اهتمام به نماز
نماز از ارکان دین شمرده شده و در اسلام هیچ عملی پس از خداشناسی به پای آن نمی رسد. [1] همچنین پذیرش عبادتهای دیگر بستگی به پذیرفته شدن نماز دارد.[2]
و نماز همچون نهر آبی است که آلودگی گناه را از قلب می زداید.[3] حضرت علی (ع) درباره اهمیت نماز فرمود:
«اُوصیکُمْ بِالصَّلاةِ وَ حِفْظِها، فَإِنَّها خَیْرُ الْعَمَلِ»[4]
شما را به نماز و حفظ آن سفارش می کنم که بهترین عمل است.
بدیهی است که با چنین اهمیتی که این عبادت بزرگ دارد، خدا، پیامبر و ائمه معصومین (ع) به طور جدی و پی در پی مسلمانان را به بزرگداشت آن فرا می خوانند و رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) خود بدان سخت پایبند می باشند. آنچه در زیر می آید، گوشه ای از تاکید فراوان اسلام پیرامون نماز است.
الف – سفارش قرآن
قران مجید در آیات فراوانی – حدود صد آیه – با تعبیرهای گوناگون درباره اقامه نماز یا حدود و احکام آن سخن گفته است یا از نمازگزاران تمجید نموده و بی نمازان را سخت توبیخ کرده. به طور مثال به رسول خدا (ص) دستور می دهد:
«وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلوةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیْها»[5]
کسان خود را به نماز فرمان بده و بر نماز پایداری کن.
در آیه دیگر مومنان را به آن سفارش کرده می فرماید:
«قُلْ لِعِبادِیَ الَّذینَ آمَنُوا یَقْیمُوا الصَّلوةَ …..»[6]
به بندگان من که ایمان اورده اند بگو نماز را به پا دارند.
ب – توجه ویژه معصومین (ص) به نماز
آن برگزیدگان در موقعیت های مناسب با سخنان شیوای خود به تشریح ابعاد وسیع نماز و نقش سازنده آن می پرداختند و جایگاه ویژه آن را برای مسلمانان بیان می‌کردند در میان فروع دین به هیچ مساله ای به اندازه نماز اهمیت داده نشده است، حتی اولیای خدا هنگام ارتحال، آخرین سفارشی که به مومنان می کردند، توصیه به نماز بود. اهمیت این موضوع آنگاه روشن می شود که بدانیم هر انسانی در آخرین لحظات عمر خود سعی می کند درباره بزرگترین و عزیزترین آرمان خویش سخن بگوید.
امام صادق (ع) در آخرین وصایایش فرمود:
«أَحَبُّ الأَْعْمالِ إِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ الصَّلاةٌ وَ هِیَ آخِرُ وَ‌صایَا الأَّنْبِیاءِ عَلَیْهِمُ السَّلامُ»[7]
نماز محبوبترین اعمال نزد خداوند و آخرین سفارش پیامبران است.
حضرت علی (ع) در وصیت نامه اش می فرماید:
«اَللهَ اللهَ فِی الصَّلاةِ فَإِنَّها خَیْرُ الْعَمَلِ وَ إِنَّها عَمُوُ دینِکُمْ»[8]
خدا را خدا را (در نظر داشته باشید) درباره نماز که بهترین عمل و ستون دین شماست.
چگونه به نماز اهتمام ورزیم؟
شریعت مقدس اسلام ، برای هر چه با شکوهتر برگزار شدن این واجب الهی، دستورهای گوناگونی داده که مهم ترین آنها به شرح زیر است:
الف – رعایت آداب نماز
نماز آداب و حدودی دارد که رعایت آن بر نماز گزار لازم و ضروری است و توجه و دقت در آن نشانگر اهمیت دادن او به نماز است. قرآن به مومنان دستور می دهد:
«یا بَنی آدَمَ خُذُو زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلَّ مَسْجِدٍ»[9]
ای فرزندان آدم!زینت های (مادی و معنوی) خود را هنگام رفتن به مسجدی با خود بردارید.
زینت های مادی شامل پوشیدن لباسهای مرتب، پاک، تمیز، شانه زدن موها، به کار بردن عطر و مانند آن می شود و زینت های معنوی، صفات انسانی، ملکات اخلاقی، پاک نیت و اخلاص را در بر می گیرد.[10]
امام رضا (ع) در این باره چنین فرموده است:
هر گاه بخواهی نماز به جای آوری، در حال کسالت، خواب آلودگی، شتابزدگی و هواپرستی به نماز نایست، بلکه آن را با آرامش ، وقار و هشیاری به پادار. و بر تو باد به افتادگی و فروتنی در برابر خداوند بزرگ ، بر تو باد به واهمه و پریدگی رنگ، بین بیم و امید… همچون برده فراری در سر افکنده در پیشگاه خدا بایست؛ پاهایت را استوار و قامتت را مستقیم بدار و به چپ و راست منگر، گویا او را می بینی و اگر تو را نمی بینی او تو را می بیند و در وقت نماز با ریش خود و با هیچ یک از اعضای بدنت بازی مکن.[11]
امام خمینی (قدس) درباره رعایت آداب نماز می نویسد:
سزاوار است که نماز گزار با حالت سنگینی و وقار با لباس آراسته و عطر زده و مسواک کرده و موهای شانه کرده باشد.[12]
ب – مراعات اول وقت
پاسخ سریع به خواسته بزرگان، نشانه احترام و ادب نسبت به آنان است. از این رو افراد نماز گزار به مجرد شنیدن نوای ملکوتی اذان که اقامه نماز را از جانب خدا اعلان می دارد، همه کارهای خویش را تعطیل کرده، به نماز می ایستند و بویژه به هنگام سحر، خود را پیش از اذان صبح آماده حضور در پیشگاه خدا نموده زمزمه های عاشقانه خویش را با نسیم سحری در هم می آمیزند ، چنان که قرآن درباره آنان می فرماید:
« وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»[13]
و در سحرگاهان از خدا بخشش می طلبند.
