حقوق خانواده *باز نشر*

درجهان امروزكه اساس وبنيان خانواده دستخوش تحولات قرار گرفته وهريك به اصطلاح انديشمندان جهان با ارائه نظرات خود بر آن شدند كه شايد با ارائه مقاله ها وبر گزارنمودن سمينارها در جهت تحكيم اين نهاد مقدس برآيند اما از آنجا كه همه نظرات آنان برداشتي محدود از ابعاد وجودي انسان بوده ، نتوانسته اند به اين مقوله مهم برسند .

با نگاهي به جوامع غربي چه بسيار كودكان خياباني را شاهد هستيم ، كه اين ازبنيان سست خانواده ها نشاًت مي گيرد ، چه بسيار زماني كه هنوز چند صباحي از ازدواج آنها نگذشته كه برروي صندليهاي دادگاه با ضجه و التماس خواهان طلاق هستند ، نگاه نگران كودكان در راهروهاي منتهي به اتاق طلاق همچنان بيداد مي كند و همواره به آينده مبهم خود فكر مي كنند .

اينها همه گواه اين موضوع است كه اين فلاسفه نتوانستند نقش متقابل اعضاي خانواده را آن گونه بيان كنند كه حقوق هر كدام بر اساس ظرفيت و شخصيت آنان ادا گردد اما چنانچه لحظه اي با فراغت و دور از هياهوي زندگي ماشيني از چشمه زلال حقيقت و اساس معرفت « قرآن كريم» ياري جوييم و خواهان هدايت گرديم در بيان حقوق متقا بل اعضاي خانواده ، حضرت حق او كه آفريننده انسان و هادي ودر جهت ميل به سعادت و اصول به خفيفت است طريق هدايت را به انسانها نشان داده و علماي اسلام با مطالعه و تعمق در علوم الهي و آيات و روايات بهترين نظريه پردازان در اين زمينه هستند از آنجا كه هر انساني داراي حقوقي است و هر كدام از انسانها در جهت احقاق حقوق حقه خود نبايد چشم پوشي كنند در خانواده هم به عنوان اولين و مقدس ترين نهادي كه كودك پا به عرصه جهان نهاد خود را در ميان اعضاي خانواده حس مي كند در اين محفل خانوادگي هر يك حقوقي بر ديگري دارد كه من الجمله : حقوق والدين بر ذمه پدر و مادر و بالعكس و همچنين حقوق زن وشوهر بر ذمه يكديگر كه اگر اين حقوق رعايت گردد زمينه رشد و تعالي انسان رااز همان بدو تولد فراهم مي سازد و اين تعالي و ترقي در نهايت رضايت الهي را به دنبال خواهد داشت در اين مقاله پژوهشي سعي بر آن شده كه اين موضوع مهم مورد بررسي قرار گيرد .

 

فصل اول:حقــوق

حقوق والدين نسبت به فرزندان

1 ـ حق پدر و مادر از ديدگاه امام سجاد (ع)

2 ـ احترام والدين از ديدگاه آيات و روايات

3 ـ جايگاه خانواده در جوامع غربي

حقوق مادر از ديدگاه امام سجاد :

امام سجاد (ع) مي فرمايند : پس حق مادر تو اينست كه بداني : او ترا بگونه اي حمل كرده است كه هيچ كس حاضر نبود ديگري را اينگونه حمل و نقل كند و از ثمره دل وشيره جانش آنسان به تو خورانده است كه ، هيچكس به كس ديگري نمي خوراند و ترا با گوش و چشم و دست و پا و مووشبره و همه اعضاء خود حفظ و نگهداري كرده است و او اين كار سخت و مهم را با شادي و بدون منت انجام داده است و در مواظبت و نگهداري تو همه بديها و سختيها و دردها وسنگينيها و غمها وغصه ها را تحمل كرده است تا وقتي كه دست قدرت ، ترا از شكم او بيرون آورده و از مادر متولد شده ايد .

پس باز هم مادرت راضي بود كه تو سير باشي ، هرچند خود گرسنه بماند وتو پوشيده باشي اگر چه خودعريان باشد، و توسيراب باشي هر چند خود تشنه باشد .

و تو را در سايه نگهدارد ، هر چند خود در آفتاب باشد وتو را به آسايش و راحت رساند ، اگر چه خود در زحمت و ناراحتي باشد ؛و تر به خواب راحت برد ، هر چند خود بي خواب گردد .

شكمش حفظ و ظرف وجود تو باشد و دامنش آسايشگاه تو ، آغوشش پنلهگاه تو باشد و پستانش منبع آب وغذاي تو و جانش سپر بلاو فداي جان تو،گرما و سرماي روزگار را براي تو و نگهداريت بطيب خاطر تحمل مي كرد

پس تو هم بايد به همين اندازه از او سپاسگذاري كني ، واين كاربسيار مهم و دشواراست و جز با ياري خدا و توفيق او انجامش ميسر نيست .

