چگونگی ایجاد قدرت روحی :

چگونگی ایجاد قدرت روحی :
نمایش الگوها و ترسیم چهره اسوه های مقاومت و شرح صدر

1-روش تربیت الگو نمایی
« اصل محاکات» – که در روانشناسی تربیتی مورد توجه است – می اموزد که هر انسانی مایل است به کسانی که در نظر او برجسته و متعالی و قهرمان می ایند تشبه پیدا کند از او تقلید و پیروی نماید و بالاخره او را الگو و سرمشق رفتار و افکار خویش قرار دهد.
الگوها در تربیت انسان دارای اهمیت ، نقش و ضرورت قابل توجهی هستند که اجمالاً به انها اشاره می شود
الف- راهیابی
یکی از جهات اهمیت و نقش الگوها در تربیت ، راهیابی است . در سایه الگوها ، به روشنگری مسیر و مقصد رشد و تکامل می پردازیم ، و متربی نیز راه کمال را در پرتو نور الگوها می یابد . در مثل همچون « سرمشق» برای اموزش ، « قطب نما » برای پیمایش  ، و هر چه که « مدل » و « مستوره » کار است.
ب-سنجش نارسائیها
اگر کاستی های روحی و فکری خویش را بدرستی بیابیم و موقعیت خود را نسبت به ارمانها و اهداف بدقت بشناسیم به یکی از بهترین عوامل رغبت ، تلاش و کوشش ، دست یافتیم ، آنها که نسبت به موقعیت علمی ، اخلاقی و رفتاری خویش برداشت و ارزیابی کاذبی دارند ممکن است احساس بی نیازی کنند و در نتیجه از تلاش باز می مانند.
ضرورت « میزان » ها و درک اندازه ها و موقعیت ها ، غیر قابل انکار است .میزان ها به تناسب تنوع «موزون » ها ، متنوع و متعددند : متر ، ترازو ، میزان الحراره ، ساعت و … اینها میزانهای موزون های محسوس و مادی اند. میزان در درک اندازه های مقوله های معنوی چیست؟ قهرمانان و الگوها در شجاعت ، علم ، سخاوت ، عفت ، ایثار و عبادت ، میزانهای سنجش خوب و بدرفتار ، اخلاق و اندیشه ها هستند . الگوها از این جهت در تربیت ضرورت و نقش دارند که متربیان را نسبت به نارسائیهای روحی و فکری شان آشنا می سازند و از این رهگذر موجب تلاش و کوشش برای خود سازی می شوند.
ج-پیشگیری انحرافات
به نمایش گذراندن الگوهای صالح و فرجام و نیکبختی و بهروزی انها ، و نیز ترسیم چهره های فاسد و منحرف و روشنگری عاقبت سوء و ننگین انها جامعه را بسوی صلاح سوق می دهد و از انحراف و کجی باز می دارد.
د- عامل تحرک
الگوها و قهرمانان ، انرژیهای راکد و نهفته را استخراج و ازاد می نمایند بازدید از نمایشگاه تابلوهای نقاشی و خطاطی هنرمندان چیره دست ، استعداد و ذوق نقاشی و خطاطی را تحریک و شکوفا می سازد . الگوهای هر فن و هنر دیگر نیز چ
نیز چنین اری را برای ایجاد قدرت روانی در برخورد با ناملایمات ، می توان و بایست اسوه های مقاومت و ایستادگی را – که تاریخ اسلام و تاریخ انقلاب اسلامی و سالهای دفاع مقدس ، مملو از ان چهره ها است – در سیمای نقاشی ، فیلم ، داستان و شعر ، در منظر متربیان به تصویر کشید.
قران کریم نیز مردم را در پیروی ار اسوه های شایسته فرا خوانده است.:
(لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه(1
( به تحقیق پیامبر خدا سرمشق نیکوئی است برای شما)
قد کانت لکم اسوه حسنه فی ابراهیم.(2)
( براستی ابراهیم برای شما سرمشق خوبی است )
2- نقش قصص و داستانها
قهرمانان و الگوها ، چه در قید حیات باشند یا نباشند دیدار انها ، نام ویاد انها ، و نشانه های انها ، سازنده و نقش افرین است. از این جهت مطالعه تاریخ الگوهای مقاومت ، در ایجاد روحیه صبوری و شجاعت و طمانینه موثر است.
