۱ – تقویت اراده و ایمان:

امام علی (ع) می فرمایند: ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه الایمان به و برسوله . . .؛ همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدای سبحان بدان توسل می جوید، ایمان به خدا و پیامبر، و جهاد در راه خداست، که موجب بلندی کلمه مسلمانی است و یکتا دانستن پروردگار که مقتضای فطرت انسانی است; و برپا داشتن نماز که آن ستون دین است، و دادن حق مستمندان – زکات – که واجب شرع مبین است . و روزه ماه رمضان که نگهدارنده از عقاب است – و بازدارنده عذاب (۹) ایمان به اینکه روزه ماه رمضان نگهدارنده از عقاب است و بازدارنده عذاب خود باعث تقویت ایمان می گردد و موجب امیدواری نسبت به سرنوشت آینده و چنین کاری ایمان و اراده انسان را قوی می کند و سرنوشت و آینده انسان را روشن و از هاله ابهام بدر می آورد .
امام علی (ع) در جای دیگر می فرمایند: «علیکم بصیام شهر رمضان فان صیامه جنه حصینه ؛ بر شما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگهدارنده از آتش جهنم .» (۱۰)

فلسفه روزه :
روزه هم مانند سایر احکام متین اسلام ، از حکمت و مصلحت خاصی سرچشمه می گیرد. روایات متعددی با تعبیرهای گوناگون ، گوشه ای ازحکمت نهفته آن را بیان می کند، در زیر به چهار مورد آن اشاره می کنیم :

الف – اخلاص و خود سازی

حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده است :
« فرض الله الصیام تثبیتاً للاخلاص » (۱)
خداوند ، روزه را برای تثبیت اخلاص ( در دل مردم ) واجب کرده است .
« صائم » باخودداری از خواسته های نفسانی ، فرمان خدا را به اجرا می گذارد و با عالم ملکوت ، پیوند معنوی برقرار میکند و چون کارهای حیوانی را رها کرده ، درونش صفا و جلا می یابد . همین طور ، همگام با امساک از لذات جسمانی ، از لذت های حرام روحانی نیز پرهیز می کند. و امتناع می ورزد .و از آنجا که روزه عبادتی است که به دلیل « دیدنی » نبودن عمل کمتر می توان به وسیله آن مرتکب گناه ریا شد و لذا این عمل از اخلاص بیشتری برخوردار است .

– دعا و استغفار

قال على بن ابیطالب(ع): علیکم فى شهر رمضان بکثره استغفار و الدعاء فاما الدعا فیدفع عنکم به البلاء و اما الاستغفار فتمحى به ذنوبکم. (۱)

ترجمه:
على بن ابى طالب(ع) فرمود: بر شما باد در ماه رمضان به استغفار و دعاى زیاد. اما دعاهاى شما دافع بلا از شماست. و اما استغفار شما از بین برنده گناهان است.

حضرت خدیجه فرشته ای در کنار پیامبر صلي الله عليه وآله وسلم

● مقدمه
هر ایده و مکتبی برای گسترش فکر خود از ابزارهای گوناگونی استفاده می کند. در میان این ابزارها نیروی انسانی نقش عمده ای بر عهده دارد. کسانی که می کوشند تا پیام مذهب خود را به گوش همگان برسانند. در مکاتب آسمانی که هر یک در حیطه زمانی معینی تعریف شده اند نیز این امر جاری است.
در اسلام هم که به عنوان آیینی جاودان به بشریت عرضه شده است، افرادی به چشم می خورند که کم یا زیاد توان خود را در راه پیشبرد آن مصروف داشته اند. اینان به تناسب قوایی که برای توسعه شعاع نورانی آخرین دین صرف کرده اند مستوجب تقدیر گشته بر گردن مسلمین حق سپاسگزاری پیدا می کنند.
یکی از افرادی که با هر چه در توان داشت به یاری اسلام و خاتم پیامبران صلی الله علیه و آله و سلم شتافت حضرت ام المؤمنین خدیجه کبری سلام الله علیها بود. این نوشتار برآن است تا با جستاری در زندگی این بانوی بزرگ اندکی از حقوق بی شمار ایشان را اداء نموده نسبت به شخصیت والای ایشان ابراز احترام کرده باشد.

