حقیقت تقوی
ششمین پیشوای راستگویان در سخنی بسیار نغز و شیوا حقیقت تقوا را این گونه تفسیر می فرماید: التقوی ان لا یفقدک الله حیث امرک ولا یراک حیث نهاک (۲۹) ;
پرهیزکاری آن است که خدا تو را در موردی که امر کرده است، غائب نیابد و در موردی که تو را نسبت بدان باز داشته است، حاضر نبیند .
به راستی تعریفی از این زیباتر و جامع تر امکان ندارد .
امیرمؤمنان علی علیه السلام نیز در بیانی جذاب درباره تقوا می فرمود: ان تقوی الله دواء داء قلوبکم وبصر عمی افئدتکم، وشفاء مرض اجسادکم )۳۰) ;
همانا تقوای الهی داروی درد قلبهای شما و موجب بینایی درونهای [کور] شما و درمان بیماری کالبدهایتان است .
زخورشید و از آب و از باد و خاک
نگردد تبه نام و گفتار پاک
بدین سان بود گردش روزگار
خنک مرد با شرم و پرهیزکار )۳۱)
سیمای پرهیزکاران در قرآن
خداوند متعال در آیات ۱۳۳ – ۱۳۶ سوره آل عمران برخی از صفات پرهیزکاران را این گونه بیان فرموده است:
– الذین ینفقون فی السراء والضراء ; آنان که در فراخی و تنگی انفاق می کنند .
– والکاظمین الغیظ ; و خشم خود را فرو می برند .
– والعافین عن الناس ; و از مردم در می گذرند .
– والذین اذا فعلوا فاحشة او ظلموا انفسهم ذکروا الله فاستغفروا لذنوبهم ; و کسانی که چون کار زشتی کنند، یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد آورند و برای گناهانشان آمرزش خواهند .
آثار و نتایج پرهیزکاری از نظر قرآن:
۱ . انسان را از مکر دشمنان نگه می دارد:
وان تصبروا وتتقوا لا یضرکم کیدهم شیئا )۳۲) ; و اگر صبر کنید و پرهیزکاری نمایید، نیرنگشان هیچ زیانی به شما نمی رساند .
۲ . مایه تایید خداوند است:
ان الله مع الذین اتقوا والذین هم محسنون (۳۳) ; در حقیقت، خدا با کسانی است که پروا داشته اند و با کسانی است که آنها نیکوکارند .
۳ . انسان را از آتش دوزخ نجات می دهد:
ثم ننجی الذین اتقوا ونذرا الظالمین فیها جثیا (۳۴) ; آن گاه کسانی را که پرهیزکار بوده اند می رهانیم، و ستمگران را به زانو در افتاده در دوزخ رها می کنیم .
۴ . انسان را در بهشت الهی وارد می سازد:
وسارعوا الی مغفرة من ربکم وجنة عرضها السموات والارض اعدت للمتقین (۳۵) ; و برای نیل به آمرزش از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش به قدر آسمانها و زمین است و برای پرهیزکاران آماده شده است، بشتابید .
۵ . مایه نجات از سختیها است:
ومن یتق الله یجعل له مخرجا (۳۶) ; “و هر کس از خدا پروا کند، خدا برای او راه بیرون شدنی قرار می دهد .
حضرت علی علیه السلام بعد از تلاوت این آیه شریفه، قسمتی از آثار تقوا را چنین بیان می کند:
“واعلموا ” انه من یتق الله یجعل له مخرجا ” من الفتن، ونورا من الظلم ویخلده فیما اشتهت نفسه وینزله منزل الکرامة عنده (۳۷) ;
آگاه باشید: آن کس که تقوا پیشه کند [و از خدا بترسد، خداوند[ راهی برای رهایی از فتنه ها به رویش می گشاید و نوری در دل تاریکی به او عطا می نماید و او را در آنچه دوست دارد [و به آن علاقه مند است[ برای همیشه جاودانه می سازد و او را در منزل کرامت [و بزرگی[ فرود می آورد [و از او پذیرایی می کند .
۶ . اصلاح کارهای زندگی:
“یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله وقولوا قولا سدیدا × یصلح لکم اعمالکم … (۳۸) ;
“ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید و سخنی استوار گویید تا اعمال شما را به صلاح آورد .
۷ . بخشوده شدن گناهان:
یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله … یغفر لکم ذنوبکم “ (۳۹) ;
ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید تا … گناهانتان را بر شما ببخشاید .
۸ . باعث محبت الهی:
… ان الله یحب المتقین “ (۴۰) ;
… به درستی که خداوند پرهیزکاران را دوست می دارد .
۹ . عزت و کرامت نزد پروردگار:
ان اکرمکم عند الله اتقیکم “ (۴۱) ;
همانا گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست. “
۱۰ . پذیرفته شدن اعمال:
انما یتقبل الله من المتقین “ (۴۲) ;
همانا خداوند از تقوا پیشگان قبول می نماید .
۱۱ . بشارت در دنیا و آخرت:
لهم البشری فی الحیوة الدنیا وفی الآخرة (۴۳) ;
برای ایشان (تقوا پیشگان) در دنیا و آخرت بشارت است .
برخی از موانع پرهیزکاری
۱ . دنیاپرستی:
امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمودند: حرام علی کل قلب متوله بالدنیا ان تسکنه التقوی (۴۴) ; جای گرفتن تقوا در دلی که شیفته دنیا باشد، حرام است .
۲ . خصومت با دیگران:
علی علیه السلام فرمود: لا یستطیع ان یتقی الله من خاصم (۴۵) ;
کسی که مخاصمه کند، نمی تواند از خدا پروا داشته باشد .
۳ . شهوت پرستی:
همچنین آن حضرت فرمود: ما من معصیة الله شی ء الا یاتی فی شهوة (۴۶) ;
هیچ کدام از گناهان [و معاصی] یافت نمی شود جز اینکه با شهوتی سازگار است .
گر از پی شهوت و هوی خواهی رفت
از من خبرت که بینوا خواهی رفت
بنگر که که ای و از کجا آمده ای
می دان که چه می کنی، کجا خواهی رفت (۴۷)
۲۹) بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۲۸۵ .
۳۰) نهج البلاغه، خطبه ۱۹۸ .
۳۱) شاهنامه فردوسی .
۳۲) آل عمران/۱۲۰ .
۳۳) نحل/۱۲۸ .
۳۴) مریم/۷۲ .
۳۵) آل عمران/۱۳۳ .
۳۶) طلاق/۲ .
۳۷) نهج البلاغه، خطبه ۱۸۳ .
۳۸) احزاب/۷۱ – ۷۰ .
۳۹) احزاب/۷۱ .
۴۰) توبه/۴ .
۴۱) حجرات/۱۳ .
۴۲) مائده/۲۷ .
۴۳) یونس/۶۴ .
۴۴) غرر الحکم، ۴۹۰۴ .
۴۵) نهج البلاغه، حکمت ۲۹۸ .
۴۶) نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