مقدمه :
ظهور منجی بشر در دوران آخر زمان ، باوری است قطعی و همگانی . ادیان و شرایع توحیدی و غیر توحیدی و نیز بعضی از مکاتب بشری ، نوید چنین روزی را به پیروان خود داده اند . در این میان ، اسلام با مبانی قوی نظری و عملی ، موضوع ظهور را به صورت صحیح تبیین کرده و با راهکارهای مناسب و درخور ، واژه ی انتظار و منتظر مصلح را در میان جوامع اسلامی تبیین کرده است . واژه ی مهدویت و مهدی علیه السلام تبلور فرهنگ انتظار است که همه ی مسلمین ، اعم از شیعه و اهل سنت در باور داشت آن ، اتفاق نظر دارند . از زمان ظهور اسلام ، پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت علیهم السلام و صحابه و یاران ایشان ، عهده دار تبیین فرهنگ مهدویت بوده اند و این رسالت در هر عصری ، میان آنها ادامه پیدا کرده تا دوران غیبت کبرای امام زمان (ع) که در این برهه ی مهم و حساس ، علما و مبلغان دینی مسئولیت تبیین و تثبیت آن را به عهده گرفته و مردم را به فرارسیدن روزگار ظهور امیدوار می کنند .
ضرورت بیان نشانه های ظهور
هر مسئله ای که اهمیت و مقبولیت عمومی داشته باشد ، مخاطرات و تهدیدها نسبت به آن از ناحیه سودجویان و فرصت طلبان بیشتر خواهد شد ؛ از جمله این مسائل که دارای شاخصه های جهانی و همگانی است ، ظهور منجی است که به منزله ی اعتقاد و باور عمومی در همه ادیان مطرح شده است . طبیعی است افرادی که به دنبال منفعت و سودجویی فردی اند با آزمندی بسیار و با ظاهر سازی فریبنده به اغفال مردم می پردازند تا به نیت سوء خود برسند . از اینرو بیان نشانه ها و علایم ظهور ، ضروری است و رهبران و بزرگان دین ، برای جلوگیری از این انحرافها و کج رویها و برای حفظ باورهای اصیل مردم ، باید منجی و مصلح آخرزمان را با تمام شاخصه ها و خصال معرفی نمایند و برای ظهور و قیام او نشانه ها و علائمی را بیان کنند تا مردم در تمیز سره از ناسره در تحیر و تردید نمانند .
از همین رو در روایات و احادیث بسیاری منجی آخر زمان (= حضرت مهدی (ع) ) و کیفیت ظهور او ، با تمام علایم و نشانه ها بیان شده است .
در رویکرد کلی و کلان ، می توان نشانه ها و علایم امام زمان (ع) را به انواع مختلف تقسیم کرد که به یکایک آنها خواهیم پرداخت :
الف ) نشانه های عام و خاص
1 . نشانه های عام :
آن دسته از نشانه ها و علایمی که شاخصه های کلی و عمومی دارند یعنی در قالب پدیده خاص ، در برهه خاص و در افراد خاصی متصف نشده اند ، « علائم عمومی » نامیده می شوند ؛ نظیر احادیث و روایاتی که از احوال و اوضاع مردمان آخر زمان خبر می دهند و از انحرافات و کج رویهایی که در آن دوره رخ می دهد سخن به میان آورده اند که در واقع ، نوعی بیان علایم و نشانه های ظهور امام زمان (ع) است ، اما در قالب و معیار کلی و عمومی .
