ماهیت غدیر در یک نگاه/ غدیر؛ هم تراز رسالت و نبوت/غدیر؛ تداوم راه نبوت در قامت امامت /حقیقت غدیر ارائه الگوی حکومت اسلامی است/غدیر؛ کانونِ وحدت امت اسلامی/ غدیر تکرار اولین است در کلام آخرین
جریان غدیر یک واقعه مهم و بی نظیر تاریخی است[۱] لیکن تاکنون اهمیت لازم را به آن نداده‌اند.[۲]
در این میان مسائل سیاسی بعد از واقعه غدیر به قدری پر رنگ بود که اجازه نداد این واقعه خود را نشان دهد تا جایی که حتی برخی این واقعه مهم را فرموش کردند.[۳]
این در حالی است که غدیر پایه اصلی تمام حوادثی است که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بوجود آمده است.[۴]
لذا در راستای اهمیت دادن به غدیر و اینکه غدیر از مظلومیت درآید،[۵] در وهلۀ نخست باید از افراط و تفریط اجتناب کرد، بلکه باید روی اعتدال معقولانه این مسائل را گسترش داد و گرامی داشت چرا که اگر با مسائل نا مناسب و کارهای افراطی آمیخته شود از عظمت این ایام کاسته می شود.[۶]
هم چنین برای اینکه غدیر در متن و محوری برای بیان همه مسائل باشد.[۷] باید مردم را با حقیقت غدیر آشنا کرد،[۸] که تحقق این مهم نیازمند کار محتوایی عمیق و دقیق است.[۹]
ماهیت غدیر در یک نگاه
بی شک پیامبر اسلام نمىتوانست اسلام را که همچون نهالى نو خواسته در معرض همه گونه خطرات بود، و نیاز شدیدى به مراقبت و نشر تبلیغداشت، بحال خود واگذارد و براى بعد از وفات خود پیش بینى لازم را نکند.[۱۰]
از سوى دیگر نمىتوانست این امر را به انتخاب مردم نیز واگذار کند، چرا که جانشینان پیامبر صلى الله علیه و آله باید صفات ویژه پیامبر را از «علم، تقوا و مقام، عصمت» داشته باشند. بدیهى است آگاهى بر وجود این صفات در کسى، جز براى خداوند ممکن نیست چون اینها امورى نیستند که با مشاوره و انتخاب مشخص گردند.
به همین دلیل روشن، باید جانشینان پیامبر صلى الله علیه و آله به وسیله خود او و از طرف خداوند تعیین گردند، و لذا پیامبر اسلام در طول عمر خود به خصوص در سال آخر که احساس مىکرد وفاتش نزدیک شده جانشین خود، على علیه السلام را به مناسبتهاى گوناگون معرفى نمود، و داستان «غدیر خم» یکى از این موارد است.
این جریان در سال آخر عمر پیامبر صلى الله علیه و آله پس از بازگشت از حجه الوداع (آخرین حج) در سرزمینى به نام «غدیر خم» صورت گرفت، و پیامبر صلى الله علیه و آله در آنجا على علیه السلام را در مقابل دیدگان دهها هزار تن به طور رسمى به جانشینى خود تعیین نمود.
متأسفانه بعضى روى جهات مختلفى به این وصیت پیامبر صلى الله علیه و آله عمل نکرده و سرچشمه شکافى در میان مسلمانان شدند.
به همین صورت یازده تن دیگر از دودمان پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله که بر جاى او نشستند نیز از طرف امام پیشین تعیین شدند که اسناد آن در کتب معتبر حدیث ما ثبت شده است.
بنابراین انتخاب امامان منحصراً از طریق نصب پیامبر صلى الله علیه و آله و امام پیشین و در حقیقت از طرف خداوند است چرا جز خدا نمىتواند شایستگى آنها را تشخیص دهد.
