وقت ظهور و قیام
زمان دقیق ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام را جز خداوند متعال کسی نمی داند، و خود حضرت هم وقتی زمان قیامش فرا رسد، از طریق الهام الهی آگاه می شود.(1) در کلام ختمی مرتبت آمده که هرگاه وقت قیام فرا رسد، پرچم حضرت خود به خود برافراشته می شود؛ چنان که می خوانیم: «لَهُ عَلَمٌ اِذا کانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ انْتَشَرَ ذلِکَ الْعَلَمُ مِنْ نَفْسِهِ وَاَنْطَقَهُ اللّهُ تَبارَکَ وَتَعالی فَناداهُ الْعَلَمُ: اخْرُجْ یا وَلِیَّ اللّهِ فَاقْتُلْ اَعْداءَ اللّهِ… فَلا یَحِلُّ لَکَ اَنْ تَقْعُدَ عَنْ اَعْداءِ اللّهِ؛(2) برای او (حضرت مهدی علیه السلام ) پرچمی است که وقتی هنگام خروجش فرا رسد، خود به خود باز می شود و خداوند بزرگ آن را به سخن می آورد. پس آن حضرت را مورد خطاب قرار می دهد و می گوید: خارج شو ای ولی خدا! پس دشمنان خداوند را نابود ساز که دیگر برای تو نشستن در مقابل دشمنان خدا جایز نیست.»
و یا هنگام فرا رسیدن قیام آن حضرت شمشیرش به امر الهی از غلاف خارج می شود؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «لَهُ سَیْفٌ مَغْمَدٌ فَاِذا حانَ وَقْتُ خُرُوجِهِ اقْتَلَعَ ذلِکَ السَّیْفُ مِنْ غِمْدِهِ وَاَنْطَقَهُ اللّهُ عَزَّوَجَلَّ فَناداهُ السَّیْفُ اخْرُجْ یا وَلِیَّ اللّهِ فَلا یَحِلُّ لَکَ اَنْ تَقْعُدَ عَنْ اَعْداءِ اللّهِ فَیَخْرُجُ؛(3) برای او شمشیری است در غلاف. پس هنگامی که وقت قیامش فرا رسد، آن شمشیر از غلافش خارج می شود و خداوند آن شمشیر را به سخن درمی آورد و شمشیر به آن حضرت ندا می دهد: ای ولی خدا! قیام کن چرا که برای تو جایز نیست در مقابل دشمنان خدا بنشینی. پس او قیام می کند.»
علائم ظهور
علائم ظهور بیش از آن است که در بخشی از یک مقاله بگنجد. ما فقط به برخی از علائم ظهور اشاره می کنیم که در کلام خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله بر آنها دست یافته ایم. البته این موارد، در واقع، نشانه های آخر الزمان است که منتهی به دوران ظهور حضرت مهدی علیه السلام می شود.
1. «عَنْ اِبْنِ عَباس عَنْ رَسُولِ الله صلی الله علیه و آله فی حَدیْثٍ اَنَّ اللّهَ اَوْحی اِلَیْهِ لَیْلَةً اَسْری بِهِ اَنْ یُوْصِیَ اِلی عَلِیٍّ وَاَخْبَرَهُ بِالاَْئِمَّةِ مِنْ وُلْدِهِ اِلی اَنْ قالَ وَآخِرُ رَجُلٍ مِنْهُمْ یُصَلّی عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ خَلْفَهُ یَمْلأُ الاَْرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْرا وَظُلْما… فَقُلْتُ اِلهی وَسَیِّدی مَتی یَکُونُ ذاکَ؟ فَاَوْحَی اللّهُ عَزَّوَجَلَّ اِلَیَّ یَکُونُ ذلِکَ اِذا رُفِعَ الْعِلْمُ وَظَهَرَ الْجَهْلُ وَکَثُرَ الْقِراءَةُ وَقَلَّ الْعَمَلُ وَکَثُرَ الْقَتْلُ وَقَلَّ الْفُقَهاءُ وَالْهادُونَ وَکَثُرَ فُقَهاءُ الضَّلالْةِ وَالْخَوْنَةِ… وَکَثُرَ الْجَوْرُ وَالْفَسادُ وَظَهَرَ الْمُنْکَرُ وَاَمَرَ اُمَّتُکَ بِهِ وَنَهی عَنِ الْمَعْرُوفِ؛(4) ابن عباس می گوید از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در حدیثی نقل شده است که خداوند به او در شب معراج وحی کرد که به حضرت علی علیه السلام سفارش کند و نسبت به امامان از فرزندانش آگاهی داد تا آنجا که فرمود: آخرین مرد از آنها، کسی است که عیسی بن مریم علیهماالسلام پشت سرش نماز می خواند. زمین را پر از عدل و داد می کند؛ چنان که ستم فراگیر شده است… عرض کردم: خدای من و آقای من! آن (قیام مهدی) کی خواهد بود؟ خداوند به من وحی کرد، هرگاه علم از میان برداشته شود و جهل و نادانی ظاهر شود؛ خواندن [قرآن] زیاد، ولی عمل [به قرآن] کم شود، و قتل و کشتار فراوان، و فقها و هدایتگران کم شوند و عالمان گمراهی و خیانتکاری به وفور یافت شوند… جور و فساد زیاد شود، و منکر آشکار گردد، و امت تو به منکر امر! و از معروف نهی نماید.»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یَکُونُ عِنْدَ انْقِطاعٍ مِنَ الزَّمانِ وَظُهُورٍ مِنَ الْفِتَنِ رَجُلٌ یُقالُ لَهُ الْمَهْدِیُّ عَطائُهُ هَنیئا؛(5) هنگام پایان زمان و آشکار شدن فتنه ها، مردی هست، که به او مهدی گفته می شود و بخشش او فراوان است.»
