حرمت استفاده از سلاح های کشتار جمعی، چندی است که مورد توجه قرار گرفته و از این رهگذر عده ای از فضلا حوزه آن را با مبانی فقهی نقد و بررسی کرده و مقالاتی نوشته اند. نداشتن سابقه تاریخی و تازگی این مباحث از سویی و نپرداختن مراجع تقلید به آن سبب شده که حدود و ادله آن محکم و تمام نباشد و در بسیاری موارد قابل مناقشه باشد.امیدواریم این توجه زمینه ای باشد در راستای تکمیل و استحکام این سنخ از احکام.

دیدگاه های مختلفی نسبت به احکام وجود دارد: عده ای اعتقاد دارندکه احکام مطلقا تابع مصالح و مفاسدند و عده ای دیگر در مقابل قائلند احکام تابع مصالح و مفاسد نیستند و امر و نهی شارع است که حسن و قبح را می سازد. عده ای دیگر نیز اعتقاد دارند که برخی از احکام تابع مصالح و مفاسد و دسته ای تابع مصالح و مفاسد نیستند و مصلحت در خود جعل و انشاء حکم است. به عنوان مثال احکام توصلی تابع مصالح و مفاسد و احکام عبادی تابع مصالح و مفاسد نیستند، گرچه ممکن است در خود فعل مصلحت یا مفسده وجود داشته باشد ولی حکم تابع آن نیست.عده ای نیز میان احکام اجتماعی و فردی تفاوت می گذارند. احکام اجتماعی تابع مصالح و مفاسد و احکام فردی تعبدی تابع مصالح و مفاسد نیست.نظریه عدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد همان نظریه اشاعره است که می گویند «الحسن ما حسنه الشاعر و القبیح ما قبححه الشارع»؛ یعنی احکام فارغ از رای و حکم شارع هیچ حسن و قبحی ندارند و فقط بعد از امر و نهی شارع است که حسن یا قبح پیدا می کند. این دیدگاه به میزان کافی نقد و بررسی شده است.بنابر این چه بگوییم مطلق احکام تابع مصالح و مفاسداند یا فقط بخش اجتماعی احکام تابع مصالح و مفاسد است، داشتن و استفاده از سلاح های کشتار جمعی نیز جزء بخش احکام اجتماعی است که تابع مصالح و مفاسد است.بنابر این مساله مورد بحث یک مساله صرفا تعبدی و عبادی که از آغاز و انجام آن رنگ تعبد دیده شود نیست بلکه یک مساله کاملا اجتماعی و سیاسی و مربوط به مصالح نظام بشریت و انسانها است. روش ورود به این گونه مسائل وقتی قرار است از لحاظ شرعی مورد بحث و بررسی قرار گیرد باید ابعاد آن مشخص گردد.
کسی اعتقاد ندارد که این مساله تعبدی است و وقتی مساله مذکور غیر تعبدی و کاملا عقلی شد، در بررسی فقهی آن نیز باید با روش ها و متد متناسب با مساله پیش رفت. همچنین از دو نکته نباید غافل شد: اولا نباید مطلقا حکم صادر کرد یعنی اگر در شرایط کنونی استفاده از آن حرام باشد ممکن با تغییر شرایط اجتماعی و سیاسی استفاده از آن جاز باشد. ثانیا، داشتن یا نداشتن سلاح کشتار جمعی با استفاده کردن از آن جداست. استفاده از سلاح های کشتار جمعی اگر حرام باشد دلیل نمی شود که داشتن آن نیز حرام است.

