مائده/18

1- بقره/177، 1892- مائده/103

نحل/125

از زمانی که واقعه جانگذار عاشورا روی داده است تا به امروز، اندیشمندان بسیاری از جهان اسلام، درباره انگیزه ها و چرایی این قیام، سخن ها گفته اند و نوشته ها نوشته اند. اما در این میان، برخی با توجه به گرایش ها و وابستگی هایی که به حاکمان معاصر خویش داشته اند، به برداشت های تحریف آلود و وارونه از قیام کربلا، دست یازیده اند که یکی از آن ها «نگاه دنیاگرایانه به نهضت عاشورا» است. این نوشتار در ابتدا به معرفی و نقد این دیدگاه پرداخته و در ادامه به اهداف قیام عاشورا از دیدگاه رهبر قیام پرداخته است.

وقايع و حوادث در طول تاريخ از لحاظ تاثيرات اجتماعي و بارهاي مثبت و منفي يکسان نبوده و متفاوت هستند بعضي تاثيراتش سطحي وگذرا است برخلاف بعضي ديگرکه تاثير عميق و ماندگاري بجا مي گذارند چه بسا از نظر عاطفه و تاثيرات روحي بعضا دچار تحول و انقلاب دروني مي گردند. عاشوراي حسيني از اين دسته است. اگر شما به دقت ملاحظه کنيد خواهيد ديد که بارهاي مثبت در ابعاد گوناگون تربيتي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و معنوي دراين واقعه آن هم ظريف وعميق وجود دارد که متفکران وانديشمندان و فرزانگان حوزه ي فکر وانديشه رابه تحير و تعجب وامي دارد. گرچه اين واقعه برآينداصطکاک و برخورد دو نوع تفکر و دو طينت متضاداست يکي طينت و تفکري پاک که مظهر ايمان، صداقت، عفاف، ايثار، شرف، مروت، حيا، انسانيت، حريت، آزادي که خواستگاه ارزش هاي والاي انساني است. ديگري طينت خبيث که مظهر کفر، جهل، مکروفريب، حضاخت، شهوت، بي حيايي، بي ادبي، قساوتها و بالاخره اسير شهوت و شکم است.

قیام امام حسین(ع) از سویی تجلی گاه خصلت های پاک انسانی و فضایل اخلاقی در جبهة حق (درسها)، و از سوی دیگر محل بروز و ظهور رذایل اخلاقی(عبرتها) در جبهة باطل است. عاشورا، میدان مسابقة خصلت های پاکی است که ریشه در افکار درخشان رسول گرامی اسلام(ص) دارد. حسین(ع) و یاران وفادارش، برای احیاء این خصلت ها قیام کردند و به همین خصایل نیز مشهور شدند. در جبهة مقابل نیز، دشمنان گرفتار رذیله های اخلاقی بودند و به همان رذایل معروف شدند. اینک برخی از آن فضایل و رذایل اخلاقی را برمی شمریم:

حضرت ابا عبد الله علیه السلام در وصیّت‏نامه به برادرش محمّد حنفیّه چنین فرمود: «وَاِنَّمَا خَرَجْتُ لِطَلَبِ الْاِصْلاَحِ فِى اُمَّةِ جَدِّى؛[1] من تنها به انگیزه اصلاح در امّت جدّم به پاخاستم.»

از این جمله به خوبى استفاده مى‏شود كه جامعه آن روز، دچار فساد شده بود و در نتیجه، امام مى‏ خواست آن را اصلاح كند. اكنون باید دید چرا جامعه دچار فساد شده بود؟

اوّلاً: حاكمیّت یزید و بنى امیّه منشأ این فساد بود؛ چنان‏كه خود حضرت نیز به این امر اشاره دارد؛ آنجا كه فرمود: «فاتحه اسلام را باید خواند هنگامى كه امّت به حاكمى مثل یزید گرفتار شود.»[2]

ثانیاً: بى‏ مسئولیّتى، مصلحت‏ طلبى و منفعت‏ خواهى نخبگان جامعه و عدم پایبندى آنان به ارزشهاى دینى و رسالت انسانى، عامل فساد و بحران فرهنگى و معنوى جامعه آن روز شده است كه خود حضرت امام حسین‏ علیه السلام به این عامل نیز اشاره مى‏فرماید. در روزهاى پایانى حكومت معاویه، امام در جمع نخبگان اصحاب و تابعین رسول خدا صلی الله علیه و آله خطبه‏اى روشنگرانه در منا ایراد مى‏كند و در آن به شدت از بى‏توجهى نخبگان به وظایف دینى و اجتماعى خود انتقاد مى‏كند. در قسمتى از این خطبه مى‏ خوانیم:

قرآن در سوره حدید، عدالت را از اهداف اساسی رسالت همه انبیاء الهی می داند . چنان که آهن برای حفظ اقتدار و صیانت نظام عادلانه نازل شده است و خداوند در این باره چنین فرمود: «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات وانزلنا معهم الکتاب والمیزان لیقوم الناس بالقسط وانزلنا الحدید فیه باس شدید ومنافع للناس » (1) به راستی ما پیامبران خود را با دلایل آشکار روانه کردیم و با آن ها کتاب و ترازو فرود آوردیم تا مردم به انصاف برخیزند و آهن را که در آن برای مردم خطری سخت و سودهایی است، پدید آوردیم .

در سوره مائده بعد از دعوت مؤمنان به رعایت عدالت آن را به تقوی و پرهیزکاری نزدیک دانسته و فرموده است: «یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین لله شهداء بالقسط ولا یجرمنکم شنآن قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی » (2) ای کسانی که ایمان آورده اید، برای خدا به داد برخیزید و به عدالت شهادت دهید و البته نباید دشمنی گروهی شما را بر آن دارد که عدالت نکنید، عدالت کنید که آن به تقوا نزدیک تر است و در سوره نساء فرمود: «یا ایها الذین آمنوا کونوا قوامین بالقسط شهداء لله ولو علی انفسکم او الوالدین والاقربین ان یکن غنیا او فقیرا فالله اولی بهما فلا تتبعوا الهوی ان تعدلوا وان تلووا او تعرضوا فان الله کان بما تعملون خبیرا» (3) ای کسانی که ایمان آورده اید پیوسته به عدالت قیام کنید و برای خدا گواهی دهید، هر چند به زیان خودتان یا به زیان پدر و مادر و خویشاوندان شما باشد اگر یکی از دو طرف دعوا توان گر یا نیازمند باشد، باز خدا به آن دو از شما سزاوارتر است پس از پی هوس نروید که در نتیجه از حق عدول کنید و اگر به انحراف گرایید یا اعراض نمایید قطعا خدا به آن چه انجام می دهید آگاه است .

به طور كلي مي‌توان اهداف امام حسين(ع) را در چند چيز خلاصه كرد:

1- احياي دين خدا و نجات اسلام از چنگال بدعت‌ها.

2-   اصلاح امت، امر به معروف و نهي از منكر.

3-   تشكيل حكومت اسلامي و مبارزه با ستمگران.
احياي دين در سيرة سياسي امام حسين(ع)
از جمله تحولات و دگرگوني‌هائیکه نهضت حسيني را به وجود آورد گرايش به حيات ديني بود. يعني در آن هنگام كه دين به  مانند یک كالبد بي‌روح و جسمي بي‌جان درآمده بود اين نهضت خونين دوباره آن را احيا كرد.

براي توضيح بشتر اين امر بايد به وقايع پيش از حادثه و رويداد كربلا بنگريم. همه مي‌دانند كه پيامبر(ص) براي اقامة دين مبعوث گرديد، و اين وظيفه و مسئوليت سنگين را در طول مدت رسالت خويش همواره مورد توجه قرار مي‌داد. و اين هدف همة انبياي صاحب شريعت بود. «شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهيمَ وَ مُوسى‏ وَ عيسى‏ أَنْ أَقيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فيهِ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكينَ ما تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ اللَّهُ يَجْتَبي‏ إِلَيْهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدي إِلَيْهِ مَنْ يُنيب‏؛[2] آيينى را براى شما تشريع كرد كه به نوح توصيه كرده بود و آنچه را بر تو وحى فرستاديم و به ابراهيم و موسى و عيسى سفارش كرديم اين بود كه: دين را برپا داريد و در آن تفرقه ايجاد نكنيد! و بر مشركان گران است آنچه شما آنان را به سويش دعوت مى كنيد! خداوند هر كس را بخواهد برمى‏گزيند، و كسى را كه به سوى او بازگردد هدايت مى‏كند.»