حقوق پدر از ديدگاه امام سجاد (ع):

اما حق پدرت اين است كه بداني : او اصل و ريشه توست ، و تو فرع و شاخه او هستي بطوريكه اگر او نبود تو هم نبودي ، بنابر اين هر وقت كه چيز خوشايندي در خود ديدي بدانكه پدرت اصل آن نعمت است و آنگاه خدا را سپاس و ستايش كن ، به همان اندازه شكر او را بجا ي آور .

همچنان كه در گفتار امام سجاد مشاهده مي كنيم ، حق مادر و پدر به ترتيب اولين و دومين حق از حقوق خويشاوندان است كه مورد توجه وبيان امام سجاد (ع) قرار گرفته است .

براي خود ما نيز بي هيچ شك و شبه اي آشكار است كه اين دو حق بزرگي در صدر تمامي موارد مربوط به حقوق خويشان قرارگرفته است ، بطوريكه حتي اگر بدون توجه به مطالب امام سجاد (ع)از خود ما نيز سؤال مشد كه كدام حق از حقوق خويشاوندان در صدر تمام حق ها قرار مي گيرد ، بي درنگ به همين دو حق اشاره مي كرديم ، واين خود دليلي بر بديهي بودن و روشنائي كامل موضوع است .

در اينجا لازم است به يك تذكر مهم اكتفا كنيم و آنهم اينكه : براستي محبت و عنايت مادر و پدر نسبت به فرزندان خود بي نظير است . و اين يك حقيقت است كه : اگر خاري به چشم پدر و يا مادر فرو برود از نظر آنها بهتر است تا اينكه به دست يا پاي فرزندشان فرو رود .

و اين چيزي نيست كه هر كس بتواند آنرا درك كند . هر چند كه بتواند خوب حرفش را بزند و تنها پدر ومادر هستند كه در رابطه با فرزند خود مي توانند آنرا چنانكه هست و بايد احساس كنند ، واين بي دليل نيست . چرا كه گويي : مادر و پدر كه روز بروز خود را به تحليل بيشتر مي بينند انگار احساس مي كنند كه هر چه بمرور تحليل مي روند از نو و در جاي ديگر، كه پيكره فرزندشان باشد ، رشد مي كندو اينست كه : فرزند را ادامهً بقاء خود مي دانند و حاضر ند همه چيز خود را فداي او كنند و او را حتي از خود نيز بيشتر دوست مي دارند

اماآيا اين چيزي هست كه عاقلترين افراد «مجرد » و كساني كه با داشتن قويترين نيروي دركي وتحليلي خود مادر يا پدر نيستند ،دركش كنند و احساس «مادري »و يا«پدري »را دريابند . بجراًت مي توانم بگويم : نه ! و اگر چنين كساني پيدا بشوند بهمان اندازه كم و اندكند كه انبياء و اوصياء الهي بوده اند.

ـ احترام به والدين از ديدگاه آيات و روايات:

در اينجا به قسمتي از وظيفه هاي واجب و مستحب فرزندان در برابر پدر و مادر از نظر قرآن و روايات مختلف به استحضار تان مي رسانيم :

1 ـ احسان و نيكي :

احسان ونيكي به والدين ، خواه در مسائل مادي باشد يا معنوي لازم است .

اين وظيفه از نظر قرآن آنقدر با ارزش و با اهميت است كه از طرفي پس از وظيفه ي انسان در برابر خدا ، يعني عبادت قرار گرفته ، از طرف ديگر در شش جاي قران كريم تعبير « بالوالدين احساناًو حسناً» شده است .

2 ـ خودداري از زجر واذيت :

خودداري از سخن زجر آور و ناراحت كننده ، مخصوصاً اگر پدر ومادر بسنين پيري و كهولت رسيده باشند ،

(1) سوره اسراء آيه (23)« اما يبلغن عندك الكبر احدهما او كلا هما ، فلا تقل لهما اف»

3 ـ خودداري از هر گونه اذيت وآزار:

آزردگي خاطر پدر ومادر، وحتي خوداري ازداد وفرياد ، بسر آنهازدن « ولا تنهر هما » ( اسراءـ آيه 23)

4ـ رعايت ادب واحترام وتواضع:

و با آنان با ادب و احترام بايد سخن گفت . «و قل لهما قولاً كريما » (اسراء ـ آيه 23 )

براي پدر ومادر ، نهايت تواضع و فروتني و مهرباني را بايد انجام داد .

« واحفض لهما جناج الذل من الرحمه » ( اسراء ـ آيه 23)

5 ـ سپاسگذاري و نمك شناسي

زحمات و فداكاريهاي پدر ومادر را بايد مورد نظر داشت واز آن قدرداني كرد

« رب ارحمهما كما ريباني صغيرا » ( اسراء ـ آيه 23)

« اشكرلي و لوالديك » ( اسراء ـ آيه 23‌)

6 ـ خودداري از توهين و جسارت

از روي خشم و غضب و نگاههاي خيره و توهين آميز نبايد به پدر و مادر نگاه كرد .