اقدامات پس از ظهور
از جمله مسائلی که درباره خاتم الاوصیاء، مهدی موعود علیه السلام در کلام خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله بدان پرداخته شده، تصویر کلّی و روشن و امیدوار کننده ای از دوران پس از ظهور است؛ همان چیزی که مایه دلخوشی تمام مستضعفان عالم به حساب می آید.
در این خصوص، به نمونه هایی اشاره می شود:
1. تسخیر جهان و تشکیل حکومت واحد: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «… وَالَّذی بَعَثَنی بِالْحَقِّ بَشیرا لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیا اِلاّ یَوْمٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللّهُ ذلِکَ الْیَوْمَ حَتّی یَخْرُجَ فیهِ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ… وَتُشْرِقُ الاَْرَضُ بِنُورِ رَبِّها وَیَبْلُغُ سُلْطانُهُ الْمَشْرِقَ وَالْمَغْرِبَ؛(6) سوگند به آنکه مرا به حق، بشارت دهنده برانگیخت! اگر از عمر دنیا جز یک روز نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می کند تا که فرزندم مهدی در آن قیام کند، و زمین به نور پروردگارش روشن شود و حکومت او شرق و غرب را فراگیرد.»
و در روایت دیگری آن حضرت فرمود: «اَلاَْئِمَّةُ مِنْ بَعْدی اِثْنا عَشَرَ اَوَّلُهُمْ اَنْتَ یا عَلِیُّ وَآخِرُهُمُ الْقائِمُ الَّذی یَفْتَحُ اللّهُ تَعالی ذِکْرُهُ عَلی یَدَیْهِ مَشارِقَ الاَْرْضِ وَمَغارِبَها؛(7) پیشوایان پس از من دوازده نفرند. اولین آنها تو هستی یا علی! و آخرین آنها قائم است؛ همو که خداوند متعال به دست او مشرقها و مغربهای زمین (تمام کره زمین) را فتح خواهد کرد.»
و از همان حضرت نقل شده است که در شب معراج خداوند در بخشی از سخنان خود فرمود: «وَلاَُطَهِّرَنَّ الاَْرْضَ بِاخِرِهِمْ مِنْ اَعْدائی وَ لاَُمَکِّنَنَّهُ مَشارِقَ الاَْرْضِ وَمَغارِبَها؛(8) و به راستی زمین را به وسیله آخرین آنها (امامان معصوم علیهم السلام ) از دشمنانم پاک خواهم ساخت و تمام شرق و غرب زمین را در فرمانروایی او قرار خواهم داد.»
2. اقامه شریعت نبوی: اداره جهان گسترده نیاز به قانون جامعی دارد که در سنت نبوی و کتاب الهی گرد آمده است؛ لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْقائِمُ مِنْ وُلْدی… وَسُنَّتُهُ سُنَّتی یُقیمُ النّاسَ عَلی مِلَّتی وَشَریعَتی وَیَدْعُوهُمْ اِلی کِتابِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ؛(9) قائم از فرزندان من است… شیوه و سنت او سنت من است؛ مردم را بر اساس دین و شریعت من بر پای می دارد، و آنها را به کتاب خداوند عزیز و جلیل دعوت می کند.»