امام باقر (ع) فرمود:
«إِنَّ فَضْلَ الْوَقْتِ الْأَوَّلِ عَلَی الاْخَرِ کَفَضْلِ الاْخِرَةِ عَلَی الدّْنْیا»[14]
برتری اول وقت بر دیگر وقتها همچون برتری آخرت بر دنیاست.
ج – شرکت در نماز جماعت
حضور در نماز جماعت نیز یکی از نشانه های اهمیت دادن به نماز است. اسلام تاکید فراوان دارد که مومنین در صف واحد و کنار یکدیگر خدا را عبادت کنند. قرآن مجید در این باره می فرماید:
«وَ اَقیمُوا الصَّلوةَ وَ اتُوا الزَّکوةَ و ارْکَعْوا مَعَ الرّاکِعینَ»[15]
نماز را به پا دارید و زکات را بپردازید و با رکوع کنندگان به رکوع روید.
رسول خدا (ص) در این باره فرمود:
هر کس به سوی مسجدی برای نماز قدم بر دارد (تا در جماعت شرکت نماید) خداوند با هر قدمی ده ثواب برای او می نویسد و ده گناه از او بر می دارد و ده درجه به او می افزاید و کسی که مراقب باشد نمازهایش را به جماعت بخواند در قیامت همچون برق از صراط می گذرد.[16]
در روایتی آمده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند، هر رکعت از نماز آنان ثواب 150 نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعتی ثواب ششصد نماز دارد و هر چه بیشتر شوند، ثواب نمازشان بیشتر می شود، تا به ده نفر برسند و عده آنان که از ده گذشت، اگر تمام آسمان ها کاغذ و دریاها مرکب و درخت ها قلم و جن و انس و ملائکه نویسنده شوند، نمی توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.[17]
د – حضور قلب
توجه و حضور قلب از جمله اموری است که روح و حقیقت نماز به آن بستگی دارد . مقصود از حضور قلب، تهی کردن دل از غیر خداست.
نماز، حضور در پیشگاه خداوند و سخن گفتن با اوست. در چنین جایگاهی هر گونه دلدادگی و التفات به غیر او بی ادبی و نشانه عدم حضور نماز گزار و رعایت نکردن مقام بلند نماز است. رسول خدا (ص) فرمود:
«لاتَلْتّفِقُوا فی صَلاتِکُمْ فَإِنَّهُ لاصَلاةَ لِمْلْتَفِتٍ….»[18]
در نماز به غیر خدا توجه نکنید ؛ که برای کسی که به غیر خدا توجه دارد، نمازی نیست.
یعنی: گویا نمازی به جا نیاورده است. و نیز فرمود:
«إِنَّ الْعَبْدَ إِذا اشْتَغَلَ بِالصَّلاةِ جاءَهُ الشَّیْطانُ وَ قالَ لَهُ: أُذْکُرْ کَذا حَتیّ یُضَلَّ الرَّجُلَ أَُنْ یَدْرَیَ کَمْ صَلّی»[19]
وقتی کسی به نماز مشغول می شود ، شیطان به سراغش می آید و می گوید: این را به بیاد بیاور ، آن را به یاد بیاور، تا آنجا او را گمراه می کند که نمی داند چقدر نماز خوانده است.
آری طمع شیطان در انسان برای نفوذ در دل و ربودن ایمان اوست و اگر بتواند در حال نماز بر او جیره شود، گمراه ساختن او در غیر نماز آسان تر خواهد بود.
پس نمازگزار باید هشیار باشد، از این دشمن خطرناک حذر کند و در هنگام نماز توجه کامل به خدای متعال نماید تا با ورود به حریم قدس الهی از وسوسه های شیطان و گمراهی نجات یابد.
همچنین توجه و حضور قلب، با طهارت و پاکی از گناه تحقق می یابد، آیا ظرف کثیف و آلوده، جای آب زلال یا غذای پاکیزه است؟ آیا دل زنگار گرفته از گناه قابلیت تجلی انوار الهی نماز را دارد؟ پاسخ این سوال در نصیحت حکیمانه امیر مومنان (ع) به کمیل چنین آمده است:
حضور قلب در عبادت دو درجه دارد، یکی حضور قلب اجمالی، یعنی اینکه در عین اشتغال به عبادت ، به طور اجمال ملتفت باشد که در حال ثنای معبود است، اگر چه خود نمی داند چه ثنایی می کند و دیگری حضور قلب تفضیلی است که این مرتبه جز برای خلص اولیای خدا و اهل معرفت ممکن نیست.[20]
اگر نماز گزار موفق شود که با تمام وجود متوجه ذات مقدس پروردگار گردد و در نماز جز او را به یاد نیاورد ، خداوند نیز لطف و عنایت خویش را متوجه او خواهد کرد، چنان که پیامبر خدا (ص) فرمود:
«إِنَّ‌اللهَ مُقْبِلٌ عَلَی الْعَبْدِ ما لَمْ یَلْتَفِتْ»[21]
تا وقتی که فردی از خدا رویگردان نشده،خداوند به او توجه دارد.