امام خامنه ای روحی فداه: در دیدار دانشمندان هسته‌ای ایران، داشتن و استفاده از سلاح‌ هسته‌ای را عقلا و شرعا حرام محسوب کرده، آن را گناهی بزرگ دانستند. ایشان این استدلال را که داشتن سلاح هسته‌ای باعث قدرت می‌شود، رد کرده، افزودند: شکی وجود ندارد که دستگاه‌های تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در کشورهای مقابل ما، به خوبی می‌دانند که ایران به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، زیرا جمهوری اسلامی ایران از لحاظ فکری، نظری و فقهی داشتن سلاح هسته‌ای را گناهی بزرگ می‌داند و اعتقاد دارد نگهداری چنین سلاحی نیز بیهوده، پرضرر و پرخطر است. جمهوری اسلامی ایران می‌خواهد به دنیا ثابت کند که داشتن سلاح هسته‌ای قدرت‌آفرین نیست و اقتدار از سلاح هسته‌ای به دست نمی‌آید بلکه می‌توان اقتدار متکی به سلاح هسته‌ای را درهم شکست و ملت ایران، این کار را خواهد کرد.این نوشته به تحلیل فقهی سخنان امام خامنه ای روحی فداه می‌پردازد و نشان می‌دهد که از لحاظ فقهی تنها داشتن سلاحی که قدرت‌آفرین است، جایز است و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی حرام است.جنگ و نزاع، جزء تلخ و اجتناب‌ناپذیر زندگی انسانی است. تنازع میان مکتب‌ها و آرمان‌ها و قدرت‌ها، متأسفانه در بسیاری اوقات به جنگ می‌انجامد. البته همیشه هر دو طرف جنگ، محکوم نیستند و گاهی جنگ برای گروهی اجتناب‌ناپذیر و حتی نیکو شمرده می‌شود.در اسلام، اگرچه جهاد به ابتدائی و دفاعی تقسیم می‌گردد، اما جهاد ابتدائی شرایطی دارد که مورد آن را بسیار نادر می‌کند و عملاً جنگ‌ها منحصر در جهاد دفاعی می‌گردند. مثلاً فقها حضور امام معصوم را از شرایط جهاد ابتدائی می‌دانند. جهاد ابتدائی پس از دعوت، معنا دارد و در صورت درخواست امان و یا داشتن پیمان، این جهاد محقق نمی‌شود.در هر صورت، جنگ مسلمین چه جهاد دفاعی باشد چه ابتدائی، نیازمند سلاح و ادوات جنگی و آموزش‌های نظامی است. و از باب مقدمه‌ی واجب، تهیه‌ و تدارک آن واجب است.تدارک ادوات جنگی و سپاه صرفاً دارای کارآیی جنگی نیست، بل‌که گاهی عامل بازدارنده است. آیه‌ی شصت سوره‌ی انفال با تأکید بر تجهیز اسلحه سپاه مسلمین، علت آن را ایجاد رعب و ترس در دل دشمنان می‌شمرد.

صلوات هم نقش اثباتی دارد و هم نقش محوی. «رُوِیَ عَن الحَسنَ بن عَلِیٍّ العَسکَری قالَ: أَکْثِرُوا ذِکْرَ اللَّهِ وَ ذِکْرَ الْمَوْتِ وَ تِلَاوَةَ الْقُرْآنِ وَ الصَّلَاةَ عَلَى النَّبِیِّ فَإِنَّ الصَّلَاةَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ عَشْرُ حَسَنَات‏ (بحارالأنوار ج 75، ص 37)»روایت از امام عسکری علیه السلام منقول است که حضرت فرمودند:زیاد به یاد خدا باشید، […]

   كلامى از شيخ مفيد قدس‏سره:دانستيم كه « اهل بيت » منحصر در حضرت اميرالمؤمنين على، حضرت فاطمه، حضرت امام حسن و حضرت امام حسين عليهم‏السلام مى‏باشد. براى اثبات اين ادّعا، به روايات زيادى ـ از منابع خاصّه و عامّه ـ استناد كرديم؛ اما نكته‏ى جالبى كه در اينجا مطرح است، بطلان ادّعاى برخى از علماى عامّه ـ مبنى بر قرار گرفتن زنان پيامبر صلى‏ الله‏ عليه‏ و‏ آله‏ و سلم، در زمره‏ى اهل بيت عليهم‏السلام ـ توسط خود عامّه مى‏باشد. يكى از افرادى كه در نقل حديث، مورد وثوق عامّه و پيروان مكتب خلافت مى‏باشد، شيخ مفيد قدس‏سره است. ايشان در يكى از كتاب‏هاى خود به نام « الفصول المختارة » ـ كه يكى از منابع ارزشمند شيعه است ـ اين روايت را از عامّه و مخالفين، نقل مى‏كند: « إنّ عمر سُئل عن هذه الآية؛ «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»[3]؛ فقال: سلوا عنها عائشة؛ فقالت عائشة: إنّها نزلت في بيت اُختي اُمّ سلمة، فاسألوها عنها، فإنّها أعلم بها منّي. فلم يختلف أصحاب الحديث من الناصبة ولا أصحاب الحديث من الشيعة في خصوصها فيمن عدّدناه، وحمل القرآن في التأويل على ماجاء به الأثر، أولى من حمله على الظنّ والترجيم، مع أنّ اللّه‏ سبحانه، قد دلّ على صحّة ذلك بمتضمّن الآية، وإذهابُ الرجس لايكون إلاّ بالعصمة من الذنوب، لأنّ الذنوب من أرجس الرجس »[4]. شخصى از عمر بن خطاب، درباره‏ى مخاطبان آيه شريف تطهير؛ « خداوند مى‏خواهد پليدى گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد » سؤال كرد، عمر گفت: اين مطلب را از عايشه بپرسيد، عايشه نيز گفت: چون اين آيه، در خانه‏ى خواهرم، ام سلمه، نازل شده است، پس او بهتر از من مى‏داند، [برويد] و از او بپرسيد! « هيچ يك از راويان حديث از ناصبيان و شيعه، در مورد آيه‏ى تطهير، به صورتى كه بيان كردم، اختلافى ندارند و به جاى حمل كردن قرآن بر ظنّ و گمان، بايد آن را در تأويل بر آنچه كه در حديث هم آمده است، حمل نمود؛ با آنكه خداى تعالى بر صحت آنچه ما گفتيم به مضمون اين آيه دلالت كرده است؛ و زايل كردن رجس نمى‏شود مگر به عصمت از گناهان، چون گناه پليدترينِ پليدى‏ها است ».