امام صادق (ع) فرمود : « لا تملأ عينيك من النظر اليهما »

ــ هنگام گفتگو نبايد صدارا از صداي آنان بلندتر نمود : « لا ترفع صوتك فوق اصواتهما »

ــ نبايد دست روي دست آنان بلند كرد:« ولا يدرك فوق ايديهما » 1

ــ به پدر ومادرپشت نبايدكردوازآنان جلوترنبايدراه رفت:« ولاتقدم قدامهما » 2

«لا يمشي بين يديه ولا تجلس قبله » 3

ــ فرزند نبايد نسبت بديگران بدرفتاريهائي داشته باشد واو سبب شده باشد كه پدرومادرش را با فحش وناسزا يادكند .« ولايستسب له »4

7 ـ خشم خداوپدرومادر

ــ فرزندان اگر نسبت به پدر ومادر اذيت وآزار برسانند ،و آنان را بخشم وغضب آورند ،با اين عمل خود را نيز نسبت بخود خشمناك كرده اند ، چنانكه اگر پدر و مادر از دست آنان راضي باشند، خداي عالم نيز از آنان رضايت دارد .

پيامبر اكرم (ص) فرمودند :« رضاء الله مع رضاء الوالدين وسخط الله مع سخط الوالدين » 5

8 ـ مؤثرترين عبادات

امام صادق (ع) فرمودند :« لا عباده اسرع بلوغاً بصاحبها الي رضا الله من خدمه الوالدين المسلمين لوجه الله » تاثير هيچ عبادتي براي جلب رضايت خداوند از خدمت به پدر ومادر مسلمان كه براي خدا انجام شده باشد سريعتر نيست .

در بسياري از آيات ديگرقرآن بيان شده كه به ذكر آيه و نام سوره مي پردازيم .

آيات 15 ـ 18 سورة احقاف ، آية 180 بقره ، آية 215 بقره ، آية 83 سورة بقره ، آية36 سورة نساء ، آية 135 سورة نساء ، آية 151 سورة انعام ، آية 14 سورة مريم ، آية 8 سورة عنكبوت ، آية 4 سورة ابراهيم ، آيه 19 سورة نمل ، آية 28 دسورة نوح ، آية 22 تا 23 سورة توبه ، آيات 26 تا 28 سورة زخرف ، آيات 41 تا 50 سورة مريم ، آيات 171 تا 172 سورة بقره ، آيات 104 تا 105 سورة مائده ، آية 114 سوره توبه ، آيات 3 ـ 4 سورة ممتحنه .

در اينجا به ذكر چند حديث در اين باب از ائمة هدي در مورد حقوق والدين اشاره مي كنم :

1 ـ « همواره با مهرباني پر و بال فروتني را برايشان بگستران » يعني چشمهايت را خيره به آنها ندوز و اينكه با نگاهي سرشار از مهر و محبت ، به آنها بنگر و صداي خودت را از صداي آنها بلندتر نكني و دستت را فوق دست آنها مدار و بر آنها پيشي مگير1 ، يا بارها شنيده ايد ياخواندهايد كه خواهر رضائي رسول خدا (ص) نزد آن حضرت آمد و آن بزرگوار از ديدار او خوشحال شده و روانداز يا به قولي رداي خود را براي او پهن كردوبا او نشست و شروع به گفتگو كرد و به رويش مي خنديد ، بعد او برخاست و رفت و برادر رضائي (برادر آن خانم ) آمد و رسول خدا (ص) با او همانند خواهرش رفتار نكرد ، بعد اصحاب عرض كردند يا رسول الله چرا با خواهرش رفتاري كردي كه با برادرش نكردي ، با آنكه او مرد بود ، رسول اكرم در جواب آنها فرمود : زيرا آن دختر نسبت به پدر و مادرش نيك رفتارتر از او بود 1.

امام صادق (ع) فرمود : مردي به نزد رسول خدا (ص) آمد و عرض كرد يا رسول الله به چه كسي نيكي كنم ، فرمود : به مادرت ، عرض كرد : بعد به چه كسي ، فرمود : به مادرت ، عرض كرد بعد به چه كسي ، فرمود : به پدرت .

از امام صادق (ع) : كسي كه به پدر و مادر خود دشمنانه نگاه كند خدا نمازش را قبول نمي كند ، هر چند كه آن پدر و مادر نسبت به او ستمكار باشند

جايگاه خانواده در جوامع غربي

در جوامع غربي خانواده ها از جايگاهي آنچناني بر خوردار نيستند آن چنان كه در اسلام خانواده ها پايه و اساس محكمي استوار هستند در جوامع غربي اينچنين نيست ، در جوامع غربي خبري از حقوق والدين نيست يا حقوق فرزندان و در جوامعي كه اسلام حاكم نباشد بي بند و باري داد مي زند ، جامعه اي كه بر اساس اسلام نباشد در آن جامعه حدودي روش آزادي مطلق يا خود مختاري حاكم مي شود كه هيچ يك از اعضا در كار ديگري دخالت و نظارت ندارد و هر فرد بر اساس ميل خود رفتار مي كند ، مثلاً بي نظمي و هرج و مرج در روابط اعضاء خانواده حاكم است .