يكى از نشانه هاى بسيار سترگ رسالتهاى بزرگ ، جداسازى ((حق )) از ((باطل )) است ، در همه نمودهاى حق و همه نمودهاى باطل . هنگامى كه بنابر زمينه هاو علتهايى حق پوشيده گشت ، و امورى به نام ((حق )) خود را عرضه داشت ، و كسانى با بهره جويى از اين نام پيش افتادند، همواره نيروى حق كنار مى رود و جولان باطل مى گسترد. و اگر حق از پايگاه عظيم و خورشيدى خويش فرو افكنده شد، و باطل مياندار گشت ، براى زندگى و انسان چه ارزشى بر جاى خواهد ماند؟
اينجاست كه رسالت داران بزرگ ، و خورشيد سازان قرون و اعصار آرام نمى گيرند، و براى زدودن سياهيهاى باطل به پا مى خيزند، تا فروغ دامن گستر حق دوباره جان گيرد و بر پهنه هاى زيست انسانى بتابد، و خردها روشن سازد، و جان ها را زنده كند، و حياط حيوانى و منحط را به حيات انسانى و متعالى بدل سازد.
از آغاز سلطنت اموى در دمشق ، همه گونه زمينه سازى فراهم آمد – بجز آنچه امويان از آن پيش كرده بودند كه در تاريخ معروف است – تا حق از پايگاه عظيم خود رو افتد، و فروغ آن نابود گردد، و باطل ميان دار و حاكم باشد، جاهليت باز گردد و ((حزب اموى )) پيروز شود. به خلافت رسيدن يزيد (با كوشش هاى مزورانه ، و تهديدها و تطميعهاى دربار اموى دمشق ، و به شهادت رساندن بزرگان اسلام ، و چه بسا دخالت مرموز ايادى دربار بيزانس ، دشمنان قسم خورده اسلام و قرآن ))، بزرگترين دليل وقوع اين فاجعه بزرگ بود، يعنى فرو افكندن حق و نشاندن باطل به جاى آن ، محو اسلام قرآنى و باز گرداندن جاهليت سفيانى …

جنبه هاى اصلى پاسخگويى دولت
در ادبيات سياسى مدرن، پاسخگويى دولت سه جنبه اصلى دارد:1

الف) پاسخگويى حقوقى: مراد اين است كه همه مقام هاى دولتى، اعم از انتخابى و انتصابى، در صورتى كه مرتكب رفتار خلاف قانون شوند، در برابر دادگاه ها پاسخگو هستند. «حكومت قانون» نيز بيانگر اين حقيقت است كه مجريان قانون و سياستمداران بايد بر اساس قدرتى كه قانون، آن را معين و محدود كرده است و نيز مطابق قانون اساسى عمل نمايند.

ب) پاسخگويى سياسى: به اين معنا كه دولت و مسئولان اجرايى كشور بايد در برابر مجلس و مردم در خصوص سياست ها، اولويت و چگونگى اجراى آن ها پاسخگو باشند. بر خلاف پاسخگويى حقوقى كه از ارتباطات نسبتاً ساده اى برخوردار است و فقط ارتباطات بين مقامات دولتى و دادگاه هاست، پاسخگويى سياسى ساختار پيچيده ترى دارد.

نهادهاى پايين تر در مقابل رئيس دولت و وزرا، و آن ها نيز به نوبه خود، در برابر مردم و نمايندگان مجلس يا قوه مقننه و نمايندگان قوه مقننه در برابر رأى دهندگان مسئوليت پاسخگويى دارند.

بیش از سیزده قرن از قیام عاشوراى حسینى مى‏گذرد و صدها کتاب و هزاران مقاله و میلیونها سخنرانى در این‏باره انجام گرفته است؛ ولى همچنان مسائل آن تازه است و ناگفته‏هایى در آن وجود دارد.
تکرار بحثهاى مربوط به قیام حسینى به جامعه اسلامى و مردم، نفس تازه‏اى مى‏دهد؛ چرا که سالار شهیدان، الگویى ماندگار و جاوید براى همه نسلهاست؛ از اینرو جا دارد هر سال این مطالب براى نسلهاى جدید با بیان نو مطرح شود.
خود آن بزرگوار در نامه‏اى به سلیمان بن صرد خزاعى، مسیّب و… نوشت: «فَلَکُمْ فِىَّ اُسْوَةٌ؛ براى شما در رفتار من، الگو است.» (۱)
امام صادق(ع) فرمود: «یَکُونُ لِى بِالْحُسَینِ اُسْوَةٌ؛ حسین براى من اسوه و الگوست.» (۲)
به این دلیل، لازم است که با اهداف مقدس قیام حسینی آشنا شویم و براساس وظیفه و ظرف زمانى از این اهداف به صورت پیشرفته استفاده بریم و به اسلام و مذهب تشیّع، حیات تازه‏اى بخشیم و به این وسیله، به شبهات موجود، به‏ویژه شبهه‏ هاى جمعى از وهابیان – که در پى تخریب مکتب اهل‌بیت(ع) و آثار سازنده آن هستند – پاسخ بدهیم.