حرمتِ استفاده از سلاح هسته‌ای از دیدگاه فقهی

امام خامنه ای روحی فداه: در دیدار دانشمندان هسته‌ای ایران، داشتن و استفاده از سلاح‌ هسته‌ای را عقلا و شرعا حرام محسوب کرده، آن را گناهی بزرگ دانستند. ایشان این استدلال را که داشتن سلاح هسته‌ای باعث قدرت می‌شود، رد کرده، افزودند: شکی وجود ندارد که دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در کشورهای مقابل ما، به خوبی می‌دانند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، زیرا جمهوری اسلامی ایران از لحاظ فکری، نظری و فقهی داشتن سلاح هسته‌ای را گناهی بزرگ می‌داند و اعتقاد دارد نگهداری چنین سلاحی نیز بیهوده، پرضرر و پرخطر است. جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد به دنیا ثابت کند که داشتن سلاح هسته‌ای قدرت‌آفرین نیست و اقتدار از سلاح هسته‌ای به دست نمی‌آید بلکه می‌توان اقتدار متکی به سلاح هسته‌ای را درهم شکست و ملت ایران، این کار را خواهد کرد.این نوشته به تحلیل فقهی سخنان امام خامنه ای روحی فداه می‌پردازد و نشان می‌دهد که از لحاظ فقهی تنها داشتن سلاحی که قدرت‌آفرین است، جایز است و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی حرام است.جنگ و نزاع، جزء تلخ و اجتناب‌ناپذیر زندگی انسانی است. تنازع میان مکتب‌ها و آرمان‌ها و قدرت‌ها، متأسفانه در بسیاری اوقات به جنگ می‌انجامد. البته همیشه هر دو طرف جنگ، محکوم نیستند و گاهی جنگ برای گروهی اجتناب‌ناپذیر و حتی نیکو شمرده می‌شود.در اسلام، اگرچه جهاد به ابتدائی و دفاعی تقسیم می‌گردد، اما جهاد ابتدائی شرایطی دارد که مورد آن را بسیار نادر می‌کند و عملاً جنگ‌ها منحصر در جهاد دفاعی می‌گردند. مثلاً فقها حضور امام معصوم را از شرایط جهاد ابتدائی می‌دانند. جهاد ابتدائی پس از دعوت، معنا دارد و در صورت درخواست امان و یا داشتن پیمان، این جهاد محقق نمی‌شود.در هر صورت، جنگ مسلمین چه جهاد دفاعی باشد چه ابتدائی، نیازمند سلاح و ادوات جنگی و آموزش‌های نظامی است. و از باب مقدمه‌ی واجب، تهیه‌ و تدارک آن واجب است.تدارک ادوات جنگی و سپاه صرفاً دارای کارآیی جنگی نیست، بل‌که گاهی عامل بازدارنده است. آیه‌ی شصت سوره‌ی انفال با تأکید بر تجهیز اسلحه سپاه مسلمین، علت آن را ایجاد رعب و ترس در دل دشمنان می‌شمرد. .وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ  وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبهاى آماده بسیج کنید تا با این [تدارکات] دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان] دیگرى را جز ایشان که شما نمى‏شناسیدشان و خدا آنان را مى‏شناسد بترسانید و هر چیزى در راه خدا خرج کنید پاداشش به خود شما بازگردانیده مى‏شود و بر شما ستم نخواهد رفت و اگر به صلح گراییدند تو [نیز] بدان گراى و بر خدا توکل نما که او شنواى داناست.
در تفسیر این آیه امام صادق علیه السلام آن را شمشیر و سپر می‌شمرد.

فِى تَفْسیرِ الْعَیّاشِى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عیسى عَمَّن ذَکَرَهُ عَن أبى عبداللّه(ع) فى الآیةِ: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّة» قالَ: «سَیْفٌ وَ تُرْسٌ». (تفسیر المیزان، ج ۹، ص ۱۳۰ – تفسیر عیاشی، ج ۲، ص ۶۶

داشتن سلاح قوی‌تر و سپاه مجهزتر، ترس و رعب را در دل دشمنان می‌اندازد و آنان را از ستیزه‌جویی بازمی‌دارد. شاید این تجهیز سلاح هیچ‌گاه کارائی جنگی پیدا نکنند، اما موجب جلوگیری از جنگ می‌شود و این خود نوعی پیروزی محسوب می‌شود. نیاز به توضیح نیست که مصداق آیه در تجهیز به سلاح برای ایجاد رعب در دل دشمن، در هر زمان به تناسب سلاح‌های آن روز تغییر می‌کند.
طبق آیه‌ی شریفه، می‌توان به این نتیجه رسید که باید به هر سلاحی که ما را در برابر دشمن قوی نشان می‌دهد و موجب ترس در دل آنان می‌شود و بازدارندگی از جنگ دارند، دست یافت. اگرچه در مقام عمل، هیچ‌گاه این سلاح‌ها استفاده نشود.