قران کریم مکررا ً به سیر و تدبر در تاریخ گذشتگان دعوت فرموده است:
-افلم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبه الدین من قبلهم.(3)
( ایا سیر نمی کنند در زمین تا بنگرند که فرجام انانکه پیش از ایشان بوه اند چگونه است ؟)
در میان 14 سوره قران کریم کمتر سوره ای است که در ان حکایتی و قصه ای و یادی از گذشته و گذشتگان نشده باشد عناوین سوره های قران به فراوانی به نام یکی از شخصیتهای تاریخی یا یکی از حوادث تاریخی نامگذاری شده است : ال عمران ، یونس ، هود ، یوسف ، ابراهیم ، بنی اسرائیل، کهف ، نوح ، قریش، مریم ، انبیاء ، قصص ، روم ، لقمان ، محمد (ص) و فتح .
قطعاً قران – این کتاب اسمانی – کتاب قصه و تاریخ نیست که کتاب تربیت است .اینها همه حکایتگر توجه خداوند به نقش سازنده تاریخ است پروردگار عالم ، ضمن استفاده از این روش در تربیت انسانها توجه و تذکر می دهد که این روش مورد بهره برداری قرار گیرد.
یکی از اثار برجسته نقل تاریخ و بیان قصص الگوهای مقاومت و پایداری ،«تثبیت قلب » و ایجاد قدرت روحی است .
-و کلا نقص علیک من انباء الرسل ما نثبت به فوادک.(4)
( و هر کدام از داستانهای پیامبران را برای تو بازگو می کنیم تا قلب را استوار و اراده ات را قوی نماییم.)
اینک توجه می کنیم به مواردی از ایات قران کریم که تاریخ و یاد گذشتگان را در تقویت روحیه و ارداه رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله ، در جهت ایفای مسئولیت عظیم رهبری و رسالت به کار گرفته است:
1-در سوره هود پس از اینکه به گوشه هایی از تاریخ «نوح» علیه السلام اشاره کرده است در خطاب به رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و اله می فرماید :
تلک من انباء الغیب نوحیها الیک ما کنت تعلمها انت و لا قومک من قبل هذا فاصبر ان العاقبه للمتقین.(5)
( اینها از اخبار غیب است که به تو وحی می کنیم . نه تو و نه قوم تو اینها را پیش از این نمی دانستید . بنابراین صبر و شکیبایی پیشه کن که عاقبت از آن پرهیزکاران است.)
بقول ادبا «ف» در «فا صبر »  از باب تفریع است و بدین معنی است که شکیبایی شما در سایه و زمینه اخبار غیب می تواند شکل بگیرد.
2-در سوره انعام می خوانیم:
-قد نعلم انه لیحزنک الذی یقولون ، فانهم لا یکذبونک و لکن الظالمین بایات الله یجحدون.(6)

( می دانیم که سخنان انان ترا اندوهگین می کند انها تو را تکذیب نمی کنند بلکه ظالمان آیات خدا را انکار می کنند.)
-لقد کذبت رسل من قبلک فصبروا علی ما کذبوا ، واوذوا حتی اتیهم نصرنا و لا مبدل لکلمات الله.(7)
( و همانا پیامبران پیش از تو نیز تکذیب شدند و در برابر تکذیب ها شکیبائی و استقامت نمودند و ازار دیدند تا وقتی که یاری ما به انها رسید و هیچ چیز نمی تواند سنتهای خدا را تغییر دهد.)
چنانکه ملاحظه می فرمایید برای تسلی دل رسول گرامی اسلام (ص) به تکذیب پیامبران گذشته و ازاری که به انها می رسید و پایداری و استقامتی که داشتند اشاره می فرماید.
3- در موارد مکرری(8) از قران کریم می فرماید:
که پیامبرای پیشین را به تمسخر گرفتند و یا اینکه ما پیامبری را نفرستادیم مگر اینکه او را استهزاء نمودند. اینها نیز یاد اوری تاریخ گذشتگان برای تسلی روح رسول اکرم (ص) و تقویت اراده او است.
یکی دیگراز راههای ارزشمند و از عوامل بسیار موثر در شرح صدر ذکر و یاد خدا است برای تبیین این عامل دو نکته مقدماتی لازم به نظر می اید.
الف- کاربرد انحصاری یاد خدا
عامل یاد خدا برای شرح صدر عاملی است که کاربرد انحصاری دارد نه اشتراکی . عواملی که پیش از این بحث کردیم هر فرد یا هر سیستم و سازمانی را – با هرگونه مکتب و معتقداتی بکار می اید. آنها نیز می توانند در سایه تمرین و تکرار ، علم و اگاهی به موضوعات موثر و ترسیم سیمای الگوهای مقاومت به قدردانی روانی دست یابند و مظاهر ترس و تزلزل و اضطراب را از روح خود بزدایند. لکن عامل یاد خدا فقط موحدین و خداشناسان را بکار می اید.