شعار حاكم بر خانواده « كسي را با كسي كار نباشد » است ، در خانواده احساس مسئوليت ديده نمي شود و هر فرد بر اساس تمايلات خودش عمل مي كند ، احتمال انحرافات اخلاقي ، بزهكاري در اعضاي خانواده وجود دارد ، فضاي گرم و محبت و صميميت و صفا ي خانه جاي خود را به بي نظمي ، بي بند و باري و خود كامگي مي دهد.

فصل دوم :

حقوق فرزندان نسبت به والدين

1 ـ تقويت بنية مذهبي و معنوي در فرزندان و زمينة تربيت صحيح

2 ـ انتخاب نام نيك

3 ـ نظر پيشوايان دين در مورد حمايت و رشد و اصلاح فرزندان

1ـ سخن امام سجاد :

اما حق فرزندت اين است كه بداني : او از توست ودر اين جهان ، خيروشروخوب وبد اوبه تو مربوط مي گردد، و تو در قبال سرپرستي او مسئول هستي ، و از تو دربارة : تربيت و پرورش نيكوي او ، دلالتش بر پروردگار و ياريش در راه اطاعت خدا ، خواه در مورد تو و خواه در مورد خودش ، سئوال خواهد شد، پس اگر در اين راه بكوشي ، به پاداش الهي نائل خواهي شد ، و اگر كوتاهي كني ، به كيفر سخت ودقيق خدايي خواهي رسيد! بنابراين در رابطه با او به نحوي عمل كن كه هم در اين جهان تأثير خوب داشته باشد و باعث آراستگي تو گردد و هم در پيشگاه پروردگارش سبب اقدام شايسته اي كه در مورد او كرده اي ، معذور باشي ، در سرپرستي و ساختن او ، از غرايز و نيروها و امكانات خودش كمك بگير .

1ـ تقويت بنية مذهبي و معنوي فرزندان و زمينة تربيت صحيح

حق فرزندسومين مورد عمده از حقوق خويشان است ، همان طوريكه پدر و مادر به گردن فرزندان خود حق دارند، فرزند نيز متقابلاً به گردن پدرومادر حق داردو حق او اين است كه : فرزند را پاره اي از وجود خود ،يا ادامه وجود خود يا جزئي وابسته بوجود خود بدانند كه بعد از والدين در اين جهان ، به آنها مربوط مي گردد ، وبدانند بموجب اين فرمايش رسول خدا (ص) كه مي فرمايد : « كل مولودٌ يولد علي الفطره » هر طفلي ، منجمله فرزند آنها بر فطرت پاك خداشناسي و يگانه پرستي و توحيد به دنيا آمده است و گويي همچون مومي نرم ، در اختيارشان قرارگرفته است و لذا به هر شكلي كه در آيد بر فطرت به دنيا مي آيد و اين پدر و مادر هستند كه او را نصراني يا يهودي يا مجوس بار مي آورند و لذا پدر و مادر بايد در قبال اين امانت الهي احساس مسئوليت كنند و در راه تربيت نيكو و خدا پسندانه او بكوشند و فرزند خود را چون گياهي خود رو رها نسازند ،بلكه زير نظر و سرپرستي دقيق و پرمهرو محبت خود بگيرندوبابهره گيري از تمام قواوامكانات دروني وبيروني درراه تربيت مكتبي او وشكوفاشدن قواواستعدادهايش بكوشندواو رافردي سالم،حق جو،وخداپرست بار بياورندوبدانندكه به قول امام سجاد (ع) در اين رهگذر خوب عمل كنند ، پيش خدارو سفيد وبرخوردار از پاداشي شايسته خواهند گرديد و اگر بد عمل كنند، درنزدخداروسياه خواهند بود و به عقوبتي دشوار خواهند رسيد،فرزندان كه بر فطرت پاك آفريده شده اند و اين به خانواده بستگي داردكه آنهاراچگونه باربياورند،خداپرست يا مجوس و … ، همانطور كه اشاره شدواين خانواده است كه مي تواند اورايك قاري قرآن تربيت كند يا يك خوانندة شعرهاي بيهوده و مبتذل . 2 ـ انتخاب نام نيك

از حقوق ديگري كه فرزندبرپدرومادرداردانتخاب كردن نام نيك برروي فرزندخود،نامهايي كه آبرومندانه وافتخارآميزاست، اسم از نظر رواني درروحية افرادتأثير بسزايي دارد، اضافه بر اين نام خوب وخوش ،باعث افتخار وبزرگي شخص است واسم زشت وبي معني سبب سبكي وشرمندگي مي باشد ، اسم بد ، در افراد ايجاد احساس كمتري و (كهتري ) عقده حقارت مي كند تا جايي كه براي عقده گشائي ، پس سعي كنيم كه براي فرزندانمان نامهاي را انتخاب كنيم كه بر روي آنها اثر منفي نداشته باشد و اسم آنها باعث هدايت آنها شود.