« عن ابن عباس عن رسول الله (ص) : فی حدیث ان الله اوحی الیه لیله اسری به ان یوصی الی علی و اخبره بالائمه من ولده الی ان قال و اخر رجل منهم یصلی عیسی ابن مریم خلفه یملا الارض عدلا کما ملئت جورا و ظلما … فقلت الهی و سیدی متی یکون ذاک ؟ فاوحی الله عز و جل الی : یکون ذالک اذا رفع العلم و ظهر الجهل و کثر القراءه و قل العمل و کثر القتل و قل الفقهاء و الهادون و کثر فقهاء الضلاله و الخونه … و کثر الجور و الفساد و ظهر المنکر و امر امتک به و نهی عن المعروف … ؛ (اثباه الهداه ، ص 390 )
ابن عباس می گوید : « در شب معراج ، مطالبی به رسول اکرم (ص) وحی شد که باید به حضرت علی (ع) سفارش کند و به او در مورد ائمه بعد از آن حضرت که از فرزندانش هستند خبر داد ؛ تا آنجا که فرمود : آخرین آنها [نشانه هایی دارد ؛ از جمله اینکه ] عیسی بن مریم پشت سرش نماز می خواند ؛ زمین را پر از عدل و داد می کند ، چنانچه پر از ظلم و جور شده باشد ، … عرض کردم : خداوندا ! آن کی خواهد شد ؟ خداوند به من وحی کرد : هر گاه علم از میان برداشته شود و جهل و نادانی ظاهر شود ؛ قرائتهای [زیاد] اما عمل کم شود ؛ قتل و کشتار زیاد شود ، فقها و هدایت کنندگان واقعی کم شوند ؛ علمای فاسق و خیانتکار زیاد شود ؛ منکر ظاهر شود ؛ امت تو امر به منکر و نهی از معروف کنند ، … »
« حضرت علی (ع) در جواب سوال « صعصعه بن صوحان » – که از یاران آن حضرت بود – در باب دجال و خروجش ، و پیرامون نشانه هایی از ظهور امام زمان (ع) ، چنین فرمودند :
« فان علامه ذلک اذا امات الناس الصلاه و اضاعوا الامانه و استحلوا الکذب ، و اکلوا الربا و اخذوا الرشا و شیدوا البنیان و باعوا الدین بالدنیا و استعملوا الفهاء و شاوروا النساء و قطعوا الارحام و اتبعوا الاهواء ، و استخفوا بالدماء … ؛ (بحارالانوار ، ج 52 ، ص 193 ) . علامت خروج و قیام دجال زمانی است که مردم نماز را ترک کنند [و در میان مردم بمیرد ]، امانتها را ضایع کنند ؛ دروغ گفتن را حلال شمارند ؛ ربا بخورند ؛ رشوه بگیرند ، ساختمانها را محکم سازند و دین را به دنیا فروشند ؛ مردمان کم عقل را بر کارها گمارند ؛ زنان را در کارهای اجتماعی و شخصی طرف مشورت قرار دهند ؛ قطع صله ارحام کنند ؛ از هوا و هوس پیروی کنند و [کشتار و ]خونریزی را کوچک شمارند ، … »
2 . نشانه های خاص :
بعضی از نشانه ها و علایم ظهور ، به صورت خاص و با شاخصهای ویژه در افراد متعین ، تبلور می یابد ؛ مثلا در روایات بسیاری ذکر شده است ، که ظهور امام زمان علیه السلام در سال فرد و در روز فرد تحقق پیدا خواهد کرد . ظهور و خروج افرادی به نام « دجال » و « سفیانی » که مظهر ضلالت و گمراهی و نیز قیام افرادی مثل یمانی و سید خراسانی که سنبل هدایت هستند جزء علایم خاص شمرده می شود و در احادیث ، با اسم و رسم و با ویژگیهای مخصوصشان وارد شده است .
امام باقر (ع) فرمودند :
« تنزل الرایات السود التی تخرج من خراسان الی الکوفه ، فاذا ظهر المهدی بعث الیه بالبیعه ؛ (بحارالانوار ، ج 52 ، ص 217 ) . پرچمهای سیاهی از ناحیه خراسان بیرون می آید و به جانب کوفه به حرکت در می آید . پس چون مهدی ظاهر شود ، اینان وی را دعوت به بیعت می کنند . »
و نیز امام باقر (ع) فرمود :
« برای مهدی ما ، دو نشانه است که از هنگامی که خداوند آسمانها و زمین را خلق فرمود ، سابقه ندارد : خسوف در شب اول ماه رمضان و کسوف در نیمه ی همان ماه . و این دو از زمانی که خداوند آسمانها و زمین را خلق کرده است ، [این چنین ] وجود نداشته است . » (منتخب الاثر ، ص 217 ) .
در روایات فوق نشانه ها و علایم خاصی برای ظهور امام زمان (ع) تعیین شده است .
ب ) نشانه های حتمی و غیر حتمی
1 . نشانه های حتمی :
علایم و نشانه هایی که به طور قطع قبل از ظهور حضرت ، رخ خواهند داد و در واقع ، هیچ گونه قید و شرطی در ایجاد آنها لحاظ نشده است علایم حتمی نامیده می شوند و شاید بتوان گفت که ادعای ظهور قبل از تحقق آنها کذب و دروغ است .