اشاره
«غفلت‏»داراى مفهوم وسيع و گسترده‏اى است كه هر گونه بى‏خبرى از شريط زمان ومكانى(كه انسان در آن زندگى مى‏كند)و از واقعيت‏هاى فعلى و آينده و گذشته خويش‏و از صفات و اعمال خود و از پيامها و آيات حق و همچنين هشدارهايى كه حوادث تلخ‏و شيرين زندگى،به انسان‏ها مى‏دهد را شامل مى‏شود.
بى‏خبرى از اين واقعيت‏ها و نداشتن موضع‏گيرى صحيح در برابر آنها،خطر بزرگى‏براى سعادت انسان‏ها است،خطرى كه هر لحظه ممكن است،دامان انسان را بگيرد و اورا به كام نيستى فرو برد،خطرى كه مى‏تواند زحمات ساليان دراز عمر انسان را در يك‏لحظه بر باد دهد.

اشاره
يكى از رذايل اخلاقى كه نه تنها در ميان علماى اخلاق معروف و مشهور است در ميان توده‏هاى مردم نيز از جمله صفات زشت‏شناخته شده مى‏باشد «غرور» است. اين صفت رذيله موجب از خود بيگانگى و جهل نسبت‏به خويشتن و ديگران و فراموش كردن موقعيت فردى و اجتماعى خود و غوطه‏ور شدن در جهل و بى‏خبرى است.
غرور انسان را از خدا دور مى‏كند و به شيطان نزديك مى‏سازد، واقعيت‏ها را در نظر او دگرگون مى‏كند و همين امر سبب خسارت‏هاى شديد مادى و معنوى مى‏گردد.
افراد مغرور هميشه در جامعه منفورند و به خاطر توقع نامحدودشان گرفتار انزواى اجتماعى مى‏شوند.
غرور سرچشمه صفات رذيله ديگرى مانند خودبرتربينى و تكبر و عجب و خودپسندى و ترك تواضع و كينه و حسد نسبت‏به ديگران و تحقير آنها مى‏شود.
مى‏دانيم يكى از عوامل اصلى رانده شدن شيطان از درگاه خدا «غرور» او بود و يكى از علل عدم تسليم بسيارى از اقوام پيشين در برابر دعوت انبياء وجود همين صفت نكوهيده در وجود آنان بود.
اقوام پيشين در برابر دعوت انبياء همين صفت نكوهيده در وجود آنان بود.
فرعونها و نمرودها به خاطر غرورشان از خدا دور شدند و به سرنوشت‏شومى كه عبرت براى همگان شد گرفتار گشتند.

اشاره
«عفت‏»نقطه مقابل‏«شكم پرستى و شهوت پرستى‏»است كه از مهمترين فضايل انسانى‏محسوب مى‏شود.
«عفت‏»به گفته راغب اصفهانى در كتاب‏«المفردات‏»،به معنى پديد آمدن حالتى درنفس است كه آدمى را از غلبه شهوت باز مى‏دارد و«عفيف‏»به كسى گفته مى‏شود كه‏داراى اين وصف و حالت‏باشد.
صاحب‏«مقاييس اللغة‏»مى‏نويسد:«عفت در اصل به دو معنى آمده است:نخست،خوددارى از انجام كارهاى زشت و ديگر،كم بودن چيزى.لذا عرب به باقى مانده شيردر پستان مادر«عفه‏»(بر وزن مدت)مى‏گويد.»ولى از كلام راغب اصفهانى درمفردات،استفاده مى‏شود كه هر دو معنى به يك چيز باز مى‏گردد.(زيرا افراد عفيف به‏چيز كم قانع هستند.)
مؤلف التحقيق مى‏نويسد:«اين ماده در اصل،به معنى حفظ نفس از تمايلات و شهوات‏نفسانى است،همان گونه كه تقوا به معنى حفظ نفس از انجام گناهان مى‏باشد،بنابراين عفت‏يك صفت دورنى است،در حالى كه تقوا ناظر به اعمال خارجى است‏».

اشاره
براى هر كار مقدماتى است كه اگر فراهم نگردد،اقدام به آن كار بى‏نتيجه خواهد ماندو اگر فراهم گردد و اقدام نشود و فرصت‏ها از دست‏برود،باز هم بى‏نتيجه خواهدماند.افراد هوشيار و مدير و مدبر كسانى هستند كه با صبر و حوصله در انتظار فراهم شدن‏مقدمات مى‏باشند كه بعد از فراهم شدن،بدون درنگ اقدام به انجام كار مى‏كنند و تارسيدن به مقصود از پاى نمى‏نشينند.
به همين دليل‏«عجله و شتاب‏»به معنى اقدام كردن به كارها،قبل از اين كه زمينه‏ها ومقدمات لازم آن كار فراهم شود،از صفات رذيله شمرده شده و«صبر»و بردبارى كه‏نقطه مقابل آن است از فضايل اخلاقى بشمار مى‏آيد.(البته‏«صبر»شاخه‏هاى ديگرى نيزدارد كه به موقع به آن اشاره خواهد شد.)