به شهادت تاریخ اسلام، صفات و ویژگىهایى درعلى علیه السلام و همچنین امامان دیگر وجود داشته که شایستگى زعامت و رهبرى مسلمانان را به آنها اختصاص مىداد، مطالعه تاریخ و منابع حدیث اسلامى نشان مىدهد که هیچ یک از یاران پیامبر صلى الله علیه و آله در علم، دانش، تقوا، فضیلت و سایر صفات عالى انسانى به پایه على علیه السلام نمىرسیدند.[۱۱]
غدیر؛ هم تراز رسالت و نبوت
چیزى که پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله تا سال آخر عمر شریفش بطور رسمى آن را بیان نکرده بود و همسنگ و همطراز رسالت و نبوت خاتم الانبیاء بود و عده زیادى براى مبارزه با آن هم قسم شده بودند و خداوند براى حفظ پیامبر صلى الله علیه و آله در اجراى این مأموریت تضمین داده بود، همان مسأله مهم و سرنوشتساز جانشینى پیامبر صلى الله علیه و آله بود.[۱۲]
زیرا هر چند پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مسأله ولایت على علیه السلام را بارها مطرح کرده بود ولى به صورت رسمى و در حضور مسلمانان سراسر جهان بیان نشده بود؛ بدین جهت، این مأموریت عظیم و بزرگ به هنگام بازگشت آن حضرت از حجه الوداع و در صحراى غدیر خم به بهترین شکلى انجام شد.[۱۳]
این مسأله آنچنان از نظر اسلام دارای اهمیت است که به پیامبر صلى الله علیه و آله دستور داده مى شود آن را ابلاغ کند؛ و اگر ابلاغ نکند رسالت پروردگار را ابلاغ نکرده است! و به تعبیر دیگر چیزى بوده است همسنگ مسأله نبوت، که اگر انجام نشود، رسالت پیامبر صلى الله علیه و آله ناتمام مىماند! «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»[۱۴]
بدیهى است منظور این نیست که این یک دستور الهى معمولى بوده؛ و هر دستور الهى ابلاغ نشود رسالت او ابلاغ نشده است. زیرا این سخن از قبیل توضیح واضح است و نیازى به بیان ندارد؛ در حالى که ظاهر آیه[۱۵]این است که مسأله مورد نظر داراى اهمیت ویژهاى است که با کیان رسالت و نبوت گره خورده است.[۱۶]
آری غدیر هم سنگ رسالت است و این گونه نیست که با غدیر رسالت کامل شود بلکه به وسیله غدیر، رسالت انجام پذیرفت.[۱۷]
لذا موضوع ولایت که به صورت رسمی در آیه ۶۷ سوره مائده[۱۸] بیان شده است تداوم بخش رسالت و تضمین کننده بقای دین است و انکار آن هم سنگ انکار اسلام است [19]چرا که غدیر ضامن دوام و بقای اسلام است.[۲۰]
غدیر؛ تداوم راه نبوت در قامت امامت
در مسأله امامت و خلافت بعد از پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله دو نظر در میان مسلمانان وجود دارد؛ مطابق عقیده شیعه، امامت و خلافت با نص است؛ یعنى به وسیله خداوند از طریق پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله، امام علیه السلام و خلیفه بعد از او تعیین شده است. علاوه بر دلایل عقلی، آیاتى از قرآن نیز این نظر را تأیید مىکند و احادیثى همچون حدیث غدیر، منزلت و حدیث ثقلین نیز گواه بر آن است.[۲۱]
ولى اهل تسنن طرفدار شورى هستند و معتقدند پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله تعیین خلیفه بعد از خود را به امّت واگذار کرده و آنها بر طبق شوراى مهاجرین و انصار و بیعت مردم تعیین شدهاند.[۲۲]
در این بین، غدیر از واضح ترین دلایل امامت[۲۳] و برنامه ای برای رسمیت بخشیدن به ولایت بود[۲۴] ، حال این که برخی زیر بار بروند یا نروند کاری نداریم و الا معنا ندارد پیامبر آن جمعیت عظیم را در آن مکان زیر آفتاب سوزان جمع کند و خطبه بخواند که علی علیه السلام دوست من است.[۲۵]و مردم باید علی علیه السلام را دوست داشته باشند؛ زیرا دوست داشتن علی علیه السلام توسط پیامبر علیه السلام مساله ای واضح و روشن بود و نیازی به بیان آن به این صورت وجود نداشت.[۲۶]
بلکه خداوند در سوره مائده خطاب به پیامبر اسلام می‌فرماید که آنچه به تو نازل شده است را ابلاغ کن در حالی که همه احکام دین تا آن زمان به مردم ابلاغ شده بود و تنها مساله ولایت باقی مانده بود. [27]
لذا غدیر روز نصب امامت ائمه اطهار علیهم السلام [28] و پایه ولایت بوده و[۲۹] ولایت نیز مکمل نبوت است.[۳۰]
البته مسأله ولایت، مسأله پیچیده و مشکلی نیست ولی متأسفانه حرکت‌های سیاسی بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر حب و بغض‌ها مسیر آن را تغییر داد.[۳۱]
حقیقت غدیر ارائه الگوی حکومت اسلامی است
بی شک بسیارى از احکام الهى است که بدون تشکیل حکومت نمىتوان آنها را اجرا کرد و یا لا اقل به طور مطلوب تحقّق نمىیابد.[۳۲]