امام سجاد علیه السلام فرمود :
« ان امر القائم حتم من الله و امر السفیانی حتم من الله و لا یکون قائم الابسفیانی ؛ (بحارالانوار ، ج 52 ، ص 82 ).
ظهور قائم ، از ناحیه خداوند ، قطعی و خروج سفیانی نیز ، از جانب خداوند قطعی است و قائمی جز با سفیانی وجود ندارد . »
امام صادق (ع) فرمود :
« والیمانی من المحتوم ؛ [قیام] یمانی از نشانه های حتمی است . »
فضل بن شاذان از ابی حمزه ثمالی نقل می کند :
« قلت لابی جعفر خروج السفیانی من المحتوم ؟ قال نعم و النداء من المحتوم و طلوع الشمس من مغربها من المحتوم و اختلاف بنی عباس فی الدوله من المحتوم و قتل النفس الزکیه محتوم و خروج القائم من آل محمد محتوم … ؛ (ارشاد مفید ، ج 3 ، ص 347 ) .
به امام باقر (ع) عرض کردم : آیا خروج سفیانی حتمی است ؟
فرمودند آری ، صیحه ی آسمانی نیز از علایم حتمی است و طلوع خورشید از مغرب حتمی است . اختلاف بین بنی عباس در رابطه با حکومت ، حتمی است ، قیام قائم آل محمد (ص) حتمی است ، … »
2 . نشانه های غیر حتمی :
بعضی از نشانه های ظهور قبل از ظهور ، بطور مشروط رخ می دهند ؛ یعنی اگر مقتضی آنها موجود و موانع مفقود باشد ، تحققشان حتمی خواهد بود . در میان نشانه ها و علایم ، آنچه حتمی شمرده شده ، جزء محتومیات هستند و غیر از آنها که گروه بسیاری از علایم غیر حتمی شمرده می شوند .
ج : علایم با فاصله و بی فاصله
1 . نشانه های نزدیک به وقت ظهور :
در بعضی از روایات ، تصریح شده که بعضی از علایم در سال ظهور امام زمان (ع) رخ می دهند ؛ یعنی قبل از ظهور و در آستانه قیام حضرت مهدی (ع) ،این نشانه ها یکی پس از دیگری پدیدار شده ، به ظهور امام زمان منتهی می شود .
امام صادق (ع) فرمود :
« خروج الثلاثه ، الخراسانی و السفیانی و الیمانی فی سنه واحده فی شهر واحد ، فی یوم واحد و لیس فیها رایه باهدی من رایه الیمانی یهدی الی الحق ؛ (کتاب غیبت نعمانی ، ص 252 ) .
خروج سه کس : قیام خراسانی و سفیانی و یمانی ، در یک سال و یک ماه و یک روز خواهد بود و در این میان ، هیچ پرچمی به اندازه پرچم یمانی ، به حق و هدایت دعوت نمی کند . »
امام باقر (ع) فرمود :
« لیس بین قیام القائم و قتل النفس الزکیه اکثر من خمس عشر لیله ؛ (ارشاد مفید ، ج 2 ، ص 374 ؛ اعلام الوری ، ص 427 ) . بین ظهور مهدی (ع) و کشته شدن نفس زکیه ، بیش از پانزده شب فاصله نیست . »
2 . علایمی که با ظهور ، فاصله زمانی دارد :
بعضی از نشانه ها و علایم در بستر تاریخ با فاصله بسیاری با وقت ظهور تحقق می یابد ؛ حتی بعضی از آنها قبل از تولد امام زمان رخ می نمایند و بعضی بعد از تولد و قبل از ظهور با فاصله زیاد ، تحقق پیدا کرده و خواهند کرد ؛ چنان که شماری از آنها ، همچون از هم گسستن بنی امیه و بنی عباس ، خروج ابومسلم خراسانی ، اختلاف بین مسلمانان و … اتفاق افتاده است .
د ) علایم زمینی و آسمانی
1 . علایم طبیعی و زمینی
در میان نشانه ها و علایم ظهور ، غالب آنها نشانه های طبیعی و زمینی اند و هر کدام در تثبیت حقانیت ظهور و قیام حضرت مهدی علیه السلام نقش اساسی دارند .
امام علی علیه السلام فرمود :
« و یخرج رجل من اهل بیتی فی الحرم فیبلغ السفیانی ، فیبعث الیه جندا من جنده فیهزمهم فیسیر الیه السفیانی بمن معه ، حتی اذا جاوزوا ببیداء من الارض ، خسف بهم ، فلا ینجوا منهم الا المخبر عنهم ؛ مردی از خاندان من ، در سرزمین حرم قیام می کند ، پس خبر خروج وی به سفیانی می رسد .
وی سپاهی از لشکریان خود را برای جنگ ، به سوی او می فرستد و آنان را شکست می دهد ، آنگاه خود سفیانی با همراهانش به جنگ وی می روند و چون از سرزمین بیداء می گذرند ، زمین آنان را فرو می برد و جز یک نفر ، که خبر آنان را می آورد کسی از آنان نجات نمی یابد . »
نشانه هایی نظیر فرو رفتن سفیانی در بیداء ، قیام یمانی ، خراسانی ، سفیانی ، دجال ، قتل نفس زکیه ، جنگهای خونین و غیره … از جمله علایم زمینی و طبیعی هستند .
2 . علایم آسمانی :
به علت اهمیت ظهور امام زمان ، علاوه بر نشانه های زمینی و طبیعی ، برخی علایم آسمانی نیز در زمان ظهور حضرت رخ خواهند داد ، تا مردم بهتر رهبر و مصلح آسمانی را شناخته و در راستای تحقق ذرسالت و اهداف او مشارکت کنند ؛ مانند :
_ صیحه آسمانی :
امام صادق علیه السلام فرمود :
« اذا نادی مناد من السماء ان الحق فی آل محمد (ص) فعند ذلک یظهر المهدی علی الفواه الناس و یشربون حبه ، و لا یکون لهم ذکر غیره ؛ هر گاه گوینده ای از آسمان ندا دهد که حق با اولاد محمد (ص) است ، در آن هنگام ، ظهور مهدی (ع) به سر زبانها می افتد ، و همه [شراب]دوستی او می نوشند و غیر او رایاد نمی کنند . »
– کسوف :
امام صادق علیه السلام فرمود :
« علامه خروج المهدی کسوف الشمس فی شهر رمضان فی ثلاث عشره و اربع عشره منه ؛ (غیبت نعمانی ، ص 270 ).
نشلنه ظهور مهدی علیه السلام کسوف خورشید در ماه مبارک رمضان است [و وقت کسوف] سیزدهم یا چهاردهم ماه رمضان خواهد بود . »
ظهور امام زمان (عج) پنج نشانه حتمی دارد و آن عبارتست از: قیام یمنی، خروج سفیانی، ندای آسمانی، فرورفتن سپاهی در یمن و کشته شدن نفس زکیه.
نـشانه های تخلف ناپذیر ظهور امام مهدی علیه السلام که بی هیچ تردیدی مقارن ظهور آن حضرت رخ خواهند داد و ارتباط گسست ناپذیری با آن دارند، پنج نشانه اند.
بـرخی از این پنج نشانه، اندکی پیش از ظهور و برخی چند ماه پس از آمدن آن گرامی و برخی اندکی پیش از قیام نجات بخش و جهانی آن حضرت ، پدیدار خواهند شد.
در ایـن مـورد، روایـات بـسـیـاری وارد شده است که با اندک تفاوت در ترتیب پیدایش این علایم و نشانه ها، آنها را نشان می دهد. نـخست، برخی از روایات را که این علایم پنجگانه را به صورت کوتاه ترسیم می کـنـد مـی آوریـم، آنگاه هر کدام از آن نشانه ها را با توضیحی که در روایات در مورد آن آمده و تفسیر مناسبی که به ذهن می رسد، ترسیم می نماییم.
امام صادق علیه السلام در این مورد فرمود: خـمـس قـبل قیام القائم علیه السلام : الیمانی و السفانی و المنادی ینادی من السماء و خسف بالبیداء و قتل النفس الزکیة .( اکـمال الدین ، صدوق ، ج 2، ص 649، غیبت طوسی ، ص 267، با اندک تفاوت در ترتیب علائم پنجگانه و بحارالانوار، ج 52، ص 203. ) پیش از قیام مهدی علیه السلام پنج رخداد بزرگ در پیش خواهد بود:
1 – جنبش ترقی خواهانه مرد یمنی،2 ـ جنبش ارتجاعی سفیانی، 3 ـ ندای روح بخش آسمانی، 4 ـ فرو رفتن زمین، 5 ـ قتل نفس زکیه
امام در ادامه فرمود: قـبـل قـیـام القـائم خـمـس عـلامـات مـحـتـومـات : الیـمـانـی و السـفـیـانـی و الصـیـحـة و قتل النفس الزکیة و الخسف بالبیداء.( اکمال الدین ، ج 2، ص 650 و بحار الانوار، ج 52، ص204. ) پیش از قیام قائم ، پنج علامت و نشانه مهم در پیش خواهد بود:
جـنـبـش مـردم تـرقـی خـواه یـمـنـی، جـنـبـش ارتـجـاعـی سـفـیـانـی، نـدای آسـمـانـی، قتل نفس زکیه و فرو رفتن زمین.
و نیز فرمود: النداء المحتوم و السفیانی من المحتوم و خسف البیداء من المحتوم و الیمانی من المحتوم و قتل الفنس الزکیه من المحتوم .( غیبت نعمانی ، ص 252 و 257، و بحارالانوار، ج 52، ص203) نـدای آسـمـانـی بـه هـنگامه قیام قائم ، جنبش ارتجاعی سفیانی ، جنبش مترقی مرد یمنی ، فرو رفتن زمین و دیگر، کشته شدن نفس زکیه ، این پنج نشانه ، از علایم قطعی ظهورند.
علايم و نشانه هاى حتمى ظهور امام زمان (عج)
علايم و نشانه هاى حتمى، آن است كه به هيچ قيد و شرطى مقيّد و مشروط نيست و قبل از ظهور بايد واقع شود با استفاده از روايات معصومين (ع) علايم حتمى الوقوع عبارتند از:
1ـ امام صادق ع فرمود:
پيش از ظهور قائم (عج) پنج نشانه حتمى است: خروج يمانى و سُفيانى، صيحه آسمانى، قتل نفس زكيّه، و فرو رفتن در بيابان.
وقوع ندا از امور حتمى است و سفيانى از امور حتمى است و يمانى از امور حتمى است و كشته شدن نفس زكيه از امور حتمى است و كف دستى كه از افق آسمان بيرون مى آيد، از امور حتميه است.
و اضافه فرمود:
و نيز وحشتى در ماه رمضان است كه خفته را بيدار مى كند و شخص بيدار را به وحشت انداخته و دوشيزگان پرده نشين را از پشت پرده بيرون آورد.
2 ـ حضرت على ع از رسول خدا ص روايت نموده كه فرمود: ده چيز است كه پيش از ظهور به وقوع خواهد پيوست.
1– سفيانى
2ـ دجّال
3 ـ دخان
4 ـ دابّه
5 ـ خروج قائم
6 ـ طلوع خورشيد ازمغرب
7 ـ نزول عيسى
8 ـ خسوف در مشرق
9 ـ خسوف در جزيرة العرب
10 ـ آتشى كه از مركز عدن شعله مى كشد و مردم را به سوى بيابان محشر هدايت مى كند.
نشانه های ظهور امام زمان (عج)
وقت ظهور آن حضرت معلوم نیست ، و حتی مطابق روایات کسانی که وقت ظهور را تعیین کنند، دروغگو شمرده شده اند. ولی نشانه هایی به عنوان علائم در روایات بسیار آمده که مربوط به مدت اندکی قبل از ظهور و مربوط به آستانه و آغاز ظهور است ، این نشانه ها بسیار زیادند که معروفترین و جامعترین آنها این است که هرج و مرج در همه چیز دنیا مشهود می گردد. سراسر جهان پر از ظلم و جور و فساد گردد.
این موضوع در ضمن یک روایت جامع بطور مشروح بیان شده و امام صادق علیه السلام آن را در ۱۱۹ ماده بیان کرده است و اینک ترجمه روایت :
● حضرت امام صادق علیه السلام به یکی از یارانش فرمود :
۱) هرگاه دیدی : حق بمیرد و طرفدارنش نابود شوند.
۲) و دیدی که : ظلم همه جا را گرفته.
۳) و دیدی که : قرآن فرسوده شده و درست معنی نمی شود.
۴) و دیدی که : دین همچون ظرف تو خالی و بی محتوا شده است .
۵) و دیدی که : طرفداران حق بر طرفداران باطل فائق شده اند.
۶) و دیدی که : کارهای بد آشکار شده و از آن نهی نمی شود و بدکاران بازخواست نمی شوند.
۷) و دیدی که : چنان فسق و فجور آشکار شده که مردان به مردان و زنان به زنان اکتفاء می کنند.
۸) و دیدی که : افراد با ایمان سکوت کرده و سخنشان را نمی پذیرند.
۹) و دیدی که : شخص بدکار ، دروغ گوید و کسی دروغ و نسبت ناروای او را رد نمی کند.
۱۰) و دیدی بچه ها ، بزرگان را تحقیر کنند.
۱۱) و دیدی که : قطع پیوند خویشاوندی شود.
۱۲)و دیدی که : بدکار را ستایش کنند و او شاد شود و سخن بدش به او برنگردد.
۱۳) و دیدی نوجوانان پسر ، همان کنند که زنان می کنند.
۱۴) و دیدی که : زنان با زنان ازدواج نمایند.
۱۵) و دیدی که : مداحی دروغین از اشخاص ، زیاد شود.
۱۶) و دیدی که : انسانها اموال خود را در غیر اطاعت خدا مصرف می کنند و کسی مانع نمی شود.
۱۷) و دیدی که : افراد با دیدن کار و تلاش نامناسب مؤمنین ، به خدا پناه می برند.
۱۸) و دیدی که : همسایه به همسایه خود اذیت می کند و از آن جلوگیری نمی شود.
۱۹) و دیدی که : کافر به خاطر سختی مؤمن ، شاد است .
۲۰) و دیدی که : شراب را آشکارا می آشامند و برای نوشیدن آن کنار هم می نشینند و از خداوند متعال نمی ترسند.
۲۱) و دیدی : کسی که امر به معروف می کند خوار و ذلیل است.
۲۲) و دیدی آدم بدکار در آنچه آن را خدا دوست ندارد ، نیرومند و مورد ستایش است.
۲۴) و دیدی راه نیک بسته و راه بد باز است.
۲۵) و دیدی خانه کعبه تعطیل شده ، و به تعطیلی آن استوار داده می شود.
۲۶) و دیدی که : انسان به زبان می گوید ولی عمل نمی کند.
۲۷) و دیدی که : مردان از مردان و زنان از زنان لذت می برند . ( یا مردان خود را برای مردان ، و زنان خود را زنان فربه می کنند) .
۲۸) و دیدی که : زندگی مرد از راه لواط و زندگی زن از راه زنا تامین می شود.
۲۹) و دیدی که : زنان همچون مردان برای خود مجالس (نامشروع) تشکیل می دهند.
۳۰) و دیدی که : در میان فرزندان “عباس” ، کارهای زنانگی به وجود آید.
۳۱) و دیدی که : زن برای زنا با مردان ، با شوهر خود همکاری کمک می کنند.
۳۲) و دیدی که : بیشترین مردم و بهترین خانه ها که زنان را بر بدکاری کمک می کنند.
۳۳) و دیدی که : مؤمن ، خوار و ذلیل شمرده شود.
۳۴) و دیدی که : بدعت و زنا آشکار شود.
۳۵) و دیدی مردم به شهادت ناحق اعتماد کنند.
۳۶) و دیدی که : حلال ، حرام شود و حرام ، حلال گردد.
۳۷) و دیدی که : دین براساس میل اشخاص معنی شود و کتاب خدا و احکامش تعطیل گردد.
۳۸) و دیدی که : جرئت بر گناه آشکار شود و دیگر کسی برای انجام آن منتظر تاریکی شب نگردد.
۳۹) و دیدی که : مؤمن نتواند نهی از منکر کند مگر در قلبش.
۴۰) و دیدی که : ثروت بسیار زیاد در راه خشم خدا خرج گردد.
۴۱( و دیدی که : سردمداران به کافران نزدیک شوند و از نیکوکاران دور شوند.
۴۲( و دیدی که : والیان در قضاوت رشوه بگیرند.
۴۳( و دیدی که : پست های مهم والیان براساس مزایده است نه براساس شایستگی.
۴۴( و دیدی که : مردم را از روی تهمت و یا سوءظن بکشند.
۴۵) و دیدی که : مرد به خاطر همبستری با همسران خود مورد سرزنش قرار گیرد.
۴۶) و دیدی که : مرد از بدکارگی همسرش نان می خورد.
۴۷) و دیدی که : زن بر شوهر نیست انجام می دهد ، و به شوهرش خرجی می دهد.
۴۸) و دیدی که : مرد همسر و کنیزش را کرایه می دهد و به غذای پست (که از این راه بدست می آورد) خشنود است.