ب- تاثیر واقعی یاد خدا
تاثیر عامل یاد خدا در قدرت روحی از دو جهت قابل تصور است:
یکی از این جهت که اثری تلقینی بجا می گذارد از این لحاظ ، عاملی انحصاری نخواهد بود یعنی هر موضوعی که تقدس پیدا کند و هویتی مرموز داشته باشد  اگرچه از موهومات باشد برای صاحب اعتقاد ، اثر ارام بخشی و سکونت روانی دارد. چنانکه از سنگ صبور هم چنین کاری ساخته است البته گفتنی است که موضوعات موهومی که مورد اعتقاد قرار می گیرند فقط در بستر جهالتها پیدا می شوند رشد می کنند و باقی می مانند و القاء کنندگان آن موجودات مرموز و افسانه ای همچون خفاشان از خورشید علم و اگاهی هراس دارند.
دیگر از این جهت که خداوند به عنوان وجود مطلق – در عینیت هستی و حیات – و کانون همه قدرتها تاثیری حقیقی در زندگی موحدین به جا می گذارد ( نه فقط تاثیری تلقینی و روانی ) و در واقعیت زندگی مدیریت در برخورد با مصائب و دشواریها نصرتی خاص می فرماید. امدادهای الهی بمعنی نصرت و حضور ویژه خداوند در حیات مدیران و رهبرانی است که به یاد خدا هستند و توجهی عمیق به هستی و صفات او دارند. این نحوه از اثر بخشی یاد خدا امری انحصاری است که از معتقدات موهوم ساخته نیست.
2- مفهوم یاد خدا
ذکر در تلقی عامیانه منحصراً به معنی نام خدا را بر زبان جاری کردن و تکرار پاره ای کلمات در تسبیح و تنزیه خداوند است لکن ذکر – با توجه جامع الاطراف به منابع و مدارک اسلامی – مفهومی وسیع تر از این دارد. و همان مفهوم وسیع مورد نظر ما در این بحث است. در مفهوم ذکر باید گفت :
شناخت و ایمان به خدا و توجه عمیق قلبی به هستی و صفات او که نتیجه قهری آن التزام عملی به اوامر و نواحی خداوند است.
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و اله در وصیتش به حضرت علی علیه السلام فرمود:
یا علی ثلاث لا تطیقها هذه الامه : المواسات للاخ فی ماله ، و انصاف الناس من نفسه و ذکر الله علی کل حال. و لیس هو سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر و لکن اذا ورد علی ما یحرم علیه خاف الله عزوجل عنده و ترکه.(9)
( ای علی ! سه کار است که این امت طاقت آن را ندارد ( همه کس نمی تواند آنرا انجام دهد ): مواسات با برادر دینی در مال ، و با مردم بر اساس انصاف عمل کردن ، و یاد خدا در همه حال . یاد خدا تنها سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر نیست بلکه یاد خدا ان است که وقتی در برابر امر حرامی قرار گرفت از خدا بترسد و انرا ترک گوید.)
امام خمینی  سلام الله علیه در کتاب نفیس اربعین می فرماید:
گرچه ذکر حق و تذکر از ان ذات مقدس از صفات قلب است و اگر قلب متذکر شد تمام فوائدی که برای ذکر است بر ان مترتب می شود ولی بهتر ان است که ذکر قلبی متعقب به ذکر لسانی نیز گردد اکمل و افضل تمام مراتب ذکر ان است که در نشات مراتب انسانیه ساری باشد و حکمش به ظاهر و باطن و سر و علن جاری شود… اگر حقیقت ذکر صورت باطنی باشد  و فتح مملکت قلب به دست ان گردید حکمش در سایر ممالک و اقالیم سرایت می کند . حرکات و سکنات چشم و زبان و دست و پا و اعمال سایر قوا و اعضا با ذکر حق انجام گیرند و بر خلاف وظائف انجام امری ندهند. پس حرکات و سکنات انها مفتوح و مختوم به ذکر حق شود .(10)
با توجه به مطالب مذکور روشن می شود که ذکر خدا به معنی توجه همه جانبه و در هر حال به خدا و صفات او است. توجه عمیق به اینکه او قادر مطلق است سمیع و بصیر است مالک و رزاق است غنی و حکیم است و بالاخره پروردگار جهانیان است.
3-آیات و روایات
پیش از ورود تفصیلی به بحث ، به ایات و احادیثی استناد می کنیم که ایمان به خدا و توجه قلبی به ان ذات اقدس را موجب شرح صدر (صبر ، سکینه ، طمانینه و … ) دانسته اند:
-الا بذکر الله تطمئن القلوب.(11)
(اگاه باشید که یاد خدا مایه ارامش قلب ها است )
الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون.(12)
( اگاه باشید اولیاء خدا ترسی دارند  و نه غمگین می شوند )
: امام  علی علیه السلام می فرماید:
-الذکر یشرح الصدر.(13)
( یاد خدا موجب شرح صدر است.)