3. عدالت گسترده: با اقامه کتاب الهی، قرآن کریم، در جامعه و زنده شدن شریعت نبوی، تمام زمین را عدل و داد فراخواهد گرفت و مردم برای اولین بار شاهد عدالت گسترده و فراگیر در تمام کره خاکی خواهند بود. در این زمینه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سخنان فراوانی دارد که به حد تواتر می رسد، و در منابع فریقین جمع آوری شده است که به نمونه هایی اشاره می شود:
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّ عَلِیَّ بْنَ اَبی طالِبٍ اِمامُ اُمَّتی… وَمِنْ وُلْدِهِ الْقائِمُ الْمُنْتَظَرُ الَّذی یَمْلاَءُ اللّهُ بِهِ الاَْرْضَ عَدْلاً وَقِسْطا کَما مُلِئَتْ جَوْرا وَظُلْما؛(10) به راستی که علی بن ابی طالب امام امت من است… و قائم منتظر از نسل اوست؛ آن کس که زمین را از عدالت و داد پر می کند، آن گونه که از ستم و بیداد پر شده است.»
دادگری امام به گونه ای گسترده و فراگیر است که رسول خدا صلی الله علیه و آله در سخنی فرمود: «یَمْلاَءُ الاَْرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ جَوْرا یَرْضی بِخِلافَتِهِ اَهْلُ الاَْرْضِ وَاَهْلُ السَّماءِ وَالطَّیْرُ فِی الْجَوِّ؛(11) [مهدی موعود [زمین را پر از عدل کند، چنان که پر از ستم گشته است؛ [به گونه ای که [ساکنان زمین و آسمان و پرندگان هوا از حکومتش خشنود گردند.»(12)
چهره گل باغ و صحرا را گلستان می کند دیدن مهدی هزاران درد درمان می کند
مدعی گوید که با یک گل نمی گردد بهار من گلی دارم که عالم را گلستان می کند
4. بخشش گسترده: از دیگر اقدامات حضرت مهدی علیه السلام که مورد توجه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قرار گرفته، بخشش و اعطاء گسترده و وسیع آن حضرت است؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اِنَّ فی اُمَّتی الْمَهْدِیَّ… فَیَجیءُ اِلَیْهِ رَجُلٌ فَیَقُولُ یا مَهْدِیُّ اَعْطِنی اَعْطِنی! قالَ فَیَحْثی لَهُ فی ثَوْبِهِ مَا اسْتَطاعَ اَنْ یَحْمِلَهُ؛(13) مهدی در امت من است… مردی نزد او می آید و می گوید: ای مهدی! به من عطایی بفرما! مرا چیزی ببخش! پس آن حضرت به اندازه ای که او بتواند بردارد و حمل کند، به دامن او می ریزد.»
شبیه همین روایت را ابو سعید خدری نیز از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده است(14).
5. بازپس گیری حقوق: از دیگر اقدامات دوران ظهور آن حضرت، بازگرداندن حق به صاحبان حق است؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یَبْلُغُ مِنْ رَدِّ الْمَهْدِیِّ الْمَظالِمَ حَتّی لَو کانَ تَحْتَ ضِرْسِ اِنْسانٍ شَیْ ءٌ اِنْتَزَعَهُ حَتّی یَرُدَّهُ؛(15) کار امام مهدی در باز پس گرفتن حقوق بدان جا رسد که حتی اگر در بُنِ دندان انسانی چیزی باشد، آن را برمی گیرد تا به [صاحبش[ برگرداند.»
6. برخورد با کارگزاران: از دیگر اقدامات آن حضرت پس از ظهور، برخورد با کارگزاران و سخت گیری نسبت به آنهاست؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «عَلامَةُ الْمَهْدِیِّ اَنْ یَکُونَ شَدیدا عَلَی الْعُمّالِ جَوادا بِالْمالِ رَحیما بِالْمَساکینِ؛(16) از نشانه های مهدی علیه السلام ، سختگیری بر کارگزاران، بخشندگی مال، و مهربانی با تهیدستان است.»
حسن ختام
اجرای عدالت از یک طرف، در اختیار قرارگرفتن گنجهای زمین از طرف دیگر، برکت وجود و ظهور آن حضرت و یاران پاکش از طرف سوم، باعث وفور نعمتها و بارندگی در کره زمین می شود. به چند نمونه از روایات در زمینه فوق اشاره می کنیم:
یک. استخراج گنجها: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یُخْرِجُ لَهُ الاَْرْضُ اَفْلاذَ کَبِدِها وَیَحْثُوا الْمالَ حَثْوا وَلا یَعُدُّهُ عَدّا؛(17) زمین جگرگوشه ها و [گنجهای] خود را برای آن حضرت ظاهر می سازد و ثروت چنان فزونی می یابد که قابل شمارش نیست.»
در روایت دیگر، در وصف مهدی علیه السلام فرمود: «اِنَّهُ یَسْتَخْرِجُ الْکُنُوزَ وَیُقَسِّمُ الْمالَ؛(18) به راستی او (مهدی علیه السلام ) گنجها را استخراج می کند و ثروتها را تقسیم می نماید.»