اشاره
زندگى انسان در دنيا،آميخته با مشكلات عجيبى است كه اگر در مقابل آن بايستد وشكيبايى و مقاومت‏به خرج دهد،به يقين پيروز خواهد شد و اگر ناشكيبايى كند و دربرابر حوادث زانو زند،هيچ گاه به مقصد نخواهد رسيد.
منظور از«صبر»همان استقامت در برابر مشكلات و حوادث گوناگون است كه نقطه‏مقابل آن‏«جزع‏»،بى‏تابى،از دست دادن مقاومت و تسليم شدن در برابر مشكلات است.
علاوه بر زندگى مادى،در زندگى معنوى نيز اين مساله وجود دارد.اگر انسان در برابرنفس سركش و هوا و هوس‏ها و زرق و برق دنيا و جاذبه‏هاى گناه ايستادگى نكند و درطريق‏«معرفة الله‏»و اطاعت فرمان او با مشكلات نجنگد،هرگز به جايى نمى‏رسد.

اشاره
«شهوت‏» در لغت داراى مفهوم عامى است كه به هرگونه خواهش نفس و ميل و رغبت‏به لذات مادى اطلاق مى‏شود; گاهى علاقه شديد به يك امر مادى را نيز شهوت مى‏گويند.
مفهوم شهوت، علاوه بر مفهوم عام، در خصوص «شهوت جنسى‏» نيز به كار رفته است. واژه «شهوت‏» در قرآن كريم هم به معنى عام كلمه آمده است و هم به معنى خاص آن. در اين بحث، نظر ما بيشتر به معناى خاص آن است، زيرا آثار مخرب و زيانبار آن بيش از ساير كشش‏هاى مادى است.
«شهوت‏» نقطه مقابل «عفت‏» است. «عفت‏» نيز داراى مفهوم عام و خاص است. مفهوم عام آن، خويشتن دارى در برابر هر گونه تمايل افراطى نفسانى است و مفهوم خاص آن، خويشتن دارى در برابر تمايلات بى بند و بار جنسى است.

اين حديث در كتابهاى حديثى شيعه و اهل سنت آمده كه‏رسول خدا-صلى الله عليه و آله-فرموده:
«كمل من الرجال خلق كثير و لم يكمل من النساء الآمريم،و آسيه امراة فرعون،و خديجة بنت‏خويلد،و فاطمة بنت محمد» (1) يعنى از مردان گروه زيادى به كمال رسيدند ولى از ميان‏زنان جز چهار زن كسى به مرحله كمال نرسيد:مريم،و آسيه‏همسر فرعون،و خديجه دختر خويلد،و فاطمه دختر محمد.

و در حديث ديگرى كه ابن حجر در كتاب الاصابه و ديگران‏از ابن عباس روايت كرده‏اند اينگونه است كه گويد: رسول‏خدا(ص)چهار خط روى زمين ترسيم كرده آنگاه فرمود:
«افضل نساء اهل الجنة خديجة،و فاطمة و مريم و آسية‏». (2)

يعنى برترين زنان اهل بهشت:خديجه و فاطمه و مريم وآسيه هستند…
و در روايت ديگرى كه او و ابن عبد البر و ديگران از رسول‏خدا(ص)با مختصر اختلافى روايت كرده‏اند اينگونه است كه فرمود:

عید فطر
با مرورى كوتاه به سیره تربیتى ائمه اطهار علیهم السلام درمى‏یابیم كه آن بزرگواران از ماه مبارك رمضان به عنوان یك دانشگاه تربیتى بهره گرفته و با پرورش شاگردان و انسان هاى با استعداد در روز عید فطر هدایا و جوائز مادّى و معنوى به آنان عطا مى‏كردند و به این ترتیب این ماه را به یك آموزشگاه و كلاس پرورش روح و جسم و اخلاق تبدیل نموده و به پرورش یافته‏گان این مكتب در محدوده وسع و اختیاراتش نسبت به شایستگى افراد، عطایائى در نظر گرفته و آنان را تشویق مى‏كردند. در اینجا گوشه‏اى از سیره تربیتى و آموزنده امام سجاد علیه السلام را به روایت سید بن طاووس مى‏خوانیم: