب، همان، ص 52.

3. الخصایص الزینبیّه، سید نورالدین جزایری، ص 160 و زینب فروغ تابان کوثر، محمدی اشتهاردی، انتشارات برهان، ص 20 – 22.
4. زندگانی حضرت زینب (رسالتی از خون و پیام)، دکتر علی قائمی، ص 45 و 46.

5. همان، 16 و 17 ـ 31.
6. آیة اللّه غروی اصفهانی، دیوان عربی، به نقل از فروغ تابان کوثر، ص 64 – 66 و حضرت زینب، امیرحسین علیقلی، ص 40.
7. زندگی حضرت زینب، همان، ص 33 و 34 و فضایل و کرامات حضرت زینب علیهاالسلام ، عباس عزیزی، ص 53.

صعود کند.(1)
8. حضرت زینب کبری علیهاالسلام ، همان، ص 175.
9. داستانهایی از زندگانی حضرت زینب علیهاالسلام ، ص 17 – 21.
10. تفصیل نمازهای شب آن بانو در شماره های پیشین مجله، از شماره 33 آمده است.
11. زندگانی حضرت زینب علیهاالسلام ، دستغیب شیرازی، ص 24 ـ 26 و فروغ تابان کوثر، 90 ـ 91.
12. الخصائص الزینبیّه، ص 294.

13. الوقایع و الحوادث، ج 1، ص 123 و سوگنامه حضرت زینب، علی رضا رجالی، انتشارات نبوغ، ص 92 و 93.
14. لهوف، ص 192.
15. اسرار الشهادة، به نقل از الطراز المذهب، ص 80، و سیره عملی حضرت زینب، ص 64.