از این رو، پیامبران پیشین تا آنجا که شرایط اجازه مىداد، درصدد تشکیل حکومت دینى بودند و پیامبر بزرگ اسلام صلى الله علیه و آله نیز در نخستین فرصت، اقدام به تشکیل حکومت اسلامى در مدینه کرد و خود شخصاً رهبرى این حکومت را به عهده گرفت.[۳۳]
البته هم اکنون عده اى اصرار دارند تا دین را از حکومت جدا کنند، حال آنکه اگر بنا بود پیامبر صلی الله علیه و آله تنها منادى اخلاق باشد، احتیاج به تشکیل حکومت نداشت و اصولاً براى پیشرفت اهداف دین جزء از طریق حکومت نمى توان کارى انجام داد.[۳۴]
لذا آن حضرت براى ادامه خطّ حاکمیّت صالحان به فرمان الهى در روز عید غدیر خم، على علیه السلام را به جانشینى خود و امامت مردم پس از خویش منصوب کرد. [35]
در حقیقت از جمله نشانه هاى تشکیل حکومت مسأله غدیر است، زیرا اگر بنا بود حضرت على(علیه السلام) عالمى باشد که فقط بیان حلال و حرام کند، مسأله غدیر و بیعت گرفتن معنى نداشت.[۳۶]
اینگونه است که ولایت از نماز و روزه و حج و زکات بالاتر است[۳۷] زیرا ولایت به معناى اجراى قانون اسلام توسّط أئمّه معصومین «علیهم السّلام» و جانشینان آنان مىباشد؛ که نتیجهاش حکومت اسلامى است؛ ولایتى که از ولایت حضرت على علیه السلام در غدیر خم نشأت گرفته است.[۳۸]
غدیر؛ کانونِ وحدت امت اسلامی
بی شک جریان غدیر را می توان یک واقعه مهم بی نظیر تاریخی و بسیار تاثیرگذار در تاریخ جهان اسلام ارزیابی کرد.[۳۹] چرا که غدیر عامل وحدت[امت اسلامی] است.[۴۰]
در حقیقت مسأله ولایت علی علیه السلام حلقه اتصال همه مسلمین جهان[۴۱] و نویدبخش وحدت و اتّحاد و یکپارچگى است و این، آغاز خوشبختى و برق امید رهایى است[۴۲] چرا که در سایه ولایت آن حضرت می توانیم با دشمنان اسلام مبارزه کنیم و شر آنها را از سرزمین های اسلامی دفع کنیم[۴۳]
به راستی چه خوب است که مسلمانان همگی گرد مشعل غدیر گردآیند و دست اتحاد به هم دهند و دربرابر ظالمان و خودکامگانی که آنها را به جان هم می‌اندازند تا هستی آنها را غارت کنند و فرهنگ فاسد خود را بر آنها تحمیل نمایند، بایستند[۴۴]
بی تردید اگر کشورهاى پراکنده اسلامى به این اصل اساسى عمل مىکردند داستان اسفبار فلسطین هر از چند گاهى تکرار نمىشد. بنابراین، تنها راه یأس و ناامیدى کفّار تمسّک به ولایت است.[۴۵]
سخن آخر:( غدیر تکرار اولین است در کلام آخرین )
در خاتمه باید تأکید کرد فعالیت‌های گسترده در مورد غدیر نباید محدود به حوادث روز غدیر و شخص حضرت علی ع باشد، بلکه هدف باید کیان تشیع و شیعه باشد. غدیر نقطه شروع است.[۴۶]اما گره زدن مهدویت به غدیر خم ابتکار خوبی است، چرا که بیش از ۲۵ جمله در خطبه غدیر مربوط به مهدویت است[۴۷]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خطبۀ غدیر فرمود: ای مردم! من نبی هستم و بعد از من اوصیاء هستند. آخرین امام حضرت مهدی عج الله تعالی فرجه الشریف است. کسی که دین را در همه زمین منتشر می‌کند. او قلعه‌های کفر و ظلم را ویران می‌کند.او کمک‌کار دین خداست. او غرفه‌های فراوان از علم الاهی در اختیار دارد. هنگامی که ظهور کند.صفوف از هم جدا شده عالمان از جاهلان مشخص می‌شوند. او وارث همه علوم انبیاء و پیامبران پیشین و احاطه دارنده به علم آنان است.[۴۸]
آری درغدیر تنها نخستین امام منصوب نشد، بلکه تمام ولایت از آغاز تا انجام بر جای خود قرار گرفت.[۴۹]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
منابع:
۱٫ بیانات معظم له
۲٫ آیات ولایت در قرآن
[۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد بازسازی واقعه غدیر خم؛ ۲۷/۵/۱۳۹۷٫
[۲] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۶/۱۳۹۶٫
[۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد بازسازی واقعه غدیر خم؛ ۲۷/۵/۱۳۹۷٫
[۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده‌روی غدیر؛ ۱۸/۶/۱۳۹۶٫
[۵] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۶/۱۳۹۶٫
[۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱/۸/۱۳۹۲٫
[۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد بازسازی واقعه غدیر خم؛ ۲۷/۵/۱۳۹۷٫
[۸] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده‌روی غدیر؛ ۱۸/۶/۱۳۹۶٫
[۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد بازسازی واقعه غدیر خم؛ ۲۷/۵/۱۳۹۷٫
[۱۰] اسلام در یک نگاه ؛ ص۶۷٫
[۱۱] همان؛ ص۶۸٫
[۱۲] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۳۰٫
[۱۳] همان.