نظر پيشوايان دين دربارة حمايت و رشد و اصلاح فرزندان:

اضافه بر مطالبي كه بيان شده است در مورد حمايت فرزندان ورشدو اصلاح آنان نيز روايات و مطالب سودمندي وجوددارد ، كه مي تواند پدران ومادران را پيش از پيش بوظايف سنگين خود در امر تعليم وتربيت آگاه و آشنا سازد . از نظر اين دسته ، احاديث وروايات ديني پنج مطلب زير استفاده مي شود كه پدران و مادران بايد بدان توجه كامل داشته باشند :

1 ــ تعليمات ديني رابر كودكان و فرزندان زود بايد آغاز كرد ، قبل از اينكه دشمنان ازفرصت استفاده كنند و افكار آنان را با مطالب ، داستانها ، فيلمها ي مبتذل ومنحرف كننده ، بايد بيدار بود و بداد آنها رسيد .

امام صادق (ع) فرمود : « با درو احداثكم بالحديث قبل ان يسبقكم اليهم المرحبه » هر چه زودتر احاديث و مطالب اسلامي را به كودكان و نوجوانان بياموزيد قبل از اينكه دشمنان دين بر شما پيشي گيرند ، و افكار و عقايد آنان را با مطالب ديني خود گمراه و منحرف كنند .1

2 ــ نحوه آموزش كودكان و تعليمات ديني براي آنان ، بايد بر اساس و برنامه اي قرار گيرد كه با فكر و درك آنان سنخيت داشته و قابل هضم و فهم باشد ، نه اينكه مطالب و كتابهاي سنگين و مشكلي را به كودكان و نوجوانان عرضه كرد ، كه موجب ملال و افسردگي و عقده و سر خوردگي آنان نسبت به كتاب و مطالب گردد اگر چه بنا باشد مطالب ديني و اعتقادي را بصورت اشعار و سرود و داستان به كودكان بياموزند

3 ــ پدران ومادران از افراط در سرزنش و ملامت ولجاجت مكرربا فرزندان بايد خودداري كنند ، زيرا ملامت وتوبيخ زياد اتش خشم و غضب را در نهاد دختران وپسران شعله ورتر مي سازد و بلجاجت وعصيانگريهاي آنها مي افزايد .

حضرت علي (ع) فرموده اند : « اياك ان تكرر العتب ، فان ذلك يغري بالذنب و يهون بالعتب » از سرزنش و ملامت زياد بپرهيز ، زيرا تكرار سرزنش گناهان را در اعمال ناپسندش لجوج تر وجسورتر مي كند و ديگر ملامت هم براي او پست وعادي مي گردد ، و از آن باكي نخواهد داشت .

4 ــ اگر پدران ومادران در بر خوردهاي خود با كودكان و راه رسم معاشرت و تربيت آنان ، از خوداعمال و رفتارهايي نشان دهند كه موجب عصيان و انحراف و تجاوز كاريهاي آنان شود ، چنين پدران ومادراني مشمول نفرين و لعنت خداو رسول واقع مي شوند .

پيامبر عاليقدر اسلام ضمن يك وصيت به علي ( ع )فرمودند :

« لعن الله والدين ، حملا ولدهما علي عقوقهما» لعنت الهي و دوري از فيض خداوند ، بر پدرومادري كه فرزند خويش را به عصيان و آزار خود وادارند وسبب عاق او و قطع رابطه با خود شوند .1

باري ، آموختن مسائل و احكام دين ، و آراسته شدن به صفات نيك و تربيت اصيل دين داراي ارزشهاي فوق العاده است و براي آن اين همه عظمت و ضرورت احساس مي شود، به خاطر همين ضرورتها است كه امام باقر مي فرمايد : « اگر جواني از جوانان شيعه را پيش من آورند كه احكام و مسائل دين خويش را با دقت و تحقيق نيا موخته باشد ، اورا با وضع دردناكي تنبيه و مجازات مي كنم »1

آري ، اگر پدران و مادران در امر مقدس تعليم و تربيت با دقت مواظبت و خردمندي و بزرگواري از چنين راههائي وارد شوند واز راهنماييهاي اصيل و دلسوزانه پيشوايان ديني رهبري بگيرند ، صرف نظر از اينكه به وظيفه ديني خودنيز عمل كردند در زندگي هم خود مي توانند از درخت زندگي فرزندان ، گلهاي خوشبو و ميوه هاي شيرين بچينند ، و اگر وظايف تربيتي خود را واگذاشتند و نيازها و احتياجات فرزندان را ناديده گرفتند،غيرازاينكه در زندگي به آتش عصيانها و تجاوز كاريها ي آنها خواهند ، بخاطر اين گونه كوتاهي ها موجب عذاب و عقاب دردناك اخروي براي خود مي شوند ، همچنان كه در بيان معصوم ( ع) وارد شده

« سختترين مرحله از عذاب روز قيامت ، مال كسي است كه اهل و عيال و افراد خانواده را به حال خود رها كرده باشد و آنها در حال جهل وناداني باقيمانده باشند. 2

در تفسير اين آيه « قواانفسكم واهليكم 000 احاديث و بيانات ارزنده ديگري از پيشوايان ديني رسيده ، كه توجه در آنها ضروري بنظر ميرسد .