 طبق نظر مفسرين شيعه و عامّه، از جمله فخررازى، « إذهاب رجس » به معناى از بين بردن آلودگى و نجاست، و « تطهير » به معناى پوشانيدن لباس عصمت و كرامت است؛ همان طور كه در اهل بيت عليهم‏السلام، بعد از إذهاب رجس، تطهير هم محقّق شده است.  مطلب ديگرى كه از فخررازى نقل شده كه خلاف نظر مفسّرين شيعه است ـ اين بود كه واژه‏ى « اهل بيت » در آيه‏ى تطهير، همسران پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله‏ و سلم را نيز شامل مى‏شود. وى در پاسخ به اشكال مفسرين شيعه، مبنى بر اينكه اگر همسران پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله‏ و سلم، داخل در اهل بيت ايشان عليهم‏السلام هستند، پس چرا خداوند در اين قسمت از آيه‏ى تطهير «عَنكُمُ الرِّجْسَ أهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ»، از ضمائر مذكر به جاى ضمائر مؤنث استفاده كرده است؟ چنين گفت: خداوند در اين آيه، مى‏خواهد همه‏ى مردان و زنان خاندان پيامبر صلى ‏الله‏ عليه‏ و‏ آله‏ و سلم را مشمول حكمِ تطهير قرار دهد. براى مقابله با اين عقيده انحرافى، فخررازى و ساير پيروان مكتب خلافت را در مقابل انبوهى از اشكالات و سؤالات قرار میديم، تا هرگونه راه فرار و توجيهى بر آنها بسته شود. برخى از اين سؤالات عبارت‏اند از:  

  منظور از « اهل بيت » پنج تن آل عبا عليهم‏السلام هستند و خداوند به نص آيه‏ى تطهير، عصمت آنان را اراده فرموده است. اكنون براى فهم بهتر اين مطلب  لازم است نكاتى را ذكر نماييم. مقامى كه در « آيه‏ى تطهير » آمده، همان مقام عصمت است. به تعبير فخر رازى « اذهاب رجس » به معناى از ميان بردن پليدى و نجاست است[2]. از سوى ديگر، در فقه ثابت است كه اگر مثلاً لباسى به يكى از اشياى آلوده كننده (مثل خون) نجس شود و به وسيله‏ى دستمالى، نجاست (خون) از لباس برداشته شود، به اين معنا نيست كه لباس طاهر شده باشد، بلكه بايد با آب شسته شود تا جاى آن پليدى نيز تطهير شود؛ لذا با توجه به اين معنا، در « آيه‏ى تطهير »، بنابر جمله‏ى «وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً»خداوند، علاوه بر اينكه نجاست و پليدى را از بين مى‏برد، آن جايگاه مقدس را هم با « شراباً طهوراً »[3] تطهير مى‏فرمايد. همچين  « آيه‏ى تطهير » با حرف « إنّما » آغاز مى‏شود كه از حروف حصر است. حصر در اينجا، يعنى حكمى كه بعد از كلمه‏ى « إنّما » مى‏آيد، فقط براى موضوع آن حكم است[4]. بنابراين در آيه‏ى مذكور حكم «إذهاب رجس » و مقام عصمت، فقط مخصوص حضرات اهل بيت عليهم‏السلام مى‏باشد. 

 شبهاتى، پيرامون « آيه‏ى تطهير » و مقام امامت، از يك  وهّابى ، او مى‏گويد: “در مورد مسئله‏ى امامت هر چه در قرآن جستجو كردم، كمتر اثرى از آن يافتم.”

 در مورد آيه‏ى 33 سوره‏ى احزاب همه مى‏دانيم چيزى كه به عنوان آيه‏ى تطهير ابلاغ شده، جمله‏ى آخر اين آيه و در ارتباط كامل با آيات قبل و بعد آن مى‏باشد.  اگر تطهير را در اين آيه حمل بر عصمت كنيم و فعل «يريد » را به معناى اراده تكوينى بگيريم، پس چهارده معصوم از اول معصوم بوده‏اند و حتى در « عالم ذر » هم معلّمان بشريت بوده‏اند و خداوند، جهان را به خاطر وجود نازنين ايشان خلق كرده است ».