۴۹) و دیدی که : سوگندهای دروغ به خدا بسیار گردد.
۵۰) و دیدی که : آشکارا قمار بازی می شود.
۵۱) و دیدی که : مشروبات الکلی بطور آشکار بدون مانع خرید و فروش می شود.
۵۲) و دیدی که : زنان مسلمان خود را به کافر می بخشند.
۵۳)و دیدی که : کارهای زشت آشکار شده و هر کس از کنار آن می گذرد مانع آن نمی شود.
۵۴)و دیدی که : مردم محترم ، توسط کسی که مردم از سلطنتش ترس دارند ، خوار شوند.
۵۵) و دیدی که : نزدیکترین مردم به فرمانداران آنانی هستند که به ناسزاگوئی به ما خانواده عصمت علیهم السلام ستایش شوند.
۵۶) و دیدی که : هر کس ما را دوست دارد او را دروغگو خوانده و شهادتش را قبول نمی کنند.
۵۷) و دیدی که : در گفتن سخن باطل و دروغ ، با همدیگر رقابت کنند.
۵۸) و دیدی که : شنیدن سخن حق بر مردم سنگین است ولی شنیدن باطل برایشان آسان است.
۵۹) و دیدی که : همسایه از ترس زبان بد همسایه ، او را احترام می کند.
۶۰) و دیدی که : حدود الهی تعطیل شود و طبق هوی و هوس عمل شود.
۶۱) و دیدی که : مسجدها طلاکاری (زینت داده) شود.
۶۲) و دیدی که : راستگوترین مردم نزد آنها مفتریان دروغگو است.
۶۳) و دیدی که : بدکاری آشکار شده و برای سخن چینی کوشش می شود.
۶۴) و دیدی که : ستم و تجاوز شایع شده.
۶۵) و دیدی که : غیبت ، سخن خوش آنها گردد، و بعضی بعض دیگر را به آن بشارت دهند.
۶۶) و دیدی که : حج و جهاد برای خدا نیست.
۶۷) و دیدی که : سلطان به خاطر کافر ، شخص مؤمن را خوار کند.
۶۸) و دیدی که : خرابی بیشتر از آبادی است.
۶۹) و دیدی که : معاش انسان از کم فروشی بدست می آید.
۷۰) و دیدی که : خونریزی آسان گردد.
۷۱) و دیدی که : مرد بخاطر دنیایش ریاست می کند.
۷۲) و دیدی که : نماز را سبک شمارند.
۷۳) و دیدی که : انسان ثروت زیادی جمع کرده ولی از آغاز آن تا آخر زکاتش را نداده است.
۷۴) و دیدی که : قبر مرده ها را بشکافند و آنها را اذیت کنند.
۷۵) و دیدی که : هرج و مرج بسیار است.
۷۶) و دیدی که : مرد روز خود را مستی به شب می رساند و شب خود را نیز به همین منوال به صبح برساند و هیچ اهمیتی به برنامه مردم ندهد.
۷۷) و دیدی که : با حیوانات آمیزش می شود.
۷۸) و دیدی که : مرد به مسجد (محل نماز) می رود وقتی برمی گردد لباس در بدن ندارد (لباسش را دزدیده اند) .
۷۹)و دیدی که : حیوانات همدیگر را بدرند.
۸۰) و دیدی که : دلهای مردم ، سخت و دیدگانشان خشک و یاد خدا برایشان گران است.
۸۱) و دیدی که : بر سر کسبهای حرام آشکارا ، رقابت کنند.
۸۲) و دیدی که : نماز خوان برای خودنمائی نماز می خواند.
۸۳) و دیدی که : فقیه برای دین ، فقه نمی آموزد و طالب حرام ، ستایش و احترام می گردد.
۸۴) و دیدی که : مردم در اطراف قدرتمندانند.
۸۵) و دیدی که : طالب حلال ، مذمت و سرزنش می شود و طالب حرام ستایش و احترام می گردد.
۸۶) و دیدی که : در مکه و مدینه کارهائی می کنند که خدا دوست ندارد و کسی از آن جلوگیری نمی کند، و هیچ کس بین آنها و کارهای بدشان مانع نمی شود.
۸۷) و دیدی که : آلات موسیقی و لهو در مدینه و مکه آشکار گردد.
۸۸) و دیدی که : مرد سخن حق گوید و امر به معروف و نهی از منکر کند ولی دیگران او را از این کار بر حذر می دارند.