از حضرت علي (ع)سؤال كردند ،منظور از « قوانفسكم و اهليكم … چست؟ حضرت در پاسخ فرمود : منظور اين است كه خود را ه خير ونيكي را بياموز و فرزندان را نيز بر شيوة آن تربيت نمايد3 يادر روايت ديگر آمده است كه از امام صادق (ع) تفسير همين ايه سوال شد ‏‏، حضرت فرمود : فرزندان خود را به او امر و دستورات ديني و خدايي وادار كنيد، و از گناهان و چيزهايي كه خدا نهي فرموده باز داريد،

اگر هدف شمارااطاعت كردند ، آنهاراازخطرعذاب وآتش نگه داشته ايد واگرنافرماني كردند وزيربارنرفتند، شما به وظيفه اي كه داريدعمل كرده ايد. 1

بهرحال اگر فرزندان صالح وسالم ومسلمان تربيت كنيم صرف نظر ازاينكه وظيفة انساني خود را انجام داده ايم وبپاداش معنوي نيز دست يافته ايم ، در زندگي هم درختان پرثمري پرورش داده ايم وازگلهاي عطراگين

وميوه هاي شيرين آن ،خودمان بهره مند مي شويم ، همچنانكه اگر فرزندان بي بندوبار و لاابالي ببار آوريم ، آنان زندگي را به كام خود ما تلخ و ناگوار خواهند كرد ، دانشمند آمريكايي « اديل كارنگي » مي نويسد :« اگر كودكان ، حق ناشناسند مقصركيست ؟

شايدماباشيم ، درصورتيكه ما هرگز راه ورسم سپاسگذاري ازديگران را به آنها نياموخته ايم ، پس چگونه انتظار داريم نسبت بخودمان حق شناس باشند .2 پس در محيط خانواده ، يك هدف از همه مهم ترو مقدستر است ،وآن اينكه : از پايه گذاري اصول سلامت اخلاق انساني ومانبايد فراموش كنيم ، كه در برنامه تربيت كودكان ،آنچه پيش از نصيحت و موعظه و راهنمائي هاي زباني ،در مقر وروح ،اخلاق ورفتار آنها اثر مستقيم مي گذارد

، اعمال وكردار صالح وسالم پدران ومادران است .

ازهمين رو در برخي از اخبار واحاديث اسلامي هم ، به پدران ومادران توصيه شده كه از راه نمايش اعمال ورفتار صحيح به تربيت فرزندان بپردازيم .

فصل سوم :

وظايف زن وشوهرنسبت

به يكديگر

1ـ رعايت احترام متقابل و حفظ حريم شخصيت زوجين

2 ـ وظايف مرد

3 ـ وظايف زن

1 ـ رعايت احترام متقابل و حفظ حريم شخصيت زوجين:

ـ شناسايي حقوق متقابل در خانواده :

هرانساني از نظر جسمي از سازمانهاي گوناگوني بوجود آمده است ، نكته دقيق اينكه روابط بسيار نيكويي بين همه سازمانهاي موجود در بدن انسان حكمفرماست ، بطوريكه هر سازمان ضمن استقلال تام تابع مجموعه است و باتمام وجوداز حريم مجموعه دفاع مي كند .

تكروي وخودمداري در هيچ يك از سازمانها ي موجود ديده نمي شود وبر اثر همين وحدت وانسجام است كه تندرستي و سلامت بدني تاً مين مي شودبراي خانواده كه اولين مكتب تربيت اجتماع مي باشد اسلام راهنمائيهاي سودمندي دارد وقوانين ودستورات جالبي وضع كرده است .

اين دستورات حياتبخش ، نظم وآرامش خانواده را تامين مي كند ومحبت وصفا وسعادت و خوشبختي بوجود مي آورد . خانواده در مرحله اول از « زن وشوهر» تشكيل مي شود و خوشبختانه اسلام براي محكم كردن ارتباط بين آنها توجه خاصي مبذول داشته است .