  بعد از بيان اين شبهات پيرامون « آيه‏ى تطهير » اولين اشكالى كه به ذهن خطور مى‏كند، اين است كه شبهه كننده از « عنكم » تعبير به فعل مى‏كند، در حاليكه « عنكم » مركب از دو كلمه « عن » و « كم » مى‏باشد كه حرف « عن » از حروف جارّه و « كم » از جمله‏ى ضماير است و ضماير جزو اسماء هستند. پس  عنكم » فعل نيست. اگر طلبه‏اى فقط دو ماه در دروس مقدماتى حوزوى حضور پيدا كند و فقط يك كتاب در علم نحو را خوانده باشد، خواهد فهميد « عنكم » فعل نيست. در اينجا سطح علمى اين شخص، به خوبى آشكار مى‏شود.

  چند وقت پیش به رسم ادب، به دیدار یکی از اساتیدمان رفتم. شنیده بودم که می‌خواهد خودش را برای نمایندگی مجلس، کاندیدا کند. اما آن روزها، هنوز قضیۀ تبلیغات جدی نشده بود و فرصتی برای بحث و آموختن پیش‌رو بود. به همین خاطر، فرصت را غنیمت شمرده و از او در مورد کیفیت نمایندۀ مطلوب و کارویژۀ آن سوال‌هایی کردم. در مورد ویژگی‌های نماینده، به جای جواب‌های تکراری و کلیشه‌شدۀ این روزها، حدیثی ذکر کردند و گفتند:

«امام صادق (ع) در حديثي مي‌فرمايند امور خود را به کسانی بسپارید که حداقل پنج ویژگی داشته باشند. (یعنی معیارهای حداقلی را بیان می‌کنند.) یک؛ عاقل باشد. عاقل هم این نیست که خوب را از بد تشخیص بدهد. بعضی فکر می‌کنند عاقل کسی است که خوب را از بد تشخیص می‌دهد. اما اینطور نیست. در تاریخ روایی ما روایتی ثبت شده که خیلی جالب است. روزی امام صادق (ع) به ابوحنیفه فرمود: به نظرت عاقل کیست؟ ابو حنیفه گفت: کسی که خوب را از بد تشخیص می‌دهد. امام فرمودند: عجب، پس حیوانات هم عاقل‌اند. ابو حنیفه گفت: چطور؟ امام فرمود: اگر شما جلوی سگ استخوان بگذاری، دمش را تکان می‌دهد و شروع به خوردن می‌کند. اما به محض اینکه چوب برداری و تکان بدهید، فرار می‌کند. این نشان می‌دهد که سگ تشخیص می‌دهد استخوان خوب است و چوب بد. پس سگ هم عاقل است. بعد از این، روایتی از پدرشان مولا علی (ع) نقل می‌کنند: عاقل کسی است که اگر بین دو امر خیر قرار گرفت، خیر الخیرین را انتخاب کند و اگر بین دو تا شر قرار گرفت، خیرالشرّین را انتخاب کند.»

 وظایف مردم‏

الف. شرکت در انتخابات‏

امروز مسؤولیت به عهده ملت است. اگر ملت کنار بنشینند، اشخاص مؤمن، اشخاص متعهد کنار بنشینند و اشخاصى که نقشه کشیده‏اند براى این مملکت از چپ و راست، آنها وارد بشوند در مجلس، تمام مسوولیت به عهده ملت است. هر قدمى که بر ضد اسلام بردارند، در نامه اعمال ملت نوشته مى‏شود. هر کارى که انجام بدهند، مسوولیتش متوجه ملت است. امروز سرنوشت اسلام و سرنوشت مسلمین در ایران و سرنوشت کشور ما به دست ملت است و اگر مسامحه کنند در این امر، اهمال کنند، نروند و رأى ندهند، عینا مسوولیت متوجه خود آنها است و اگر بروند و چنانچه اشخاص متعهد مسلم – کسانى که براى کشور و براى اهالى کشور ارج قائل هستند، کسانى که نمى‏خواهند زمام امور کشور ما به دست چپ بیفتد یا به دست راست بیفتد – این اشخاص را تعیین کنند، به تکلیف خودشان عمل کرده‏اند و چنانچه مسامحه در این امر کنند و آنها پیش ببرند – آنهایى که مى‏خواهند ما را به زنجیر چپ و راست بپیوندند و ما را اسیر کنند در دست قدرتهاى بزرگ – اگر آنها پیش ببرند و شما ساکت باشید، تمام مسوولیت متوجه شما است. امروز مسوولیت بزرگى به عهده همه ما است.(1)