[۱۴] سوره مائده؛ آیه ۶۷٫
[۱۵] همان.
[۱۶] پیام قرآن ؛ ج۹ ؛ ص۱۸۲٫
[۱۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش غدیر؛ ۱/۱۰/۱۳۸۵٫
[۱۸] « یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ؛ ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای! »
[۱۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش غدیر؛ ۱۷/۱۰/۱۳۸۵٫
[۲۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم پیاده‌روی غدیر؛ ۱۸/۶/۱۳۹۶٫
[۲۱] ر.ک: پیام قرآن؛ ج۹٫
[۲۲] پیام امام امیر المومنین علیه السلام ؛ ج۹ ؛ ص۸۳٫
[۲۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۶/۱۳۹۶٫
[۲۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش غدیر؛ ۱۷/۱۰/۱۳۸۵٫
[۲۵] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۶/۱۳۹۶٫
[۲۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم جشن غدیر؛ مسجد مقدس جمکران؛ ۲/۸/۱۳۹۲٫
[۲۷] همان.
[۲۸] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش «غدیر، مهدویت؛ پایان تاریخ و آغازی نو»؛ ۱/۱۱/۱۳۸۵٫
[۲۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۱۲/۶/۱۳۹۶٫
[۳۰] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در مراسم جشن غدیر؛ مسجد مقدس جمکران؛ ۲/۸/۱۳۹۲٫
[۳۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش «غدیر، مهدویت؛ پایان تاریخ و آغازی نو»؛ ۱/۱۱/۱۳۸۵٫
[۳۲] عاشورا ریشهها، انگیزهها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۲۴۷٫
[۳۳] همان.
[۳۴] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار دبیر کل و اعضاى هیئت امناى بنیاد بین المللى غدیر؛ ۱/۳/۱۳۸۷٫
[۳۵] عاشورا ریشهها، انگیزهها، رویدادها، پیامدها ؛ ص۲۴۷٫
[۳۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار دبیر کل و اعضاى هیئت امناى بنیاد بین المللى غدیر؛ ۱/۳/۱۳۸۷٫
[۳۷] ر.ک: اصول کافى؛ ج ۳؛ ص ۳۰؛ کتاب الایمان و الکفر؛ باب دعائم الاسلام؛ ح ۵٫
[۳۸] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۷۱٫
[۳۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای ستاد بازسازی واقعه غدیر خم؛ ۲۷/۵/۱۳۹۷٫
[۴۰] همان.
[۴۱] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۷/۲۰/۱۳۹۳٫
[۴۲] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۶۹٫
[۴۳] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛ ۷/۲۰/۱۳۹۳٫
[۴۴] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت دهه غدیر؛ ۴/۶/۱۳۹۶٫
[۴۵] آیات ولایت در قرآن ؛ ص۶۹٫
[۴۶] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار اعضای کنگره غدیر؛ ۱۱/۵/۱۳۸۲٫
[۴۷] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش غدیر؛ ۱۷/۱۰/۱۳۸۵٫
[۴۸] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش «غدیر، مهدویت؛ پایان تاریخ و آغازی نو»؛ ۱/۱۱/۱۳۸۵٫
[۴۹] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در همایش غدیر؛ ۱۷/۱۰/۱۳۸۵٫
تاریخ انتشار: « ۱۳۹۸/۰۵/۲۹ »