دو. بارندگی فراوان و محصولات زیاد: حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله فرمود: «تَنْعُمُ اُمَّتی فی زَمَنِ الْمَهْدِیِّ نِعْمَةً لَمْ یَنْعُمُوا مِثْلَها قَطٌّ تُرْسَلُ السَّماءُ عَلَیْهِمْ مِدْرارا؛(19) امت من در دوران حضرت مهدی علیه السلام از چنان نعمتی برخوردار می شوند که تا آن روز، مانندش را ندیده اند؛ آسمان برایشان بسیار می بارد.»
و درباره وفور محصولات کشاورزی فرمود: «وَلا تَدَعُ الاَْرْضُ شَیْئا مِنَ النَّباتِ اِلاّ اَخْرَجَتْهُ؛(20) و زمین چیزی از گیاهان خود را فروگذار نمی کند، جز آنکه آن را می رویاند.»
در آخر سخن را با این شعر به پایان می بریم:
گاهگاهی به نگاهی دل ما را دریاب جان به لب آمده از درد خدا را دریاب
اگر از دولت وصل تو مرا نیست نصیب گاهگاهی به نگاهی دل ما را دریاب
به امیدی به سر کوی تو روی آوردیم شهریارا! به درِ خویش گدا را دریاب
سنگها می خورم از دست جنون دلِ خویش من دیوانه انگشت نما را دریاب
کاروان رفت و من از همسفران دورم دور منِ از قافله شوق جدا را دریاب
راه باریک و بسی پرخطر و تاریک است سببی ساز در این مهلکه ما را دریاب
تا دلم بار غم عشق به منزل فکند شهسوارا منِ افتاده ز پا را دریاب
تا فغان دل غمدیده ما را شنوی نازنینا سحری باد صبا را دریاب
دردمند توام و از تو دوا می طلبم گو به بیمار غم خود که دوا را دریاب(21)
___________________________________________
1. کافی، ج 1، ص 343، کتاب الغیبة، ص 164؛ رجال کشی (دانشگاه مشهد)، ص 192.
2. کمال الدین، ج 1، ص 155؛ الخرایج والجرایح، قطب راوندی، ج 2، ص 550.
3. کمال الدین، ج 1، ص 155، و ر. ک: کفایة الاثر، ص 266.
4. اثبات الهداة، شیخ حرّ عاملی، ج 7، ص 390.
5. کشف الغمة فی معرفة الائمة، الاربلی، دار الاضواء، ج 3، ص 260، ح 24.
6. فرائد السمطین جوینی، ج 2، ص 312.
7. الامالی، ابوجعفر صدوق، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ص 79، ح 9؛ روضة الواعظین، فتال نیشابوری، ص 102.
8. عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، (کتابفروشی طوس) ج 1، ص 262، ح 22؛ کافی، ج 1، ص 432، ح 91.
9. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، دار الکتب الاسلامیة، ج 51، ص 73، ح 19.
10. کشف الغمة، ج 3، ص 328.
11. بحار الانوار، ج 51، ص 95.
12. مضمون روایات فوق «یَمْلاَءُ الاَْرْضَ عَدْلاً وَقِسْطا…» را گروهی از اهل سنت، مانند: شیخ عبدالحق در «لمعات»، و صبّان در «اسعاف الراغبین»، و شبلنجی در «نور الابصار»، و ابن حجر در «صواعق»، و سید احمد بن السید زینی دحلان مفتی الشافعیه، در «الفتوحات الاسلامیة»، وگنجی شافعی از طریق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله متواتر و اجماعی می دانند، و گروهی دیگر روایات فوق و امثال آن را صحیح السند و موثق می دانند، مانند: ابن حجر شافعی، ابوالسرور احمد بن ضیاء الحنفی، و محمد بن محمد المالکی و یحیی بن محمد الحنبلی و مسعود بن عمر التّفتازانی و شیخ محمد الجزری الدمشقی الشافعی و عبدالرحمن ابن خلدون در مقدمه اش و… .
13. سنن ترمذی، دار الفکر، بیروت، 1408 ه ق، ج 4، ص 439، ح 2232.
14. منتخب الاثر، ص 311.
15. موسوعة احادیث الامام المهدی، کورانی، مؤسسة المعارف، قم، 1411 ق، ج1، ص221.
16. همان، ج 1، ص 246، ح 152.
17. بحار الانوار، ج 51، ص 68.
18. منتخب الاثر، لطف الله صافی، (قم، نشر کتاب، ص 472.
19. عصر الظهور، کورانی، ترجمه عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، قم، 1369، ص 325.
20. موسوعة احادیث المهدی، کورانی، مؤسسة المعارف الاسلامیّة، ج 1، ص 221.
21. شعر از محمد علی مجاهد.