رسول خدا (ص) انسانها را همانند معادن معرفي كرده است . در فرازي فرموده اند : « الناس معادن كمعادن الذهب و الضفعه »1 يعني انسانها معادني همانند معدن طلا ونقره هستند ، بديهي است اولين نكته اي كه از اين حديث مي توان استفاده كرد اينست كه : انسانها همه داراي ارزش مي باشند ، زيرا معدن ارزشمند است وهر شخص پايبند به شخصيت خود است و هرگز نبايدمورد تحقيرقرار گيرد روي اين اصل زن ومرد بايد حرمت همديگرراحفظ كنند وبا هوشياري كامل از ابراز هر كلمه اي كه باحرمت طرف مقابل مغايرت دارد جداً خودداري كنند و به خاطر داشته باشيم زخم شمشيرها به زودي التيام مي يابد ، ولي يك زخم زبان را نمي توان فراموش كرد .همچنين توجه داشته باشيم كه بي حرمتي تنها در انحصار كلمات و الفاظ نيست بلكه نوع برخوردها و چگونگي نفي واثبات ها ووضع چهره وقيافه نيز نقش بسزائي در حفظ وياپايمال كردن حرمت ديگران دارد ، به طور كلي در پرتو حفظ حرمت واحترام ، بسياري از مناقشات ودرگيريها خودبخود منتفي مي شود وصفا وصميميت خانوادگي استحكام بيشتري مي يابد .

وظايف مرد :

اسلام در خانواده براي هر يك از مرد وزن حقوق عادلانه ودوجانبه اي مقرر داشته وبااين روش ارتباط انساني بين زن ومرد رابابهترين راه وكاملترين شيوه به اتمام رسانيده است .حقوقي كه زن برمرد داردومرد بايد نسبت به آنها وفادار باشد عبارت است از : تامين لباس ـ خوراك ـ مسكن و … ، بطور كلي مطابق با شان وآبروي زن باشد .

از طرف ديگر ، اسلام مرد را تشويق مي كند كه با توسعه دادن وضع زندگي ، وسائل آسايش و آرامش زن را فراهم سازد .

پيامبر اكرم (ص ) فرموده اند : « بهترين افراد در ميان شما كسي است كه با خانواده اش نيكوتر رفتار كند ، من از همه شما بيشتر به زن واهل خانه خود ، خوشرفتارم »

اولين وظيفه بزرگ مرد اين است كه : تا سر حد توانائي براي زن ، خوراك ، مسكن ،لباس و آنچه را كه مطابق با ميل و در حد شان و آبروي زن است ، تهيه كند .

رسول خدا (ص) مي فرمايد : «خوراك ولباس زن يطور معمول بر مرد واجب است »1

وظيفه دوم : با وجود قدرت و توانائي در تهيه وسايل وسعت وراحتي خانواده كوشش وسعي نمايد و تا حد امكان آنها را فراهم كند . امام صادق (ع) مي فرمايند : « كسيكه براي تأمين وسائل زندگي خود كوشش و فعاليت مي كند مانند، سربازي است كه شمشير بدست گرفته ودر ميدان جنگ ، در راه خدا ، جهاد مي نمايد .2 وظيفه سوم : مرد وظيفه دارد : زن را احترام كند به او حرف بدوزشت وناسزا نگويد و به او ظلم و اذيت و آزار نرساند و نسبت به او بد گمان نباشد ، رسول خدا ( ص) در غير اعمال واجب ، مثل نماز و روزه ، كتك زدن زن را منع كرده است .

وظيفه چهارم : وظيفة ديگر مرد اين است كه كارهاي خارج از قدرت و طاقت زن را به او واگذار نكند ،

امير المؤمنين (ع)به فرزند عزيزش امام مجتبي مي فرمود : « كارهايي را كه خارج از طاقت وامور شخصي زن است به او واگذار مكن ، تا طراوتش بيشتر ، لطاوتش زيادتر و زيبائيش پايدارتر باشد ، زيرا زن شاخة گلي است و قهرمان وكار آزموده نيست كه طاقت كارهاي سنگين راداشته باشد ، با كارهاي طاقت فرسا ارزش وشأ ن اورا از بين نبريد 3

وظيفه پنجم : وظيفه ديگر مرد ، صبروبردباري در برابر اخلاق بدزن مي باشد ! رسول خدا فرمودند : « كسيكه با بد اخلاقي زن خود بسازد ، براي هر نوبت صبر ، خدامند صبر « صبر ايوب » را به او مي دهد ، وبراي هر روز وشب زن خداوند به اندازه اي ريگهاي « عالج » كه سرزمين ريگزاري است ، گناه مي دهد 1

وظيفه ششم : وظيفه ديگري كه مرد نسبت به زن دارد : بايد مرد خودرا نظيف وپكيزه گرداند ، زيرا كثيف بودن مرد ، اضافه بر اينكه براي زن ظلم است گاهي خطرهائي بوجود مي آيد و عفت زن جريحه دار مي شود ، امام زضا (ع) فرمود : « زينت كردن مرد ، خود را نظيف و آماده ساختن ، به پاكي و عفت زن كمك مي كند » 2.