مثلا اگر سلاح‌های هسته‌ای عامل قدرت‌نمائی و زورگویی باشد. دست‌یابی به این سلاح‌ها در برابر کسانی که دارای آن هستند و دشمنی آنان محرز است، لازم است. لزومی ندارد از این سلاح‌ها استفاده کنیم، اما برای بازدارندگی و ایجاد ترس لازم است. اما وقتی سلاحی باشد که بازدارندگی ندارد، و هزینه نگهداری آن بیشتر از ایجاد قدرت و ترس است، از لحاظ فقهی داشتن آن جایز نمی‌باشد.

این آیه و روایات همسو، شامل هر سلاحی نمی‌شود و تنها سلاحی را شامل می‌شود که کارآیی قدرت‌افزایی داشته باشد، اگر سلاحی باشد که بیشتر از قدرت آفرینی موجب انزوا یا هزینه های دیگر شود، داشتن این سلاح موضوع آیات و روایات تجهیز قوا نمی‌شود. برای نمونه کشورهای کره شمالی و پاکستان از سلاح‌های هسته‌ای بهره‌مندند اما بیشتر از آنچه موجب قدرت آنان شود، موجب ضعف آنان شده است، دیگر این سلاح موضوع وجوب فقهی تجهیز قوا نیست.

استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی

اگرچه داشتن این سلاح‌ها برای بازدارندگی و ایجاد حریم امن برای جامعه‌ی اسلامی لازم است، اما آیا می‌توان از آن استفاده کرد. با نگاهی به روایات  در موارد مشابه، درمی‌یابیم که استفاده از سلاح‌هایی که باعث کشتار جمعی و قتل عام شوند منهی است.

یک: روایتی در متون دینی از رسول خدا (ص) وارد شده است که بر حرمت مسموم کردن محل سکونت دشمن دلالت دارد.

«عن سکونی، عن جعفرعن ابیه عن علی (ع)، ‌ان النبیّ (ص) نهی ان یلقی السّم فی بلاد المشرکین» (طوسی، ۱۴۰۷: ۱۴۳)؛ رسول خدا(ص) از سم پاشیدن در مناطق مشرکان نهی کرده است.»
دو: در برخی روایات از استفاده از سلاح‌های آتش‌زا نهی شده است:

۱. « امام صادق علیه السلام مى‏فرماید: هر موقع که رسول خدا مى‏خواست لشگرى اعزام کند، آنها را در مقابل خود مى‏نشاند فرمانده و سپاه را به تقوا و پرهیزکارى امر مى‏نمود و مى‏فرمود:
«سیروا بسم‏الله و بالله و فى سبیل‏الله و على ملة رسول الله لا تغلوا و لا تمثلوا و لا تغدروا و لا تقتلوا شیخا فانیا و لا صبیا و لا امراة و لا تقطعوا شجرا الا ان تضطروا الیها و ایما رجل من ادنى المسلمین او افضلهم نظر الى احد من المشرکین فهو جار حتى یسمع کلام الله فان تبعکم فاخوانکم فى الدین و ان ابى فابلغوه مامنه و استعینوا بالله‏» وسائل الشیعة: ج‏۱۱، ص ۴۳ – کتاب الجهاد، باب ۱۵، حدیث‏۲ . .
«به نام خدا حرکت کنید و به نام خدا و در راه خدا جنگ کنید، یعنى هدف شما خدا باشد و در غنایم نسبت‏به یکدیگر خیانت ننمائید و هیچ مقتولى را «مثله‏» (یعنى گوش و بینى و سایر اعضاى آنان را نبرید) و پیمانهاى خود را نشکنید، پیرمردان و پیرزنان و کودکان را نکشید و هیچ درختى را قطع نکنید مگر این که ناچار باشید و هر کس از مسلمانان اگرچه یک فرد عادى باشد، به یکى از کفار براى استماع کلام خدا امان داد، امان او را محترم شمارید، اگر اسلام را پذیرفت‏برادر دینى شماست و گرنه او را به محل خود باز گردانید و از خداوند طلب یارى کنید .

۲. «عبدالله ابن مسعود عن ابیه قال قال رسول الله (ص) لا تعذّبوا بالنّار لا یعذب بالنار الا ربها» (طوسی، ۱۴۰۷: ۶، ۱۴۳).
با آتش عذاب مکنید؛ زیرا مگر خداوند کسی با آتش عذاب نمی‌کند.
بسیاری از فقهای جهان اسلام بر اساس این گونه روایات تصریح کرده‌اند استفاده از سلاحهای آتش‌زا درمیدان جنگ حرام است. بی‌شک بخشی از سلاحهای کشتار دسته جمعی واتمی نیز به نوعی آتش‌زا هستند و ازاین رو مشمول این نظریات فقهی خواهند بود.

بر اساس روایات وفتوای فقها می‌توان نتیجه گرفت استفاده از تسلیحات غیر متعارف درجنگ حرام است، چون مصداق سلاح‌های آتش‌زاست.