-المومن نفسه اصلب من الصلد.(14)
(انکه به خدا ایمان دارد روحش از سنگ سخت تر و با صلابت تر است.)
4-امام کاظم علیه السلام فرمود :
ان المومن  اشد من زبر الحدید.(15)
( براستی که مومن از اهن سخت تر است).
پس از بیان این مقدمات اینک می پردازیم به مظاهر و جلوه های گوناگون یاد خدا. بحث عبادت و نیایش را در این درس و بحثهای انقطاع به خدا و توکل را در درس اینده مطرح خواهیم نمود.
4-عبادت و نیایش
یکی از جلوه های یاد خدا که موجب سکینه و طمانینه می شود عبادت و نیایش به درگاه الهی است : راز و نیاز ، دعا ، توسل ، نماز ، تسبیح و تنزیه خداوند.
خدا در قران کریم برای تخفیف الام روحی پیامبر اسلام (ص)  و تقویت روحیه ایشان در برابر تهمتها و تکذیبها و تمسخرها او را به تسبیح و عبادت فرا می خواند این توصیه در کلام حکیمانه خدا – حاکی از نقش تسکین دهنده عبادت است. به چند ایه توجه می کنیم:
1-در سوره حجر می خوانیم:
-و لقد نعلم انک یضیق صدرک بما یقولون – فسبح بحمد ربک و کن من الساجدین – و اعبد ربک حتی یاتیک الیقین.(16)
( و به تحقیق ما می دانیم که سینه ات از انچه می گویند تنگ می شود – پس پروردگارت را تسبیح گو و از سجده کنندگان باش – و پروردگارت را عبادت کن تا یقین  فرا رسد . )
2-همچنین  می خوانیم:
-فاصبر علی ما یقولون و سبح بحمد ربک.(17)
( پس شکیبا شو بر انچه می گویند و تسبیح کن به ستایش پروردگارت . )
3-سوره مزمل که ناظر به سنگینی رسالت تبلیغ اسلام است ( انا سنلقی علیک قولا ثقیلاً)(18) و حاکی از نگرانی و خستگی روحی رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و اله است خداوند برای تقویت روحیه ان حضرت و ایجاد امادگی در جهت انجام رسالت الهی ایشان را به نیایش و مناجات دعوت می فرماید:
((19)-یا ایها المزمل قم اللیل الا قلیلا….
لازم است مدیران و فرماندهان برای حل مشکلات خود و بالا بردن توانمندی روحی در برخورد با مصائبو دشواریها دقایقی از روز را – علاوه بر عبادات یومیه – با کمال توجه به راز و نیاز با خدا اختصاص دهند گرفتاری های شغلی و حجم کارها و فشردگی برنامه ها – اگرچه همه اینها برای خدا و در راه خدا باشد – نباید انها را از ان دقایق نورانی و با صفا باز دارد. اشک در پیشگاه خداوند با همه الطافی که دارد سخت ترین دشواریها را حل می کند و پیچیده ترین گره ها را می گشاید این سیره رهبران و مدیران بزرگ تاریخ اسلام همچون رسول گرامی اسلام (ص) ، امام علی (ع) و امام خمینی (ره) بود.
از دیدگاه دانش روانشناسی نیز ، بازگو کردن مصائب و مشکلات از شدت ان در روح انسان می کاهد و اثر تخریبی اضطراب و افسردگی را کاهش می دهد.
نکته قابل توجه در اینجا این است که دعا و نیایش در اسلام به هیچوجه بمعنی سستی و کاهلی در فراهم اوری امکانات و استفاده از مقدورات نیست. دعا بهمراه استفاده از مقدورات و نیز بهنگام عدم کفایت انها در حل مشکلات است.
وفتی که مقدورات از رفع ناملایمات عاجز می مانند و مدیران در استانه یاس و تسلیم قرار می گیرند دعا روح امید را در انان می دمد و نصرت الهی را جلب می کند
پی نوشتها:
1-    ابراهیم/21
2-    ممتحنه/3
3-    یوسف/109
4-    هود/ 120
5-    هود/49
6-    انعام/33
7-    انعام/34
8-    انعام/10ورعد/32وانبیاء41وحجر/11وزخرف/7
9-    سفینه البحار ج1ص484
10-    اربعین حدیث ص250
11-    رعد/28
12-    یونس/62
13-    غررالحکم ص29 حدیث885
14-    شرح غررالحکم ج2ص124
15-    میزان الحکمه ج1ص338
16-    حجر / 97 تا 99
17-    طه / 130و ق/39
18-    مزمل/5
19-    مزمل/1