وظيفه هفتم : وظيفه ديگري كه بعهده مرد است : اينست كه در خانه خوش زبان بوده واز سخنان زشت وناروا بپرهيزد .اين صفت به قدري در تحكيم بناي خانواده تأ ثيردارد كه گاهي اگر افراد ، ظاهر زيبايي هم نداشته باشد در اثر خوش بياني و گفتار نرم وملايم در برابر ديگران زيبا و فريبنده جلوه مي كند . رسول خدا (ص) فرمودند : « زيبايي زير زبان است »3

وظيفه هشتم : وظيفه سنگين ديگري كه مرد دارد اينست : به زن خود امر به معروف ونهي از منكر كند اين وظيفه بقدري بزرگ است كه خداي متعال به پيامبر خود دستور مي دهد : « وانذر عشيرتك الاقربين »( شعراء 214) « بستگانت را ازعذاب پروردگار بترسان »

وظيفه نهم : به منظور اينكه ، معمولاً كارها و انديشه هاي زن ازروي احساسات و عواطف است و مال انديشي و حقيقت بيني ، كه درپرتو نوراني فكربوجود مي آيد ، كمتر وجوددارد.اسلام به مرد دستور مي دهد.

حضرت علي (ع) مي فرمايد : « سه چيز زندگي را تباه ونابسامان مي كند : اطاعت اززن ، پيروي از خشم ومتابعت از هوس وشهوت1

وظايف زن :

براي اينكه زندگي خانواده بر اساس نظم وآرامش خاطر باشد واز سعادت محروم نماند اسلام براي زن واجب كرده است ، خودرااز نا محرم حفظ نموده وپاكدامن وعفيف باشد .

ــ يكي از وظايف زن اين است كه بدون اجازة شوهر ازخانه بيرون نرود ، رسول خدا (ص) خارج شدن زن را بدون اجازة شوهر منع كرده وفرموده اند : « اگرزن بي اجازه شوهر از خانه خارج شود ، تمامي فرشتگان آسمان وزمين تا بخانه بر مي گردد اورا لعن ونفرين مي كنند .2

امام صادق (ع) مي فرمايد : « در زمان رسول اكرم (ص) مردي از انصار مسافرت رفت و به زن خود سفارش كرد : تا من بر نگردم از خانه خارج مشو ، بعد از مسافرت شوهر مدتي نگذشت كه پدر آن زن مريض شد زن وقتي خبر مريضي پدرش را شنيد، قاصدي راپيش پيامبر فرستاد كه به او اجازه بدهد به ديدن پدرش برود ، رسولخدا (ص) جواب فرمودند : در خانه بمان واز اطاعت شوهر سر پيچي مكن ، اطاعت شوهر از هر كاري بالاتر است . چند روز گذشت وبيماري پدر سخت شد ، زن باز پيغام داد و اجازه خواست ،امابر خلاف انتظار از طرف رسول خدا جواب منفي شنيد ، چند روز كه گذشت به زن خبردادند پدرش از دنيا رفته است ، باز زن بوسيلة قاصدي از رسول خدا اجازه خواست تا در نماز بر جنازة پدر شركت كند ، ولي باز هم رسول خدا موافقت نكردند ، پدر را به خاك سپردند و بالاخره زن طبق سفارش شوهر از خانه قدم بيرون نگذاشت ، سپس پيغمبر (ص) پيغام دادند : در برابر فرمان برداري تو از شوهرت خداوند تورا وپدرت را آمرزيد1

ــ نسبت به شوهر آزار و اذيت نرسانيد : رسول خدا فرمود :« جايز نيست زن بيش از قدرت وتوانايي بر مرد تحميل كند يا شكايت اورا پيش ديگري ببرد 2

ــ يكي ديگر از وظايف زن خانه داري و خدمت شوهر مي باشد : رسول اكرم (ص) مي فرمايند : « هر زني كه در خانة شوهر به منظور خدمت چيزي را جابجا كند ، خدا به او نظر رحمت مي كند وكسيكه مورد عنايت حق قرار گرفت از عذاب در امان است .3

­­­­­ــ براي شوهرزينت و آرايش كند زينت كردن ، يكي از وظايف لازم و ارزندة زن مي باشد .اسلام در تمامي شئون زندگي براي زن برنامه هاي دلسوزانه طرح كرده است و در اين زمينه هم براي حفظ مرز انساني زن ، زينت وآرايش اورا فقط در خانه و براي شوهر قرار داده و از اينكه زن براي غير از شوهر خود زينت و آرايش نمايد سخت جلو گيري كرده است .

ــ وظيفة ديگر زن اين است كه بدون اجازه و اطلاع شوهر در مال او دخالت نكند ، زيرا اين عمل نسبت به مرد خيانت است و اينگونه خيانتها مانند موريانه رشته هاي صفا و صميميت و اطمينان و آرامش خانواده را نابودميكند .

رسول خدا (ص) مي فرمايند : « زن نبايد بدون اجازه ، مال شوهر را به كسي بدهد ، اگر چنين كند گناهش مال زن است وثوابش مال شوهر »1

ــ يكسري وظايف وحقوقي مرد بر عهدة زن دارد كه زن بايد آنهاراانجام دهد كه از بحث ما خارج است . آري اين بود برنامه هاي حقوقي اسلام پيرامون وظايف زن ، اسلام با اين برنامه ها وبيان مسؤ ليتها براي زن مقام مقتدري در نظر گرفته است تا در كنار مرد زندگي آرام وسعادتمندانه داشته باشد .