۸۹) و دیدی که : مردم به همدیگر نگاه می کنند ، (به اصطلاح چشم و هم چشمی می کنند) و از مردم بدکار پیروی نمایند.
۹۰) و دیدی که : راه نیک خالی و راه رونده ندارد.
۹۱) و دیدی که : مرده را مسخره کنند و کسی برای او اندوهگین نشود.
۹۲) و دیدی که : سال به سال بدعت و بدیها بیشتر شود.
۹۳) و دیدی که : مردم و جمعیتها جز از سرمایه داران پیروی نکنند.
۹۴) و دیدی که : به فقیر چیزی دهند که برایش بخندند ولی در راه غیر خدا ترحم کنند.
۹۵) و دیدی که : علائم آسمانی آشکار شود و کسی از آن نگران نشود.
۹۶) و دیدی که : مردم مانند حیوانات در انظار یکدیگر عمل جنسی بجا می آورند و کسی از ترس مردم از آن جلوگیری نمی کند.
۹۷) و دیدی که : انسان در راه غیر خدا بسیار خرج کند ولی در راه خدا از اندک هم مضایقه دارد.
۹۸) و دیدی که : عقوق پدر و مادر رواج دارد و فرزندان هیچ احترامی برای آنها قائل نیستند ، بلکه نزد فرزند از همه بدترند.
۹۹) و دیدی که : زنها بر مسند حکومت بنشینند ، و هیچ کاری جز خواسته آنها پیش نرود.
۱۰۰) و دیدی که : پسر به پدرش نسبت دروغ بدهد ، و پدر و مادرش را نفرین کند و از مرگشان شاد گردد.
۱۰۱) و دیدی که : اگر روزی بر مردی بگذرد ولی او در آن روز گناه بزرگی مانند بدکاری ، کم فروشی ، و زشتی انجام نداده ، ناراحت است.
۱۰۲) و دیدی که : قدرتمندان ، غذای عمومی مردم را احتکار کنند.
۱۰۳( و دیدی که : اموال حق خویشان پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلم (خمس) در راه باطل تقسیم گردد و با آن قماربازی و شرابخواری شود.
۱۰۴( و دیدی که : به وسیله شراب ، بیمار را مداوا کنند و برای بهبودی بیمار آن را تجویز نمایند.
۱۰۵( و دیدی که : مردم در مورد امر به معروف و نهی از منکر و ترک دین بی تفاوت و یکسانند.
۱۰۶( و دیدی که : سر و صدای منافقان بر پا است ولی سر و صدای حق طلبان خاموش است.
۱۰۷( و دیدی که : برای اذان و نماز مزد می گیرند.
۱۰۸( و دیدی که : مسجدها پر است از کسانی که از خدا نترسند و غیبت هم نمایند.
۱۰۹( و دیدی که : شرابخوار مست ، پیش نماز مردم شود.
۱۱۰( و دیدی که : خورندگان اموال یتیمان ستوده شوند.
۱۱۱(و دیدی که : قاضیان برخلاف دستور خداوند قضاوت کنند.
۱۱۲( و دیدی که : استانداران از روی طمع ، خائنان را امین خود قرار دهند.
۱۱۳) و دیدی که : فرمانروایان ، میراث (مستضعفان) را در اختیار بدکاران از خدا بی خبر قرار دهند.
۱۱۴) و دیدی که : بر روی منبرها از پرهیزکاری سخن می گویند ولی گویندگان آن پرهیزکار نیستند.
۱۱۵) و دیدی که : صدقه را با وساطت دیگران بدون رضای خدا و به خاطر درخواست مردم بدهند.
۱۱۶) وقتی که دیدی : وقت (اول) نمازها را سبک بشمارند.
۱۱۷) و دیدی که : هم و هدف مردم ، شکم و شهوتشان است.
۱۱۸) و دیدی که : دنیا به آنها روی کرده
۱۱۹) و دیدی که : نشانه های برجسته حق ، ویران شده است ، در این وقت خود را حفظ کن و از خدا بخواه که از خطرات گناه نجاتت بدهد…
پاورقی :
۱. بحار، ج ۵۲، ص ۱۰۱ تا ۱۲۲ اثباهٔ الهداهٔ ، ج ۷، ص ۸۶
۲. المجالس السنیه ، ج ۵، ص ۳۹۸
۳. بحار، ج ۵۲، ص ۲۵۶ به بعد